المعجم الأوسط

‏المعجم الاُوسط
پدیدآوران	طبرانی، سلیمان بن احمد (نويسنده) بن محمد، طارق بن عوض‌الله (محقق) ابن ابراهيم حسيني، ابوالفضل عبدالمحسن(محقق)
ناشر	دار الحرمين للطباعة و النشر و التوزيع
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	1415ق
چاپ	1
شابک	‎977-5632-00-5
زبان	عربی
تعداد جلد	10
کد کنگره	‏/ط2 م62 122 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، المعجم (ابهام‌زدایی) را ببینید.

المعجم الأوسط، تألیف یکی از بزرگ‌ترین محدثان اهل سنت در قرن چهارم، به نام سلیمان بن احمد طبرانی (متوفی 360ق)، در موضوع حدیث است. نویسنده در این کتاب احادیث غریب را از شیوخ خود گردآوری نموده است.

از طبرانی سه کتاب حدیثی معجم، به نام‌های «المعجم الصغير»، «المعجم الأوسط» و «المعجم الكبير» به یادگار مانده که سبک آن‌ها یکسان است.

تحقیق این اثر، توسط ابومعاذ طارق بن عوض‌الله بن محمد و ابوالفضل عبدالمحسن بن ابراهیم حسینی صورت گرفته است.

ساختار

این اثر ده جلدی، حاوی 9489 حدیث است. چینش روایات در این کتاب، به‌ترتیب مشایخ و اساتید طبرانی است؛ بدین‌صورت که نویسنده در ذیل نام هر استادش، احادیثی از آن استاد را نقل نموده است.

در ابتدای کتاب مقدمه محققین آمده و جلد پایانی کتاب به فهارس فنی اختصاص یافته است.

گزارش محتوا

این اثر تا سال‌ها مفقود بوده تا اینکه نسخه کاملی از آن در ترکیه یافت شد. در ابتدا دکتر محمود طحان سه جلد از آن را استخراج نمود و نسبت به باقی جلدهای آن وعده استخراج داد، ولی موفق نشد. در این سه جلد مذکور، متأسفانه کثرت تصحیف، تحریف و سقط و... به چشم می‌خورد؛ لذا نیاز به تحقیق در آن احساس می‌شد. درعین‌حال به علت حجم زیاد اثر، وجود روایات غریب، افرادات زیاد و تک‌نسخه بودن آن دارای مشکلاتی بود.

طبرانی در این اثر ده جلدی، احادیثی را گرد آورده و هرکدام از آن‌ها را مورد بررسی قرار داده است. احادیثی که ایشان آورده معمولا مشکل ‌دارد. اساتیدی هم که از آنها نقل کرده، گاهی غریب و ناشناخته هستند. این اثر برای مباحث مشکلات حدیث، کتابی ارزشمند بشمار می‌رود؛ زیرا خود ایشان گاهی، نقص حدیث و نقص سند را توضیح می‌دهد؛ البته توضیحاتش مختصر است.

المعجم الأوسط، بر پایه حروف الفبایی نام‌های مشایخ طبرانی تنظیم شده و طبرانی پس از ذکر نام هر استاد، چند حدیث و حداکثر تا 50 حدیث از او نقل کرده است. لذا طبرانی در این کتاب درصدد ضبط همه مسموعات خود از مشایخ حدیثی نبوده، بلکه بیشتر درصدد نقل روایاتی بوده که متضمن غرایب یا عللی بوده است. این نکته‌ای است که علاوه بر مطالعه روایات، از تصریحات دانشمندان نیز به دست می‌آید؛ به‌عنوان نمونه، ذهبی در این خصوص نوشته است: «و المعجم الأوسط في ست مجلدات كبار علی معجم شيوخه يأتي فيه عن كل شيخ بما له من الغرائب و العجائب فهو نظير كتاب الإفراد للدارقطنیبين فيه فضيلته و سعة روايته و كان يقول: هذا الكتاب روحي فإنه تعب عليه و فيه كل نفيس و عزيز و منكر». به عقیده برخی، معجم متوسط سی هزار حدیث دارد که طبرانی آن را از دو هزار تن از مشایخ خود شنیده است. اما در چاپ‌های مختلف کنونی، بیش از 12 هزار یا 9489 حدیث وجود ندارد. شیوه طبرانی در نقل روایات به این صورت است که پس از درج هر حدیث، خود نیز توضیحاتی درباره طریق حدیث و نیز علل وارده در آن حدیث به دست داده و ازاین‌جهت کتاب متضمن نکات جالبی در فقه الحدیث روایات و نیز شناخت بهتر راویان و طرق آن‌ها است.

جهت اطلاع بهتر از نحوه تدوین حدیث در این کتاب، به نمونه‌ای اشاره می‌شود: طبرانی کتاب خود را با «باب الف» آغاز کرده و در ابتدای این باب، روایات مشایخی را ذکر کرده که نام آن‌ها احمد است. نخستین استاد او در این قسمت احمد بن عبدالوهاب است که وی 34 حدیث از او نقل کرده و ذیل هر حدیث، توضیحاتی درباره طرق حدیث و احیاناً تفرد یا شهرت آن روایت نقل کرده که بسیار مفید است. محقق کتاب درباره خصوصیات این معجم می‌نویسد: أما موضوع الأوسط فيتمثل في جمع الأحاديث الغرائب و الفوائد و التنصيص علی غرابتها و موضوع التفرد أو المخالفة فيهما فهو يعد مصدرا أساسيا لعلل الحديث.

وضعیت کتاب

محققین در ابتدای کتاب چگونگی تصحیح آن را به‌همراه زندگی‌نامه نویسنده آورده، سپس درباره نسخه‌ای از کتاب که توسط دکتر محمود طحان منتشر شده، توضیحاتی را ارائه داده و در ادامه نسخ مورد استفاده خود را معرفی کرده‌اند.

عمل محققین در تحقیق این اثر چنین بوده است:

1. استنساخ کتاب، سپس مقابله آن.
2. ضبط اسناد و متون با رجوع به کتب رجال، به‌خصوص کتبی که اسماء، القاب و انساب در آنها ضبط شده است و کتب غریب برای ضبط الفاظ غریب موجود در متن.
3. بهره‌گیری از کتاب «مجمع البحرين» هیثمی برای ضبط کتاب؛ بلکه کتاب مزبور، در حکم نسخه دیگری در مورد این احادیث زوائد می‌باشد.
4. استعانت از کتب حدیثی دیگر.
5. برطرف کردن اشتباهات نحوی.
6. ضبط کتاب با شکل (اعراب‌گذاری)، به‌خصوص انساب و اسماء مشتبه و الفاظ غریب در متن.
7. شماره‌گذاری مسلسل‌وار احادیث.
8. قرار دادن برخی رموز همچون ستاره (*) و مساوی (=) و...
9. درج پاورقی که حاوی ضبط اسم، نسب، اصلاح تصحیف و شرح کلمات غریب می‌باشد.

در ابتدای کتاب، تصاویری از نسخ مورد استفاده محققین به معرض نمایش گذاشته شده است.

فهرست صحابه، شیوخ نویسنده و مفردات روات در نیمه دوم جلد نهم از کتاب آمده است.

فهارس فنی در جلد پایانی قرار گرفته است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. معارف، مجید، جوامع حدیثی اهل سنت، سمت، تهران، اول، تابستان 1383ش.
3. غلامعلی، مهدی، منابع حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث (نشر الکترونیکی)، قم.

وابسته‌ها

المعجم الكبير