الألفاظ: أقدم معجم في المعاني

الألفاظ
پدیدآوران	ابن سکیت، یعقوب بن اسحاق (نويسنده) قباوه، فخرالدین (محقق)
عنوان‌های دیگر	أقدم معجم في المعاني
ناشر	مکتبة لبنان ناشرون
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1998م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/الف۲الف۸ 2048 PJA
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

كتاب الألفاظ؛ أقدم معجم في المعاني، نوشته ادیب، لغت‌شناس، شاعر، قرآن‌پژوه شیعه، از یاران امام جواد(ع) و امام هادی(ع) و نویسنده إصلاح المنطق، یعقوب بن اسحاق بن سکیت (186-244ق)، از قدیمی‌ترین فرهنگ‌نامه‌های واژه‌شناسی عمومی است که معانی واژگان گوناگون زبان عربی را به عربی توضیح می‌دهد و بر جداسازی معنای واژگان مترادف تأکید دارد. محقق کتاب، فخرالدین قباوه (متولد 1933م)، یادآور شده است که شاگردان ابن سکیت، این اثر را از او آموخته و بر وی خوانده و از همو روایت کرده‌اند و در نتیجه، این کتاب، فقط نوشته نشده، بلکه نقل شفاهی و مُسنَد (سنددار) نیز شده است‏.

هدف و روش

فخرالدین قباوه، با اشاره به پیشینه تحقیق و اینکه قبل از او، کشیش لویس شیخو، گزیده مختصری از این کتاب را به‌عنوان مختصر تهذيب الألفاظ با اقتباس از تهذيب الألفاظ نوشته خطیب تبریزی و با استمداد از نسخه‌ای خطی از «كتاب الألفاظ» و با حذف برخی از ابواب و عبارات و اشعار منتشر کرد، با این ادعا که مطالب حذف‌شده باعث اخلال در ادبیات است، افزوده است:

• تحقیق مذکور، چهره‌ای ناقص از کتاب ابن سکیت به نمایش گذاشت؛ زیرا پژوهش علمی نشده بود و تحریف و تصحیف و حذف نابه‌جای بسیاری در آن مشاهده شد.
• متن تصحیح‌شده و کاملی از کتاب در دست نبود و به همین جهت به جستجو در کتابخانه‌ها پرداختم و نسخه‌های خطی آن را یافتم و در این راه رنج بسیار بردم و اکنون از نتیجه تلاشم راضی و شادم.
• نسخه‌های خطی مورد اعتماد در این تصحیح، 4 عدد است و نسخه کتابخانه جامع القرویین (فاس - مغرب) را اصل قرار دادم و بر اساس آن و با مقابله با سایر نسخ و نسخه چاپ‌شده به تصحیح پرداختم.
• در این کتاب مشاهده خواهید کرد که بسیاری از حواشی (تفسیر، تصحیح و اشاره به اختلاف روایات که امثال «ابوالحسن بن کیسان» و «ابوالعباس ثعلب» و «ابوجعفر غالبی» افزوده‌اند) داخل در متن شده است! این موارد را تفکیک نکردم؛ چون جزو متن و مربوط به سیاق عبارات شده است. در پایان موارد مذکور، غالبا عباراتی مانند «رجعنا إلی الكتاب» (به اصل کتاب بازگردیم) آمده که این مطلب را آشکار می‌کند‏.

ساختار و محتوا

مطالب این اثر، بر اساس نظم الفبایی تنظیم نشده، بلکه چینش موضوعی دارد و در 146 باب سامان یافته است. اولین، «باب الغِنی و الخِصب» است‏ و آخرین، «باب الطيالسة و الأكسية و الملاحف»‏ و در پایان، «باب ما تكلمت به العرب من الكلام المهموز مع غيره مما ليس بمهموز» آمده است که فقط در برخی نسخه‌ها موجود است‏.

نمونه مباحث

باب اسامی قمر و صفاتش: اولین باری که ماه دیده می‌شود، «هلال» است؛ یعنی دیدنی؛ چه «يُهَلُّ»، یعنی دیده می‌شود. پس ماه را تا یکی، دو سه شب، «هلال» گویند و بعد از آن، «قمر» نامیده شود و بعدش تا شب سیزدهم، «جونه» است و شب چهارهم، «بدر» نامیده می‌شود...‏.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

مختصر تهذيب الألفاظ

الإبدال (ابن سکيت)

اصلاح المنطق