کتاب المسائل

کتاب المسائل
پدیدآوران	ابن عربی، محمد بن علی (نويسنده) دامادی، محمد (محقق)
ناشر	وزارت فرهنگ و آموزش عالی. مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگی (پژوهشگاه)
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1370ش
چاپ	1
شابک	‎-
موضوع	فلسفه اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	عربی - فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	1370 ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ک2 ۲۸۶ BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

کتاب المسائل اثر شیخ أکبر محی‌الدین بن عربی است. وی در این رساله به حل معضلات و کشف رموز عرفانی از راه إستدلال عقلی؛ همت گمارده و استدلال مشائی را با ذوق اشراقی در هم آمیخته است.

این اثر به منزله کلیدی برای وصول به حقایق و رقایق حکمت و عرفان اسلامی است که در آینه زحمات دکتر سید محمد دامادی در غالب -تصحیح، ترجمه، تعلیق- رنگ و بویی دگر به خود گرفته است.

ساختار کتاب

این تحقیق در غالب زیر ساختار بندی شده است:

مقدمه محقق

این مقدمه در پنج فصل، به مطالب زیر پرداخته است:

1. ترجمه احوال ابن عربی
2. آثار إبن عربی
3. محورهای اندیشه ابن عربی
4. مخالفان و موافقان إبن عربی
5. دور نمایه کتاب المسائل

متن کتاب المسائل

همانطور که از نام کتاب روشن است این رساله از ساختار معمول کتاب‌ها پیروی نمی‌کند و مباحث خود را در غالب 53 مسأله مطرح کرده است.

ترجمه فارسی کتاب المسائل

مترجم در این مهم می‌گوید: راقم این سطور تا آن جا که در توان یک محبّ حکمت و عرفان اسلامی و دوست‌دار معرفت و علاقه‌مند به أصالت و صحّت کار علمی بوده است، در سهولت ألفاظ و روانی عبارت ترجمه کتاب «المسائل» کوشید مگر در مواردی معدود که تغییر و إنحراف از سبک و أسلوب قدیم و تبدیل تحت اللفظ عبارت مقدور نبوده است.

تعلیقات کتاب المسائل

محقق در نگارش تعلیقات و توضیحات بر متن کوشیده است تا با استفاده از آراء صائب صاحب نظرانی که در إلهیات و معارف إسلامی تمحض و تضلعی داشتند. و نیز بهره یافتن از مراجع و مآخد معتبر و مستند- از إشکال و صعوبت و إبهام و إجمال مسایل دقیق فلسفی و عرفانی بکاهد.

تعلیقات دامادی بر این اثر خود به منزله شرحی برآن است. دامادی گذشته از مراجعه به کتب مبسوط شیخ أکبر و دیگرعرفا و فلاسفه؛ در شرح مراد از شعر بهره‌ای وافر گرفته است به ویژه از مثنوی معنوی که به طور گسترده از آن بهره برده است.

گزارش محتوا

مقدمه محقق خود یک مقاله علمی، پیرامون إبن عربی است که مختصری از آن را مد نظر قرار می‌دهیم.

این مقدمه علمی با این مهم آغاز سخن می‌کند که إنسان از دیر باز در پی حل معمّای هستی بوده و در این مهم خرد را در این نظام واره علّی و معلولی به کار بسته و تجربه را معین بر فهم خرد گرفته است.

اما بالاتر از راز گشایی عقلی از هستی، رمز گشایی کشفی و شهودی آن است که در خور قریحه چالاک عارفان است.

دین مقدس اسلام در مکتب علم و فلسفه و عرفان اسلامی مردانی مایه‌ور را به عالم إنسانی تحویل داده که از جمله آنان محی‌الدین بن عربی است که با تبحرش در استدلال مقید بدان نشده و از راه فوق طور عقل به زدودن لکه عصبیّت و جمود از چهره حکمت و عرفان پرداخته است. منتهی شرط فهم نظریات وی آشنایی قلبی با آن معارف است.

وی پس از این گفتار درچهارمحور ادامه سخن داده است که عبارتند از:

1. ترجمه أحوال إبن عربی، وی در این بخش مختصر؛ از ولادت تا وفات شیخ أکبر را به رشته نگارش در آورده است.
2. آثار إبن عربی، وی در این بخش به گستردکی و تنوع مؤلفات إبن عربی إشاره کرده و به معرفی إجمالی فتوحات و فصوص روی آورده و این بخش را با شیوه برگزاری مباحث در فصوص به پایان برده است.
3. محورهای اندیشه إبن عربی، محقق در این بخش أفکار گوناگونی از مولّف را به طور فشرده بیان نموده که برخی از آنان عبارتند از:
   1. ناتوانی درک عقل در همه عرصه‌ها
   2. وحدت وجود
   3. أحوال إنسانی در مراحل بعد از مرگ
   4. تجلیات بی وفقه حق متعال در جهان هستی
   5. ربط حادث به قدیم
4. مخالفان و موافقان إبن عربی، محقق در این بخش فهم سخنان مؤلف را برتر از عقول و أفهام عامه و نا‌آشنایان به تاویل رموز اسرار سخنان وی می‌داند و با بیان دو شبهه (ایمان فرعون-ادعاهای رؤیت) که باعث شوریدن عوام بر او شده فهرستی شش گانه از مخالفان وی و فهرستی شش گانه از موفقان وی آورده و این بخش کوتاه را به پایان برده است.
5. دور نمایه کتاب المسائل، وی در این بخش به گزارشی از محتوای کتاب، ترجمه و تعلیقات خویش پرداخته است. مختصری از این گزارش را پی‌ می‌گیریم.

ویژگی کتاب المسائل مختصر بودن اوست و این وجیزه برای کسانی که بخواهند به مبادی تصوف و مقدمات عرفان اسلامی، آشنا شوند مفید است.

وی در این 53 مسئله به مباحث ذیل پرداخته است:

مقامات و در جات نبوت و ولایت

أسماء و صفات حق

کیفیت تعین و نحوه ظهور نبی أکرم(ص) در عالم شهادت

اطوار مباحث وجود مطلق و ملحقات آن

ظهور ظلی حقایق وجودیه در مواطن إدراک

پاسخ گویی به سؤالات و اشکالات سخت.

برآشنایان عرفان نظری، مخفی نیست که فهم این قبیل مباحث از وجیزه‌ای چون کتاب المسائل، دشوار است از این روی باید از آثار مبسوط شیخ أکبر در فهم آن مدد گرفت.

محی‌الدین در رساله حاضر، ضمن طرح مسائل و گشودن أبواب حکمت و دریچه‌هایی از معرفت بر روی اهل نظر و دقت-کوشیده است تا در حل معضلات و کشف رموز فلسفی و دقایق عرفانی، ستارگانی را که در آسمان حکمت إلهی در مدار إجمال و إبهام – گرداگرد محور شک و تردید در گردشند- به فروغ تحقیق خویش روشن ساخته، آن‌ها در مدار کشف و یقین قرار دهد.

وضعیت کتاب

محقق کتاب، پاورقی‌های ذیل متن کتاب را به آدرس دهی آیات و بیان إختلاف نسخ إختصاص داده است و در پاورقی‌های ترجمه علاوه بر این إرجاعات به حواشی توضیحی مختصر روی آورده است.

وی در ضمیمه تحقیق به شرح مفردات لغات و ترکیب‌ها پرداخته و پس از آن به فهرست‌های نه گانه ذیل پرداخته است:

فهرست آیه‌های قرآن کریم، فهرست أحادیث و أقوال و أمثال، فهرست أشعار عربی، فهرست إشعار فارسی، فهرست إصطلاحات، فهرست أعلام، فهرست أسامی کتب، فهرست أمکنه فهرست برگزیده منابع و مآخذ.

دامادی دراین تحقیق زحمت فراوان متحمل شده است تا آنجا که فرموده:

خستگی خاطرتا به حدی بود که از فرط ملال می‌خواستم تحقیق و تتبع را به کنار گذارده-خویش را از تشویش و إضطراب خاطری که بر دوش ضمیرم گرانی می‌کرد وارهانم.

محقق این اثر ارزشمند به حق، به إحیای این رساله پرداخته و در میان تصحیح‌هایی که پیرامون وجیزه‌های آثار شیخ أکبر صورت گرفته، تحقیقی نمونه است.

منابع مقاله

1. إبن عربی، محی‌الدین.1370ش.کتاب المسائل، به تصحیح و تعلیق سید محمد دامادی، ایران، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی