ابویعلى جعفری، محمد بن حسن بن حمزه: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'ابی طالب' به 'ابی‌طالب') |
||
| (۱۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
| نام همسر = | | نام همسر = | ||
| فرزندان = ابوعلی امین؛ | | فرزندان = ابوعلی امین؛ | ||
| خویشاوندان = | | خویشاوندان = [[مفید، محمد بن محمد]] (پدر زن ایشان است). | ||
| دین = اسلام؛ | | دین = اسلام؛ | ||
| مذهب = شیعه؛ | | مذهب = شیعه؛ | ||
| خط ۳۷: | خط ۳۷: | ||
| علایق پژوهشی = | | علایق پژوهشی = | ||
| سبک نوشتاری = | | سبک نوشتاری = | ||
| آثار = 1- مسأله فی ایمان آباء النبی (ص)، 2- مسأله فی المسح علی الرجلین؛ | | آثار = 1- مسأله فی ایمان آباء النبی(ص)، 2- مسأله فی المسح علی الرجلین؛ | ||
| وبگاه = | | وبگاه = | ||
| امضا = | | امضا = | ||
| کد مؤلف = AUTHORCODE00000AUTHORCODE | | کد مؤلف = AUTHORCODE00000AUTHORCODE | ||
}} | }} | ||
''' اَبویعْلى جَعْفَری، محمد بن حسن بن حمزه ''' (د ۴۶۳ ق / ۱۰۷۱ م)، فقیه و متكلم امامی بغداد. | ''' اَبویعْلى جَعْفَری، محمد بن حسن بن حمزه''' (د ۴۶۳ ق / ۱۰۷۱ م)، فقیه و متكلم امامی بغداد. داماد [[مفید، محمد بن محمد|شیخ مفید]] | ||
==نسب== | ==نسب== | ||
وی به سبب انتساب به جعفر بن | وی به سبب انتساب به جعفر بن ابی‌طالب(ع)، به جعفری و گاه طالبی شهرت یافته است. | ||
علاوه بر منابع رجالی امامیه از قبیل رجال نجاشی (معاصر وی) و معالم العلماء | علاوه بر منابع رجالی امامیه از قبیل [[رجال النجاشي|رجال نجاشی]] (معاصر وی) و [[معالم العلماء في فهرست كتب الشيعة و أسماء المصنفين منهم قديماً و حديثاً (تتمة كتاب الفهرست للشيخ أبي‌جعفر الطوسي)|معالم العلماء]] [[ابن شهرآشوب، محمد بن علی|ابن شهرآشوب]]، منابع اهل سنت نیز از وی نام برده و شرح حالی از او به دست داده‌اند. با اینهمه، دانسته‌های ما دربارۀ ابویعلی بسیار نیست. ذهبی كه در سیر به شرح احوال او پرداخته است، با اینكه به تاریخ الشیعۀ [[ابن ابی‌طی، یحیی بن حمید|ابن ابی طی]] دسترس داشته، باز نام ابویعلی را یك جا به اشتباه ضبط كرده است. | ||
همین اشتباه به [[لسان الميزان (7 جلد)|لسان المیزان]] [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر]] و منابع متأخرتر نیز راه یافته است. | |||
==ولادت== | ==ولادت== | ||
از آنجا كه ابویعلی هنگام درگذشت شیخ مفید (۴۱۳ ق) شایستگی جانشینی او را داشته، و با توجه به تاریخ وفات ابویعلی، می‌توان تولد وی را در دهۀ 9 سدۀ ۴ ق تخمین زد. | از آنجا كه ابویعلی هنگام درگذشت [[مفید، محمد بن محمد|شیخ مفید]] (۴۱۳ ق) شایستگی جانشینی او را داشته، و با توجه به تاریخ وفات ابویعلی، می‌توان تولد وی را در دهۀ 9 سدۀ ۴ ق تخمین زد. | ||
==تحصیلات، اساتید== | ==تحصیلات، اساتید== | ||
در مورد تحصیلات ابویعلی همین قدر می‌دانیم كه وی شاگرد شیح مفید و سید مرتضی و ظاهراً حسین بن عبیدالله غضائری بوده و در فقه، اصول و كلام تبحر داشته و از علم قرائت نیز آگاه بوده است. | در مورد تحصیلات ابویعلی همین قدر می‌دانیم كه وی شاگرد [[مفید، محمد بن محمد|شیح مفید]] و [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سید مرتضی]] و ظاهراً [[غضائری، حسین بن عبیدالله|حسین بن عبیدالله غضائری]] بوده و در فقه، اصول و كلام تبحر داشته و از علم قرائت نیز آگاه بوده است. | ||
شهرت او در دانش و به ویژه فقاهت چندان بوده كه حتی شرح حال‌نویسان غیرشیعی، نظیر ابن اثیر، ذهبی و ابن حجر از او با عباراتی چون: «فقیه الامامیه»، «من دعاه الشیعه» و «من كبار علماء الشیعه» یاد كرده‌اند. | |||
شهرت او در دانش و به ویژه فقاهت چندان بوده كه حتی شرح حال‌نویسان غیرشیعی، نظیر [[ابن اثیر، علی بن محمد|ابن اثیر]]، [[ذهبی، محمد بن احمد|ذهبی]] و [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر]] از او با عباراتی چون: «فقیه الامامیه»، «من دعاه الشیعه» و «من كبار علماء الشیعه» یاد كرده‌اند. | |||
==ازدواج، جانشینی شیخ مفید، تدریس== | ==ازدواج، جانشینی شیخ مفید، تدریس== | ||
ابویعلی با دختر شیخ مفید ازدواج كرد و پس از مرگ شیخ، جانشینی او و تصدی درس كلام و فقه، به وی منزلت اجتماعی ممتازی بخشید، به‌گونه‌ای كه از نقاط دور و نزدیك چون موصل، صیدا، طرابلس و كربلا برای پرسش در موضوعات گوناگون علمی به وی رجوع می‌كردند. جانشینی ابویعلی در مقام شیخ | ابویعلی با دختر [[مفید، محمد بن محمد|شیخ مفید]] ازدواج كرد و پس از مرگ شیخ، جانشینی او و تصدی درس كلام و فقه، به وی منزلت اجتماعی ممتازی بخشید، به‌گونه‌ای كه از نقاط دور و نزدیك چون موصل، صیدا، طرابلس و كربلا برای پرسش در موضوعات گوناگون علمی به وی رجوع می‌كردند. جانشینی ابویعلی در مقام [[مفید، محمد بن محمد|شیخ مفید]]، نباید به معنای ریاست مطلق امامیه در آن عصر تلقی گردد، چون بدون شك [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سید مرتضی]] (د ۴۳۶ ق) پس از [[مفید، محمد بن محمد|مفید]] به این جایگاه دست یافته بود. | ||
| خط ۷۸: | خط ۷۸: | ||
==حدوث قرآن== | ==حدوث قرآن== | ||
به گفتۀ ذهبی ابویعلی به «حدوث قرآن» قائل بوده و برای اثبات آن به وجود آیات «ناسخ» و «منسوخ» تمسك می‌جسته است. ذهبی می‌افزاید كه اگر مراد ابویعلی از حدوث قرآن، مخلوق بودن آن بوده باشد، وی «معتزلی جهمی» است و اگر مرداش نزول قرآن بر امت از جانب خداوند به زبان پیامبر (ص)، با اعتراف به غیرمخلوق بودن آن، بوده باشد، خرده‌ای بر اعتقاد او نیست. به هر تقدیر، اعتقاد ابویعلی در مورد حدوث قرآن نباید چیزی فراتر از این عقیدۀ رایج در میان عالمان امامیه باشد كه در عین «مُحْدَث» دانستن قرآن، از مخلوق خواندن آن اجتناب می‌كردند. | به گفتۀ ذهبی ابویعلی به «حدوث قرآن» قائل بوده و برای اثبات آن به وجود آیات «ناسخ» و «منسوخ» تمسك می‌جسته است. ذهبی می‌افزاید كه اگر مراد ابویعلی از حدوث قرآن، مخلوق بودن آن بوده باشد، وی «معتزلی جهمی» است و اگر مرداش نزول قرآن بر امت از جانب خداوند به زبان پیامبر(ص)، با اعتراف به غیرمخلوق بودن آن، بوده باشد، خرده‌ای بر اعتقاد او نیست. به هر تقدیر، اعتقاد ابویعلی در مورد حدوث قرآن نباید چیزی فراتر از این عقیدۀ رایج در میان عالمان امامیه باشد كه در عین «مُحْدَث» دانستن قرآن، از مخلوق خواندن آن اجتناب می‌كردند. | ||
==وفات== | ==وفات== | ||
تاریخ درگذشت ابویعلی در متن رجال | تاریخ درگذشت ابویعلی در متن [[رجال النجاشي|رجال نجاشی]]، همچون دیگر مآخذ، ۴۶۳ ق ضبط شده است، اما با توجه به وفات نجاشی در ۴۵۰ ق، این تاریخ می‌بایست بعدها به متن رجال افزوده شده باشد. ابن ابی طی از ابویعلی مدح بسیار كرده و او را از «عُبّاد» امامیه شمرده و گفته است كه در تشییع پیكر او، گروه بسیار شركت. | ||
بنابر گفتۀ نجاشی ابویعلی را در خانۀ خودش به خاك سپردند. | بنابر گفتۀ نجاشی ابویعلی را در خانۀ خودش به خاك سپردند. | ||
| خط ۹۳: | خط ۹۳: | ||
== | ==آثار== | ||
تألیفات ابویعلی بیشتر به صورت مسأله یا پاسخ به مسائلی است كه از وی پرسش می‌شده است. نجاشی فهرستی از برخی آثار وی به دست داده است، بدین قرار: | تألیفات ابویعلی بیشتر به صورت مسأله یا پاسخ به مسائلی است كه از وی پرسش می‌شده است. نجاشی فهرستی از برخی آثار وی به دست داده است، بدین قرار: | ||
１. جواب المسأله الوارده من صیدا؛ | １.جواب المسأله الوارده من صیدا؛ | ||
۲. جواب مسأله اهل الموصل؛ | ۲. جواب مسأله اهل الموصل؛ | ||
۳. المسأله فی مولد صاحب الزمان (ع)؛ | ۳. المسأله فی مولد صاحب الزمان(ع)؛ | ||
۴. المسأله فی الرد علی الغلاه؛ | ۴. المسأله فی الرد علی الغلاه؛ | ||
| خط ۱۱۲: | خط ۱۱۲: | ||
این دو كتاب دست كم در هنگام گزارش نجاشی به اتمام نرسیده بوده است؛ | این دو كتاب دست كم در هنگام گزارش نجاشی به اتمام نرسیده بوده است؛ | ||
۸. مسأله فی ایمان آباء النبی (ص)؛ | ۸. مسأله فی ایمان آباء النبی(ص)؛ | ||
۹. مسأله فی المسح علی الرجلین؛ | ۹. مسأله فی المسح علی الرجلین؛ | ||
| خط ۱۳۲: | خط ۱۳۲: | ||
النكت فی الامامه، اخبار المختار و نزهه الناظر و تنبیه الخاطر را نیز از او یاد كرده كه هیچ یك در فهرست نجاشی دیده نمی‌شود. | النكت فی الامامه، اخبار المختار و نزهه الناظر و تنبیه الخاطر را نیز از او یاد كرده كه هیچ یك در فهرست نجاشی دیده نمی‌شود. | ||
كتابی با عنوان اخیر از حسین بن محمد بن حسن حلوانی در دست است كه در آن به گردآوری سخنان پیامبر (ص) و ائمۀ امامیه (ع)، هر یك در باب جداگانه و با حذف سند احادیث (جز در یك مورد) پرداخته است. از آنجا كه در نزهه الناظر موجود، در مورد نكاتی از ابویعلی درج شده، شاید این تصور برای ابن شهرآشوب به وجود آمده باشد كه كتاب مذكور تألیف ابویعلی جعفری است، گرچه او خود در جایی دیگر آن را به حلوانی منسوب كرده است. | كتابی با عنوان اخیر از حسین بن محمد بن حسن حلوانی در دست است كه در آن به گردآوری سخنان پیامبر(ص) و ائمۀ امامیه(ع)، هر یك در باب جداگانه و با حذف سند احادیث (جز در یك مورد) پرداخته است. از آنجا كه در نزهه الناظر موجود، در مورد نكاتی از ابویعلی درج شده، شاید این تصور برای ابن شهرآشوب به وجود آمده باشد كه كتاب مذكور تألیف ابویعلی جعفری است، گرچه او خود در جایی دیگر آن را به حلوانی منسوب كرده است. | ||
گفتنی است كه نوری در مستدرك در ذیل نام نزهه الناظر، بدون هیچ اشاره‌ای به حلوانی، كتاب را تألیف ابویعلی دانسته است. | گفتنی است كه نوری در مستدرك در ذیل نام نزهه الناظر، بدون هیچ اشاره‌ای به حلوانی، كتاب را تألیف ابویعلی دانسته است. | ||
رساله‌ای نیز با عنوان مسائل متفرقه در كتابخانۀ مجلس موجود است كه از روی حدس به ابویعلی نسبت داده شده است، اما در مقایسه، آشكار می‌گردد كه این كتاب چیزی جز المسائل السرویۀ شیخ مفید نیست. از كلام عبدالكریم ابن‌طاووس برمی‌آید كه برخی از آثار ابویعلی در اختیار وی بوده و از آن‌ها در كتابش بهره گرفته است و حتی برخی روایات را از دست خط ابویعلی نقل كرده است. | رساله‌ای نیز با عنوان مسائل متفرقه در كتابخانۀ مجلس موجود است كه از روی حدس به ابویعلی نسبت داده شده است، اما در مقایسه، آشكار می‌گردد كه این كتاب چیزی جز المسائل السرویۀ شیخ مفید نیست. از كلام عبدالكریم ابن‌طاووس برمی‌آید كه برخی از آثار ابویعلی در اختیار وی بوده و از آن‌ها در كتابش بهره گرفته است و حتی برخی روایات را از دست خط ابویعلی نقل كرده است. | ||
بغدادی نیز در هدیه ظاهراً با خلط میان ابویعلی و شیخ طوسی، آثاری چون تفسیر القرآن و امالی فی الحدیث را به ابویعلی نسبت داده است. همو شاید به همین سبب، علاوه بر اینكه نام جد ابویعلی را به غلط علی ضبط كرده، او را به تبع سبكی، بر مذهب شافعی دانسته است. | بغدادی نیز در هدیه ظاهراً با خلط میان ابویعلی و شیخ طوسی، آثاری چون تفسیر القرآن و امالی فی الحدیث را به ابویعلی نسبت داده است. همو شاید به همین سبب، علاوه بر اینكه نام جد ابویعلی را به غلط علی ضبط كرده، او را به تبع سبكی، بر مذهب شافعی دانسته است. <ref>انصاری، حسن، ج6، ص434-435</ref>. | ||
<ref>انصاری، حسن، ج6، ص434-435</ref>. | |||
| | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۱۴۵: | خط ۱۴۴: | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
انصاری، حسن، | انصاری، حسن، دائر‌ةالمعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائر‌ةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377. | ||
==وابسته‌ها== | ==وابسته‌ها== | ||
| خط ۱۵۲: | خط ۱۵۱: | ||
[[رده:زندگی‌نامه]] | [[رده:زندگی‌نامه]] | ||
[[رده:مقالات بازبینی | [[رده:مقالات بازبینی شده2 آذر 1402]] | ||
[[رده:فاقد کد پدیدآور]] | [[رده:فاقد کد پدیدآور]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۰:۲۷
| ابویعلى جعفری، محمد بن حسن بن حمزه | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | محمد بن حسن بن حمزه؛ |
| نام‌های دیگر | ابویعلى جعفری، محمد بن حسن بن حمزه؛ |
| لقب | شریف؛ |
| تخلص | ابویعلی جعفری؛ |
| نسب | جعفری، طالبی؛ |
| نام پدر | حسن بن حمزه؛ |
| ولادت | دهۀ 9 قرن ۴ ق؛ |
| محل زندگی | عراق؛ |
| رحلت | د۴۶۳ ق؛ |
| مدفن | خانۀ خودش در بغداد؛ |
| فرزندان | ابوعلی امین؛ |
| خویشاوندان | مفید، محمد بن محمد (پدر زن ایشان است). |
| دین | اسلام؛ |
| مذهب | شیعه؛ |
| پیشه | فقیه، متكلم، جانشینی شیخ مفید؛ |
| اطلاعات علمی | |
| درجه علمی | فقیه، متكلم، جانشینی شیخ مفید؛ |
| اساتید | شیح مفید، سید مرتضی، حسین بن عبیدالله غضائری؛ |
| مشایخ | |
| معاصرین | نجاشی؛ |
| شاگردان | ابوالحسن سلیمان بن حسن صهرشتی، ابوطالب بن مهدی سیلقی، ابوعبدالله محمد بن هبه‌الله بن جعفر طرابلسی، ابوالحسن بن هلال عمانی (احتمالاً تصحیفی است از ابوالحسن بن هلال صابی)، ابومنصوره بن احمد (احتمالاً محمد بن احمد، ابومنصور خازن)، حسین بن محمد بن حسن بن نصر حلوانی؛ |
| برخی آثار | 1- مسأله فی ایمان آباء النبی(ص)، 2- مسأله فی المسح علی الرجلین؛ |
اَبویعْلى جَعْفَری، محمد بن حسن بن حمزه (د ۴۶۳ ق / ۱۰۷۱ م)، فقیه و متكلم امامی بغداد. داماد شیخ مفید
نسب
وی به سبب انتساب به جعفر بن ابی‌طالب(ع)، به جعفری و گاه طالبی شهرت یافته است.
علاوه بر منابع رجالی امامیه از قبیل رجال نجاشی (معاصر وی) و معالم العلماء ابن شهرآشوب، منابع اهل سنت نیز از وی نام برده و شرح حالی از او به دست داده‌اند. با اینهمه، دانسته‌های ما دربارۀ ابویعلی بسیار نیست. ذهبی كه در سیر به شرح احوال او پرداخته است، با اینكه به تاریخ الشیعۀ ابن ابی طی دسترس داشته، باز نام ابویعلی را یك جا به اشتباه ضبط كرده است.
همین اشتباه به لسان المیزان ابن حجر و منابع متأخرتر نیز راه یافته است.
ولادت
از آنجا كه ابویعلی هنگام درگذشت شیخ مفید (۴۱۳ ق) شایستگی جانشینی او را داشته، و با توجه به تاریخ وفات ابویعلی، می‌توان تولد وی را در دهۀ 9 سدۀ ۴ ق تخمین زد.
تحصیلات، اساتید
در مورد تحصیلات ابویعلی همین قدر می‌دانیم كه وی شاگرد شیح مفید و سید مرتضی و ظاهراً حسین بن عبیدالله غضائری بوده و در فقه، اصول و كلام تبحر داشته و از علم قرائت نیز آگاه بوده است.
شهرت او در دانش و به ویژه فقاهت چندان بوده كه حتی شرح حال‌نویسان غیرشیعی، نظیر ابن اثیر، ذهبی و ابن حجر از او با عباراتی چون: «فقیه الامامیه»، «من دعاه الشیعه» و «من كبار علماء الشیعه» یاد كرده‌اند.
ازدواج، جانشینی شیخ مفید، تدریس
ابویعلی با دختر شیخ مفید ازدواج كرد و پس از مرگ شیخ، جانشینی او و تصدی درس كلام و فقه، به وی منزلت اجتماعی ممتازی بخشید، به‌گونه‌ای كه از نقاط دور و نزدیك چون موصل، صیدا، طرابلس و كربلا برای پرسش در موضوعات گوناگون علمی به وی رجوع می‌كردند. جانشینی ابویعلی در مقام شیخ مفید، نباید به معنای ریاست مطلق امامیه در آن عصر تلقی گردد، چون بدون شك سید مرتضی (د ۴۳۶ ق) پس از مفید به این جایگاه دست یافته بود.
شاگردان، راویان
از میان شاگردان و روایت‌كنندگان ابویعلی جعفری، كسانی چون ابوالحسن سلیمان بن حسن صهرشتی، ابوطالب بن مهدی سیلقی، ابوعبدالله محمد بن هبه‌الله بن جعفر طرابلسی، ابوالحسن بن هلال عمانی (احتمالاً تصحیفی است از ابوالحسن بن هلال صابی، د ۴۸۰ ق، مؤلف الهفوات النادره) و ابومنصوره بن احمد (احتمالاً محمد بن احمد، ابومنصور خازن، د ۵۱۰ ق، از علمای امامیه را نام برده‌اند. در مورد شاگردی حسین بن محمد بن حسن بن نصر حلوانی نزد ابویعلی، هر چند در منابع كهن تصریحی دیده نمی‌شود، اما در متن نزهه الناظر حلوانی در دو جا، نكاتی از ابویعلی ذكر شده است كه می‌تواند مؤید این امر باشد، به‌ویژه كه حلوانی از مشایخی دیگر در طبقۀ ابویعلی روایت داشته است.
حدوث قرآن
به گفتۀ ذهبی ابویعلی به «حدوث قرآن» قائل بوده و برای اثبات آن به وجود آیات «ناسخ» و «منسوخ» تمسك می‌جسته است. ذهبی می‌افزاید كه اگر مراد ابویعلی از حدوث قرآن، مخلوق بودن آن بوده باشد، وی «معتزلی جهمی» است و اگر مرداش نزول قرآن بر امت از جانب خداوند به زبان پیامبر(ص)، با اعتراف به غیرمخلوق بودن آن، بوده باشد، خرده‌ای بر اعتقاد او نیست. به هر تقدیر، اعتقاد ابویعلی در مورد حدوث قرآن نباید چیزی فراتر از این عقیدۀ رایج در میان عالمان امامیه باشد كه در عین «مُحْدَث» دانستن قرآن، از مخلوق خواندن آن اجتناب می‌كردند.
وفات
تاریخ درگذشت ابویعلی در متن رجال نجاشی، همچون دیگر مآخذ، ۴۶۳ ق ضبط شده است، اما با توجه به وفات نجاشی در ۴۵۰ ق، این تاریخ می‌بایست بعدها به متن رجال افزوده شده باشد. ابن ابی طی از ابویعلی مدح بسیار كرده و او را از «عُبّاد» امامیه شمرده و گفته است كه در تشییع پیكر او، گروه بسیار شركت.
بنابر گفتۀ نجاشی ابویعلی را در خانۀ خودش به خاك سپردند.
فرزندان
به گفتۀ ابن كثیر یكی از فرزندان او به نام ابوعلی امین از فقهای امامیه بوده است.
آثار
تألیفات ابویعلی بیشتر به صورت مسأله یا پاسخ به مسائلی است كه از وی پرسش می‌شده است. نجاشی فهرستی از برخی آثار وی به دست داده است، بدین قرار:
１.جواب المسأله الوارده من صیدا؛
۲. جواب مسأله اهل الموصل؛
۳. المسأله فی مولد صاحب الزمان(ع)؛
۴. المسأله فی الرد علی الغلاه؛
۵. المسأله فی اوقات الصلاه؛
۶. كتاب التكمله؛
۷. الموجز فی التوحید؛ این دو كتاب دست كم در هنگام گزارش نجاشی به اتمام نرسیده بوده است؛
۸. مسأله فی ایمان آباء النبی(ص)؛
۹. مسأله فی المسح علی الرجلین؛
۱۰. مسأله فی العقیقه؛
۱۱ و ۱۲. جواب المسائل الوارده من طرابلس و نیز رسالۀ دیگری در همین باب؛
۱۳. المسأله فی ان الفعّال غیر هذه الجمله،
كه در بحث از یك مسألۀ كهن كلامی بوده و از اینجا سرچشمه می‌گرفته كه اساس حقیقت انسان چیست و مخاطب الهی در تكالیف شرعی كیست؟ نظر ابویعلی در این زمینه، چنانكه از عنوان كتاب برمی‌آید، همان نظر شیخ مفید و بنی نوبخت از شعیه و معمّر ازمعتزله است كه معتقد بودند حقیقت انسان چیزی ورای هیأت ظاهری اوست و البته امری غیرمادی است كه از آن به «جوهر بسیط»، «نفس» و «روح» تعبیر شده است؛
۱۴. جواب السمائل الوارده من الحائر علی صاحبه السلام؛
۱۵. اجوبه مسائل شتی فی فنون من العلم.
ابن شهرآشوب كتاب‌های:
النكت فی الامامه، اخبار المختار و نزهه الناظر و تنبیه الخاطر را نیز از او یاد كرده كه هیچ یك در فهرست نجاشی دیده نمی‌شود.
كتابی با عنوان اخیر از حسین بن محمد بن حسن حلوانی در دست است كه در آن به گردآوری سخنان پیامبر(ص) و ائمۀ امامیه(ع)، هر یك در باب جداگانه و با حذف سند احادیث (جز در یك مورد) پرداخته است. از آنجا كه در نزهه الناظر موجود، در مورد نكاتی از ابویعلی درج شده، شاید این تصور برای ابن شهرآشوب به وجود آمده باشد كه كتاب مذكور تألیف ابویعلی جعفری است، گرچه او خود در جایی دیگر آن را به حلوانی منسوب كرده است. گفتنی است كه نوری در مستدرك در ذیل نام نزهه الناظر، بدون هیچ اشاره‌ای به حلوانی، كتاب را تألیف ابویعلی دانسته است.
رساله‌ای نیز با عنوان مسائل متفرقه در كتابخانۀ مجلس موجود است كه از روی حدس به ابویعلی نسبت داده شده است، اما در مقایسه، آشكار می‌گردد كه این كتاب چیزی جز المسائل السرویۀ شیخ مفید نیست. از كلام عبدالكریم ابن‌طاووس برمی‌آید كه برخی از آثار ابویعلی در اختیار وی بوده و از آن‌ها در كتابش بهره گرفته است و حتی برخی روایات را از دست خط ابویعلی نقل كرده است. بغدادی نیز در هدیه ظاهراً با خلط میان ابویعلی و شیخ طوسی، آثاری چون تفسیر القرآن و امالی فی الحدیث را به ابویعلی نسبت داده است. همو شاید به همین سبب، علاوه بر اینكه نام جد ابویعلی را به غلط علی ضبط كرده، او را به تبع سبكی، بر مذهب شافعی دانسته است. [۱].
پانویس
- ↑ انصاری، حسن، ج6، ص434-435
منابع مقاله
انصاری، حسن، دائر‌ةالمعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائر‌ةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.