المصباح في المعاني و البيان و البديع

المصباح فی المعانی و البیان و البدیع، اثر ابوعبدالله بدرالدین بن مالک دمشقی، معروف به ابن ناظم، تلخیص کتاب معروف «مفتاح العلوم»، اثر ابویعقوب یوسف بن محمد سکاکی (متوفی 626ق) می‌باشد که در نیمه دوم قرن هفتم، خلاصه شده است.

المصباح في المعاني و البيان و البديع
پدیدآوران	ابن مالک، محمد بن محمد (نويسنده) هنداوی، عبدالحمید (محقق و مصحح)
ناشر	دار الکتب العلمية
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1422ق - 2001م
چاپ	1
شابک	‎-
موضوع	زبان عربی - بدیع - زبان عربی - معانی و بیان - قرآن - مسایل ادبی - بدیع - قرآن - مسایل ادبی - معانی و بیان
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/‎‏الف‎‏2‎‏م‎‏6 2028 ‏PJA‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، المصباح (ابهام‌زدایی) را ببینید.

مفتاح العلوم، کتابی دانشنامه مانند می‌باشد که در آن خلاصه‌ای از علوم ادبی زمان نویسنده، شرح داده شده است که شامل صرف، تجوید، اشتقاق (صغیر و کبیر و اکبر)، نحو، معانی، بیان، بدیع (که آن را وجوه تحسین کلام نامیده است)، حد (یعنی تعریف منطقی مفاهیم)، استدلال، عروض، قافیه، نقد شعر و سرانجام مبحثی درباره اعجاز قرآن و رد مطاعن مخالفان می‌باشد.

پس از سکاکی، بسیاری از علما به اختصار، تلخیص و یا شرح شواهد و رفع مبهمات اصطلاحات بلاغی کتاب وی پرداختند که از آن جمله می‌توان، به اثر حاضر اشاره نمود که البته به غیر از شرح شواهد و توضیح آرای علمای قبل از خود، مطالب جدیدی ارائه ننموده است.

از جمله مطالبی که در این تلخیص ذکر گردیده، عبارت است از: مباحث علم معانی و بیان همچون احوال اسناد خبری؛ احوال مسند الیه؛ احوال مسند؛ احوال انتظام جمل؛ فصل و وصل؛ ایجاز و اطناب؛ احوال طلب؛ باب قصر؛ فصاحت لفظی؛ فصاحیت معنوی و فصاحت مختص به تحسین کلام و تزیین آن.

تحقیق کتاب، توسط، عبدالحمید هنداوی صورت گرفته که از جمله اقدامات آن، عبارتند از:

1. تخریج تمامی شواهد قرآنی کتاب.
2. تخریج تمامی شواهد حدیثی از کتب حدیثی مشهور.
3. تخریج تمامی شواهد شعری از مصادر اصلی، کتب بلاغی، معاجم و...، به غیر از موارد اندکی که محقق به مصدر آن، دسترسی نداشته است.
4. تخریج امثال و اقوال از مصادر اصلی آن.
5. شریح الفاظی که معانی دشواری داشته‌اند.
6. ارائه زندگی‌نامه مختصری از اعلام مذکور در کتاب.
7. ذکر تعلیقات و حواشی علمی بر اهم مسائل و قضایای کتاب.
8. افزودن فهارس علمی برای تمامی شواهد و موضوعات کتاب و....

وضعیت کتاب

فهرست مطالب، آیات، روایات، امثال و اقوال و شواهد شعریه مذکور در متن، در انتهای کتاب آمده است.

پاورقی‌ها بیشتر به ذکر منابع اختصاص یافته است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. ذاکری، مصطفی، «تاریخچه علوم بلاغی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، نشریه: اطلاع‌رسانی و کتابداری «آینه میراث»، دوره جدید، بهار 1385- شماره 32 (علمی-ترویجی) (17 صفحه- از 93 تا 109).
3. پریز، عبدالقادر «تطور تاریخی کنایه در ادب فارسی و عربی تا قرن هفتم هجری»، پایگاه مجلات تخصصی نور، نشریه: ادبیات و زبان‌ها «زبان و ادب»، زمستان 1387- شماره 38 (علمی- ترویجی) (24 صفحه- از 67 تا 90).