الأوائل (طبرانی)

الأوائل
پدیدآوران	طبرانی، سلیمان بن احمد (نویسنده) عطيه، مروان (محقق) راشد، شيخ (محقق)
عنوان‌های دیگر	کتاب الأوائل
ناشر	دار الجيل
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	1992م , 1413ق
چاپ	1
موضوع	ادبيات عربي شگفتيهاي جهان - متون قدیمی تا قرن 14 مسايل متفرقه
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏/‎‏ط‎‏2‎‏الف‎‏8 241 ‏AG‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، الأوائل (ابهام‌زدایی) را ببینید.

الاوائل، تألیف سلیمان بن احمد طبرانی (متوفی 360ق) از جمله آثار در موضوع اوائل حدیث و اثر به زبان عربی نگارش شده است. تحقیق، شرح و تعلیق اثر به قلم مروان العطیة و شیخ الراشد انجام شده است.

ساختار

کتاب مشتمل بر مقدمه محققین و 88 حدیث و اثر است. شیوه نگارش اثر بدین‌صورت است که پس از هر عنوان یک حدیث یا اثر ارائه شده است.

گزارش محتوا

کتاب الاوائل، به معنای کتاب نخستین‌ها، در طبقه «علم الاوائل» (دانش نخستین‌ها) جای می‌گیرد. بنا به گفته حاجی خلیفه علم الاوائل دانشی است که به‌وسیله آن نخستین رویدادها بر اساس مکان رخ دادن (مواطن) و فرد یا قوم انجام دهنده (نسب) شناخته می‌شود. موضوع و غایت این علم مشخص است. این دانش از شاخه‌های تاریخ و محاضره است. به گمان او ابوهلال نخستین فردی است که کتابی در این زمینه نوشته است؛ اما این گمان درست نیست؛ زیرا پیش از او دیگران این کار را انجام داده‌اند؛ مثلاً ابن قتیبه دینوری (متوفی 276ق) در کتاب المعارف بخشی را به الاوائل (نخستین‌ها) اختصاص داده و در آن از افرادی نام برده است که برای اولین بار کاری را انجام داده‌اند؛ مثلاً اولین کسی که پیش از اسلام نوشیدن شراب را بر خود حرام کرد و.... ابوبکر ابن ابوعاصم شیبانی (متوفی 287ق) کتاب مستقلی به همین نام «الاوائل» تألیف کرده است و پس از او ابوعروبه حرانی (متوفی 318ق) و ابوالقاسم طبرانی (متوفی 360ق) هر دو، کتابی به نام «الاوائل» تألیف کرده‌اند؛ اما فهرست مطالب هر سه کتاب نشان می‌دهد که نویسندگان عموماً رویکردی مذهبی داشته‌اند. بدین معنا که مطالب کتاب عموماً به اسلام، محمد(ص)، صحابه و دیگر انبیاء مربوط می‌شود، درحالی‌که ابوهلال پا را از دایره دین فراتر نهاده و به موضوعات غیردینی نیز پرداخته است؛ بنابراین، اگر مقصود از «الاوائل» نخستین رویدادهای غیردینی باشد، می‌توان سخن حاجی خلیفه را درست دانست و او را به‌عنوان نخستین مؤلف الاوائل پذیرفت‏.

محققین کتاب، علم تاریخ را از جمله علومی دانسته‌اند که به‌دست مسلمین رشد و تطور یافته است. لذا عرب‌ها [و در حقیقت مسلمانان] تاریخ خویش را با توجه فوق‌العاده و نهایت دقت تدوین کرده‌اند. همواره به اذهان برخی از مسلمانان زیرک سؤالات فراوانی پیرامون: چه کسی اول بود؟ چه کسی چنین گفت یا اول شروع کرد یا چنین کرد یا بنا کرد؟ خطور کرده است؛ سؤالاتی که هدفش اعطاء حق به هر ذی‌حقی و انتساب حق به صاحب آن بود؛ و این‌چنین بود که علمی را ابداع نمودند که آن را علم «اوائل» نامیدند‏.

ابوالقاسم طبرانی از جمله کسانی است که در باب علم اوائل سهیم است؛ زیرا کتابی با عنوان «الاوائل» تألیف کرد. این کتاب از کتب پیش و پس از خود -که بین اوائل تاریخ و اوائل عمومی و اوائل حدیث تفاوتی نگذاشته‌اند- متفاوت است؛ چراکه کتاب طبرانی را می‌توان به اوائل حدیث و اثر اختصاص داد. البته ویژگی دیگری نیز دارد که اختصاص آن به حدیث را روشن می‌کند و آن موصول‌السند بودن از طبرانی به رسول‌الله(ص) یا یکی از صحابه آن‌حضرت است؛ مانند عادت رجال حدیث در نوشته‌های حدیثی‌شان، به‌ویژه طبرانی یکی از آنان است‏.

در این کتاب 88 حدیث و اثر ذکر شده است که آغاز آن با اولین چیزی است که خدوند متعال خلق کرده که قلم است و آخر آن با اولین زنده‌ای است که با رسول‌الله انس گرفت‏ که جُهَینة بن زید بن لیث از قبیله قضاعه است‏.

کتاب اوائل طبرانی از قدیمی‌ترین کتب اوائل است که به‌دست ما رسیده است. این اثر با وجود حجم کم بسیار سودمند و مفید است. در این اثر بسیاری از مطلوب‌های طبقه قراء یافت می‌شود و لذا قاری عادی در این کتاب اطلاعات مفیدی از علوم مختلف دینی و تاریخی می‌خواند و عالم حدیث نیز بخشی از حدیث را در آن می‌یابد؛ با این توجه که بیشتر این اوائل مستند به رسول‌الله(ص) هستند. مورخین و جغرافی‌دانان نیز حوادث تاریخی یا اسامی جاهای معینی مانند اولین مسجدی که در اسلام بنا شد و... را در آن می‌یابند‏.

این کتاب ارزشمند، پیش‌ازاین طبع بدی ملحق به کتاب «الوسائل الی مسامرة الاوائل» سیوطی منتشر شده بود. محققین دراین‌باره می‌گوید: این طبع بی‌‌تناسب از اصول علمی در نشر متون تراث بسیار فاصله دارد؛ بنابراین با تکیه بر نسخه خطی اصلی که در موزه انگلیس بود با این امید که بتوانیم در استخراج آن موفق شویم و فرزندان امت اسلامی از آن بهره‌مند شوند، به تحقیق این اثر پرداختیم؛ پس‌ازآنکه جهد و تلاش در تحقیق آن توان ما را تحلیل برد‏.

پس از مقدمه محققین، شرح‌حال نویسنده، مشایخ، شاگردان و تألیفات و جایگاهش و نیز معرفی نسخه خطی آمده است‏.

برخی از اوائل ذکر شده در کتاب عبارتند از:

1. رسول‌الله(ص) فرمود: اولین کسی که زمین برایش در روز قیامت شکافته می‌شود من هستم‏.
2. آنحضرت فرمود: من اولین کسی هستم که درب بهشت را می‌کوبد‏.
3. از ابوذر نقل شده است: از رسول‌الله(ص) پرسیدم اولین مسجدی که در اسلام ساخته شد کدام بود؟ فرمود: مسجدالحرام. پرسیدم: پس‌ازآن کدام بود؟ فرمود: مسجدالاقصی. پرسیدم: بین بنای آن دو چقدر فاصله افتاد؟ فرمود: چهل سال‏.
4. عمار بن یاسر اولین کسی بود که مسجدی بنا نمود و در آن نماز خواند‏.
5. اولین کسی که اذان گفت بلال بود‏.

در تحقیق این کتاب از قواعد املایی معروف در عصر حاضر استفاده شده است؛ لذا با برخی قواعدی که ناسخ به‌ویژه در کتابت همزه و الف پیروی کرده مخالفت شده است. احادیث کتاب شماره‌گذاری شده است. عدد در ابتدای هر حدیث پس از سطر عنوان قرار گرفته است. احادیث از کتب حدیث و اوائل استخراج شده است. اعلام ذکر شده در کتاب، خواه از رجال سند حدیث یا متن حدیث معرفی شده‌اند. برای کتاب فهارس فنی کاملی برای مراجعه محقق تنظیم شده است‏.

وضعیت کتاب

مصادر و مراجع و فهارس اوائل، بلدان و موضوعات در انتهای کتاب ذکر شده است.

آدرس آیات و روایات، معرفی اعلام و برخی توضیحات محققین در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. طباطبایی، سمیه السادات؛ حسینی، علیرضا؛ «ایرانیات کتاب الاوائل ابوهلال عسکری»، پایگاه مجلات تخصصی نور: پژوهش‌های ایران‌شناسی، بهار و تابستان 1396، سال هفتم، شماره 1، صفحه 89 تا 106.