تاریخ عضدی

تاریخ عضدی، اثر احمدمیرزا (1239-1319ق)، کتابی است تاریخی به فارسی درباره زندگی خصوصی آقامحمدخان و فتحعلی‌شاه و محمدشاه قاجار که با توضیحات و اضافاتی از عبدالحسین نوایی، منتشر شده است.

تاریخ عضدی
پدیدآوران	احمد میرزا قاجار (نويسنده) نوایی، عبد الحسین (مصحح)
ناشر	نشر علم
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1376ش
چاپ	1
موضوع	حرمسرا -- ایران‌,ایران‌ -- تا‌ریخ‌ -- قا‌جا‌ریا‌ن‌، ۱۱۹۳ - ۱۳۴۴ق‌,زنا‌ن‌ -- مسا‌ئل‌ اجتما‌عی‌ و اخلاقی‌
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	DSR 1344/الف۳ت۲
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

نویسنده، این کتاب را در دوره حکومت خود در همدان به تقاضای اعتمادالسلطنه در 1304ق، تألیف کرده است و کتاب را از روی لقب وی عضدالدوله‌، تاریخ عضدی نامیده‌اند.

تاریخ عضدی در بین همه کتاب‌های تاریخی اعصار مختلف ایران از این لحاظ ممتاز است که تنها همین یک بار شاهزاده‌ای از زندگانی خصوصی اجداد و پدر و مادر و خانواده خود یاد کرده و هرچه را از آنان دیده و شنیده، نقل کرده است‌. عضدالدوله در کودکی در زمره پسران محبوب شاه قرار گرفت و در همه جا ملازم پدر بود. وی که به هنگام مرگ پدر ده‌ساله بود، کم‌وبیش مسائل اجتماعی و ایلی را خوب می‌فهمید و رویدادهای فراوانی دیده یا از برادران و خواهران خود شنیده بود. وی از مرگ پدر تا مهاجرت مادرش به عتبات، انتقال سلطنت به محمدشاه و مخالفت برادران با برادرزاده و دیگر مسائل را دریافته و به یاد سپرده بود که گنجینه‌ای از اطلاعات دقیق و درخور توجه گردید.

عضدالدوله در کتاب خود، با صداقت کامل‌، آنچه را راجع به سلطنت آقامحمدخان و فتحعلی‌شاه و محمدشاه بوده، نوشته‌ و حتی از ذکر بعضی قضایایی که موجب رسوایی و بدنامی یا مایه سرزنش و سرافکندگی بوده، چشم نپوشیده و به شرح موضوع پرداخته است و با شرح ماجرای عروسی مادر خود و اینکه فتحعلی‌شاه فردی ایلیاتی است، نشان داده که در حقیقت‌گویی از هیچ چیز واهمه نداشته است.

نثر تاریخ عضدی، نه مغلق و متکلف و نه عوامانه و ساده‌، بلکه ادیبانه و آمیخته به شعر و آیه و حدیث و نکته‌های لطیف است‌.

آنچه مایه امتیاز تاریخ عضدی بر دیگر کتاب‌هاست، این است که مؤلف هرگز نخواسته است که مستقیما به شرح وقایع تاریخی بپردازد، بلکه همواره کوشش کرده که مطالب خصوصی و پشت پرده را بازگو کند و بیشتر به عادات و خلقیات پدر خود، فتحعلی‌شاه و عموی وی آقامحمدخان و پسرزاده وی، محمدشاه اشاره کند تا به وقایع خشک تاریخی که خواه‌ناخواه مؤلفی چون عضدالدوله را ناگزیر به مدح یا گزافه می‌کشاند.

آنچه در این کتاب آمده، مشهودات عینی نویسنده است، نه مسموعات وی و اگر تصادفا مسموعاتی را نیز نقل کرده، گوینده را نیز معرفی نموده است.

درهرحال، تاریخ عضدی، کتابی است ارزنده و کم‌نظیر، اگر نگوییم بی‌نظیر، درباره شکل و شمایل و طرز رفتار و گفتار و رسوم و آدات و اعتقادات سه پادشاه اول سلسله قاجار و بیان مسائل پشت پرده و داخلی دربار و حرم‌سرای معروف فتحعلی‌شاه.

منابع مقاله

1. پیشگفتار.
2. نوایی، عبدالحسین، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، 1380.