التربية بالعبرة

التربية بالعبرة
پدیدآوران	نحلاوی، عبدالرحمن (نویسنده)
ناشر	دارالفکر
مکان نشر	بیروت
سال نشر	1418ق/1997م
چاپ	دوم
موضوع	اسلام و آموزش و پرورش,اسلام و آموزش و پرورش -- جنبه‌های قرآنی
کد کنگره	‏BP۲۳۰/۱۸/ن۳ت۴

التربية بالعبرة تألیف عبدالرحمن نحلاوی؛ کتاب حاضر دومین عنوان از مجموعه‌اى است با فروست: من اسالیب التربیه الاسلامیه.

از این مجموعه دست‌کم چهار عنوان دیگر منتشر شده است: التربیه بالآیات (چاپ اول: دمشق - بیروت، دارالفکر، 1409 ق/ 1989 م)؛ التربیه بضرب الامثال (چاپ اول: دمشق - بیروت، دارالفکر، 1419 ق/ 1998 م). التربیه بالحوار (چاپ اول: دمشق - بیروت، دارالفکر، [2000 م]؛ التربیه بالترغیب والترهیب (چاپ دوم: دمشق، دارالفکر، 1429 ق/ 2008 م).

براى آشنایى با دو عنوان نخست نگاه کنید به: بهروز رفیعى، کتاب‌شناسى توصیفى - تحلیلى تعلیم و تربیت در اسلام «گزیده منابع عربى» (چاپ اول: قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه - مرکز مطالعات تربیت اسلامى، 1381).

یکى از مؤثرترین روش‌هاى تربیت دینى، روش تربیت با عبرت است که در سنت و خاصه‌ در قرآن کریم سخت مورد توجه است. معلم قرآن و تفسیر، معلم سیره نبوى و معلم علوم طبیعى هیچ‌یک از این روش تربیتى بى‌نیاز نیستند (ص 13-14). از این‌رو، نگارنده در کتاب حاضر در پى کندوکاو در زیر و بالاى این روش تربیتى برآمده است. موضوع این اثر در فارسى و عربى به‌کمال بدیع افتاده است چه نه‌تنها اثرى مستقل دربارۀ آن نگارش نیافته است، در دیگر آثار هم به آن پرداخته نشده است. گفتنى است با آن‌که نحلاوى این روش را قرآنى - نبوى دانسته است، شرح و شکافت آن تنها ناظر بر قرآن کریم است. مطالب کتاب در مقدمه، پنج فصل، خاتمه بسامان گشته است.

نگارنده در فصل آغازین اثر به معرفى کتاب و موضوع و اهمیت آن پرداخته و از این رهگذر پس از اشاره به معناى لغوى و تربیتى عبرت، از عبرت در قرآن یاد کرده است؛ سپس به اشاره‌اى از سید قطب به عبرت در قرآن و مراحل چهارگانه عبرت از زبان او پرداخته است.

فصل دوم دربارۀ گونه‌هاى عبرت در قرآن کریم است. براى تقسیم عبرت‌هاى قرآنى دو معیار وجود دارد: تقسیم بر اساس موضوع، تقسیم به اعتبار روش عرضه. عبرت‌ها بر اساس معیار نخست، به عبرت‌هاى برگرفته از غزوات و رخدادهاى سیره نبوى، عبرت‌هاى مبتنى بر داستان‌هاى تاریخى، عبرت‌هاى مستند به آیات الهى در آفرینش تقسیم شده است. عبرت‌هاى قرآنى بر اساس معیار دوم، به عبرت‌هایى که از راه قصه عرضه مى‌شوند و عبرت‌هایى که با شیوۀ پرسشى و انشائى عرضه مى‌گردند تقسیم گشته است. شرح و تفصیل این مطالب، این فصل را دامن‌فراخ‌ترین فصل کتاب کرده است.

در فصل سوم به تحلیل روان‌شناختى تربیت با عبرت پرداخته شده است. شرح مباحث این فصل بر محور عوامل روان‌شناختى ایجاد عبرت مى‌گردد. این عوامل عبارت‌اند از: بهره‌گیرى از تجربه‌هاى گذشته، به یاد آوردن محفوظات براى استفاده از تجربه‌هاى پیشین، تفکر با استدلال، تبدیل نتایج تفکر به رفتار.

نتایج و پیامدهاى تربیتى روش تربیت با عبرت در فصل چهارم و به شرح ذیل بحث و بررسى شده است: زنده ساختن توجه به هستى و اندیشه در نظام و پدیده‌ها و اسرار آن‌ها، پرورش و تقویت حواس، کسب تجربه‌هاى صحیح مبتنى بر مشاهده واقعیت‌ها، پرورش عقل و آموخته کردن آن به تفکر صحیح که در چهار مرحله صورت مى‌پذیرد.

فرجامین فصل این کتاب به بازشکافت شمارى از هدف‌هاى تربیت از راه عبرت اختصاص یافته است. نگارنده این هدف‌ها را این‌گونه بیان و شرح کرده است: برهانى شدن وحیانى بودن قرآن؛ ایجاد و پرورش ایمان به نصرت خداوند و پایدارى در برابر آزار دشمنان؛ یافتن و تقویت ایمان به رستاخیز و برگزیدن پاداش آن بر متاع گذراى دنیا؛ بیدار ساختن فطرت دینى و پرورش آن.

گفتنى است، نگارنده در شرح و تحلیل‌هایش بسیار متأثر از تفسیر فى ظلال القرآن سید قطب است. دیگر آن‌که در ضبط اعراب آیات کریمه بى‌دقتى شده است براى نمونه: در آیه 110 سوره یوسف، أنّهُم، أنُهم (ص 171)؛ در آیه 15 سوره آل‌عمران، جناتٌ‌، جناتٍ (ص 172)؛ در آیه 12 سوره آل‌عمران، بئس المهادُ، بئس المهادِ (ص 173)؛ در آیه 10 سوره آل‌عمران، من قَبلهِم، من قِبلهم (ص 171)؛ در آیه 12 سوره آل‌عمران دوبار بئس المهادُ، بئس المهادِ (ص 175)؛ در آیه 13 سوره آل‌عمران، آیهٌ‌، آیهٍ و لَعبرهً‌، لَعبرهٌ ضبط شده است. همچنین در نقل نشانى آیات بى‌دقتى گشته است. مثلاً آل‌عمران، آیه 12-13، آل‌عمران، آیه 11-13 ضبط شده است (ص 144).

• مطالعه منابع ذیل نیز مفید است:

محمدرضا قائمى‌مقدم، روش‌هاى آسیب‌زا در تربیت از منظر تربیت اسلامى (قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1382)؛ عثمان قدرى مکانیسى، من اسالیب التربیه فى القرآن الکریم (بیروت، دار ابن‌ حزم، 1422 ق)؛ مجید رشیدپور، روش‌هاى تربیتى (تهران، انجمن اولیا و مربیان جمهورى اسلامى ایران، 1370)؛ عبدالرحمن نحلاوى، اصول التربیه الاسلامیه و اسالیبها فى البیت والمدرسه والمجتمع (بیروت، دار ابن‌ حزم، 1429 ق).

منابع مقاله

رفیعی، بهروز، کتاب‌شناسی تعلیم و تربیت در اسلام، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، یکم، 1390ش.