تذكرة الشعراء (بختیشاه سمرقندی): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'یک' به 'یک') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'تذكرة الشعراء (ابهام زدایی)' به 'تذكرة الشعراء (ابهام‌زدایی)') |
||
| (۲۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
| عنوان = تذکرة الشعراء | | عنوان = تذکرة الشعراء | ||
| عنوان‌های دیگر = | | عنوان‌های دیگر = | ||
| پدیدآوران = [[ | | پدیدآوران = [[سمرقندی، دولتشاه]] (نويسنده) | ||
[[براون، ادوارد | [[براون، ادوارد گرانویل]] (مصحح) | ||
| زبان = | | زبان = فارسی | ||
| کد کنگره = /د9ت4 3543 PIR | | کد کنگره = /د9ت4 3543 PIR | ||
| موضوع = شاعران | | موضوع = شاعران ايرانی- سرگذشت‌نامه | ||
شعر | شعر فارسی- مجموعه‌ها | ||
| ناشر =ايران - تهران : اساطير | | ناشر =ايران - تهران: اساطير | ||
هلند - ليدن : مطبعة بريل / داراي آفست ناشر مي باشد | هلند - ليدن: مطبعة بريل / داراي آفست ناشر مي باشد | ||
| مکان نشر = ايران - تهران : اساطير | | مکان نشر = ايران - تهران: اساطير | ||
هلند - ليدن : مطبعة بريل / داراي آفست ناشر مي باشد | هلند - ليدن: مطبعة بريل / داراي آفست ناشر مي باشد | ||
| سال نشر = 1382ش | | سال نشر = 1382ش | ||
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
| شابک = 964-331-202-X | | شابک = 964-331-202-X | ||
| تعداد جلد = 1 | | تعداد جلد = 1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =11614 | ||
| کتابخوان همراه نور =11614 | | کتابخوان همراه نور =11614 | ||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
{{کاربردهای دیگر|تذكرة الشعراء (ابهام‌زدایی)}} | |||
'''تذكرة الشعراء'''، اثر | '''تذكرة الشعراء'''، اثر [[سمرقندی، دولتشاه|دولتشاه بن علاءالدوله بختیشاه سمرقندی]]، کتابی است در شرح احوال شاعران به فارسی، که بنا بر تصریح مؤلف در خاتمه آن در 892ق، پایان یافته و در مقدمه به [[امیر علی‌شیر نوائی]] (متوفی 906ق) تقدیم شده است. وی سبب تألیف تذکره شاعران را فقدان کتابی درباره این موضوع ذکر کرده است. این اثر مرجع بسیاری از تذکره‌نویسان بوده و به سبب اهمیتی که در ذکر احوال شاعران داشته به اهتمام و تصحیح [[براون، ادوارد گرانویل|ادوارد برون]] به زیور طبع آراسته شده است. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب، مشتمل بر مقدمه ادوارد برون و متن اثر در یک مقدمه، هفت طبقه و یک خاتمه است. | کتاب، مشتمل بر مقدمه [[براون، ادوارد گرانویل|ادوارد برون]] و متن اثر در یک مقدمه، هفت طبقه و یک خاتمه است. | ||
سبک نگارش تذکره | سبک نگارش تذکره دولتشاه در دیباچه کتاب، نه فنی و دشوار و نه ساده و مُرسَل است، بلکه شیوه‌ای است برگرفته از هر دو، ولی نثر آن در نگارش احوال شاعران ساده و جذاب است. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
تذكرة الشعراء | تذكرة الشعراء [[سمرقندی، دولتشاه|دولتشاه سمرقندی]] از جمله تذکره‌های عمومی‌ای است که بعد از لباب الألباب محمد عوفی، دومین تذکره موجود درباره احوال شاعران و اشعار آنان بشمار می‌رود و با وجود اشتباهات تاریخی موجود در آن، پیوسته مورد مراجعه محققان بوده است. دولتشاه تألیف این تذکره را در سال 982ق، به پایان رسانید و محتوای آن را بر یک مقدمه، هفت طبقه و یک خاتمه تنظیم کرد؛ به‌طوری‌که شرح احوال شاعران قرن نهم آن مغتنم و حائز اهمیت است. تذكرة الشعراء بارها در ایران و خارج از ایران تصحیح و تجدید چاپ شد و اولین و آخرین تصحیح آن مربوط به سالهای 1305ق، و 1385ش، است. نسخه‌های خطی فراوانی از این تذکره در کتابخانه‌های دنیا موجود است و به بعضی زبانها هم ترجمه شده است<ref>ر.ک: بیدکی، هادی، ص111</ref>. | ||
دولتشاه اطلاعات مورد نیاز را از دیوان شاعران و کتابهای تاریخی گرد آورده و از شنیده‌های خود نیز سود جسته است. او تذکره خود را بر اساس تاریخ و دوره زندگی شعرا مرتب کرده و شرح حال 150 شاعر نامدار را از ظهور اسلام تا زمان زندگی خود آورده است. تذكرة الشعراء با دیباچه مؤلف آغاز می‌شود. پس از مقدمه‌ای در ذکر ده تن از شاعران عرب، شعرای پارسی‌گو به‌لحاظ تاریخی به هفت طبقه تقسیم می‌شوند که آخرین طبقه به شعرای هم‌دوره دولتشاه اختصاص دارد. در این ضمن به احوال پادشاهان حامی شعر و رویدادهای تاریخی نیز اشاره شده است. در خاتمه، شرح زندگی و مکارم هفت تن از بزرگان روزگار دولتشاه آمده و کتاب با «شطری از مقامات ابوالغازی سلطان حسین بهادر» به پایان رسیده است<ref>ر.ک: ادیب برومند، عبدالعلی، ج6، ص784</ref>. | |||
تذكرة الشعراء به جهت در بر داشتن شرح حال بسیاری از شاعران متقدم و معاصر مؤلف اثری ارزنده است، اما در | تذكرة الشعراء به جهت در بر داشتن شرح حال بسیاری از شاعران متقدم و معاصر مؤلف اثری ارزنده است، اما در زندگی‌نامه شاعران در چند مورد مطالب دور از واقع نیز آمده که نشان‌دهنده ضعف پژوهش نویسنده است و در حقیقت از تنزل ادبی در این دوره و سطحی شدن تحقیق و تتبع ناشی می‌شود. به‌طور کلی دولتشاه در تنظیم و تألیف این تذکره، به خواندنی بودن آن توجه کرده و به جنبه تحقیقی آن چندان نپرداخته است<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
او جز نقل احوال شاعران، به نقد شعر آنها نیز | او جز نقل احوال شاعران، به نقد شعر آنها نیز می‌پردازد و بنا بر سبک مورد پسند زمان خود، به طنطنه الفاظ و مضمونآفرینی و آرایه‌های لفظی توجه می‌کند و شعر را با این ملاکها نقد و ارزیابی می‌کند. وی اشعاری را که فصیح و روان و پیراسته از تکلفات و صنایع باشند، تحسین نمی‌کند؛ چنان‌که ذکر تمامی قصیده «بوی جوی مولیان» رودکی را در تحمل تذکره نمی‌داند. دولتشاه، چون در دوره انحطاط ادبی به سر می‌برده، در معرفی چند تن از شعرا، از جمله حافظ، شاعری را دون مرتبه آنان دانسته و به فضایل دیگر آنان پرداخته و توجه نکرده است که تذکره او بر مدار شعر و شاعری است<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
تذكرة الشعراء سمرقندی اولین کتابی نیست که بدین سبک نوشته شده، بلکه همان گونه که مصحح نوشته پیش از آن آثار دیگری نیز تألیف شده است: «... به خیال خودش شخص اول بوده که حالات و مقامات شعرای ایران را نوشته؛ یعنی که بر کتابهای ابوطاهر خاتونی و عوفی که چند صد سال قبل از او از این قبیل | تذكرة الشعراء [[سمرقندی، دولتشاه|سمرقندی]] اولین کتابی نیست که بدین سبک نوشته شده، بلکه همان گونه که مصحح نوشته پیش از آن آثار دیگری نیز تألیف شده است: «... به خیال خودش شخص اول بوده که حالات و مقامات شعرای ایران را نوشته؛ یعنی که بر کتابهای ابوطاهر خاتونی و عوفی که چند صد سال قبل از او از این قبیل تألیف‌ها ساخته بودند، مطلع نبود...»<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، صفحه ز</ref>. | ||
سمرقندی جهل و نادانی را سبب هلاکت و علم و حکمت و معرفت به پروردگار را موجب رسیدن به اعلی علیین مراتب انسانی دانسته است: «اعلی علیین مراتب انسانی، علم و حکمت است که:'''لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ''' ﴿التين: 4﴾، از آن عبارت است و اسفل سافلین آدمی جهل و حماقت است که:'''ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِينَ''' ﴿التين: 5﴾، به آن اشارت است؛ پس از فحوای این کلام کریم مقرر شد که از حضیض حقارت مهالک به اوج مراتب ملائک جز به اوصاف انسانی و معرفت یزدانی نتوان رسید: | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|'' تو ز آدم خلیفه‌ای به گه''|2='' قوت خویش را به فعل آور''<ref>ر.ک: متن کتاب، ص4</ref>}}. | {{ب|'' تو ز آدم خلیفه‌ای به گه''|2='' قوت خویش را به فعل آور''<ref>ر.ک: متن کتاب، ص4</ref>}}. | ||
| خط ۵۹: | خط ۶۱: | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
تذكرة الشعراء پس از دو چاپ در بمبئی، توسط ادوارد براون در سال 1918م، تصحیح و در لیدن چاپ شد و از دیرباز تاکنون این چاپ مورد مراجعه محققان بوده است. فاطمه علاقه آخرین کسی است که تذكرة الشعراء را در سال 1385ش، با مقابله ده نسخه خطی و دو چاپ سنگی تصحیح کرد و تنها به ضبط اختلافات هفت | تذكرة الشعراء پس از دو چاپ در بمبئی، توسط ادوارد براون در سال 1918م، تصحیح و در لیدن چاپ شد و از دیرباز تاکنون این چاپ مورد مراجعه محققان بوده است. فاطمه علاقه آخرین کسی است که تذكرة الشعراء را در سال 1385ش، با مقابله ده نسخه خطی و دو چاپ سنگی تصحیح کرد و تنها به ضبط اختلافات هفت نسخه‌بدل از آن ده نسخه خطی پرداخت. این تصحیح در حال حاضر، جدیدترین و منقح‌ترین چاپی است که در اختیار مخاطبان قرار دارد و با وجود اینکه گروهی از محققان مکرر بدان مراجعه می‌کنند، گروهی دیگر چاپهای قبلی، خصوصاً تصحیح ادوارد براون را اصح می‌دانند<ref>ر.ک: بیدکی، هادی، ص111</ref>. | ||
کتاب، فاقد فهرست مطالب است و تنها فهرست نامهای اشخاص در انتهای آن ذکر شده است. | کتاب، فاقد فهرست مطالب است و تنها فهرست نامهای اشخاص در انتهای آن ذکر شده است. | ||
| خط ۶۸: | خط ۷۰: | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
# مقدمه و متن کتاب. | # مقدمه و متن کتاب. | ||
#[[:noormags:1205828| بیدکی، هادی، «بررسی انتقادی تصحیح تازهی تذکرة الشعرای | #[[:noormags:1205828| بیدکی، هادی، «بررسی انتقادی تصحیح تازهی تذکرة الشعرای دولتشاه سمرقندی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، گزارش میراث، فروردین – تیر 1394، شماره 68 و 69، صفحه 111 تا 114]]. | ||
# ادیب برومند، عبدالعلی، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1380. | # ادیب برومند، عبدالعلی، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1380. | ||
== وابسته‌ها == | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده:زبان و ادبیات فارسی]] | [[رده:زبان و ادبیات فارسی]] | ||
[[رده:ادبیات فارسی]] | [[رده:ادبیات فارسی]] | ||
[[رده:شکل‌های خاص ادبی]] | [[رده:شکل‌های خاص ادبی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۳۰ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۳۸
تذكرة الشعراء، اثر دولتشاه بن علاءالدوله بختیشاه سمرقندی، کتابی است در شرح احوال شاعران به فارسی، که بنا بر تصریح مؤلف در خاتمه آن در 892ق، پایان یافته و در مقدمه به امیر علی‌شیر نوائی (متوفی 906ق) تقدیم شده است. وی سبب تألیف تذکره شاعران را فقدان کتابی درباره این موضوع ذکر کرده است. این اثر مرجع بسیاری از تذکره‌نویسان بوده و به سبب اهمیتی که در ذکر احوال شاعران داشته به اهتمام و تصحیح ادوارد برون به زیور طبع آراسته شده است.
| تذکرة الشعراء | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سمرقندی، دولتشاه (نويسنده) براون، ادوارد گرانویل (مصحح) |
| ناشر | ايران - تهران: اساطير هلند - ليدن: مطبعة بريل / داراي آفست ناشر مي باشد |
| مکان نشر | ايران - تهران: اساطير هلند - ليدن: مطبعة بريل / داراي آفست ناشر مي باشد |
| سال نشر | 1382ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-331-202-X |
| موضوع | شاعران ايرانی- سرگذشت‌نامه شعر فارسی- مجموعه‌ها |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /د9ت4 3543 PIR |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب، مشتمل بر مقدمه ادوارد برون و متن اثر در یک مقدمه، هفت طبقه و یک خاتمه است. سبک نگارش تذکره دولتشاه در دیباچه کتاب، نه فنی و دشوار و نه ساده و مُرسَل است، بلکه شیوه‌ای است برگرفته از هر دو، ولی نثر آن در نگارش احوال شاعران ساده و جذاب است.
گزارش محتوا
تذكرة الشعراء دولتشاه سمرقندی از جمله تذکره‌های عمومی‌ای است که بعد از لباب الألباب محمد عوفی، دومین تذکره موجود درباره احوال شاعران و اشعار آنان بشمار می‌رود و با وجود اشتباهات تاریخی موجود در آن، پیوسته مورد مراجعه محققان بوده است. دولتشاه تألیف این تذکره را در سال 982ق، به پایان رسانید و محتوای آن را بر یک مقدمه، هفت طبقه و یک خاتمه تنظیم کرد؛ به‌طوری‌که شرح احوال شاعران قرن نهم آن مغتنم و حائز اهمیت است. تذكرة الشعراء بارها در ایران و خارج از ایران تصحیح و تجدید چاپ شد و اولین و آخرین تصحیح آن مربوط به سالهای 1305ق، و 1385ش، است. نسخه‌های خطی فراوانی از این تذکره در کتابخانه‌های دنیا موجود است و به بعضی زبانها هم ترجمه شده است[۱].
دولتشاه اطلاعات مورد نیاز را از دیوان شاعران و کتابهای تاریخی گرد آورده و از شنیده‌های خود نیز سود جسته است. او تذکره خود را بر اساس تاریخ و دوره زندگی شعرا مرتب کرده و شرح حال 150 شاعر نامدار را از ظهور اسلام تا زمان زندگی خود آورده است. تذكرة الشعراء با دیباچه مؤلف آغاز می‌شود. پس از مقدمه‌ای در ذکر ده تن از شاعران عرب، شعرای پارسی‌گو به‌لحاظ تاریخی به هفت طبقه تقسیم می‌شوند که آخرین طبقه به شعرای هم‌دوره دولتشاه اختصاص دارد. در این ضمن به احوال پادشاهان حامی شعر و رویدادهای تاریخی نیز اشاره شده است. در خاتمه، شرح زندگی و مکارم هفت تن از بزرگان روزگار دولتشاه آمده و کتاب با «شطری از مقامات ابوالغازی سلطان حسین بهادر» به پایان رسیده است[۲].
تذكرة الشعراء به جهت در بر داشتن شرح حال بسیاری از شاعران متقدم و معاصر مؤلف اثری ارزنده است، اما در زندگی‌نامه شاعران در چند مورد مطالب دور از واقع نیز آمده که نشان‌دهنده ضعف پژوهش نویسنده است و در حقیقت از تنزل ادبی در این دوره و سطحی شدن تحقیق و تتبع ناشی می‌شود. به‌طور کلی دولتشاه در تنظیم و تألیف این تذکره، به خواندنی بودن آن توجه کرده و به جنبه تحقیقی آن چندان نپرداخته است[۳].
او جز نقل احوال شاعران، به نقد شعر آنها نیز می‌پردازد و بنا بر سبک مورد پسند زمان خود، به طنطنه الفاظ و مضمونآفرینی و آرایه‌های لفظی توجه می‌کند و شعر را با این ملاکها نقد و ارزیابی می‌کند. وی اشعاری را که فصیح و روان و پیراسته از تکلفات و صنایع باشند، تحسین نمی‌کند؛ چنان‌که ذکر تمامی قصیده «بوی جوی مولیان» رودکی را در تحمل تذکره نمی‌داند. دولتشاه، چون در دوره انحطاط ادبی به سر می‌برده، در معرفی چند تن از شعرا، از جمله حافظ، شاعری را دون مرتبه آنان دانسته و به فضایل دیگر آنان پرداخته و توجه نکرده است که تذکره او بر مدار شعر و شاعری است[۴].
تذكرة الشعراء سمرقندی اولین کتابی نیست که بدین سبک نوشته شده، بلکه همان گونه که مصحح نوشته پیش از آن آثار دیگری نیز تألیف شده است: «... به خیال خودش شخص اول بوده که حالات و مقامات شعرای ایران را نوشته؛ یعنی که بر کتابهای ابوطاهر خاتونی و عوفی که چند صد سال قبل از او از این قبیل تألیف‌ها ساخته بودند، مطلع نبود...»[۵].
سمرقندی جهل و نادانی را سبب هلاکت و علم و حکمت و معرفت به پروردگار را موجب رسیدن به اعلی علیین مراتب انسانی دانسته است: «اعلی علیین مراتب انسانی، علم و حکمت است که:لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ ﴿التين: 4﴾، از آن عبارت است و اسفل سافلین آدمی جهل و حماقت است که:ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِينَ ﴿التين: 5﴾، به آن اشارت است؛ پس از فحوای این کلام کریم مقرر شد که از حضیض حقارت مهالک به اوج مراتب ملائک جز به اوصاف انسانی و معرفت یزدانی نتوان رسید:
.| تو ز آدم خلیفه‌ای به گه | قوت خویش را به فعل آور[۶] |
وضعیت کتاب
تذكرة الشعراء پس از دو چاپ در بمبئی، توسط ادوارد براون در سال 1918م، تصحیح و در لیدن چاپ شد و از دیرباز تاکنون این چاپ مورد مراجعه محققان بوده است. فاطمه علاقه آخرین کسی است که تذكرة الشعراء را در سال 1385ش، با مقابله ده نسخه خطی و دو چاپ سنگی تصحیح کرد و تنها به ضبط اختلافات هفت نسخه‌بدل از آن ده نسخه خطی پرداخت. این تصحیح در حال حاضر، جدیدترین و منقح‌ترین چاپی است که در اختیار مخاطبان قرار دارد و با وجود اینکه گروهی از محققان مکرر بدان مراجعه می‌کنند، گروهی دیگر چاپهای قبلی، خصوصاً تصحیح ادوارد براون را اصح می‌دانند[۷].
کتاب، فاقد فهرست مطالب است و تنها فهرست نامهای اشخاص در انتهای آن ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- بیدکی، هادی، «بررسی انتقادی تصحیح تازهی تذکرة الشعرای دولتشاه سمرقندی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، گزارش میراث، فروردین – تیر 1394، شماره 68 و 69، صفحه 111 تا 114.
- ادیب برومند، عبدالعلی، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1380.