التحفة الملوكية في الدولة التركية

‏التحفة الملوكية في الدولة التركية
پدیدآوران	منصوری، رکن‌الدین بیبرس (نويسنده) حمدان، عبدالحمید صالح (محقق)
ناشر	الدار المصرية اللبنانية
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	1987م , 1407ق
موضوع	مصر- تاريخ - 1250 - 1310م.
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏/‎‏م‎‏8‎‏ت‎‏3 481 ‏DS‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

التحفة الملوكية في الدولة التركية، اثر بیبرس منصوری (متوفی 725ق)، تاریخ دولت ممالیک بحری، در فتره تاریخی میان سال‌های 648 تا 711ق می‌باشد که با تحقیق عبدالحمید صالح حمدان، به چاپ رسیده است. ممالیک بحری یا دودمان بحری، سلسه‌ای از مملوکان با ریشه ترک بودند که از 1250 تا 1382م بر مصر سلطنت کردند.

نویسنده کتاب، رکن‌الدین بیبرس دواتدار منصوری یکی از امیران و دولتمردان سلطان منصور قلاوون، هشتمین حاکم مملوکی‌ست که از خود دو منبع مهم بر جای گذاشته و در آنها مطالب مفید و دست‌اول از‌ مناسبات‌ سلطان بیبرس‌ بندقداری با نزاریان شام نشان داده است. یکی التحفة الملوكية في الدولة التركية (اثر حاضر) و دیگری مختار الأخبار که‌ مختصری از اثر پیشین است.

تاریخ و انگیزه نگارش کتاب

مؤلف در سال 710ق شروع به نگارش کتاب نموده و تا سال 711ق، آن را تکمیل نموده و آن را به سلطان ناصر قلاوون، هدیه داده است.

اهمیت کتاب

آنچه باعث اهمیت کتاب می‌شود، این است که مؤلف دارای مشاغل و مناصب فراوانی در دولت مملوکیه مصر بوده و به همین دلیل، شاهد بسیاری از وقایع و اتفاقاتی تاریخی مذکور در کتاب می‌باشد.

ساختار

کتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز گردیده و مطالب به‌صورت سال‌شمار، تاریخ سلطنت ممالیک بر مصر، از به قدرت رسیدن آنها در سال 648ق تا 711ق را در خود جای داده است.

گزارش محتوا

در مقدمه محقق که در سال 1405ق/ 1985م نوشته شده، ابتدا به تشریح عصر و دوران مؤلف پرداخته شده، سپس ضمن اشاره به سیره و گوشه‌هایی از زندگی وی که در منابع موجود می‌باشد، به ویژگی‌های کتاب و اهمیت آن اشاره کرده و در پایان، به توضیح اقدامات تحقیقی صورت گرفته بر روی کتاب، پرداخته است.

در مقدمه مؤلف نیز به موضوع کتاب و اهدای آن به سلطان ناصر قلاوون، اشاره شده است.

مؤلف ابتدا کتابی تحت عنوان «زبدة الفكر في التاريخ الهجرة» در تاریخ ممالیک مصر به رشته تحریر درآورده و پس از آن، اقدام به نگارش اثر حاضر، نموده است. وی پس از فراغت از نگارش «زبدة الفکر»، اقدام به نگارش اثر حاضر، به‌منظور به تصویر کشیدن تاریخ سلطنت سلطان ناصر قلاوون تحت عنوان تاریخ دولت ممالیک نموده و نام آن را به دلیل اصالت ترکی داشتن این حکومت، «الدولة الترکیة» نام نهاده است.

اثر حاضر، نشان‌دهنده علاقه شدید مؤلف به ثبت تاریخ و اهتمام وی به ثبت حوادث و وقایع تاریخی عصر خود می‌باشد؛ همچنان که در مقدمه کتاب خود نیز به این امر، اشاره نموده و مطالب کتاب را مایه عبرت عبرت‌گیرندگان دانسته است.

مؤلف همچنان که شیوه معمول مورخین عصر خود بوده، در این کتاب، مطالب را بر اساس سال‌شمار هجری مرتب نموده و به ذکر حوادث و وقایع مهم هر سال، بدون اشاره به ذکر وفیات مشاهیر و اعلام، پرداخته است.

از جمله ویژگی‌های کتاب، علاوه بر استفاده مؤلف از مصادر و منابع موثق، این است که مؤلف، همانند اکثر نویسندگان و مؤلف عصر خود، در نگارش مطالب کتاب، از اسلوبی استفاده نموده که سرشار از سجع و محسنات لفظیه می‌باشد؛ بدون آنکه به سیاق وقایع و حوادث تاریخی، خللی وارد گردد.

در نگاهی کلی، حوادث تاریخی مذکور در کتاب را می‌توان به دو بخش اساسی تقسیم کرد که عبارت است از فترت تاریخی میان سال‌های 647 تا 685ق که متکی است بر شنیده‌های مؤلف از مورخین پیش از خود که از جمله آنها، عبارتند از وقایع مربوط به حمله مغول به مصر که مؤلف آنها را از سیف‌الدین جنکلی بن البابا، یکی از شخصیت‌ها و بزرگان مغول نقل کرده است و سال‌های بین 685 تا 711ق که مؤلف خود شاهدی عینی بر وقایع و حوادث مذکور در کتاب می‌باشد که از جمله آنها، عبارتند از زلزله اسکندریه در سال 702ق و نیز کم شدن آب نیل در سال 709ق و به‌تبع آن، کم شدن غلات و افزایش قیمت‌ها.

از دیگر ویژگی‌های کتاب، این است که دربردارنده اطلاعات مفید و ارزنده‌ای پیرامون مناسبات و ارتباطات دیپلماسی میان دولت ممالیک مصر، با سایر دول، از جمله دولت مغرب و ارامنه می‌باشد.

همچنین این کتاب، به دلیل حضور مؤلف در بسیاری از جنگ‌های دولت ممالیک با سایر دول، مخصوصاً حمله مغول به شام و آسیای صغیر از یک‌سو و جنگ‌های صلیبی از سوی دیگر و ثبت وقایع مربوط به آن، دارای اهمیت می‌باشد.

وضعیت کتاب

ازآنجایی‌که این کتاب، از جمله مراجع و منابع اصلی مربوط به دولت ممالیک در این فتره تاریخی می‌باشد، محقق متن را همان‌گونه که بوده، آورده است و به کلمات بیگانه یا غریب در پاورقی‌ها، اشاره نموده و به تصحیح برخی از اغلاط آن، پرداخته و در مقدمه، به طریقه ثبت صحیح کلمات و واژگان، اشاره کرده است.

فهارس کتاب، شامل فهرست اعلام؛ اماکن جغرافیایی؛ اصطلاحات و فهرست مطالب، در انتهای آن آمده و در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع و بیان ارجاعات مربوط به یافتن مطالب بیشتر در سایر منابعبه اختلاف نسخ اشاره نموده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. ناصری طاهری، عبدالله، «بررسی مکتب تاریخ‌نگاری جنگ‌های صلیب: کتابشناسی و نقد و بررسی منابع تاریخی جنگ‌های صلیبی»، مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات، زمستان 1383، شماره 60.