شرح القصيدة الكافية في التصريف

شرح القصيدة الكافية في التصريف، نوشته ادیب، محدّث، مورّخ، مفسّر، فقیه و نویسنده فعال شافعی قرن نهم و دهم قمری، جلال‌الدین عبدالرحمن سیوطی (849-911ق)، است. وی در این اثر، برخی از مباحث دانش صرف زبان عربی (مباحث افعال و ضمایر متصل به آن، مصدر، اسم فاعل، اسم مفعول و...) را با نظم و نثر توضیح داده است.

شرح القصيدة الكافية في التصريف
پدیدآوران	سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر (نويسنده) علی، ناصر حسین (محقق)
ناشر	مهدی اختر محققی
مکان نشر	سوریه - دمشق
سال نشر	1409ق - 1989م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/س62 6131 PJ
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

قصیده‌سرا کیست؟

محقق کتاب، ناصر حسین علی، نوشته است: سیوطی، اسم شاعر این قصیده را نیاورده است و من هرچه جستجو کردم، نام و نشان این قصیده‌سرا را نیافتم.

هدف و روش

• جلال‌الدین سیوطی، نوشته است: این، تعلیقات و توضیحاتی لطیف است که بر قصیده کافیه در علم تصریف، برای علاقه‌مندان به‌صورت املا بیان کردم و فقط به روشن کردن مبانی و توضیح معانی مقصود از آن، بسنده نمودم. سیوطی، در پایان کتاب، تأکید کرده است که این شرح را در 3 جلسه گفته و شاگردان نوشته‌اند و آخرین جلسه در روز سه‌شنبه 17 محرم سال 884ق، بوده است و به جهت فراوانی درخواست علاقه‌مندان و فقدان شرح مناسب، این کار را پذیرفتم و روش گزیده‌گویی را برگزیدم؛ چون «خير الكلام ما قلّ و دلّ و لم يملّ».
• محقق کتاب، ناصر حسین علی، با بیان این مطلب که این قصیده، کافیه نامیده شده، زیرا در رویّ کاف سروده شده است، افزوده است: شکی در صحت انتساب این شرح به سیوطی نیست و از جمله، این موضوع را حاجی خلیفه هم بیان و تأیید کرده است؛ البته فقط یک نسخه خطی دارد و شامل همه مباحث علم صرف نمی‌شود.

ساختار و محتوا

این کتاب، از 6 باب به‌ترتیب ذیل تشکیل شده است:

1. مقدمات تصریف؛
2. بناهای افعال؛
3. مثال‌های فعل و احکام آن؛
4. برخی از احکام نون تأکید ثقیله و خفیفه؛
5. ضمایر و اتصال آن به افعال؛
6. اسم‌هایی که با افعال پیوند دارند (مصدر، اسم فاعل، صیغه مبالغه، اسم مفعول و افعل تفضیل و...).

نمونه مباحث

نون تأکید شدیده (ثقیله)، به همه صیغه‌های فعل مضارع ملحق می‌شود و درنتیجه، آخرش باید مفتوح شود؛ چون ترکیب این نون با فعل مضارع شبیه ترکیب «خمسَةَعشرَ» است (که هر دو جزء آن مبنی بر فتح می‌باشد)؛ مانند: «لَنَبلُوَنَّ» (بقره: 155).

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.