تاريخ جوامع اسلامی

تاريخ جوامع اسلامی
پدیدآوران	لاپیدوس، آیرا ماروین‎ (نويسنده) رمضان زاده، محمود (مترجم)
ناشر	آستان قدس رضوی. بنياد پژوهشهای اسلامى
مکان نشر	ایران - مشهد مقدس
سال نشر	1376ش
چاپ	1
شابک	‎964-444-009-9
موضوع	اسلام - تاریخ - کشورهای اسلامی - تاریخ
زبان	فارسی
تعداد جلد	2
کد کنگره	/‎‏ل‎‏2‎‏ت‎‏2 35/63 ‏DS‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تاریخ جوامع اسلامی، نوشته ایرا ماروین لاپیدوس (زادروز 1937م) است که سه حوزه جمعیتی مسلمانان «خاور میانه»، «آسیای مرکزی و جنوبی» و «افریقا» را تحلیل تاریخی کرده است. این اثر، مباحثی را درباره «مبانی تمدن اسلامی، دعوت اسلام، امپراتوری عربی - اسلامی، از فرهنگ اسلامی تا جامعه اسلامی (ایران و عراق)، گسترش جهانی جوامع اسلامی (سده 17 تا 19م)، جوامع اسلامی خاور میانه‌ای، اسلام در آسیای میانه و جنوبی، اسلام در افریقا، تجدد و دگرگونی جوامع مسلمان، ناسیونالیسم و اسلام در خاور میانه، مذهب‌زدایی و اسلام در آسیای مرکزی و جنوبی و اسلام در افریقای قرن بیستم، پوشش داده است. محمود رمضان‌زاده، جلد نخست آن را و محسن مدیر شانه‌چی، جلد دوم را ترجمه کرده‌اند.

رمضان‌زاده در وصف کتاب می‌گوید: تحلیل تأثیر اسلام در شکل‌گیری نهادهای اجتماعی و ارزش‌های قومی و ملی سرزمین‌های مختلف و همچنین، تأثیر متقابل این نهادها و ارزش‌ها بر چگونگی تحقق‌ یافتن مفاهیم دینی، شاخص‌ترین ویژگی این کتاب است. ویژگی دیگر آن، توجه به مسائل فرهنگی و اجتماعی زندگی مسلمانان در سراسر گیتی است؛ مباحثی چون هنر، ادبیات، معماری، فلسفه و برخی سنت‌ها و آداب اجتماعی به جذابیت کتاب افزوده است‏.

مدیر شانه‌چی نیز می‌گوید: امتیازات و ویژگی‌های این کتاب اجمالا ازاین‌قرار است:

الف)- جامعیت و گستردگی اثر: این کتاب در زمره معدود آثاری است که تاریخ و وضعیت همه سرزمین‌های اسلامی را با جامعیتی کم‌نظیر نوشته است.

ب)- روشمندی و انسجام: این کتاب به‌عنوان یک اثر آکادمیک معتبر از پژوهشگر و استادی صاحب‌نظر، به‌گونه‌ای روشمند و شیوه‌ای علمی و منسجم نوشته شده است و خواننده در مطالب آن نوعی نظم و توالی منطقی و مقوله‌بندی مستدل و پذیرفتنی می‌یابد که آن را از بسیاری آثار مغشوش یا داستان‌گونه در این باب ممتاز می‌کند.

ج)- تحلیل و تبیین پدیده‌های تاریخی: گرچه انبوه داده‌ها و اطلاعات تفصیلی در این اثر جامع، آن را به یک مرجع و دائرةالمعارف شبیه ساخته است، اما در واقع حجم گسترده مطلب، ماده خامی است که مؤلف آن را به شیوه‌ای محققانه و درعین‌حال فارغ از قالب‌های صوری و انتزاعی به‌ظاهر تحقیقی دست‌مایه تحلیل و تبیین علمی پژوهش خویش می‌سازد و از صرف تشریح و توصیف رویدادهای تاریخی فراتر می‌رود.

د)- بی‌طرفی و صحت مطالب: آثاری که غربیان در زمینه تاریخ جوامع و ملل مسلمان نگاشته‌اند، غالبا متأثر از کم‌اطلاعی، فقدان منابع مستقیم و معتبر، احساسات ضد شرقی و ضد اسلامی حاکم در جوامع غربی، اهداف استعماری و نفوذ مؤسسه‌های مالی و بنیادهای پژوهشی سرمایه‌سالارانه، گرایش‌های صهیونیستی یا مارکسیستی است. اما آثار لاپیدوس در مجموع، با دیدی محققانه، بی‌طرفانه، مبتنی بر منابع موثق و با اشرافی کم‌نظیر بر زوایای تحولات و اوضاع گذشته و حال اسلامی و ملل مسلمان نگاشته شده است.

جلد دوم، که می‌توان آن را «تاریخ معاصر جوامع اسلامی» خواند، به دگرگونی‌ها و تحولات ملت‌های مسلمان می‌پردازد؛ نویسنده، دیدگاه کلی از تجدد و دگرگونی جوامع مسلمان را مطرح می‌کند. سپس، این جوامع را به سه منطقه «خاور میانه»، «آسیا» و «افریقا» بخش می‌کند و در آن‌ها به مباحث ناسیونالیسم و اسلام در خاور میانه، مذهب‌زدایی (سکولاریسم) در آسیای مرکزی و جنوبی و سرانجام، اسلام در افریقای قرن بیستم می‌پردازد.

لاپیدوس منطقه یا مجموعه خاور میانه را به شش زیرمجموعه اصلی «ایران»، «ترکیه»، «مصر»، «خاور میانه عربی (شبه‌جزیره عربستان، عراق و هلال خصیب)» و «افریقای شمالی» بخش می‌کند. او موضوع مشخصی را در هریک از این سرزمین‌ها دنبال می‌نماید؛ در «ایران» دین و دولت در عصر جدید، در «ترکیه» فروپاشی عثمانی و نوسازی ترکیه، در «مصر» مذهب‌زدایی و تجدد اسلامی، در «خاور میانه عربی» عرب‌گرایی و دولت‌های نظامی و اسلام و در «افریقای شمالی» به تحولات سیاسی - اجتماعی آن منطقه می‌پردازد. او در باب «آسیای مرکزی و جنوبی» نیز به تقسیم‌بندی سه‌گانه کوچک‌تری دست می‌زند: «شبه قاره هند»، «اندونزی و مالزی» و «آسیای مرکزی»؛ که در اولی، تاریخ معاصر جوامع اسلامی هند، پاکستان و بنگلادش به‌لحاظ سیاسی و اجتماعی بررسی شده است؛ در دومی، اسلام (به‌طور کلی) محور بحث تحولات سیاسی و اجتماعی است و در سومی، حاکمیت روس‌ها و چینی‌ها کاوش شده است. در «افریقا» نیز به نقش اسلام در شرق و غرب آنجا پرداخته شده است. لاپیدوس در پایان با طرح مذهب‌زدایی و احیا در جهان اسلام، جمع‌بندی و نتیجه‌گیری‌هایش را از مطالب کتاب نوشته است‏.

منابع مقاله

مقدمه‌های مترجمان.