معجم الأدباء (ترجمه): تفاوت میان نسخه‌ها

معجم الأدباء
معجم الأدباء
پدیدآوران	یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله (نویسنده) آیتی، عبدالمحمد (مترجم)
عنوان‌های دیگر	معجم الادباء. فارسی
ناشر	صدا و سيمای جمهوری اسلامی ايران، انتشارات سروش
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1381 ش
چاپ	1
شابک	‎964-435-980-1
موضوع	ادبیات عربی - تاریخ و نقد ادبیات عربی - سرگذشت‌نامه و کتاب‌شناسی شاعران عرب - سرگذشت‌نامه نویسندگان اسلامی - سرگذشت‌نامه نویسندگان عرب - سرگذشت‌نامه و کتاب‌شناسی
زبان	فارسی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏PJA‎‏ ‎‏2066‎‏ ‎‏/‎‏ی‎‏2‎‏ ‎‏م‎‏6041
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf
	v; t; e;

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۸ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۳۵

برای دیگر کاربردها، المعجم (ابهام‌زدایی) را ببینید.

معجم الأدباء (ترجمه)، اثر ياقوت حموى رومى است كه به خامه اديب و مترجم توانا، عبدالمحمد آیتی، از عربى به فارسى درآمده و اين، نخستين ترجمه اين اثر به زبان فارسى است^[۱]

اين اثر، تذكره‌اى است مفصل در شرح احوال اهل ادب، اعم از شاعران، نحويان، لغت‌شناسان، نسب‌شناسان، اخباریون، مورخان، مفسران، قراء، وراقان، كاتبان و خطاطان مشهور، از قرون اوليه هجرى تا زمان حيات مؤلف در 626ق^[۲]

نثر پخته و فصيح آيتى، كه همواره از ذوق چاشنى دارد و گاه بعضى از عبارات آن به پاره‌هاى موزون مى‌ماند، در عين استوارى، چندان روان است كه خاص و عام، پير و جوان و منتهى و مبتدى را بر دل مى‌نشيند. اين نثر، پيش از اين نيز، از جمله در ترجمه «كلام‌الله مجيد»، «نهج‌البلاغه»، «صحيفه سجاديه»، «شاهنامه بندارى»، «تاريخ ادبيات» حنا فاخورى، «الحوادث الجامعة» ابن فوطى، خوش درخشيده است^[۳]

اين اثر، بر مبناى تصحيح احسان عباس - با تلخيص و پيرايش - ترجمه شده است. اين تلخيص و پيرايش - هرچند، به نوشته مترجم بيشتر متوجه اشعار است نه مطالب تاريخى - موجب مى‌شود كه پژوهشگر فارسى‌زبان از مراجعه به متن عربى، آن‌هم در بهره‌اى از اثر كه اخذش به احاطه و تسلط بر زبان عربى نياز جدى دارد، معاف نماند^[۴]

مترجم در مقدمه‌اى كه به كتاب افزوده، تصريح كرده است كه شرح حال ياقوت و معرفى «معجم الأدباء» (مندرج در مقدمه) و پانوشت‌هاى كتاب را يكسره از تحقيق احسان عباس برگرفته است. عبارت «مرا حقى در آن نيست» در اين مقدمه^[۵] از امانت‌دارى مترجم حكايت دارد. در اين چاپ، متن عربى برخى از ابيات در متن و ترجمه فارسى آن‌ها در پانوشت قرار گرفته و اعلام مذكور در متن كه مترجم به ضبط تلفظ صحيح آن‌ها اهتمام بليغ داشته، به‌تفكيك كسان، كتاب‌ها و مكان‌ها، در پايان جلد دوم فهرست شده است^[۶]

در بررسى اجمالى كتاب، نكته‌اى چند به نظر مى‌رسد كه عبارتند از:

در مقدمه مترجم (ص 1) آمده است: «ياقوت، ابن خلكان را رودررو نديد؛ زيرا وقتى وارد حلب شد، دو ماه و چند روز از وفات او گذشته بود». با توجه به تاريخ درگذشت ياقوت (626ق) و ابن خلكان (681ق) صورت صحيح عبارت ظاهرا چنين بوده است: «ابن خلكان، ياقوت را رودررو نديد...»^[۷]
در ترجمه اين ابيات:

من كان ذا عقل و لم يك ذا غنى يكون كذى رجل و ليس له نعل

و من يك ذا مال و لم يك ذا حجى يكون كذى نعل و ليس له رجل

آمده است: «هركه را خرد باشد و مال نباشد، چون پايى است كه آن را كفش نبود و هر كه را مال باشد و عقل نباشد، چون كفشى است بدون پا»^[۸]. ترجمه دقيق‌تر چنين است: «هركه را خرد باشد و مال نباشد، چون كسى است كه پا دارد و كفش ندارد و هركه را مال باشد و خرد نباشد، چون كسى است كه كفش دارد و پا ندارد»^[۹]
غلطهايى چاپى در تورق پيش چشم آيد، از جمله: «ناشر»^[۱۰] به‌جاى «مصحح»؛ تبويت^[۱۱] به‌جاى «تبويب» و «نمى‌داندنش»^[۱۲]به‌جاى «نمى‌دادنش»^[۱۳]
ذكر مشخصات چاپى مأخذ ترجمه و تبيين علايم اختصارى نسخه‌ها و مشخصات چاپى منابعى كه احسان عباس بدان‌ها ارجاع داده و در پانوشت‌هاى اين ترجمه هم آمده است، بر فوايد ترجمه خواهد افزود^[۱۴]

پانويس

منابع مقاله

وابسته‌ها

معجم الأدباء (یاقوت حموی)

[1] س. س، ك، ص 193

[2] دسترنجى، حكيمه، ص 201

[3] س. س، ك، ص 193

[4] همان

[5] ر.ک: مقدمه کتاب، ص9

[6] همان

[7] همان

[8] ر.ک: متن کتاب، ص18

[9] همان

[10] ر.ک: سخنی با مترجم، ص8، سطر 20

[11] ر.ک:مقدمه کتاب، 13، سطر 22

[12] ر.ک: متن کتاب، ص 17، سطر 4

[13] همان

[14] همان

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-<div class='wikiInfo'>
+{{جعبه اطلاعات کتاب
-[[پرونده:NUR02524J1.jpg|بندانگشتی|معجم الأدباء]]
+| تصویر =NUR02524J1.jpg
-{| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
+| عنوان =معجم الأدباء
-|+ |
+| عنوان‌های دیگر =معجم الادباء. فارسی
-|-
+| پدیدآوران =
-! نام کتاب!! data-type='bookName'|معجم الأدباء
+[[یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله]] (نویسنده)
-|-
-|نام های دیگر کتاب
-|data-type='otherBookNames'|معجم الادباء. فارسی
-|-
-|پدیدآورندگان
-|data-type='authors'|[[یاقوت حموی، یاقوت بن عبد الله]] (نويسنده)
 [[آیتی، عبدالمحمد]] (مترجم)
-|-
+| زبان =فارسی
-|زبان
+| کد کنگره =‏PJA‎‏ ‎‏2066‎‏ ‎‏/‎‏ی‎‏2‎‏ ‎‏م‎‏6041
-|data-type='language'|فارسی
+| موضوع =
-|-
+ادبیات عربی - تاریخ و نقد
-|کد کنگره
-|data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏PJA‎‏ ‎‏2066‎‏ ‎‏/‎‏ی‎‏2‎‏ ‎‏م‎‏6041
-|-
-|موضوع
-|data-type='subject'|ادبیات عربی - تاریخ و نقد
-ادبیات عربی - سرگذشت نامه و کتاب شناسی
+ادبیات عربی - سرگذشت‌نامه و کتاب‌شناسی
-شاعران عرب - سرگذشت نامه
+شاعران عرب - سرگذشت‌نامه
-نویسندگان اسلامی - سرگذشت نامه
+نویسندگان اسلامی - سرگذشت‌نامه
-نویسندگان عرب - سرگذشت نامه و کتاب شناسی
+نویسندگان عرب - سرگذشت‌نامه و کتاب‌شناسی
-|-
+| ناشر =
-|ناشر
+صدا و سيمای جمهوری اسلامی ايران، انتشارات سروش
-|data-type='publisher'|صدا و سيمای جمهوری اسلامی ايران، انتشارات سروش
+| مکان نشر =تهران - ایران
-|-
+| سال نشر = 1381 ش
-|مکان نشر
-|data-type='publishPlace'|تهران - ایران
-|-
-|سال نشر
-|data-type='publishYear'| 1381 هـ.ش
-|-class='articleCode'
-|کد اتوماسیون
-|data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE2524AUTOMATIONCODE
-|}
-</div>
+| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE02524AUTOMATIONCODE
+| چاپ =1
+| شابک =964-435-980-1
+| تعداد جلد =2
+| کتابخانۀ دیجیتال نور =02524
+| کتابخوان همراه نور =02524
+| کد پدیدآور =
+| پس از =
+| پیش از =
+}}
+{{کاربردهای دیگر|المعجم (ابهام‌زدایی)}}
+'''معجم الأدباء (ترجمه)'''، اثر [[یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله |ياقوت حموى رومى]] است كه به خامه اديب و مترجم توانا، [[آیتی، عبدالمحمد|عبدالمحمد آیتی]]، از عربى به فارسى درآمده و اين، نخستين ترجمه اين اثر به زبان فارسى است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2826/193 س. س، ك، ص 193]</ref>
-'''معجم الأدباء (ترجمه)'''، اثر [[یاقوت حموی، یاقوت بن عبد الله |ياقوت حموى رومى]] است كه به خامه اديب و مترجم توانا، [[آیتی، عبدالمحمد|عبدالمحمد آيتى]]، از عربى به فارسى درآمده و اين، نخستين ترجمه اين اثر به زبان فارسى است <ref>س. س، ك، ص 193</ref>.
+اين اثر، تذكره‌اى است مفصل در شرح احوال اهل ادب، اعم از شاعران، نحويان، لغت‌شناسان، نسب‌شناسان، اخباریون، مورخان، مفسران، قراء، وراقان، كاتبان و خطاطان مشهور، از قرون اوليه هجرى تا زمان حيات مؤلف در 626ق<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/14500/201 دسترنجى، حكيمه، ص 201]</ref>
-اين اثر، تذكره‌اى است مفصل در شرح احوال اهل ادب، اعم از شاعران، نحويان، لغت‌شناسان، نسب‌شناسان، اخباريون، مورخان، مفسران، قراء، وراقان، كاتبان و خطاطان مشهور، از قرون اوليه هجرى تا زمان حيات مؤلف در 626ق <ref>دسترنجى، حكيمه، ص 201</ref>.
+نثر پخته و فصيح آيتى، كه همواره از ذوق چاشنى دارد و گاه بعضى از عبارات آن به پاره‌هاى موزون مى‌ماند، در عين استوارى، چندان روان است كه خاص و عام، پير و جوان و منتهى و مبتدى را بر دل مى‌نشيند. اين نثر، پيش از اين نيز، از جمله در ترجمه «كلام‌الله مجيد»، «نهج‌البلاغه»، «صحيفه سجاديه»، «شاهنامه بندارى»، «تاريخ ادبيات» حنا فاخورى، «الحوادث الجامعة» [[ابن فوطی، عبدالرزاق بن احمد|ابن فوطى]]، خوش درخشيده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2826/193 س. س، ك، ص 193]</ref>
-نثر پخته و فصيح آيتى، كه همواره از ذوق چاشنى دارد و گاه بعضى از عبارات آن به پاره‌هاى موزون مى‌ماند، در عين استوارى، چندان روان است كه خاص و عام، پير و جوان و منتهى و مبتدى را بر دل مى‌نشيند. اين نثر، پيش از اين نيز، از جمله در ترجمه «كلام‌الله مجيد»، «نهج البلاغه»، «صحيفه سجاديه»، «شاهنامه بندارى»، «تاريخ ادبيات» حنا فاخورى، «الحوادث الجامعة» ابن فوطى، خوش درخشيده است <ref>س. س، ك، ص 193</ref>.
+اين اثر، بر مبناى تصحيح [[عباس، احسان|احسان عباس]] - با تلخيص و پيرايش - ترجمه شده است. اين تلخيص و پيرايش - هرچند، به نوشته مترجم بيشتر متوجه اشعار است نه مطالب تاريخى - موجب مى‌شود كه پژوهشگر فارسى‌زبان از مراجعه به متن عربى، آن‌هم در بهره‌اى از اثر كه اخذش به احاطه و تسلط بر زبان عربى نياز جدى دارد، معاف نماند<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2826/193 همان]</ref>
-اين اثر، بر مبناى تصحيح احسان عباس - با تلخيص و پيرايش - ترجمه شده است. اين تلخيص و پيرايش - هرچند، به نوشته مترجم بيشتر متوجه اشعار است نه مطالب تاريخى - موجب مى‌شود كه پژوهشگر فارسى‌زبان از مراجعه به متن عربى، آن‌هم در بهره‌اى از اثر كه اخذش به احاطه و تسلط بر زبان عربى نياز جدى دارد، معاف نماند <ref>همان</ref>.
+مترجم در مقدمه‌اى كه به كتاب افزوده، تصريح كرده است كه شرح حال ياقوت و معرفى «معجم الأدباء» (مندرج در مقدمه) و پانوشت‌هاى كتاب را يكسره از تحقيق [[عباس، احسان|احسان عباس]] برگرفته است. عبارت «مرا حقى در آن نيست» در اين مقدمه<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، ص9</ref>  از امانت‌دارى مترجم حكايت دارد. در اين چاپ، متن عربى برخى از ابيات در متن و ترجمه فارسى آن‌ها در پانوشت قرار گرفته و اعلام مذكور در متن كه مترجم به ضبط تلفظ صحيح آن‌ها اهتمام بليغ داشته، به‌تفكيك كسان، كتاب‌ها و مكان‌ها، در پايان جلد دوم فهرست شده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2826/193 همان]</ref>
-مترجم در مقدمه‌اى كه به كتاب افزوده، تصريح كرده است كه شرح حال ياقوت و معرفى «معجم الأدباء» (مندرج در مقدمه) و پانوشت‌هاى كتاب را يكسره از تحقيق احسان عباس برگرفته است. عبارت «مرا حقى در آن نيست» در اين مقدمه (ص 9) از امانت‌دارى مترجم حكايت دارد. در اين چاپ، متن عربى برخى از ابيات در متن و ترجمه فارسى آن‌ها در پانوشت قرار گرفته و اعلام مذكور در متن كه مترجم به ضبط تلفظ صحيح آن‌ها اهتمام بليغ داشته، به‌تفكيك كسان، كتاب‌ها و مكان‌ها، در پايان جلد دوم فهرست شده است <ref>همان</ref>.
 در بررسى اجمالى كتاب، نكته‌اى چند به نظر مى‌رسد كه عبارتند از:
-#در مقدمه مترجم (ص 1) آمده است: «ياقوت، ابن خلكان را رودررو نديد؛ زيرا وقتى وارد حلب شد، دو ماه و چند روز از وفات او گذشته بود». با توجه به تاريخ درگذشت ياقوت (626ق) و ابن خلكان (681ق) صورت صحيح عبارت ظاهرا چنين بوده است: «ابن خلكان، ياقوت را رودررو نديد...» <ref>همان</ref>.
+#در مقدمه مترجم (ص 1) آمده است: «ياقوت، [[ابن خلکان، احمد بن محمد|ابن خلكان]] را رودررو نديد؛ زيرا وقتى وارد حلب شد، دو ماه و چند روز از وفات او گذشته بود». با توجه به تاريخ درگذشت ياقوت (626ق) و [[ابن خلکان، احمد بن محمد|ابن خلكان]] (681ق) صورت صحيح عبارت ظاهرا چنين بوده است: «[[ابن خلکان، احمد بن محمد|ابن خلكان]]، ياقوت را رودررو نديد...»<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2826/193 همان]</ref>
 #در ترجمه اين ابيات: {{شعر}}
-{{ب|''من كان ذا عقل و لم يك ذا غنى''|2=''يكون كذى رجل و ليس له نعل''}}
+#:{{ب|''من كان ذا عقل و لم يك ذا غنى''|2=''يكون كذى رجل و ليس له نعل''}}
-{{ب|''و من يك ذا مال و لم يك ذا حجى''|2=''يكون كذى نعل و ليس له رجل''}}{{پایان شعر}}آمده است: #:«هركه را خرد باشد و مال نباشد، چون پايى است كه آن را كفش نبود و هر كه را مال باشد و عقل نباشد، چون كفشى است بدون پا» (ص 18). ترجمه دقيق‌تر چنين است: «هركه را خرد باشد و مال نباشد، چون كسى است كه پا دارد و كفش ندارد و هركه را مال باشد و خرد نباشد، چون كسى است كه كفش دارد و پا ندارد» <ref>همان</ref>.
+#:{{ب|''و من يك ذا مال و لم يك ذا حجى''|2=''يكون كذى نعل و ليس له رجل''}}{{پایان شعر}}
-#غلطهايى چاپى در تورق پيش چشم آيد، از جمله: «ناشر» <ref>ص 8، سطر 20</ref> به‌جاى «مصحح»؛ تبويت <ref>ص 13، سطر 22</ref> به‌جاى «تبويب» و «نمى‌داندنش» <ref>ص 17، سطر 4</ref> به‌جاى «نمى‌دادنش» <ref>همان</ref>.
+#:آمده است: «هركه را خرد باشد و مال نباشد، چون پايى است كه آن را كفش نبود و هر كه را مال باشد و عقل نباشد، چون كفشى است بدون پا»<ref>[https://noorlib.ir/book/view/2524/%D9%85%D8%B9%D8%AC%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D8%A1?sectionNumber=2&pageNumber=18&viewType=pdf ر.ک: متن کتاب، ص18]</ref>. ترجمه دقيق‌تر چنين است: «هركه را خرد باشد و مال نباشد، چون كسى است كه پا دارد و كفش ندارد و هركه را مال باشد و خرد نباشد، چون كسى است كه كفش دارد و پا ندارد»<ref>[https://noorlib.ir/book/view/2524/%D9%85%D8%B9%D8%AC%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D8%A1?sectionNumber=2&pageNumber=18&viewType=pdf همان]</ref>
-#ذكر مشخصات چاپى مأخذ ترجمه و تبيين علايم اختصارى نسخه‌ها و مشخصات چاپى منابعى كه احسان عباس بدان‌ها ارجاع داده و در پانوشت‌هاى اين ترجمه هم آمده است، بر فوايد ترجمه خواهد افزود <ref>همان</ref>.
+#غلطهايى چاپى در تورق پيش چشم آيد، از جمله: «ناشر»<ref>[https://noorlib.ir/book/view/2524/%D9%85%D8%B9%D8%AC%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D8%A1?sectionNumber=2&pageNumber=8&viewType=pdf ر.ک: سخنی با مترجم، ص8، سطر 20]</ref> به‌جاى «مصحح»؛ تبويت<ref>[https://noorlib.ir/book/view/2524/%D9%85%D8%B9%D8%AC%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D8%A1?sectionNumber=2&pageNumber=13&viewType=pdf ر.ک:مقدمه کتاب، 13، سطر 22]</ref> به‌جاى «تبويب» و «نمى‌داندنش»<ref>[https://noorlib.ir/book/view/2524/%D9%85%D8%B9%D8%AC%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D8%A1?sectionNumber=2&pageNumber=17&viewType=pdf ر.ک: متن کتاب، ص 17، سطر 4]</ref>به‌جاى «نمى‌دادنش»<ref>[https://noorlib.ir/book/view/2524/%D9%85%D8%B9%D8%AC%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D8%A1?sectionNumber=2&pageNumber=17&viewType=pdf همان]</ref>
+#ذكر مشخصات چاپى مأخذ ترجمه و تبيين علايم اختصارى نسخه‌ها و مشخصات چاپى منابعى كه [[عباس، احسان|احسان عباس]] بدان‌ها ارجاع داده و در پانوشت‌هاى اين ترجمه هم آمده است، بر فوايد ترجمه خواهد افزود<ref>[https://noorlib.ir/book/view/2524/%D9%85%D8%B9%D8%AC%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D8%A1?sectionNumber=2&pageNumber=17&viewType=pdf همان]</ref>
 ==پانويس ==
-<references />
+<references/>
 == منابع مقاله ==
+# مقدمه و متن كتاب.
+#[[:noormags:275223| دسترنجى، حكيمه «معجم الأدبا و تأثير آن در معرفى و احياى تمدن ايرانى»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه: نامه پارسى، سال نهم، بهار 1332، شماره 1 (4 صفحه، از 201 تا 204)]].
+#[[:noormags:49073| س. س، ك «تازه‌هاى نشر در زبان و ادب فارسى»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه: نامه فرهنگستان، تابستان 1384، شماره 26 (26 صفحه، از 184 تا 209)]].
-. مقدمه و متن كتاب.
+==وابسته‌ها==
+{{وابسته‌ها}}
-. س. س، ك «تازه‌هاى نشر در زبان و ادب فارسى»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه: نامه فرهنگستان، تابستان 1384، شماره 26 (26 صفحه، از 184 تا 209).
-. دسترنجى، حكيمه «معجم الأدبا و تأثير آن در معرفى و احياى تمدن ايرانى»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه: نامه پارسى، سال نهم، بهار 1332، شماره 1 (4 صفحه، از 201 تا 204).
+[[معجم الأدباء (یاقوت حموی)]]
-== پیوندها ==
-[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/18873 مطالعه کتاب معجم الأدباء در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور]
 [[رده:کتاب‌شناسی]]
+[[رده:زبان‌شناسی، علم زبان]]
+[[رده:زبان و ادبیات شرقی (آسیایی)]]
+[[رده:زبان و ادبیات عربی]]
+[[رده:فروردین(1401)]]