شواهد التوضيح والتصحيح لمشكلات الجامع الصحيح

شواهد التوضيح والتصحيح لمشكلات الجامع الصحيح
پدیدآوران	عبدالباقي، محمد فؤاد (محقق) ابن مالک، محمد بن عبدالله (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	جامع الصحيح
ناشر	عالم الکتب
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	1403ق. = 1983م.
چاپ	چاپ سوم
موضوع	زبان عربي - نحو زبان عربي - اعراب بخاري، محمد بن اسماعيل، 194 - 256ق. الجامع الصحيح - فهرست‏ها
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ش‎‏9 / 6151 ‏PJ‎‏‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

شواهد التوضيح والتصحيح لمشكلات الجامع الصحيح، اثر جمال‌الدین محمد بن عبدالله طائی نحوی، معروف به ابن مالک (متوفی 672ق)، کتابی است در تصحیح و ضبط الفاظ دشوار بخشی از صحیح بخاری که با تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی به چاپ رسیده است.

صحیح بخاری

«الجامع المسند الصحيح المختصر من أمور رسول‌الله(ص) وسنته وأيامه»، معروف به «صحيح البخاري» و «جامع الصحيح»، تألیف محمد بن اسماعیل بخاری (۱۹۴-۲۵۶ق)، از معتبرترین کتاب‌های روایی اهل سنت و یکی از شش کتاب موسوم به صحاح سته است که در ۹۷ کتاب و ۳۴۵۰ باب تدوین شده و تعداد احادیث آن با احتساب احادیث تکراری به گفته ابن صلاح، ۷۲۷۵ حدیث و با حذف مکررات، چهار هزار حدیث است.

صحیح بخاری نزد علمای اهل سنت اهمیت و اعتبار خاصی دارد؛ اهل سنت در این امر اتفاق نظر دارند که صحیح‌ترین کتاب پس از قرآن مجید، صحیح بخاری و پس از آن صحیح مسلم است. بااین‌همه، شافعی و برخی دیگر، عنوان «أصح الكتب» را به «المُوَطَّأ» مالک بن انس داده‌اند و آن را «اصل اول» و صحیح بخاری را «اصل دوم» نامیده‌اند. ابن حجر در توجیه سخن شافعی گفته که وی هنگامی این حرف را زده که از صحیح بخاری و صحیح مسلم خبری نبوده است. در هر صورت، در میان اهل سنت هیچ کتابی به شهرت صحیح بخاری نیست و درباره آن، گاه چنان غلو کرده‌اند که آن را در ردیف قرآن دانسته‌اند. به گفته وجدی بعضی به افرادی پول می‌دادند تا احادیث این کتاب را همچون قرآن برای جلب برکات و خیرات آسمانی بخوانند. مقبولیت و اعتبار صحیح بخاری از کثرت شروح و تعلیقات و حواشی آن نیز نمایان است. مطابق مقدمه صحیح بخاری تاکنون تعداد ۵۹ شرح (تمام یا ناتمام) بر صحیح بخاری نوشته شده که یازده شرح از آن‌ها چاپ شده است. به‌علاوه، ۲۹ تن بر آن پاورقی و شانزده تن مقدمه نوشته‌اند و پانزده تن آن را خلاصه کرده‌اند و آثار فراوانی پیرامون این کتاب نوشته شده است که اثر حاضر، از جمله آنها می‌باشد.

شواهد التوضيح

کتاب حاضر، از جمله آثاری است که در رابطه و پیرامون «صحیح بخاری» نوشته شده است. ابن مالک در این کتاب که مشتمل بر ۷۱ مبحث نحوی است، الفاظ دشوار بخشی از صحیح بخاری را که خود در محضر استادش، شرف‌الدین علی یونینی و با قرائت وی شنیده، تصحیح و ضبط کرده است.

وی در این کتاب، صدوهشتاد متن از صحیح بخاری را برگزیده و آن را محور مطالعه لغوی خویش قرار داده و در آن، به بررسی صدوچهل‌وهفت مسئله در قواعد زبان عربی، پرداخته است، ولذا می‌توان گفت که این اثر، یکی از منابع ارزشمند مطالعه دستور زبان عربی است که با محور قرار دادن کتاب «صحیح بخاری»، بر استقراء کلام عرب اعتماد نموده است .

برخی معتقدند گرچه این کتاب در ظاهر، برای توجیه و تصحیح اعراب نصوص «الجامع الصحيح» نوشته شده، اما ابن مالک، هدفی فراتر از این امر داشته و دنبال آن بوده تا از طریق این کار، به بحث و مناقشه پیرامون مسائل اختلافی میان نحات پرداخته و خلأ و نقصی که در آراء و نظرات آنان وجود دارد را، با ارائه شواهدی از نثر فصیح، به‌ویژه نثری که در کتب حدیثی صحیح حفظ شده است، جبران نماید. ازاین‌رو، این کتاب را با ویژگی مذکور، متمایز از سایر آثاری می‌یابیم که در این زمینه، به رشته تحریر درآمده است.

در انتهای کتاب، به شرح حال مصنف و ارائه توضیحاتی پیرامون کتاب، پرداخته شده است.

وضعیت کتاب

این اثر نخستین بار در ۱۳۱۹ق، در الله‌آباد هند و سپس به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی در قاهره (۱۹۵۷م) و بیروت (۱۹۸۰م) چاپ شده است.

فهرست مطالب، به‌همراه فهرست شواهد شعری، آیات قرآن و فهرست الفاظ، در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع، به توضیح برخی از مطالب متن، پرداخته شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. محسن، طه، «الاستشهاد النحوي في كتاب شواهد التوضيح والتصحيح (لابن مالك)»، مجلات تخصصی نور، المجمع العلمي العراقي، ربيع‌الثاني 1404، المجلد الخامس والثلاثون، ‌الجزء 1 (از صفحه 231 تا 250).، به آدرس اینترنتی:
3. فاتحی‌نژاد، عنایت‌الله، «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، تاریخ انتشار: 27 آذر 1399
4. بی‌نام، برگرفته از سایت «ویکی‌شیعه»، جمعه 9 مهرماه 1400