الإكتفاء في أخبار الخلفاء: تفاوت میان نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{جعبه اطلاعات کتاب | تصویر =NUR11733J1.jpg | عنوان = | عنوان‌های دیگر = | پدیدآوران = [[]...» ایجاد کرد) |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'موضع‌گیری ' به 'موضع‌گیری ') |
||
| (۲۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | {{جعبه اطلاعات کتاب | ||
| تصویر =NUR11733J1.jpg | | تصویر =NUR11733J1.jpg | ||
| عنوان = | | عنوان =الاکتفاء في أخبار الخلفاء | ||
| عنوان‌های دیگر = | | عنوان‌های دیگر = | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[]] (نویسنده) | [[توزري، عبد الملک بن کردبوس]] (نویسنده) | ||
| زبان = | [[غامدي، صالح بن عبد الله]] (محقق) | ||
| زبان = عربی | |||
| کد کنگره = | | کد کنگره = | ||
| موضوع = | | موضوع = | ||
| ناشر = | | ناشر = المملکة العربية السعودية. وزارة التعليم العالي. الجامعة الاسلامية | ||
| مکان نشر = | | مکان نشر =عربستان - مدينه منوره | ||
| سال نشر = | | سال نشر = 2008م , 1429ق | ||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE11733AUTOMATIONCODE | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE11733AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ = | | چاپ = | ||
| شابک = | | شابک = | ||
| تعداد جلد = | | تعداد جلد = | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =11733 | ||
| کتابخوان همراه نور =11733 | |||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''الاكتفاء في أخبار الخلفاء'''، اثر عربی [[توزری، عبدالملک بن کردبوس|عبدالملک بن محمد توزری]]، معروف به [[توزري، عبد الملک بن کردبوس|ابن کردبوس]]، با تحقیق [[غامدي، صالح بن عبد الله|صالح بن عبدالله غامدی]]، کتابی است تاریخی که دربردارنده حوادث دوران پیامبر(ص)، خلفای راشدین و دولت‌های بنی‌امیه و بنی‌عباس می‌باشد. | |||
'''الاكتفاء في أخبار الخلفاء'''، اثر عربی عبدالملک بن محمد | |||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
در مقدمه محقق، ضمن ارائه زندگی‌نامه مفصلی از نویسنده، توضیحات جامع و مفیدی پیرامون کتاب، آمده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ج1، ص7-122</ref>. | در مقدمه محقق، ضمن ارائه زندگی‌نامه مفصلی از نویسنده، توضیحات جامع و مفیدی پیرامون کتاب، آمده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/15256/1/7 ر.ک: مقدمه محقق، ج1، ص7-122]</ref>. | ||
در مقدمه نویسنده، توضیح مختصری پیرامون نام کتاب آمده است<ref>ر.ک: مقدمه نویسنده، همان، ص125</ref>. | در مقدمه نویسنده، توضیح مختصری پیرامون نام کتاب آمده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/15256/1/125 ر.ک: مقدمه نویسنده، همان، ص125]</ref>. | ||
نویسنده در قسمت اول کتاب، سیره نبوی(ص) را به‌صورت دقیق، درحالی‌که فقط به حوادث و وقایع مهمی اشاره نموده، بیان کرده است. وی در ارائه این سیره، از دو روش بهره برده است: | نویسنده در قسمت اول کتاب، سیره نبوی(ص) را به‌صورت دقیق، درحالی‌که فقط به حوادث و وقایع مهمی اشاره نموده، بیان کرده است. وی در ارائه این سیره، از دو روش بهره برده است: | ||
ب)- ذکر اهم حوادث به‌ترتیب زمانی، از سال تولد تا وفات، مانند: بردن حضرت آمنه(س) آن حضرت را نزد دایی‌هایش در مدینه در سال هفتم تولد آن حضرت، وفات عبدالمطلب در سال هشتم، مبعوث شدن در چهل سالگی و وفات در سال یازدهم هجری<ref>ر.ک: همان، ص91</ref>. | الف)- روش موضوعی: اشاره به موارد مهم و کلیدی در زندگانی پیامبر(ص)، همچون: نسب، زمان تولد، کفالت عمو، بعثت، اولین کسی که به ایشان ایمان آورد، صفات اخلاقی آن حضرت، هجرت به مدینه، اهم غزوات و سرایا، تعداد حج‌هایی که آن حضرت به‌جا آوردند، کاتب، حاجب، خادم، امیر لشکر، نقش انگشتری، صاحب خاتم، خازن، معجزات، تاریخ وفات، طول عمر، فرزندان و همسران، چگونگی غسل، تکفین و نماز بر آن حضرت، مدفن، وقت دفن و اسماء ایشان. در خلال این مطالب، نویسنده به ذکر برخی از حوادث زندگانی آن حضرت، از جمله واقعه شق القمر اشاره کرده است. از ملاحظه مطالب این قسمت، می‌توان دریافت که نویسنده تسلسل زمانی در مورد سیره نبوی(ص) را رعایت نکرده است؛ به‌گونه‌ای که واقعه بیعت رضوان را بر هجرت آن حضرت، مقدم داشته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/15256/1/90 ر.ک: مقدمه محقق، همان، ص90]</ref>. | ||
ب)- ذکر اهم حوادث به‌ترتیب زمانی، از سال تولد تا وفات، مانند: بردن حضرت آمنه(س) آن حضرت را نزد دایی‌هایش در مدینه در سال هفتم تولد آن حضرت، وفات عبدالمطلب در سال هشتم، مبعوث شدن در چهل سالگی و وفات در سال یازدهم هجری<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/15256/1/91 ر.ک: همان، ص91]</ref>. | |||
نویسنده مطالب این قسمت را به‌صورت مختصر بیان کرده و اهتمام ویژه‌ای به ذکر تاریخ برای هر حادثه داشته است و در موارد اختلافی در برخی مسائل، همچون اولین مردی که به آن حضرت ایمان آورد، اولین کسی که زیر درخت با ایشان بیعت نمود، اختلاف در نام کاتب، حاجب، نقش خاتم، نظر ایشان در برخی از مسائل و... قولی را که از نظر خود ارجح بوده، مقدم کرده است<ref>ر.ک: همان</ref>. | نویسنده مطالب این قسمت را به‌صورت مختصر بیان کرده و اهتمام ویژه‌ای به ذکر تاریخ برای هر حادثه داشته است و در موارد اختلافی در برخی مسائل، همچون اولین مردی که به آن حضرت ایمان آورد، اولین کسی که زیر درخت با ایشان بیعت نمود، اختلاف در نام کاتب، حاجب، نقش خاتم، نظر ایشان در برخی از مسائل و... قولی را که از نظر خود ارجح بوده، مقدم کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/15256/1/91 ر.ک: همان]</ref>. | ||
قسمت دوم، که در چهار بخش تنظیم شده، مربوط به تاریخ عصر خلفای راشدین می‌باشد. نویسنده از حوادث دوران خلافت ابوبکر، به‌صورت اختصار یاد کرده است. وی ابتدا احوال خاصه وی، همچون: نسب، کنیه و لقب را بیان و سپس کیفیت اسلام آوردن، جایگاهش در قریش و صحابه‌ای که به دست وی ایمان آوردند را ذکر کرده است. این در حالی است که برخی حوادث دیگر، همچون سقیفه بنی‌ساعده، موضع‌گیری سعد بن عباده، حضرت علی(ع)، زبیر و خالد بن سعید در قبال بیعت با او و بعضی از خطبه‌هایی که وی ایراد نموده، از تفصیل بیشتری برخوردار است که پس از ذکر آن‌ها، مجددا به بیان صفات اخلاقی و ویژگی‌های فردی وی و به بعضی از نواحی و نهادهای اداری زمان او همچون ولایت حاجب، کتابت، قضاوت و نقش خاتم پرداخته شده است. نویسنده پس از ذکر این موارد، مجددا به بیان احوال شخصی او همچون فرزندان و همسران و بعضی از فضایل ذکرشده برای وی، اقدام نموده است<ref>ر.ک: همان، ص92</ref>. | قسمت دوم، که در چهار بخش تنظیم شده، مربوط به تاریخ عصر خلفای راشدین می‌باشد. نویسنده از حوادث دوران خلافت ابوبکر، به‌صورت اختصار یاد کرده است. وی ابتدا احوال خاصه وی، همچون: نسب، کنیه و لقب را بیان و سپس کیفیت اسلام آوردن، جایگاهش در قریش و صحابه‌ای که به دست وی ایمان آوردند را ذکر کرده است. این در حالی است که برخی حوادث دیگر، همچون سقیفه بنی‌ساعده، موضع‌گیری سعد بن عباده، [[امام على(ع)|حضرت علی(ع)]]، زبیر و خالد بن سعید در قبال بیعت با او و بعضی از خطبه‌هایی که وی ایراد نموده، از تفصیل بیشتری برخوردار است که پس از ذکر آن‌ها، مجددا به بیان صفات اخلاقی و ویژگی‌های فردی وی و به بعضی از نواحی و نهادهای اداری زمان او همچون ولایت حاجب، کتابت، قضاوت و نقش خاتم پرداخته شده است. نویسنده پس از ذکر این موارد، مجددا به بیان احوال شخصی او همچون فرزندان و همسران و بعضی از فضایل ذکرشده برای وی، اقدام نموده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/15256/1/92 ر.ک: همان، ص92]</ref>. | ||
از دیگر مطالب این بخش، می‌توان به جریان مخالفین ابوبکر و جنگ با ایشان، لشکرکشی به برخی از بلاد عراق و شام، سبب بیماری، نحوه وفات، غسل و دفن خلیفه اول، اشاره نمود<ref>ر.ک: همان، ص93</ref>. | از دیگر مطالب این بخش، می‌توان به جریان مخالفین ابوبکر و جنگ با ایشان، لشکرکشی به برخی از بلاد عراق و شام، سبب بیماری، نحوه وفات، غسل و دفن خلیفه اول، اشاره نمود<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/15256/1/93 ر.ک: همان، ص93]</ref>. | ||
در بخش دوم، که تاریخ خلافت خلیفه دوم ذکر گردیده، مطالب با تفصیل بیشتری بیان شده است که بااین‌حال، دربردارنده تمامی وقایعی که در این دوران اتفاق افتاده، نیست. نویسنده ابتدا به دوران زندگی پیش از اسلام خلیفه دوم پرداخته و سپس نسب پدری و مادری، نحوه تولد، جایگاه نزد قریش در جاهلیت، نحوه اسلام آوردن و چگونگی به خلافت رسیدن وی را بیان کرده و پس از آن، به نهادهای اداری زمان او، از جمله: کاتب، حاجب، دستگاه قضایی، بیت‌المال و نقش خاتم اشاره نموده و مجددا، به ذکر صفات و ویژگی‌های اخلاقی وی، پرداخته است<ref>ر.ک: همان</ref>. | در بخش دوم، که تاریخ خلافت خلیفه دوم ذکر گردیده، مطالب با تفصیل بیشتری بیان شده است که بااین‌حال، دربردارنده تمامی وقایعی که در این دوران اتفاق افتاده، نیست. نویسنده ابتدا به دوران زندگی پیش از اسلام خلیفه دوم پرداخته و سپس نسب پدری و مادری، نحوه تولد، جایگاه نزد قریش در جاهلیت، نحوه اسلام آوردن و چگونگی به خلافت رسیدن وی را بیان کرده و پس از آن، به نهادهای اداری زمان او، از جمله: کاتب، حاجب، دستگاه قضایی، بیت‌المال و نقش خاتم اشاره نموده و مجددا، به ذکر صفات و ویژگی‌های اخلاقی وی، پرداخته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/15256/1/93 ر.ک: همان]</ref>. | ||
از دیگر مطالب این قسمت، عبارتند از: خطبه‌های خلیفه دوم، سیاست وی، چگونگی رسیدگی به امور مردم، فقاهت و علم وی، فتوحاتی که در زمان او در شام، عراق، جزیرة العرب و آفریقا رخ داد (که به‌ترتیب سالی ذکر گریده)، وصیت وی به خلافت عثمان، جریان شورا و...<ref>ر.ک: همان، ص94</ref>. | از دیگر مطالب این قسمت، عبارتند از: خطبه‌های خلیفه دوم، سیاست وی، چگونگی رسیدگی به امور مردم، فقاهت و علم وی، فتوحاتی که در زمان او در شام، عراق، جزیرة العرب و آفریقا رخ داد (که به‌ترتیب سالی ذکر گریده)، وصیت وی به خلافت عثمان، جریان شورا و...<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/15256/1/94 ر.ک: همان، ص94]</ref>. | ||
بخش سوم نیز که پیرامون خلافت عثمان می‌باشد، از بسط و تفصیل برخوردار است. نویسنده در ابتدا نسب، کنیه، تاریخ ولادت و صفات شخصی وی و سپس جریان به خلافت رسیدنش را به‌تفصیل بیان کرده و پس از آن، به فتوحاتی که در زمان او در شرق، مصر و آفریقا اتفاق افتاد، پرداخته است. در این قسمت، جریانات مربوط به برخی از عمال عثمان، از جمله ولید بن عقبه و شرب خمر او، سعید بن عاص و بدخلقی او و... نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است<ref>ر.ک: همان، ص95</ref>. | بخش سوم نیز که پیرامون خلافت عثمان می‌باشد، از بسط و تفصیل برخوردار است. نویسنده در ابتدا نسب، کنیه، تاریخ ولادت و صفات شخصی وی و سپس جریان به خلافت رسیدنش را به‌تفصیل بیان کرده و پس از آن، به فتوحاتی که در زمان او در شرق، مصر و آفریقا اتفاق افتاد، پرداخته است. در این قسمت، جریانات مربوط به برخی از عمال عثمان، از جمله ولید بن عقبه و شرب خمر او، سعید بن عاص و بدخلقی او و... نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/15256/1/95 ر.ک: همان، ص95]</ref>. | ||
نویسنده ابتدا نواحی عمرانی در عهد عثمان، از جمله توسعه مسجدالحرام و مسجدالنبی(ص) را یادآور شده و سپس جریان قتل عثمان و برائت محمد بن ابی‌بکر و حضرت علی(ع) از اتهام شرکت در آن را ذکر نموده و در نهایت، به مدت خلافت عثمان، مدت عمر، نحوه دفن و نماز بر او، اشاره کرده است<ref>ر.ک: همان، ص96</ref>. | نویسنده ابتدا نواحی عمرانی در عهد عثمان، از جمله توسعه مسجدالحرام و مسجدالنبی(ص) را یادآور شده و سپس جریان قتل عثمان و برائت محمد بن ابی‌بکر و [[امام على(ع)|حضرت علی(ع)]] از اتهام شرکت در آن را ذکر نموده و در نهایت، به مدت خلافت عثمان، مدت عمر، نحوه دفن و نماز بر او، اشاره کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/15256/1/96 ر.ک: همان، ص96]</ref>. | ||
چهارمین بخش، به دوران خلافت حضرت علی(ع) اختصاص داشته و مطالب، به‌مراتب از تفصیل بیشتری برخوردار می‌باشد. از جمله مطالب این بخش، عبارتند از: لقب، کنیه و تاریخ اسلام آوردن آن حضرت، طریقه بیعت با ایشان، کسانی که با آن حضرت بیعت کرده و کسانی که از آن تخلف کردند، برخورد آن حضرت با عمال عثمان، تلاشی که ایشان برای برگرداندن بیت‌المال انجام داد، واقعه جمل و صفین و...<ref>ر.ک: همان، ص97</ref>. | چهارمین بخش، به دوران خلافت [[امام على(ع)|حضرت علی(ع)]] اختصاص داشته و مطالب، به‌مراتب از تفصیل بیشتری برخوردار می‌باشد. از جمله مطالب این بخش، عبارتند از: لقب، کنیه و تاریخ اسلام آوردن آن حضرت، طریقه بیعت با ایشان، کسانی که با آن حضرت بیعت کرده و کسانی که از آن تخلف کردند، برخورد آن حضرت با عمال عثمان، تلاشی که ایشان برای برگرداندن بیت‌المال انجام داد، واقعه جمل و صفین و...<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/15256/1/97 ر.ک: همان، ص97]</ref>. | ||
قسمت سوم و چهارم، بیانگر تاریخ عصر بنی‌امیه و بنی‌عباس می‌باشد. روش کار نویسنده در این بخش، دقیقا مانند قسمت‌های قبل است؛ بدین‌گونه که در تدوین حوادث تاریخی، هم از روش موضوعی بهره برده و هم از روش حولی (سال به سال). | قسمت سوم و چهارم، بیانگر تاریخ عصر بنی‌امیه و بنی‌عباس می‌باشد. روش کار نویسنده در این بخش، دقیقا مانند قسمت‌های قبل است؛ بدین‌گونه که در تدوین حوادث تاریخی، هم از روش موضوعی بهره برده و هم از روش حولی (سال به سال). | ||
| خط ۵۸: | خط ۵۹: | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
فهرست مطالب، آیات، احادیث، آثار، اشعار، اعلامی که تراجم آن‌ها در کتاب آمده است، اعلامی که تراجم آن‌ها یافت نشده است، قبایل و انساب، اماکن شناخته‌شده، اماکن ناشناس، مصادر و مراجع، در انتهای جلد سوم آمده است. | فهرست مطالب، آیات، احادیث، آثار، اشعار، اعلامی که تراجم آن‌ها در کتاب آمده است، اعلامی که تراجم آن‌ها یافت نشده است، قبایل و انساب، اماکن شناخته‌شده، اماکن ناشناس، مصادر و مراجع، در انتهای جلد سوم آمده است. | ||
در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع، توضیحاتی پیرامون برخی از کلمات و عبارات متن، داده شده است. | در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع، توضیحاتی پیرامون برخی از کلمات و عبارات متن، داده شده است. | ||
==پانویس == | |||
<references /> | |||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
| خط ۶۶: | خط ۷۱: | ||
==وابسته‌ها== | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[الاکتفاء في أخبار الخلفاء (توزری)]] | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده: | [[رده:تاریخ (عمومی)]] | ||
[[رده:تاریخ آسیا]] | |||
[[رده:تاریخ کشورهای عربی]] | |||
[[رده: | |||
[[رده: | |||
نسخهٔ کنونی تا ۴ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۰۱
| الاکتفاء في أخبار الخلفاء | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | توزري، عبد الملک بن کردبوس (نویسنده) غامدي، صالح بن عبد الله (محقق) |
| ناشر | المملکة العربية السعودية. وزارة التعليم العالي. الجامعة الاسلامية |
| مکان نشر | عربستان - مدينه منوره |
| سال نشر | 2008م , 1429ق |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الاكتفاء في أخبار الخلفاء، اثر عربی عبدالملک بن محمد توزری، معروف به ابن کردبوس، با تحقیق صالح بن عبدالله غامدی، کتابی است تاریخی که دربردارنده حوادث دوران پیامبر(ص)، خلفای راشدین و دولت‌های بنی‌امیه و بنی‌عباس می‌باشد.
ساختار
کتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز و مطالب در چهار بخش، در سه جلد، تنظیم شده است. نویسنده در ابتدا به بیان سیره نبوی پرداخته و پس از آن، تاریخ خلفای راشدین، بنی‌امیه و بنی‌عباس را ذکر نموده است.
گزارش محتوا
در مقدمه محقق، ضمن ارائه زندگی‌نامه مفصلی از نویسنده، توضیحات جامع و مفیدی پیرامون کتاب، آمده است[۱].
در مقدمه نویسنده، توضیح مختصری پیرامون نام کتاب آمده است[۲].
نویسنده در قسمت اول کتاب، سیره نبوی(ص) را به‌صورت دقیق، درحالی‌که فقط به حوادث و وقایع مهمی اشاره نموده، بیان کرده است. وی در ارائه این سیره، از دو روش بهره برده است:
الف)- روش موضوعی: اشاره به موارد مهم و کلیدی در زندگانی پیامبر(ص)، همچون: نسب، زمان تولد، کفالت عمو، بعثت، اولین کسی که به ایشان ایمان آورد، صفات اخلاقی آن حضرت، هجرت به مدینه، اهم غزوات و سرایا، تعداد حج‌هایی که آن حضرت به‌جا آوردند، کاتب، حاجب، خادم، امیر لشکر، نقش انگشتری، صاحب خاتم، خازن، معجزات، تاریخ وفات، طول عمر، فرزندان و همسران، چگونگی غسل، تکفین و نماز بر آن حضرت، مدفن، وقت دفن و اسماء ایشان. در خلال این مطالب، نویسنده به ذکر برخی از حوادث زندگانی آن حضرت، از جمله واقعه شق القمر اشاره کرده است. از ملاحظه مطالب این قسمت، می‌توان دریافت که نویسنده تسلسل زمانی در مورد سیره نبوی(ص) را رعایت نکرده است؛ به‌گونه‌ای که واقعه بیعت رضوان را بر هجرت آن حضرت، مقدم داشته است[۳].
ب)- ذکر اهم حوادث به‌ترتیب زمانی، از سال تولد تا وفات، مانند: بردن حضرت آمنه(س) آن حضرت را نزد دایی‌هایش در مدینه در سال هفتم تولد آن حضرت، وفات عبدالمطلب در سال هشتم، مبعوث شدن در چهل سالگی و وفات در سال یازدهم هجری[۴].
نویسنده مطالب این قسمت را به‌صورت مختصر بیان کرده و اهتمام ویژه‌ای به ذکر تاریخ برای هر حادثه داشته است و در موارد اختلافی در برخی مسائل، همچون اولین مردی که به آن حضرت ایمان آورد، اولین کسی که زیر درخت با ایشان بیعت نمود، اختلاف در نام کاتب، حاجب، نقش خاتم، نظر ایشان در برخی از مسائل و... قولی را که از نظر خود ارجح بوده، مقدم کرده است[۵].
قسمت دوم، که در چهار بخش تنظیم شده، مربوط به تاریخ عصر خلفای راشدین می‌باشد. نویسنده از حوادث دوران خلافت ابوبکر، به‌صورت اختصار یاد کرده است. وی ابتدا احوال خاصه وی، همچون: نسب، کنیه و لقب را بیان و سپس کیفیت اسلام آوردن، جایگاهش در قریش و صحابه‌ای که به دست وی ایمان آوردند را ذکر کرده است. این در حالی است که برخی حوادث دیگر، همچون سقیفه بنی‌ساعده، موضع‌گیری سعد بن عباده، حضرت علی(ع)، زبیر و خالد بن سعید در قبال بیعت با او و بعضی از خطبه‌هایی که وی ایراد نموده، از تفصیل بیشتری برخوردار است که پس از ذکر آن‌ها، مجددا به بیان صفات اخلاقی و ویژگی‌های فردی وی و به بعضی از نواحی و نهادهای اداری زمان او همچون ولایت حاجب، کتابت، قضاوت و نقش خاتم پرداخته شده است. نویسنده پس از ذکر این موارد، مجددا به بیان احوال شخصی او همچون فرزندان و همسران و بعضی از فضایل ذکرشده برای وی، اقدام نموده است[۶].
از دیگر مطالب این بخش، می‌توان به جریان مخالفین ابوبکر و جنگ با ایشان، لشکرکشی به برخی از بلاد عراق و شام، سبب بیماری، نحوه وفات، غسل و دفن خلیفه اول، اشاره نمود[۷].
در بخش دوم، که تاریخ خلافت خلیفه دوم ذکر گردیده، مطالب با تفصیل بیشتری بیان شده است که بااین‌حال، دربردارنده تمامی وقایعی که در این دوران اتفاق افتاده، نیست. نویسنده ابتدا به دوران زندگی پیش از اسلام خلیفه دوم پرداخته و سپس نسب پدری و مادری، نحوه تولد، جایگاه نزد قریش در جاهلیت، نحوه اسلام آوردن و چگونگی به خلافت رسیدن وی را بیان کرده و پس از آن، به نهادهای اداری زمان او، از جمله: کاتب، حاجب، دستگاه قضایی، بیت‌المال و نقش خاتم اشاره نموده و مجددا، به ذکر صفات و ویژگی‌های اخلاقی وی، پرداخته است[۸].
از دیگر مطالب این قسمت، عبارتند از: خطبه‌های خلیفه دوم، سیاست وی، چگونگی رسیدگی به امور مردم، فقاهت و علم وی، فتوحاتی که در زمان او در شام، عراق، جزیرة العرب و آفریقا رخ داد (که به‌ترتیب سالی ذکر گریده)، وصیت وی به خلافت عثمان، جریان شورا و...[۹].
بخش سوم نیز که پیرامون خلافت عثمان می‌باشد، از بسط و تفصیل برخوردار است. نویسنده در ابتدا نسب، کنیه، تاریخ ولادت و صفات شخصی وی و سپس جریان به خلافت رسیدنش را به‌تفصیل بیان کرده و پس از آن، به فتوحاتی که در زمان او در شرق، مصر و آفریقا اتفاق افتاد، پرداخته است. در این قسمت، جریانات مربوط به برخی از عمال عثمان، از جمله ولید بن عقبه و شرب خمر او، سعید بن عاص و بدخلقی او و... نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است[۱۰].
نویسنده ابتدا نواحی عمرانی در عهد عثمان، از جمله توسعه مسجدالحرام و مسجدالنبی(ص) را یادآور شده و سپس جریان قتل عثمان و برائت محمد بن ابی‌بکر و حضرت علی(ع) از اتهام شرکت در آن را ذکر نموده و در نهایت، به مدت خلافت عثمان، مدت عمر، نحوه دفن و نماز بر او، اشاره کرده است[۱۱].
چهارمین بخش، به دوران خلافت حضرت علی(ع) اختصاص داشته و مطالب، به‌مراتب از تفصیل بیشتری برخوردار می‌باشد. از جمله مطالب این بخش، عبارتند از: لقب، کنیه و تاریخ اسلام آوردن آن حضرت، طریقه بیعت با ایشان، کسانی که با آن حضرت بیعت کرده و کسانی که از آن تخلف کردند، برخورد آن حضرت با عمال عثمان، تلاشی که ایشان برای برگرداندن بیت‌المال انجام داد، واقعه جمل و صفین و...[۱۲].
قسمت سوم و چهارم، بیانگر تاریخ عصر بنی‌امیه و بنی‌عباس می‌باشد. روش کار نویسنده در این بخش، دقیقا مانند قسمت‌های قبل است؛ بدین‌گونه که در تدوین حوادث تاریخی، هم از روش موضوعی بهره برده و هم از روش حولی (سال به سال).
وضعیت کتاب
فهرست مطالب، آیات، احادیث، آثار، اشعار، اعلامی که تراجم آن‌ها در کتاب آمده است، اعلامی که تراجم آن‌ها یافت نشده است، قبایل و انساب، اماکن شناخته‌شده، اماکن ناشناس، مصادر و مراجع، در انتهای جلد سوم آمده است.
در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع، توضیحاتی پیرامون برخی از کلمات و عبارات متن، داده شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.