الخلاف: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'رده: 25 شهریور الی 24 مهر' به '') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'ابن عباس، عبدالله بن عباس' به 'ابن عباس، عبدالله بن عباس') |
||
| (۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
| شابک = | | شابک = | ||
| تعداد جلد =6 | | تعداد جلد =6 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =03596 | ||
| کتابخوان همراه نور =03596 | | کتابخوان همراه نور =03596 | ||
| کد پدیدآور =00823 | | کد پدیدآور =00823 | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''الخلاف''' تألیف [[طوسی، محمد بن حسن|ابوجعفر محمد بن حسن طوسى]]، معروف به شيخ الطائفة يا [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] (م 480ق)، از مهم‌ترين و بهترين آثار فقهى شيعه در مسائل اختلافى و فقه مقارن بين مذاهب اسلامى و از معروف‌ترين آثار بجاى مانده از [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] است. | '''الخلاف''' تألیف [[طوسی، محمد بن حسن|ابوجعفر محمد بن حسن طوسى]]، معروف به شيخ الطائفة يا [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] (م 480ق)، از مهم‌ترين و بهترين آثار فقهى شيعه در مسائل اختلافى و فقه مقارن بين مذاهب اسلامى و از معروف‌ترين آثار بجاى مانده از [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] است. | ||
این کتاب در برخی آثار شیخ طوسی<ref>محمد بن حسن طوسی، المبسوط فی فقه الامامیة، ج۱، ص۳</ref><ref>محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۱۳۴، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا)</ref><ref>محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۳۱۰، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا)</ref><ref>محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۵۱۸، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا)</ref> و فقهای نزدیک به زمان او «مسائل الخلاف» ذکر شده است.<ref> | این کتاب در برخی آثار شیخ طوسی<ref>محمد بن حسن طوسی، المبسوط فی فقه الامامیة، ج۱، ص۳</ref><ref>محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۱۳۴، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا)</ref><ref>محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۳۱۰، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا)</ref><ref>محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۵۱۸، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا)</ref> و فقهای نزدیک به زمان او «مسائل الخلاف» ذکر شده است.<ref>ابن ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۱۴۰</ref><ref>همان، ص۲۶۶</ref><ref>همان، ص۶۰</ref> | ||
مؤلف در خطبه كتاب علت تدوين آن را درخواست بعضى از برادران دينى‌اش در طرح مباحث خلاف بين مذاهب مختلف و بيان نظر هر كدام از آنان و ذكر دلائل اماميّه از دليل علمى و سنت قطعى و اخبار پيامبر(ص) ذكر نموده است. | مؤلف در خطبه كتاب علت تدوين آن را درخواست بعضى از برادران دينى‌اش در طرح مباحث خلاف بين مذاهب مختلف و بيان نظر هر كدام از آنان و ذكر دلائل اماميّه از دليل علمى و سنت قطعى و اخبار پيامبر(ص) ذكر نموده است. | ||
| خط ۷۷: | خط ۷۶: | ||
كتاب الخلاف مجموعه‌اى از ويژگى‌هاى كمياب در كتب فقه اصول مقارنه است كه به چند نمونه از آن اشاره مى‌شود: در اين كتاب به مباحث فقهى استدلالى اماميه كمتر پرداخته شده و حتى به مباحث استدلالى در مورد روايات نيز كمتر تعرض شده و آنچه بيش از همه مورد توجه واقع شده استناد به اجماع فرقه اماميه به تنهایى و گاهى نيز همراه با ذكر روايات و يا اصل برائت و احتياط مى‌باشد و فقط در يك مورد و آن هم كتاب اجاره است كه نظير مباحث كتاب المبسوط آمده است: «دليلنا الكتاب و السنة و الإجماع أمّا الكتاب...»<ref>ج /3 485</ref> | كتاب الخلاف مجموعه‌اى از ويژگى‌هاى كمياب در كتب فقه اصول مقارنه است كه به چند نمونه از آن اشاره مى‌شود: در اين كتاب به مباحث فقهى استدلالى اماميه كمتر پرداخته شده و حتى به مباحث استدلالى در مورد روايات نيز كمتر تعرض شده و آنچه بيش از همه مورد توجه واقع شده استناد به اجماع فرقه اماميه به تنهایى و گاهى نيز همراه با ذكر روايات و يا اصل برائت و احتياط مى‌باشد و فقط در يك مورد و آن هم كتاب اجاره است كه نظير مباحث كتاب المبسوط آمده است: «دليلنا الكتاب و السنة و الإجماع أمّا الكتاب...»<ref>ج /3 485</ref> | ||
تعابير متفاوت از اجماع از ديگر خصوصيات كتاب است كه به بعضى اشاره مى‌شود: «دليلنا إن ما قلناه مجمع عليه و ليس على قول من قال أكثر من ذلك»، «دليلنا إجماع الفرقة بل إجماع الأمّة، و ابن مسعود قد انقرض خلافه»، «دليلنا إجماع الفرقة و إجماع الأمّة في عصرنا، لأن خلاف [[ | تعابير متفاوت از اجماع از ديگر خصوصيات كتاب است كه به بعضى اشاره مى‌شود: «دليلنا إن ما قلناه مجمع عليه و ليس على قول من قال أكثر من ذلك»، «دليلنا إجماع الفرقة بل إجماع الأمّة، و ابن مسعود قد انقرض خلافه»، «دليلنا إجماع الفرقة و إجماع الأمّة في عصرنا، لأن خلاف [[ابن عباس، عبدالله بن عباس|ابن عباس]] قد انقرض»، «دليلنا إجماع الفرقة و لأنه قول جميع الصحابة». | ||
از ديگر خصوصيات كتاب اين كه در مواردى كه اماميّه در مسأله‌اى اظهار نظر نكرده است از لفظ «دليلنا» استفاده ننموده است و فقط به بيان جواب آن مسأله پرداخته است. | از ديگر خصوصيات كتاب اين كه در مواردى كه اماميّه در مسأله‌اى اظهار نظر نكرده است از لفظ «دليلنا» استفاده ننموده است و فقط به بيان جواب آن مسأله پرداخته است. | ||
| خط ۱۲۰: | خط ۱۱۹: | ||
در انتهاى كتاب فهارس مربوط به آيات قرآن كريم، احاديث نبوى، احاديث ائمه معصومين(ع)، معناى لغات و مفردات و فهرست موضوعات ذكر شده است. | در انتهاى كتاب فهارس مربوط به آيات قرآن كريم، احاديث نبوى، احاديث ائمه معصومين(ع)، معناى لغات و مفردات و فهرست موضوعات ذكر شده است. | ||
كتاب موجود از نظر استقراء تام منابع و مآخذ و همين‌طور پاورقى‌هاى بسيار ارزشمند آن، از كتب بى‌نظيرى است كه به وسيله گروه تحقيق جامعه مدرسين انجام شده است. مباحث رجالى كه در پاورقى كتاب ذكر شده است بيانگر احاطه گروه تحقيق به مباحث رجالى و تلاش | كتاب موجود از نظر استقراء تام منابع و مآخذ و همين‌طور پاورقى‌هاى بسيار ارزشمند آن، از كتب بى‌نظيرى است كه به وسيله گروه تحقيق جامعه مدرسين انجام شده است. مباحث رجالى كه در پاورقى كتاب ذكر شده است بيانگر احاطه گروه تحقيق به مباحث رجالى و تلاش پيگیر آنها مى‌باشد. | ||
==پانویس == | ==پانویس == | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۱ ژانویهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۲۴
| الخلاف | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | طوسی، محمد بن حسن (نویسنده) جمعی از محققین (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب الخلاف |
| ناشر | جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | 1407 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | فقه تطبیقی فقه جعفری - قرن 7ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 6 |
| کد کنگره | BP 169/7 /ط9خ8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الخلاف تألیف ابوجعفر محمد بن حسن طوسى، معروف به شيخ الطائفة يا شيخ طوسى (م 480ق)، از مهم‌ترين و بهترين آثار فقهى شيعه در مسائل اختلافى و فقه مقارن بين مذاهب اسلامى و از معروف‌ترين آثار بجاى مانده از شيخ طوسى است.
این کتاب در برخی آثار شیخ طوسی[۱][۲][۳][۴] و فقهای نزدیک به زمان او «مسائل الخلاف» ذکر شده است.[۵][۶][۷]
مؤلف در خطبه كتاب علت تدوين آن را درخواست بعضى از برادران دينى‌اش در طرح مباحث خلاف بين مذاهب مختلف و بيان نظر هر كدام از آنان و ذكر دلائل اماميّه از دليل علمى و سنت قطعى و اخبار پيامبر(ص) ذكر نموده است.
ساختار
مجموعه مباحث فقهى با كتاب طهارت آغاز و موضوعات مختلف فقهى به صورت سؤال با عنوان «مسألة» و جواب آن با عنوان «دليلنا» بيان شده است.
گزارش محتوا
تكامل تدريجى فقه، در كنار فقه منصوص و فقه تفريعى، نوعى از فقه پديد آمد كه در آن پس از طرح نظريات و آراء فقهاى مذاهب مختلف اسلامى به بررسى و ارزش‌گذارى اين نظريات پرداخته مى‌شد.
اولین كتابى كه در اين نوع از فقه مقارن و خلافى نوشته شد كتاب «الانتصار» سيد مرتضى (م 436ق) مى‌باشد و بعدها شيخ طوسى (م 460ق) با كتاب «الخلاف» و علامه حلى (م 726 ق) با كتاب «منتهى المطلب» و «تذكرة الفقهاء»، اين روش را دنبال كردند.[۸]
اين كتاب كه پس از كتاب حديثى معروف و با ارزش «تهذيب الأحكام» و كتاب مشهور «النهایة» و «الجمل و العقود» تأليف شده يك دوره فقه مقارنه‌اى از كتاب طهارت تا ديات مى‌باشد.
مباحث مطرح شده در مجلدات مختلف كتاب به ترتيب عبارتند از:
جلد اول
كتاب طهارت، كتاب حيض و مسائل استحاضه و نفاس، كتاب صلاة، مسائل عاجز، نماز جماعت، صلاة مسافر، نماز جمعه، نماز خوف، صلاة عيدين، نماز كسوف، نماز استسقاء و كتاب جنائز.
جلد دوم
كتاب‌هاى زكاة، زكاة فطره، صوم، اعتكاف و حج.
جلد سوم
كتاب‌هاى بيوع، سلم، رهن، تفليس، حجر، صلح، حواله، ضمان، شركت، وكالت، اقرار، عاريه، غصب، شفعه، قراض، مساقاة، اجاره، مزارعه، احياء موات، وقف، هبه، لقطه.
جلد چهارم
كتاب‌هاى فرائض، وصايا، وديعه، فىء و قسمة الغنائم، قسمة الصدقات، نكاح، صداق، ولیمه، قسم بين زوجات، خلع، طلاق، رجعة، ايلاء، ظهار.
جلد پنجم
كتاب‌هاى لعان، عده، رضاع، نفقات، جنايات، ديات، قسامه، كفارة القتل، باغى، مرتد، حدود، سرقت، قطاع الطريق، اشربه، قتال اهل الردة، صولة البهيمة، جزيه.جلد ششم:
كتاب‌هاى صيد و ذبائح، اطعمه، سبق، ايمان، نذور، آداب قضاء، شهادات، دعاوى و بينات، عتق، مكاتب، مدبر، امّهات اولاد.
در اين كتاب بر خلاف كتب ديگر مباحثى مثل احكام ميت يا حيض و يا رجعت، صداق، ولیمه و نظائر آن را با عنوان كتاب ذكر نموده است ولى براى مباحث مربوط به خمس هيچ عنوانى در كتاب وجود ندارد.
مباحث مربوط به خمس از مسأله 138 تا 116 بيان شده و تا آخر كتاب زكات ادامه دارد.
از ديگر عناوين كتاب اشربه است كه مربوط به شرب خمر و نظائر آن و احكام مربوط به آن مى‌باشد.
كتاب الخلاف مجموعه‌اى از ويژگى‌هاى كمياب در كتب فقه اصول مقارنه است كه به چند نمونه از آن اشاره مى‌شود: در اين كتاب به مباحث فقهى استدلالى اماميه كمتر پرداخته شده و حتى به مباحث استدلالى در مورد روايات نيز كمتر تعرض شده و آنچه بيش از همه مورد توجه واقع شده استناد به اجماع فرقه اماميه به تنهایى و گاهى نيز همراه با ذكر روايات و يا اصل برائت و احتياط مى‌باشد و فقط در يك مورد و آن هم كتاب اجاره است كه نظير مباحث كتاب المبسوط آمده است: «دليلنا الكتاب و السنة و الإجماع أمّا الكتاب...»[۹]
تعابير متفاوت از اجماع از ديگر خصوصيات كتاب است كه به بعضى اشاره مى‌شود: «دليلنا إن ما قلناه مجمع عليه و ليس على قول من قال أكثر من ذلك»، «دليلنا إجماع الفرقة بل إجماع الأمّة، و ابن مسعود قد انقرض خلافه»، «دليلنا إجماع الفرقة و إجماع الأمّة في عصرنا، لأن خلاف ابن عباس قد انقرض»، «دليلنا إجماع الفرقة و لأنه قول جميع الصحابة».
از ديگر خصوصيات كتاب اين كه در مواردى كه اماميّه در مسأله‌اى اظهار نظر نكرده است از لفظ «دليلنا» استفاده ننموده است و فقط به بيان جواب آن مسأله پرداخته است.
مثلاً در جلد اول در صفحات 169، 173، 176، 182، و همين‌طور صفحات 207، 210، 212 تا 215 از لفظ «دليلنا» استفاده نشده است. فقط در يك مورد آن هم در مسأله 19 با اين‌كه نظر اماميّه را مطرح مى‌كند اما از لفظ «دليلنا» استفاده نكرده است.[۱۰]
از ديگر خصوصيات كتاب استناد به مطالب كتاب «تهذيب الأحكام» و «الاستبصار» است. همچنان كه گذشت، مؤلف در خطبه كتاب مى‌نويسد: «قد ذكرنا طرفاً كثيراً من ذلك في كتابنا المعروف بتهذيب الأحكام و كتاب الإستبصار».
به همين دليل مؤلف در خلال مطالب كتاب مكررا به اين دو كتاب و بخصوص كتاب «تهذيب الأحكام» استناد نموده و مطالبى را بدون ذكر نام به آن ارجاع مى‌دهد.[۱۱]
با توجه به مقدمه كتاب، منظور از «الكتاب الكبير»، «الكتاب المذكور»، «الكتاب المقدم ذكره» كتاب «تهذيب الأحكام» است و در مواردى كه الكتابین گفته شده، كتاب «تهذيب الأحكام» و «الاستبصار» مورد نظر است.
گاهى نيز نام اين كتاب‌ها را ذكر مى‌كند: «ذكرناها في تهذيب الأحكام، قد بيناه في النهایة و تهذيب الأحكام مشروحا»، «قد بينا ذلك في كتاب تهذيب الأحكام و كتاب الإستبصار.»[۱۲]
از ويژگى‌هاى مهم كتاب احاطه مؤلف بر اقوال و نظريات مذاهب عامه مى‌باشد كه در جاى‌جاى كتاب نمود دارد و بخصوص بر نظر صحابه و فقهاى شيعه، در مسأله 23، يا در ابتداى كتاب عتق، اين احاطه كاملا متجلى شده است.[۱۳]
اگر چه مؤلف به سبک استادش سيد مرتضى(ره) در كتاب «الإنتصار» مسائل اختلافى را طرح و مورد بررسى قرار مى‌دهد و به اجماع و اخبار فرقه بسيار استناد مى‌نمايد، أما نظير كتاب «مسائل الناصريات» سيد مرتضى، مباحث اصولى را در سطح وسيع مورد استفاده و استناد قرار مى‌دهد كه به بعضى اشاره مى‌شود:
- استناد به ظهور آيات قرآن كريم و خبر واحد:
- در بحث تيمم و كتاب زكاة مى‌نويسد: «دليلنا عموم ظاهر القرآن و الأخبار.»[۱۴]
- دلالت امر بر وجوب: «و هذا أمر يقتضي الوجوب.»[۱۵]
- استدلال به خبر واحد: در كتاب زكاة: «دليلنا على هذه الرواية: ما رواه إسحاق بن عمار #:قال...»، «دليلنا ما رواه سمرة بن جندب» و...[۱۶]
- دلالت امر بر فور: «و الأمر يقتضي الفور، و ترك الموالاة ينافيه».[۱۷]
كتاب الخلاف از نظر نوآورى‌ها و ابتكارات مؤلف نيز كم‌نظير بوده كه در اين مختصر نمى‌توان به تمام آنها پرداخت و فقط به ذكر چند نمونه اكتفا مى‌شود.
از نوآورى‌هاى مؤلف ذكر دلايل جديد براى اثبات احكام شرعى است كه در خطبه كتاب با عنوان دلائل علمى كه ملازم با هر مسأله‌اى است و مورد احتجاج عليه مخالفين اماميه است، بيان شده است كه عبارتند از: ظاهر قرآن، سنت قطعى مستند به آيات قرآن، اجماع، دليل خطاب، استصحاب حال و...[۱۸]
در كتاب صلاة در مسأله 465 حكم كسى كه سه بار نماز را عمدا ترك كند، پس از دو بار تعذير، كشتن تعيين نموده است و مى‌فرمايد: «دليلنا إجماع الفرقة على ما رووه من أنّه ما بين الإسلام و بين الكفر إلاّ ترك الصلاة و إذا كان الكافر يجب قتله، وجب مثله في تارك الصلاة».
اما در كتاب مرتد از جلد پنجم اين حكم را اين گونه تفسير مى‌كند كه: «من ترك الصلاة معتقدا أنّها غير واجبة، كان كافرا يجب قتله بلا خلاف و إن تركها كسلا و توانيا و مع ذلك يعتقد تحريم تركها، فإنه يكون فاسقا يؤدّب على ذلك و لا يجب عليه القتل.»[۱۹]
از ديگر نوآورى‌هاى مؤلف استدلال به عادت و موضوع شناسى عرفى است. وى در بحث اين‌كه كمترين زمان حامله بودن شش ماه و بيشترين آن نه ماه است اين‌گونه مى‌نويسد: «دليلنا إجماع الفرقة و العادة و ما رأينا و لا سمعنا في زماننا هذا و لا قبله بسنين، من ولد لأربع سنين أو سبع سنين و ما يدعونه من الروايات الشاذة لا يلتفت إليها لأنها غير مقطوع بها.[۲۰]
وضعيت كتاب
اين مورد توجه فقهاى عظام و دانشمندان اسلامى واقع شده و به كوشش برخى از آنان تلخيص شده است؛ كتاب «المؤتلف من المختلف بين أئمة السلف» تأليف امين‌الاسلام طبرى (م 548ق) صاحب مجمع البيان كه در سال 520 تأليف آن به پایان رسيده است و همين‌طور كتاب «منتخب الخلاف» يا «تلخيص الخلاف» تأليف شيخ مفلح بن حسن صيمرانى بحرانى (زنده در 887ق) از اين نمونه‌ها مى‌باشد.[۲۱]
اين كتاب ارزشمند چندين بار به صورت‌هاى گوناگون حروف چينى، سنگى، دو جلدى و سه جلدى چاپ شده است. كتاب موجود به همت مؤسسه نشر اسلامى تابع جامعه مدرسين تحقيق و عرضه شده است.
گروه تحقيق كتاب، تحقيقات با ارزش و مهمى را در ابعاد مختلف كتاب انجام داده‌اند.
در انتهاى كتاب فهارس مربوط به آيات قرآن كريم، احاديث نبوى، احاديث ائمه معصومين(ع)، معناى لغات و مفردات و فهرست موضوعات ذكر شده است.
كتاب موجود از نظر استقراء تام منابع و مآخذ و همين‌طور پاورقى‌هاى بسيار ارزشمند آن، از كتب بى‌نظيرى است كه به وسيله گروه تحقيق جامعه مدرسين انجام شده است. مباحث رجالى كه در پاورقى كتاب ذكر شده است بيانگر احاطه گروه تحقيق به مباحث رجالى و تلاش پيگیر آنها مى‌باشد.
پانویس
- ↑ محمد بن حسن طوسی، المبسوط فی فقه الامامیة، ج۱، ص۳
- ↑ محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۱۳۴، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا)
- ↑ محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۳۱۰، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا)
- ↑ محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۵۱۸، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا)
- ↑ ابن ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۱۴۰
- ↑ همان، ص۲۶۶
- ↑ همان، ص۶۰
- ↑ مستدركات أعيان الشيعة، /5 294
- ↑ ج /3 485
- ↑ ج/6 224
- ↑ ج /3 85، /4 163، /6 416، /3 283
- ↑ ج /3 426، /4 15، /6 96
- ↑ ج /1 274، /4 359 تا 361
- ↑ ج /1 148
- ↑ ج /2 125
- ↑ ج /2 57، 14، 67، 95
- ↑ ج /1 94
- ↑ خطبه كتاب، صفحه 45
- ↑ ج /5 359 و 360
- ↑ ج /5 89
- ↑ أعيان الشيعة، /10 133، الذريعة /22 400، /23 245، أمل الآمل /2 324، /5 489
منابع مقاله
- الذريعة /1 73، /7 235 و 236، /30 346
- أعيان الشيعة /9 166، 159 تا 167
- مستدركات أعيان الشيعة، /5 292، 294
- معالم العلماء، 114
- روضات الجنات، /6 216
- ريحانة الأدب، /3 325
- فوائد رضويّه، 470
- الكنى و الألقاب، /2 395، 396
- معجم مؤلفي الشيعة، 263
- طبقات أعلام الشيعة، /2 161، 162