مسند الإمام أحمد بن حنبل: تفاوت میان نسخه‌ها

مسند الإمام أحمد بن حنبل
مسند الإمام أحمد بن حنبل
پدیدآوران	لحام، سعید محمد (محقق) مرشد، عادل (محقق) عرقسوسی، محمد نعیم (محقق) خراط، کامل (محقق) عبدالغفور، هیثم (محقق) حرز الله، عبداللطیف (محقق) خن، محمد انس (محقق) برهوم، احمد (محقق) عبداللطیف، جمال (محقق) قره بللی، کامل (محقق) ابن حنبل، احمد بن محمد (نویسنده) عرقسوسی، محمد رضوان (محقق) غضبان، عامر (محقق) زیبق، ابراهیم (محقق) ترکی، عبدالله بن عبدالمحسن (اشراف) ارنؤوط، شعیب (محقق) برکات، محمد (محقق)
ناشر	مؤسسة الرسالة
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1416 ق یا 1996 م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	50
	v; t; e;

نسخهٔ کنونی تا ‏۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۱:۴۸

برای دیگر کاربردها، مسند (ابهام‌زدایی) را ببینید.

مسند الإمام أحمد بن حنبل، موسوعه حديثى اهل سنت، مشتمل بر احاديث صحابه است. اين كتاب زير نظر عبدالله بن عبدالمحسن تركى، توسط شعيب أرنؤوط، عادل مرشد و گروهى از محققین، مورد تحقيق و تعليق قرار گرفته است. اين كتاب بزرگ‌ترين كتابى است كه از متقدمين و قبل از تدوين صحاح سته به‌جا مانده است^[۱]

ساختار

احمد بن حنبل، روايات مسند را از هشتصد تن از صحابه نقل كرده است. شمار روايات مسند بر اساس چاپ‌هاى ديگر، 27519 حديث ذكر شده^[۲]؛ اما بر اساس اين چاپ، 27647 حديث مى‌باشد.

كتاب احمد بن حنبل، چنان‌كه از عنوان آن پيداست، بر اساس رواياتى كه به صحابه اسناد داده شده، تنظيم گرديده است؛ گرچه در برخى از مسانيد نام صحابه بر اساس حروف الفبا تنظيم شده، اما ترتيب مسند احمد بن حنبل به‌گونه‌اى ديگر و مبتنى بر ارزش و اعتبار صحابه و در يازده محور به شرح ذيل تنظيم شده كه هر محور چند جلد را پوشش داده است:

مسند چهارده تن از صحابه كه عبارتند از: ابوبكر، عمر، عثمان، على، طلحه، زبير و...؛
مسند اهل‌بيت(ع)، شامل امام حسن(ع) و امام حسين(ع)، عقيل، جعفر، پسران ابوطالب و عبدالله بن جعفر؛
مسند بنى هاشم؛ يعنى روايات عباس بن عبدالمطلب و فرزندانش؛
مسند هشت تن از صحابه كه داراى احاديث فراوانند (كثير النقل) كه عبارتند از: عبدالله بن مسعود، عبدالله بن عمر، عبدالله بن عمرو بن عاص، ابورمثه، ابوهريره، ابوسعيد خدرى، انس بن مالك و جابر بن عبدالله انصارى؛
مسند مكيان، شامل 255 تن؛
مسند مدنى‌ها، شامل 135 تن؛
مسند شاميان، شامل 169 تن؛
مسند كوفيان، شامل 149 تن؛
مسند بصريان، شامل 80 تن؛
مسند انصار، شامل روايات 131 تن از راويان انصار، همچون ابى بن كعب، ابوذر، زيد بن ثابت، معاذ بن جبل، سلمان فارسى، مقداد، بلال و...؛
مسند زنان، شامل 71 تن از راويان زن^[۳]

گزارش محتوا

مسند احمد بن حنبل گنجينه بزرگى از احاديث نبوى است كه در آغاز سده سوم (بين سال‌هاى 200 هجرى به بعد) به حسب نام صحابه مرتب شده و اين روش گرچه براى فقيه (كه درصدد به دست آوردن احاديث مربوط به ابواب فقهى است) دشوارى دارد، از اين لحاظ كه روايات هريك از اصحاب پيغمبر(ص) را كه نمودارى از اهتمام آنان به حديث است معلوم مى‌كند، اهميت دارد^[۴]

به‌رغم انتقادهايى كه به مسند احمد بن حنبل به‌خاطر راهيافت روايات ضعيف يا مجعول شده، شمارى از بزرگان اهل سنت از اين كتاب ستايش كرده‌اند كه به عنوان‌هايى اشاره مى‌كنيم:

حافظ ابوموسى مدينى (م 581ق) مى‌گويد: اين كتاب براى حديث‌پژوهان، مأخذى بزرگ و مرجعى استوار است؛ مؤلفش آن را از ميان انبوه احاديث و روايات فراوان برگزيده و آن را راهبر و تكيه‌گاه مردم قرار داده تا به هنگام تنازع بدان پناه جويند و آن را مستند خويش قرار دهند.

ذهبى (متوفى 748ق) مى‌گويد: اين كتاب، بيشتر احاديث نبوى را در بر دارد و كمتر حديثى است كه صحتش اثبات شده و در اين كتاب منعكس نشده باشد.

ابن كثير (م 774ق) معتقد است: هيچ كتاب مسندى در كثرت احاديث و حسن سياق به پايه مسند احمد بن حنبل نمى‌رسد.

ابن جزرى (م 833ق) گفته است: در روى زمين، كتاب حديثى برتر از مسند احمد بن حنبل روايت نشده است^[۵]

البته بسيارى از احاديث قوى و صحيح كه در ساير صحاح آمده، در مسند احمد بن حنبل منعكس نشده و اين نشانگر آن است كه مبناى كتاب بر نگارش روايات صحيح نبوده، يا حداقل همه روايات قوى نيست. گفته‌اند: روايت قريب به دويست صحابى در مسند نيامده است. افزون بر محتوا مسند احمد بن حنبل از نظر ساختار نيز مورد نقد قرار گرفته است. تكرار يك روايت در چند جا، آميختگى مسند يك صحابى با صحابى ديگر، پراكندگى روايات يك صحابى در چند جا و آميختگى اسناد روايات از جمله ضعف‌هاى ساختارى اين كتاب برشمرده شده است. بر اين اساس بسيارى از عالمان اهل سنت در اعتبار روايات مسند تشكيك كرده‌اند؛ از جمله ابن تيميه، ابوالفرج ابن جوزى، ابن كثير، عراقى. ابن تيميه مى‌نويسد: احمد بن حنبل بسيارى از رواياتى كه به اتفاق علما ضعيف، بلكه مجعول است، آورده است و او هرچند حافظ، ثقه و كثير الحديث است، اما طبق عادت محدثان، روايات را براى آگاهى از آنها آورده است^[۶]

در برابر نقدها برخى از محدثان معتقدند كه شمار احاديث جعلى در مسند ابن حنبل از سه يا چهار مورد يا كمتر از شمارگان انگشتان دست است. ابن حجر عسقلانى گفته است: در مسند احمد حديث بى‌اساس وجود ندارد، مگر سه يا چهار مورد؛ نظير اين حديث كه عبدالرحمن بن عوف خزنده وارد بهشت مى‌شود. جلال‌الدين سيوطى نيز تمام احاديث مسند را پذيرفتنى دانسته و گفته است احاديث ضعيف آن نزديك به حسن است^[۷]

وضعيت كتاب

در 45 جلد از اين كتاب، فهرست مطالب هريك در انتهاى آن آمده است. 5 جلد آخر به فهارس اختصاس يافته است، به شرح زير:

در جلد 46 فهرست اطراف حديث (أ إن)، در جلد 47 فهرست اطراف (أنا س)، در جلد 48 فهرست اطراف حديث (ش ل)، در جلد 49 فهارس اطراف (م ى) و اشعار ذكر شده است. در جلد پنجاهم كتاب، فهارس زير ذكر شده است: صحابه، شيوخ احمد، شيوخ عبدالله، روات، اعلام، اماكن و بلاد، قبائل و جماعات، غزوات و ايام.

«المسند الأحمد في ما يتعلق بمسند أحمد» از ابن جزرى و «عقود الزبرجد على مسند الإمام أحمد» از جمله كارهاى انجام‌شده بر مسند احمد بن حنبل است^[۸]

تحقيق و تصحيح كتاب با استفاده از نسخه‌هاى متعدد خطى، ضبط صحيح نص و اسامى راويان، ارزش‌گذارى و استخراج اسانيد و فهارس فنى مسند براى دستيابى آسان، از جمله كارهاى محققین بر روى كتاب بوده است^[۹]

پانويس

↑ ر.ک: مدير شانه‌چى، كاظم، ص54
↑ ر.ک: نصيرى، على، ص220
↑ ر.ک: همان، ص221-220
↑ ر.ک: مدير شانه‌چى، كاظم، ص56-55
↑ نصيرى، على، ص221
↑ ر.ک: نصيرى، على، ص223
↑ همان
↑ همان، ص220
↑ ر.ک: مقدمه محققین، ص22

منابع مقاله

مقدمه محققین و متن كتاب.
نصيرى، على، «آشنايى با جوامع حديثى شيعه و اهل سنت»، قم، انتشارات جامعة المصطفى العالمية، چاپ دوم، 13388ش.
مدير شانه‌چى، كاظم، تاريخ حديث، تهران، سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انسانى، چاپ هشتم، 1388.

وابسته‌ها

مسند الامام احمد بن محمد بن حنبل ابي عبدالله الشیباني

مسند ابن أبي‌شيبة

المجتبی من السنن (المشهور بسنن النسائی)

السنن (شافعی)

سنن ابن ماجة

سنن سعيد بن منصور

المنتقى من السنن المسندة عن رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم

مسند أبي‌بكر الصديق

مسند أبي‌يعلی الموصلي

[1] ر.ک: مدير شانه‌چى، كاظم، ص54

[2] ر.ک: نصيرى، على، ص220

[3] ر.ک: همان، ص221-220

[4] ر.ک: مدير شانه‌چى، كاظم، ص56-55

[5] نصيرى، على، ص221

[6] ر.ک: نصيرى، على، ص223

[7] همان

[8] همان، ص220

[9] ر.ک: مقدمه محققین، ص22

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-<div class='wikiInfo'>
+{{جعبه اطلاعات کتاب
-[[پرونده:NUR38642J1.jpg|بندانگشتی|مسند الإمام أحمد بن حنبل ]]
+| تصویر =NUR38642J1.jpg
-{| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
+| عنوان =مسند الإمام أحمد بن حنبل
-|+ |
+| عنوان‌های دیگر =
-|-
+| پدیدآوران =
-! نام کتاب!! data-type='bookName'|مسند الإمام أحمد بن حنبل
+[[لحام، سعید محمد]] (محقق)
-|-
-|نام های دیگر کتاب
-|data-type='otherBookNames'|
-|-
-|پدیدآورندگان
-|data-type='authors'|[[لحام، سعید محمد]] (محقق)
 [[مرشد، عادل]] (محقق)
@@ خط ۳۰: / خط ۲۴: @@
 [[قره بللی، کامل]] (محقق)
-[[ابن حنبل، احمد بن محمد]] (نويسنده)
+[[ابن حنبل، احمد بن محمد]] (نویسنده)
 [[عرقسوسی، محمد رضوان]] (محقق)
@@ خط ۴۰: / خط ۳۴: @@
 [[ترکی، عبدالله بن عبدالمحسن]] (اشراف)
-[[ارنووط، شعیب]] (محقق)
+[[ارنؤوط، شعیب]] (محقق)
 [[برکات، محمد]] (محقق)
-|-
+| زبان =عربی
-|زبان
+| کد کنگره =
-|data-type='language'|عربی
+| موضوع =
-|-
-|کد کنگره
-|data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|
-|-
-|موضوع
-|data-type='subject'|
-|-
-|ناشر
-|data-type='publisher'|مؤسسة الرسالة
-|-
-|مکان نشر
-|data-type='publishPlace'|بیروت - لبنان
-|-
-|سال نشر
-|data-type='publishYear'| 1416 هـ.ق یا 1996 م
-|-class='articleCode'
-|کد اتوماسیون
-|data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE38642AUTOMATIONCODE
-|}
-</div>
+| ناشر =
+مؤسسة الرسالة
+| مکان نشر =بیروت - لبنان
+| سال نشر = 1416 ق یا 1996 م
-== معرفى اجمالى ==
+| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE38642AUTOMATIONCODE
-'''مسند الإمام أحمد بن حنبل'''، موسوعه حديثى اهل سنت، مشتمل بر احاديث صحابه است. اين كتاب زير نظر عبدالله بن عبدالمحسن تركى، توسط شعيب الأرنؤوط، عادل مرشد و گروهى از محققين، مورد تحقيق و تعليق قرار گرفته است. اين كتاب بزرگ‌ترين كتابى است كه از متقدمين و قبل از تدوين صحاح سته به‌جا مانده است (ر.ك: مدير شانه‌چى، كاظم، ص54).
+| چاپ =1
+| تعداد جلد =50
+| کتابخوان همراه نور =38642
+| کد پدیدآور =
+| پس از =
+| پیش از =
+}}
+{{کاربردهای دیگر|مسند (ابهام‌زدایی)}}
-== ساختار ==
+'''مسند الإمام أحمد بن حنبل'''، موسوعه حديثى اهل سنت، مشتمل بر احاديث صحابه است. اين كتاب زير نظر [[ترکی، عبدالله بن عبدالمحسن|عبدالله بن عبدالمحسن تركى]]، توسط [[ارنؤوط، شعیب|شعيب أرنؤوط]]، [[مرشد، عادل|عادل مرشد]] و گروهى از محققین، مورد تحقيق و تعليق قرار گرفته است. اين كتاب بزرگ‌ترين كتابى است كه از متقدمين و قبل از تدوين صحاح سته به‌جا مانده است<ref>ر.ک: مدير شانه‌چى، كاظم، ص54</ref>
-احمد بن حنبل، روايات مسند را از هشتصد تن از صحابه نقل كرده است. شمار روايات مسند بر اساس چاپ‌هاى ديگر، 27519 حديث ذكر شده (ر.ك: نصيرى، على، ص220)؛ اما بر اساس اين چاپ، 27647 حديث مى‌باشد.
+==ساختار==
+[[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]]، روايات مسند را از هشتصد تن از صحابه نقل كرده است. شمار روايات مسند بر اساس چاپ‌هاى ديگر، 27519 حديث ذكر شده<ref>ر.ک: نصيرى، على، ص220</ref>؛ اما بر اساس اين چاپ، 27647 حديث مى‌باشد.
-كتاب احمد بن حنبل، چنان‌كه از عنوان آن پيداست، بر اساس رواياتى كه به صحابه اسناد داده شده، تنظيم گرديده است؛ گرچه در برخى از مسانيد نام صحابه بر اساس حروف الفبا تنظيم شده، اما ترتيب مسند احمد بن حنبل به‌گونه‌اى ديگر و مبتنى بر ارزش و اعتبار صحابه و در يازده محور به شرح ذيل تنظيم شده كه هر محور چند جلد را پوشش داده است:
+كتاب [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]]، چنان‌كه از عنوان آن پيداست، بر اساس رواياتى كه به صحابه اسناد داده شده، تنظيم گرديده است؛ گرچه در برخى از مسانيد نام صحابه بر اساس حروف الفبا تنظيم شده، اما ترتيب مسند [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] به‌گونه‌اى ديگر و مبتنى بر ارزش و اعتبار صحابه و در يازده محور به شرح ذيل تنظيم شده كه هر محور چند جلد را پوشش داده است:
-. مسند چهارده تن از صحابه كه عبارتند از: ابوبكر، عمر، عثمان، على، طلحه، زبير و...؛
+#مسند چهارده تن از صحابه كه عبارتند از: ابوبكر، عمر، عثمان، على، طلحه، زبير و...؛
+#مسند اهل‌بيت(ع)، شامل امام حسن(ع) و امام حسين(ع)، عقيل، جعفر، پسران ابوطالب و عبدالله بن جعفر؛
-. مسند اهل‌بيت(ع)، شامل امام حسن(ع) و امام حسين(ع)، عقيل، جعفر، پسران ابوطالب و عبدالله بن جعفر؛
+#مسند بنى هاشم؛ يعنى روايات عباس بن عبدالمطلب و فرزندانش؛
+#مسند هشت تن از صحابه كه داراى احاديث فراوانند (كثير النقل) كه عبارتند از: عبدالله بن مسعود، عبدالله بن عمر، عبدالله بن عمرو بن عاص، ابورمثه، ابوهريره، ابوسعيد خدرى، انس بن مالك و جابر بن عبدالله انصارى؛
-. مسند بنى هاشم؛ يعنى روايات عباس بن عبدالمطلب و فرزندانش؛
+#مسند مكيان، شامل 255 تن؛
+#مسند مدنى‌ها، شامل 135 تن؛
-. مسند هشت تن از صحابه كه داراى احاديث فراوانند (كثير النقل) كه عبارتند از: عبدالله بن مسعود، عبدالله بن عمر، عبدالله بن عمرو بن عاص، ابورمثه، ابوهريره، ابوسعيد خدرى، انس بن مالك و جابر بن عبدالله انصارى؛
+#مسند شاميان، شامل 169 تن؛
+#مسند كوفيان، شامل 149 تن؛
-. مسند مكيان، شامل 255 تن؛
+#مسند بصريان، شامل 80 تن؛
+#مسند انصار، شامل روايات 131 تن از راويان انصار، همچون ابى بن كعب، ابوذر، زيد بن ثابت، معاذ بن جبل، سلمان فارسى، مقداد، بلال و...؛
-. مسند مدنى‌ها، شامل 135 تن؛
+#مسند زنان، شامل 71 تن از راويان زن<ref>ر.ک: همان، ص221-220</ref>
-. مسند شاميان، شامل 169 تن؛
-. مسند كوفيان، شامل 149 تن؛
-. مسند بصريان، شامل 80 تن؛
-. مسند انصار، شامل روايات 131 تن از راويان انصار، همچون ابى بن كعب، ابوذر، زيد بن ثابت، معاذ بن جبل، سلمان فارسى، مقداد، بلال و...؛
-. مسند زنان، شامل 71 تن از راويان زن (ر.ك: همان، ص221-220).
 == گزارش محتوا ==
+مسند [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] گنجينه بزرگى از احاديث نبوى است كه در آغاز سده سوم (بين سال‌هاى 200 هجرى به بعد) به حسب نام صحابه مرتب شده و اين روش گرچه براى فقيه (كه درصدد به دست آوردن احاديث مربوط به ابواب فقهى است) دشوارى دارد، از اين لحاظ كه روايات هريك از اصحاب پيغمبر(ص) را كه نمودارى از اهتمام آنان به حديث است معلوم مى‌كند، اهميت دارد<ref>ر.ک: مدير شانه‌چى، كاظم، ص56-55</ref>
+به‌رغم انتقادهايى كه به مسند [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] به‌خاطر راهيافت روايات ضعيف يا مجعول شده، شمارى از بزرگان اهل سنت از اين كتاب ستايش كرده‌اند كه به عنوان‌هايى اشاره مى‌كنيم:
-مسند احمد بن حنبل گنجينه بزرگى از احاديث نبوى است كه در آغاز سده سوم (بين سال‌هاى 200 هجرى به بعد) به حسب نام صحابه مرتب شده و اين روش گرچه براى فقيه (كه درصدد به دست آوردن احاديث مربوط به ابواب فقهى است) دشوارى دارد، از اين لحاظ كه روايات هريك از اصحاب پيغمبر(ص) را كه نمودارى از اهتمام آنان به حديث است معلوم مى‌كند، اهميت دارد (ر.ك: مدير شانه‌چى، كاظم، ص56-55).
-به‌رغم انتقادهايى كه به مسند احمد بن حنبل به‌خاطر راهيافت روايات ضعيف يا مجعول شده، شمارى از بزرگان اهل سنت از اين كتاب ستايش كرده‌اند كه به عنوان‌هايى اشاره مى‌كنيم:
 حافظ ابوموسى مدينى (م 581ق) مى‌گويد: اين كتاب براى حديث‌پژوهان، مأخذى بزرگ و مرجعى استوار است؛ مؤلفش آن را از ميان انبوه احاديث و روايات فراوان برگزيده و آن را راهبر و تكيه‌گاه مردم قرار داده تا به هنگام تنازع بدان پناه جويند و آن را مستند خويش قرار دهند.
@@ خط ۱۱۱: / خط ۸۵: @@
 [[ذهبى]] (متوفى 748ق) مى‌گويد: اين كتاب، بيشتر احاديث نبوى را در بر دارد و كمتر حديثى است كه صحتش اثبات شده و در اين كتاب منعكس نشده باشد.
-[[ابن کثیر، اسماعیل بن عمر|ابن كثير]] (م 774ق) معتقد است: هيچ كتاب مسندى در كثرت احاديث و حسن سياق به پايه مسند احمد بن حنبل نمى‌رسد.
+[[ابن کثیر، اسماعیل بن عمر|ابن كثير]] (م 774ق) معتقد است: هيچ كتاب مسندى در كثرت احاديث و حسن سياق به پايه مسند [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] نمى‌رسد.
-ابن جزرى (م 833ق) گفته است: در روى زمين، كتاب حديثى برتر از مسند احمد بن حنبل روايت نشده است (نصيرى، على، ص221).
+[[جزری، محمد بن محمد|ابن جزرى]] (م 833ق) گفته است: در روى زمين، كتاب حديثى برتر از مسند [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] روايت نشده است<ref>نصيرى، على، ص221</ref>
-البته بسيارى از احاديث قوى و صحيح كه در ساير صحاح آمده، در مسند احمد بن حنبل منعكس نشده و اين نشانگر آن است كه مبناى كتاب بر نگارش روايات صحيح نبوده، يا حداقل همه روايات قوى نيست. گفته‌اند: روايت قريب به دويست صحابى در مسند نيامده است. افزون بر محتوا مسند احمد بن حنبل از نظر ساختار نيز مورد نقد قرار گرفته است. تكرار يك روايت در چند جا، آميختگى مسند يك صحابى با صحابى ديگر، پراكندگى روايات يك صحابى در چند جا و آميختگى اسناد روايات از جمله ضعف‌هاى ساختارى اين كتاب برشمرده شده است. بر اين اساس بسيارى از عالمان اهل سنت در اعتبار روايات مسند تشكيك كرده‌اند؛ از جمله ابن تيميه، ابوالفرج ابن جوزى، [[ابن کثیر، اسماعیل بن عمر|ابن كثير]]، عراقى. ابن تيميه مى‌نويسد: احمد بن حنبل بسيارى از رواياتى كه به اتفاق علما ضعيف، بلكه مجعول است، آورده است و او هرچند حافظ، ثقه و كثير الحديث است، اما طبق عادت محدثان، روايات را براى آگاهى از آنها آورده است (ر.ك: نصيرى، على، ص223).
+البته بسيارى از احاديث قوى و صحيح كه در ساير صحاح آمده، در مسند [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] منعكس نشده و اين نشانگر آن است كه مبناى كتاب بر نگارش روايات صحيح نبوده، يا حداقل همه روايات قوى نيست. گفته‌اند: روايت قريب به دويست صحابى در مسند نيامده است. افزون بر محتوا مسند [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] از نظر ساختار نيز مورد نقد قرار گرفته است. تكرار يك روايت در چند جا، آميختگى مسند يك صحابى با صحابى ديگر، پراكندگى روايات يك صحابى در چند جا و آميختگى اسناد روايات از جمله ضعف‌هاى ساختارى اين كتاب برشمرده شده است. بر اين اساس بسيارى از عالمان اهل سنت در اعتبار روايات مسند تشكيك كرده‌اند؛ از جمله [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]]، ابوالفرج ابن جوزى، [[ابن کثیر، اسماعیل بن عمر|ابن كثير]]، عراقى. [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] مى‌نويسد: [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] بسيارى از رواياتى كه به اتفاق علما ضعيف، بلكه مجعول است، آورده است و او هرچند حافظ، ثقه و كثير الحديث است، اما طبق عادت محدثان، روايات را براى آگاهى از آنها آورده است<ref>ر.ک: نصيرى، على، ص223</ref>
-در برابر نقدها برخى از محدثان معتقدند كه شمار احاديث جعلى در مسند ابن حنبل از سه يا چهار مورد يا كمتر از شمارگان انگشتان دست است. ابن حجر عسقلانى گفته است: در مسند احمد حديث بى‌اساس وجود ندارد، مگر سه يا چهار مورد؛ نظير اين حديث كه عبدالرحمن بن عوف خزنده وارد بهشت مى‌شود. جلال‌الدين سيوطى نيز تمام احاديث مسند را پذيرفتنى دانسته و گفته است احاديث ضعيف آن نزديك به حسن است (همان).
+در برابر نقدها برخى از محدثان معتقدند كه شمار احاديث جعلى در مسند ابن حنبل از سه يا چهار مورد يا كمتر از شمارگان انگشتان دست است. [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر]] عسقلانى گفته است: در مسند احمد حديث بى‌اساس وجود ندارد، مگر سه يا چهار مورد؛ نظير اين حديث كه عبدالرحمن بن عوف خزنده وارد بهشت مى‌شود. [[سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر|جلال‌الدين سيوطى]] نيز تمام احاديث مسند را پذيرفتنى دانسته و گفته است احاديث ضعيف آن نزديك به حسن است<ref>همان</ref>
 == وضعيت كتاب ==
@@ خط ۱۲۶: / خط ۱۰۰: @@
 در جلد 46 فهرست اطراف حديث (أ إن)، در جلد 47 فهرست اطراف (أنا س)، در جلد 48 فهرست اطراف حديث (ش ل)، در جلد 49 فهارس اطراف (م ى) و اشعار ذكر شده است. در جلد پنجاهم كتاب، فهارس زير ذكر شده است: صحابه، شيوخ احمد، شيوخ عبدالله، روات، اعلام، اماكن و بلاد، قبائل و جماعات، غزوات و ايام.
-«المسند الأحمد في ما يتعلق بمسند أحمد» از ابن جزرى و «عقود الزبرجد على مسند الإمام أحمد» از جمله كارهاى انجام‌شده بر مسند احمد بن حنبل است (همان، ص220).
+«المسند الأحمد في ما يتعلق بمسند أحمد» از [[جزری، محمد بن محمد|ابن جزرى]] و «عقود الزبرجد على مسند الإمام أحمد» از جمله كارهاى انجام‌شده بر مسند [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] است<ref>همان، ص220</ref>
-تحقيق و تصحيح كتاب با استفاده از نسخه‌هاى متعدد خطى، ضبط صحيح نص و اسامى راويان، ارزش‌گذارى و استخراج اسانيد و فهارس فنى مسند براى دستيابى آسان، از جمله كارهاى محققين بر روى كتاب بوده است (ر.ك: مقدمه محققين، ص22).
+تحقيق و تصحيح كتاب با استفاده از نسخه‌هاى متعدد خطى، ضبط صحيح نص و اسامى راويان، ارزش‌گذارى و استخراج اسانيد و فهارس فنى مسند براى دستيابى آسان، از جمله كارهاى محققین بر روى كتاب بوده است<ref>ر.ک: مقدمه محققین، ص22</ref>
+==پانويس ==
+<references />
 == منابع مقاله ==
+# مقدمه محققین و متن كتاب.
+# نصيرى، على، «آشنايى با جوامع حديثى شيعه و اهل سنت»، قم، انتشارات جامعة المصطفى العالمية، چاپ دوم، 13388ش.
+# مدير شانه‌چى، كاظم، تاريخ حديث، تهران، سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انسانى، چاپ هشتم، 1388.
+==وابسته‌ها==
+{{وابسته‌ها}}
+[[مسند الامام احمد بن محمد بن حنبل ابي عبدالله الشیباني]]
+[[مسند ابن أبي‌شيبة]]
+[[المجتبی من السنن (المشهور بسنن النسائی)]]
+[[السنن (شافعی)]]
-. مقدمه محققين و متن كتاب.
+[[سنن ابن ماجة]]
-. نصيرى، على، «آشنايى با جوامع حديثى شيعه و اهل سنت»، قم، انتشارات جامعة المصطفى العالمية، چاپ دوم، 13388ش.
+[[سنن سعيد بن منصور]]
-. مدير شانه‌چى، كاظم، تاريخ حديث، تهران، سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انسانى، چاپ هشتم، 1388.
+[[المنتقى من السنن المسندة عن رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم]]
+[[مسند أبي‌بكر الصديق]]
-== پیوندها ==
+[[مسند أبي‌يعلی الموصلي]]
 [[رده:کتاب‌شناسی]]
+[[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
+[[رده:حدیث]]
+[[رده:متون احادیث]]
+[[رده:احادیث اهل سنت]]