پنج گنج

پنج گنج
پدیدآوران	عماد فقیه کرمانی، علی بن محمود (نويسنده) همایون‌فرخ، رکن‌الدین (سایر)
ناشر	[بی نا]
مکان نشر	[بی جا] - [بی جا]
سال نشر	13سده
چاپ	1
موضوع	شعر فارسی - قرن 8ق عماد فقیه. علی بن محمود? 690? - 773ق . - نقد و تفسیر شعر عرفانی - قرن 8ق
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	PIR5571/پ9ع8
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

پنج‌گنج، اثر خواجه عمادالدین علی فقیه کرمانی (احتمالا 690-773ق)، عبارت است از پنج مثنوی به نام‌های «صحبت‌نامه»، «محبت‌نامه»، «ده‌نامه»، «صفانامه» یا «مونس الابرار»‌ و «طریقت‌‌نامه» که به اهتمام رکن‌الدین همایون‌فرخ، منتشر شده است.

موضوع این مثنوی‌ها، به سبب مقام عرفانی و مذهبی عمادالدین، بیشتر مسائل اخلاقی‌ و عرفانی‌، معارف مذهبی و آموزه‌های تعلیمی‌ و آداب‌ خانقاهی است.

اثر حاضر، از جمله مثنوی‌های‌ ماندگار‌ ادب فارسی است که مضامین اندرزی و حکمی در آن با اندیشه‌های عرفانی درهم آمیخته و مشحون از مفاهیم و موضوعات اخلاقی و تعلیمی است که برخی از آنها، عبارتند از:

• قناعت و پرهیز از حرص و آز: عماد‌، انسان قانع را عزیز هر دو عالم می‌داند و عزت و سربلندی را در قناعت می‌بیند:

بود‌ قانع عزیز هر دو عالم

که عزت در قناعت گشت مدغم

او همچنین‌ حرص‌ و آز را که نقطه مقابل قناعت است، آتشی گدازنده می‌داند و از خدا می‌خواهد که او را از این آتش برهاند:

خلاصم ده از بوته حرص و آز

کزین آتشم روز و شب در‌ گداز

• گشاده‌دستی و سخاوت: فضیلت جود در پنج‌گنج عماد، بسامدی بالا دارد. او شیوه کرم را‌ شیوه انبیا می‌داند:

رسم کرم قاعده انبیاست

هرکه ندارد کرم، از اشقیاست

• صبر در اندیشه عماد: صبر همچون شربتی‌ است‌ که‌ اگرچه تلخ‌نماست، باید آن را همچون شکر نوشید؛ زیرا عین دواست:

شربت صبر‌ ار‌ چه مرارت‌نماست

چون شکرش نوش، که عین دواست

• توکل: عماد درباره‌ توکل‌ بر این باور است که‌:

هرکه‌ توکل‌ به خدا می‌کند

یاری‌ او در همه جا‌ می‌کند‌

این شاعر توکل را به معنی واگذاری صرف امور به‌ خدا‌ و گسستن از اسباب نمی‌داند، بلکه معتقد‌ است‌ عارف از‌ اسباب‌ دل‌ برنمی‌گیرد، اما اسباب را‌ از مسبب می‌بیند.

• امانت‌داری: عماد که شعرش سرشار از درس‌های اخلاقی است، انسان را به امینی و ترک حرص‌ در‌ زمان امانت‌داری فرامی‌خواند:

وقت امانت چو امینی کنی		زیبدت ار گوشه‌نشینی کنی
حرص رها کن‌، چو‌ امانت نهند		ورنه گواهی به خیانت دهند

منابع مقاله

اسکندری شرفی، فرشاد؛ مبارک، وحید، «بازنمایی مضامین اخلاقی و تعلیمی در پنج‌گنج عماد فقیه کرمانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، پژوهش‌نامه ادبیات تعلیمی، پاییز 1399- شماره 47.