رسائل فلسفی (ضمن کتاب حکمت بوعلی سینا)

رسائل فلسفی (ضمن کتاب حکمت بو علی سینا)
پدیدآوران	ابن سینا، حسین بن عبدالله (نویسنده) خیام، عمر بن ابراهیم (نویسنده)
ناشر	علمی
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1362 ش
چاپ	3
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

رسايل فلسفى(ضمن كتاب حكمت بوعلى سينا)، مجموعه‌اى است حاوى هفت رساله مختلف، با نام‌های «تلخيص ابن سينا رساله‌ى ارسطاطاليس را در نفس»، «ترجمه‌ى عيون المسائل»، «رساله‌ى اعتباريت وجود»، «رساله‌ى فردوس»، «خطبه‌ى غراى ابن سينا در توحيد و تربيت موجودات»، «رساله صور مخالف حق» و «رساله‌ى عروس». شناخت ساختار و محتواى اين مجموعه، در گرو آشنايى با تك تك رساله‌هاى مزبور است كه اكنون به توضيح در مورد آنها مى‌پردازيم:

تلخيص ابن سينا رساله‌ى ارسطاطاليس را در نفس، رساله‌اى است كه شيخ الرئيس، آن را به زبان فارسى تأليف نموده است. اين رساله، همان‌طور كه از نامش پيدا است، در واقع نظريه‌ى ارسطاليس را درباره‌ى نفس بازگو مى‌كند. اين رساله، در ضمن كتاب رسايل فلسفى(ضمن كتاب حكمت بوعلى) چاپ شده است.

ساختار

رساله، در هفت قول تنظيم گرديده است.

گزارش محتوا

اقوال هفت‌گانه رساله، به ترتيب درباره‌ى ادراك نفس، اثبات وجود نفس، جوهريت نفس، روحانى بودن نفس، بساطت نفس، حىّ لا يموت بودن نفس و فكر و معرفت عقلى داشتن نفس مى‌باشد.

رساله‌ی «ترجمه‌ى عيون المسائل»، ترجمه‌ى فارسى عيون المسائل است كه ضمن رسايل فلسفى(ضمن كتاب حكمت بوعلى) به چاپ رسيده است. على الظاهر به ابن سينا نسبت داده شده است.

ساختار

كتاب، داراى ده بخش مى‌باشد.

گزارش محتوا

بخش اول كتاب، در تقسيم علم است به تصور مطلق و تصور همراه با تصديق. بخش دوم، تصور اجسام لا يتناهى ر اتوضيح مى‌دهد و اينكه امكان تصور چنين موجوداتى به چه صورت ممكن است. در بخش سوم، در مورد تصديقاتى است كه ادراك آنها متوقف بر ادراك تصديقات ديگر است. چهارمين بخش، نقش علم منطق را در رساندن ما به تصور و تصديق، يادآور شده و در پنجمين بخش، عليت و معلوليّت اشياى ممكنه را توضيح داده، بر عليت واجب‌الوجود صحّه مى‌گذارد كه در ضمن اين بخش، ترتيب صوادر نيز بيان گرديده است كه از عقل اول آغاز مى‌شود.

هفتمين بخش كتاب، در مورد حركات است كه حركات مستدير افلاك، از آن جمله مى‌باشد. حركات بسايط و مركبات، در بخش هشتم بررسى گرديده و نهمين بخش، به انسان اختصاص داده شده است كه در آن، شيوه‌ى عمل‌كرد افعال و آلات جسمانیه انسان، مورد بحث مى‌باشد. تجرد نفس و بقاى بعد الموت، دهمين و آخرين بخش كتاب است.

رساله‌ى اعتباريت وجود، در واقع ترجمه‌ى رساله خيام است در مورد وجود.

ساختار

رساله، بسيار كوتاه و فاقد باب‌بندى و فصل‌بندى است.

گزارش محتوا

مسئله اصالت وجود يا اصالت ماهيت، از ديرباز مورد اختلاف و محل بحث و نظر فلاسفه و حكما بوده است. تا مدت‌ها اكثر فلاسفه، قائل به اصالت ماهيت و اعتباريت وجود بوده‌اند، لكن بعدها با طرح نظريه‌ى اصالت وجود و ادله‌ى قوى و غير قابل انكار آن، تقريباً كسى منكر اين نظريه نگرديد.

مؤلف، در اين رساله، بعد از حمد و صلوات، به بيان اوصاف موجودات كه به دو گونه‌ى ذاتى و عرضى مى‌باشند، پرداخته است. در بخش بعدى كه وارد ادله و براهين اعتباريت وجود گرديده است، به شبهاتى مانند نتيجه‌ى زيادت وجود بر ماهيت كه در خارج، مساوق با اصالت وجود خواهد بود، پرداخته است. او وجود را معنايى مستفاد مى‌داند كه امكان زيادت آن بر ماهيت، در خارج، ممكن نمى‌باشد. وى، قول به غير آنچه نظريه‌ى خودش است را گمراهى مى‌داند.

خيام، در آخرين بخش رساله‌ى خود، به اعتباريت و اصالت در واجب‌الوجود، پرداخته و وجود واجب را بدان علت كه وجودى است بالذات، نه به جعل جاعل، متمايز از وجود ساير موجودات دانسته و آن را داراى اصالت مى‌شمارد و در همين زمينه به دو سؤال محتمل نيز پاسخ داده و رساله را به پايان مى‌رساند.

رساله‌ى فردوس، رساله‌اى است در مورد اصالت ماهيت شخصية واجبة بالغير، به زبان عربى و برگرفته از كلام بوعلى در رسالة الفردوس.

ساختار

رساله، در سه بخش تقسيم بندى شده است.

گزارش محتوا

ماهيت و هويت داشتن امور موجوده‌اى كه قبل از ما بوده‌اند و عدم دخول هويت در ماهيت اين اشياء و لواحق ماهيت و... مطالب اين رساله را تشكيل مى‌دهند.

خطبه‌ى غراى ابن سينا در توحيد و تربيت موجودات، خطبه‌اى است از شيخ الرئيس، در توحيد و تربيت موجودات به زبان عربى.

ساختار

خطبه، واجد صنعت براعة الاستهلال نسبت به پاره‌اى از مسائل فلسفى است.

گزارش محتوا

خطبه، با تسبيح ملك قهّار جبّارى كه لا تدركه الابصاراست، شروع مى‌شود و با بيان اوصاف الهى و ربانيت و ايجاد موجودات، سماوات و ارضين ادامه يافته و با صلوات بر پيغمبر و آل طاهرينش و با حمد و ثناى الهى پايان مى‌پذيرد.

رساله صور مخالف حق، رساله‌اى است در مورد حقيقت صورت‌هاى موجوده در نفس كه مخالف حق مى‌باشد. اين رساله، توسط شيخ الرئيس، تأليف شده و على الظاهر، ترجمه‌اش به فارسى از عربى، توسط عمر بن ابراهيم خيام انجام گرفته است.

ساختار

رساله، بسيار كوتاه و فاقد باب‌بندى و فصل‌بندى است. نوع ترجمه، به اين صورت است كه بعد از هر پاراگراف متن عربى، بلا فاصله و بدون هيچ علامت يا نشانه‌اى، ترجمه فارسیش آمده است.

گزارش محتوا

در مورد صورت‌هاى موجوده در نفس كه مخالف حق مى‌باشد، دو رأى وجود دارد: يكى، قائل است كه اين صور، متخيله بوده و معقول نمى‌باشند و ديگرى مى‌گويد: اين صور، هم‌زمان متخيل و معقول مى‌باشند. بوعلى، معتقد است كه قول اول، قول باطلى است.

امكان تصور صور محاله، مانند عنقاى مغربى و... امورى است كه نویسنده بدانها استناد جسته تا نظريه خويش را اثبات نمايد. بوعلى، حس و تخيل را دو وسيله اداراك بشر مى‌داند. وى درك واقعيات و تماميت معقولات، به صورت دفعة واحدة را بعد از مرگ ممكن مى‌داند و علت آن را مواجهه با ذات الهى و عقول فعاله، مى‌شمارد، چرا كه هيچ معقول باطله‌اى كه ماهيّت شرّ دارد، در آن‌جا راهى ندارد.

رساله‌ى عروس، انتسابش به بوعلى مشخص نيست و درباره‌ى نام مؤلف آن نيز چيزى ثبت نشده است، لكن رساله، به زبان فارسى و درباره‌ى پاره‌اى از مسائل فلسفى، همچون اثبات واجب‌الوجود و صفات وى و... مى‌باشد.

ساختار

رساله، بسيار كوتاه و فاقد باب‌بندى و فصل‌بندى است.

گزارش محتوا

رساله، از راه بيان مقدماتى از قبيل ممكن الوجود بودن پديده‌ها پيش از موجود شدن، نيازمند بودن ممكن الوجود به علت هستى‌بخش، بطلان دور و تسلسل و... به اثبات واجب‌الوجود و صفات وى پرداخته است.