الأبنية عن حقائق الأدوية

الأبنیة عن حقائق الأدویة (روضة الأنس و منفعة النفس)
پدیدآوران	محبوبی اردکانی، حسین (به کوشش) هروی، موفق بن علی (نویسنده) بهمنیار، احمد (مصحح)
عنوان‌های دیگر	روضة الأنس و منفعة النفس
ناشر	دانشگاه تهران
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1346 ش
چاپ	1
موضوع	پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 پزشکی ایرانی دارو شناسی - متون قدیمی تا قرن 14 مفردات پزشکی نثر فارسی - قرن 5ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏RS‎‏ ‎‏178‎‏ ‎‏/‎‏ﻫ‎‏2‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الأبنیة عن حقائق الأدویة (روضة الأنس و منفعة النفس)، به زبان فارسی، کتابى است در مفردات طب كه در عهد منصور بن نوح سامانى (بین سنوات 350 تا 366ق)، توسط موفق بن على هروى تألیف شده است.

از این کتاب، تنها یک نسخه منحصربه‌فرد كه به خط على بن احمد طوسى اسدى، شاعر معروف و سراینده گرشاسب‌نامه و مؤلف فرهنگ فارسی معروف به لغات اسدى، در ماه شوال سال 447ق، استنساخ شده است.

مؤلف انگیزه‌اش را از نگارش این اثر چنین بازگو مى‌كند: «من کتاب‌هاى حكیمان پیشین و عالمان طبیبان محدث همه بجستم و هرچه گفته بودند، به‌تأمل نگاه كردم... پس چون بدیدم هركسى راهى گرفته بود تا قدر غرض خویش، بعضى از ایشان فصل‌هایى بیرون كرده بودند موجز و بعضى نه و نیز آن بعضى شرح تمام نكرده بودند، من خواستم كه کتابى بنا كنم و هرچه شناسند اندر او یاد كنم؛ از آن چیزها كه استعمال كنند و پس قوت‌هاشان پیدا كنم و فعلشان بگویم به شرحى تمام و به وجهى نیکو كه بزرگ‌تر منفعتى و عظیم‌تر خطرى این راست» (الابنیة عن حقائق الادویة، ص1 - 2). وى در ادامه، کتاب را به حاكم سامانى هدیه مى‌كند.

ساختار

کتاب، داراى 29 باب به ترتیب حروف الفبا است و 584 كلمه و ماده (از موادى كه در مداوا و درمان بیمارى‌ها به كار برده مى‌شوند) را در بر گرفته است و خواص طبى هریک را بیان نموده است.

مؤلف، در ابتدا ماده مورد نظر را ذكر مى‌كند و سپس گونه‌هاى آن، خواص و مصارف آن را برمى‌شمرد.

این نكته را نیز باید گوشزد كنیم كه هرچند مؤلف، این اثر را بر اساس ترتیب حروف الفبا تدوین و تحریر نموده است، ولى رعایت این ترتیب تنها در اولین حرف كلمات است.

گزارش محتوا

کتاب «الابنیة عن حقائق الادویة»، از چند جهت قابل توجه است:

1. این اثر، یکى از قدیمى‌ترین نگاشته‌هاى پارسى در طب سنتى است، بلكه شاید بتوان آن را قدیمى‌ترین نگاشته طب فارسی دانست كه به دست ما رسیده است.
2. از جامعیت نسبى برخوردار است. مؤلف مدعى است كه برای تألیف این اثر به همه کتاب‌هاى پیشینیان نظر انداخته است.

نگاهى به مطالب این اثر، نشان‌گر این است كه مدعاى مؤلف چندان به‌گزافه نیست؛ مثلاً در ابتداى حرف الف، سخنى از طبیبى هندى با نام سرى فركوادت نقل مى‌كند (الابنیة عن حقائق الادویة، ص6) كه ما امروزه كوچکترین مطلبى درباره زندگى او نمى‌دانیم.

3. داراى فائده ادبى و لغوى است كه اهل ادب از آن بهره‌مند خواهند شد.

افزون بر اینها، از آنجا كه تنها نسخه این اثر را شاعر مشهور، اسدى طوسى استنساخ كرده است، رسم‌الخط و شیوه نگارشى این اثر نیز قابل توجه است.

وضعیت کتاب

مرحوم احمد بهمنیار، استاد دانشگاه تهران، این کتاب را برای چاپ آماده و مهیا نموده بودند، ولى از آنجا كه اجل مهلتى به ایشان نداد، ثمره زحمات ایشان به كوشش آقاى حسین محبوبى اردكانى چاپ و منتشر شد.

آقاى حسین محبوبى، علاوه بر این، برای کتاب فهرست‌هایى درباره موضوعات، مواد دارویى، اخلاط و قوا، بیمارى‌ها و عوارض و حالات، اندام‌ها، اعمال و آثار بدن و داروها، نام اشخاص، کتاب‌ها، جاى‌ها، جانوران، لغات و اصطلاحات، ابزارها، خوراکها، اوزان و مقادیر تدوین و تنظیم نموده‌اند.

پاورقى‌هاى این اثر، توضیح و شرح واژگان و یا عباراتى است كه در متن کتاب آمده است.

این اثر، درسال 1346ش، توسط انتشارات دانشگاه تهران، در 446 صفحه، چاپ و منتشر شده است.