سفرنامه تاورنیه (ترجمه شیرانی)

سفرنامه تاورنیه‏، شیرانی
پدیدآوران	شیرانی، حمید (مترجم) تاورنیه، ژان باتیست (نویسنده)
ناشر	نيلوفر
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1383 ش
چاپ	1
شابک	‎964-448-217-4
موضوع	ایران - اوضاع اجتماع - قرن 11ق. ایران - سیر و سیاحت - قرن 11ق. تاورنیه، ژان باتیست، 1605- 1689م.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏DSR‎‏ ‎‏1223‎‏ ‎‏/‎‏ت‎‏2‎‏س‎‏7
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، سفرنامه (ابهام‌‌زدایی) را ببینید.

سفرنامه تاورنیه، تألیف تاورنیه ترجمه حمید ارباب شیرانی به زبان فارسى است که موضوع آن سفر مؤلف اروپایى به ایران مى‌باشد.

تاورنیه یکى از بزرگترین سیاحان قرن هفدهم میلادى است که در شناساندن ایران به بیگانگان و به خصوص فرانسویان نقش زیادى ایفا کرده است. حقیقت‌بینى و موشکافى وى در این سفرنامه، به طوری است که همه جا کاملا به چشم میخورد و خواننده را به تحسین وا مى‌دارد.

تاورنیه مطمئنا ایران را بهتر از ایرانیان همزمان خویش شناخته است، زیرا در شش سفر طولانى که به ایران داشته، با نظرى دقیق نسبت به همه امور، از بزرگ‌ترین مسائل تا کوچک‌ترین آنها توجه کرده و با صراحت و صداقت آنچه دیده و در اطرافش گذشته به رشته تحریر در آورده است. بدون شک تاورنیه از سیاحان همزمان و جهانگردان بعد از خود ارزش و اهمیت بیشترى دارد، زیرا: تعداد مسافرت‌ها و مدت اقامتش در هر یک از این اسفار خیلى بیشتر از دیگران بوده است، و حق تقدم او نسبت به جهانگردان آن زمان حتى شاردن او را برتر مى‌سازد به اضافه در دوره‌اى اقدام به این مسافرت‌ها نموده که عظمت و جلال ایران به آخرین حد خود رسیده و هنر و صنعت ایرانى مراحل کمال خود را مى‌پیموده است. همچنین شرح راه‌ها، شهرها، دهات، گفتگوها و برخوردها و حوادث را با اسلوبى دقیق و همه جانبه و مبسوط بیان نموده است. در همه سفرهایش نقاش مخصوصى به دنبال آورده که شاهکارهاى معمارى، نقشه شهرها، قلاع، پل‌ها، البسه مخصوص ایرانیان و حتى وسائل ساده زندگى آن دوره را ترسیم نموده است.

و ما از برکت همین علاقه است که اکنون حداقل آن همه شاهکار هنرى را با آنکه اغلب نابود شده، بر روى تابلو در این کتاب مى‌بینیم و مى‌ستاییم.

ساختار

کتاب داراى مقدمه چاپ دوم، مقدمه، نقشه مصنف، پنج کتاب، ضمائم و فهرست‌ها مى‌باشد. چون ترجمه این کتاب در پنجاه سال قبل انجام گردیده است، از لحاظ نثر فارسى، لغات، طرز جمله‌بندى و بالاخره از نظر دستور زبان به وضع عجیبى آشفته بوده که به وسیله محقق تا حدودى تصحیح شده است. ولى با این حال نباید از حق نباید گذشت که در پنجاه سال قبل ترجمه و نشر چنین کتابى، کارى بزرگ و قابل تحسین بوده است و باید گفت همان گونه که تاورنیه از جهانگردان پیشرو و بانى ایران‌شناسى نوین است، مترجم محترم این کتاب نیز به سهم خود از پیشقراولان فن ترجمه در ایران مى‌باشد و همین امر بزرگترین افتخار براى مترجم کتاب است.

گزارش محتوا

مقدمه چاپ دوم درباره کتاب، مؤلف آن، نسخه کتاب گزارشى را ارائه مى‌دهد.

مقدمه مؤلف، عریضه‌اى است به لوى چهاردهم پادشاه فرانسه که در آن گزارش مسافرت‌هاى خود را به عرض مى‌رساند.

بخش نقشه مصنف که در آن جا به طور اختصار شرح مسافرت‌هاى خود را که در قطعات اروپا تا اسلانبول کرده، نوشته است. این بخش این گونه آغاز مى‌شود: «اگر تعلیمات اولیه شخص بمنزله تولد ثانوى باشد من مى‌توانم بگویم که من با میل مسافرت متولد شده‌ام. پدر من معروف بود که در علم جغرافیا مهارتى دارد و اغلب مذاکراتى که علماى این فن در ایام طفولیت من با حضور من با پدرم می‌کردند و من با کمال فرح استماع مى‌نمودم، مرا از همان اوقات مایل و مصمم کرد که بروم اغلب این ممالکى را که روى نقشه شناخته‌ام، مشاهده و سیاحت نمایم. در سن 22 سالگى قشنگ‌ترین نواحى اروپا را سیاحت و سیر کرده بودم؛ مثل فرانسه انگلیس، هلاند، آلمان، سوئیس، لهستان، مجارستان، ایطالیا و زبان‌هایى را که در آن ممالک بیشتر متداول است، به اندازه کافى حرف مى‌زدم...».

کتاب اول این سفرنامه؛ شامل دوازده فصل مى‌باشد که عناوین این فصول عبارت است از: «فصل اول در بیان راه‌هاى مختلفه که از پاریس به اصفهان پایتخت ایران مى‌رود از ایالات شمالى مملکت عثمانى، فصل دوم شرح راه اسلامبول به اصفهان که مصنف در سفر اول خود همین راه را پیموده و به ایران رفته است، فصل سیم شرح بقیه راه اسلامبول به اصفهان از اوایل خاک ایران تا ایروان، فصل چهارم شرح دنباله راه از ایروان تا تبریز، فصل پنجم شرح دنباله راه بزرک اسلامبول به ایران از تبریز تا اصفهان از راه اردبیل و قزوین، فصل ششم دنباله راه معمولى تبریز به اصفهان از راه زنجان و سلطانیه و غیره،، فصل هشتم شرح و بیان سرقتى که نزدیک توکات براى مصنف روى داد و یک قسم پشم بسیار زیباى نادر که مرتبه اول او به فرانسه آورد، فصل نهم شرح راه کرمان به اصفهان و بیان ثروت و تمول، فصل دهم شرح کاروان سراها و پلیس کاروان‌ها، فصل یازدهم در بیان پرورش شتر و طبیعت و اقسام مختلفه آن و فصل دوازدهم در بیان مسکوکات ایران».

کتاب دوم این سفرنامه نیز به ده فصل تقسیم مى‌شود که فصول آن؛ شامل: «فصل اول شرح مسافرت ثانى مصنف از پاریس به اصفهان که از کشتى نشستن در مارسیل به اسکندریه شروع مى‌شود، فصل دوم شرح شهر حلب که امروز کرسى و پایتخت شام است، فصل سوم شرح راه‌هاى مختلفه عموماًو راه صحرا خصوصا که از حلب به اصفهان مى‌رود، فصل چهارم شرح راه اصفهان از بین النهرین و آشور که راه سفر سوم مصنف است، فصل پنجم دنباله همان راه از نینوا تا اصفهان و داستان یک سفیر کبیر موسوم به دومینسیگو دوسانتیس، فصل ششم در بیان راهى که مصنف در سفر چهارم آسیا پیش گرفت براى اینکه از پاریس به هرمز برود. دریانوردى از مارسیل به اسکندریه، فصل هفتم دنباله راهى که مصنف در سفر چهارم آسیا پیش گرفت خاصه حرکت در دجله از نینوا تا بابل، فصل هشتم دنباله همان راه از بغداد تا بصره و شرح مذهب عیسویان سنت ژان، فصل نهم دنباله همان راه از بصره تا هرمز و فصل دهم مسافرت پنجم مصنف و سرگذشت 4 نفر فرانسوى و فصل دهم مسافرت پنجم مصنف و سرگذشت 4 نفر فرانسوى».

کتاب سوم، در سیزده فصل: «فصل اول سفر ششم و آخر مصنف از حرکت پاریس تا پیاده شدن از کشتى در ازمیر، فصل دوم دنباله سفر ششم مصنف از حرکت ازمیر تا اصفهان، فصل سیم راه حلب به تبریز از دیار بکرووان، فصل چهارم راه‌هاى دیگر حلب به تبریز از جزیره و جاهاى دیگر، فصل پنجم راه حلب باصفهان از صحراى صغیر و کنکاور، فصل ششم راه دیگر اسلامبول به اصفهان از دریاى سیاه و شرح بعضى از شهرهاى اطراف آن، فصل هفتم راه ورشو به اصفهان از دریاى سیاه و راه اصفهان به مسکو با اسامى شهرهاى عمده و جزایر عثمانى مطابق لهجه و تلفظ عوام و ترک‌ها، فصل هشتم شرح تجارت جزیره کرت و سایر جزایر عمده اژه و شهرهاى یونان و کشتى‌هاى خداوندگار ترک، فصل نهم در باین اوضاع حلیه گرجستان، فصل دهم در بیان اوضاع حالیه منگرلى، فصل یازدهم شرح کمانى و چرکس و قلماق، فصل دوازدهم در بیان تشریفات و عادات اهالى کمانى و چرکس و فصل سیزدهم شرح تاتارهاى کوچک موسوم به توکائى مجاور کمانى».

کتاب چهارم، در هیجده فصل «فصل اول در بیان وسعت ایران و تقسیم ایالات آن، فصل دوم شرح گل‌ها و میوه‌هاى ایران و فیروزج و مروارید آن، فصل سیم در بیان حیوانات بارى و اقسام ماهى‌ها و طیور ایران، فصل چهارم شرح ابنیه ایران، فصل پنجم شرح شهر اصفهان پایتخت کل ممالک پادشاه ایران، فصل ششم درباره جلفا، شهر کوچکى که توسط رودخانه زاینده رود از اصفهان جدا شده است، فصل هفتم در بیان مذهب ایرانیها و مراسم عزادارى امام حسن و امام حسین(ع) و تشریفات عید شتر،...».

کتاب پنج نیز در بیست و پنج فصل به وضع سیاسى و تاریخى ایران مى‌پردازد. همانند: «فصل اول نژاد و سلسله پادشاه فعلى ایران، فصل دویم شرح بعضى از وقایع مخصوص که فضایل و معایب سلاطین ایران را نشان مى‌دهد، از شاه عباس کبیر تا شاه سلیمان، فصل سیم در بیان بزرگترین اتفاقى که در سلطنت شاه صفى اول روى داد خصوصا قتل امام قلى خان و سه پسرش فصل چهارم حکایت مهیج و غم‌انگیز رودلف اشتیدلر از اهل زوریخ که در خدمت شاه صفى بوده است، فصل پنجم در بیان وقایع مخصوصى که در سلطنت شاه عباس ثانى رویداد...».

بخش ضمایم کتاب نیز شامل دو مبحث پول‌هاى ایران و حرکت زشت هلندى‌ها مى‌شود.

چنانکه محقق کتاب نیز به آن اشاره کرده است، تاورنیه نظیر بیشتر تاریخ‌نویسان نکوشیده است که تاریخ خود را تنها وقف جنگ‌ها و جدال‌ها و تعریف شاهان و بزرگان زمان خود کند؛ بلکه عمیقا جامعه ایران عهد صفویه و عادات و رسوم و افکار و عقاید آنها را شناخته و بما نشان داده است، آداب و رسومی که در هیچ یک از کتب فارسى دوران صفویه، حتى عهدهاى ما قبل و ما بعد آن نیز نمى‌توانیم یافت. تاورنیه حقایق عینى خارجى را عریان و بى‌پرده در سفرنامه خود منعکس مى‌نماید و همین روش است که سیاحان بعد از او دنبال کردند و در طول سیصد سال ایران را آن چنان که هست به جهانیان معرفى نمودند. تاورنیه نه تنها مى‌کوشد تا شرح مسافرت‌ها؛ راه‌ها و حوادث زمان خود را بیان کند. بلکه در این کتاب، ما کم و بیش به تاریخ گذشته ایران و کشورهاى همجوار آشنا مى‌شویم.

دقت نظر تاورنیه و وسعت و عظمت ایران دوره صفوى او را مجبور مى‌کند که بر روى جمیع امور مربوط به این کشور کنجکاو باشد، در اینجا ما به خوبى با کشورها و ایالات دست نشانده ایران، چون ارمنستان، گرجستان، قفقاز و غیره آشنا مى‌شویم و طرز حکومت، وضع لشگرکشى، انواع سپاهیان و سلاح‌هاى مختلف، رفتار و عادات و رسوم مخصوص هر یک را مى‌شناسیم. تاورنیه دقیق‌ترین و مبسوطترین نقشه جغرافیایى دوران صفویه را بدست مى‌دهد و در ضمن ما را با جغرافیاى اقتصادى و سیاسى آن عهد عمیقا آشنا مى‌سازد.

طرز حکومت دوران صفوى، وضع ادارات و تقسیمات مملکتى، طرز اداره قشون، وضع حکام و نوع حکومت آنها، تقسیمات دربارى و مشاغل دربارى، بودجه مملکتى و چگونگى درآمد و مصرف آن، وضع روحانیون و حدود اختیارات آنها، و خلاصه جمیع امورى که از لحاظ مادى و معنوى کشور وسیع ایران را تشکیل مى‌داده، کاریست که تاورنیه از عهده معرفى آن به خوبى برآمده است.

به علاوه تاورنیه روحیه و مراسم و آداب ملل مختلف، ادیان و مراسم خاص هر یک، ازدواج و اعمال کفن و دفن، اعیاد و سوگوارى‌هاى ملى و مذهبى، طرز آموزش و پرورش، اخلاق و طرز رفتار طبقات مختلف را وسیعا به ما نشان مى‌دهد.

بالاخره شناساندن ایران به جهانیان، به خصوص در بهترین دوران تاریخش بزرگترین خدمتى است که این مستشرق بزرگ به ایران و ایرانیان انجام داده است.

وضعیت کتاب

حواشى کتاب آنچه مربوط به مترجم است، به نام (مترجم) و آنچه از مصحح است با کلمه (مصحح) بدون هیچ علامتى نشان داده شده است.

بخش فهرست‌هاى کتاب شامل فهرست مطالب و تصاویر مى‌باشد.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

سفرنامه تاورنیه (ترجمه نوری)