شیخ الشرف عبیدلی، محمد بن محمد

شیخ الشرف عبیدلی، محمد بن محمد

نام	شيخ الشرف عبيدلي، محمد بن محمد
نام‌های دیگر	ابي‌حسن محمد بن ابي‌جعفر شيخ الشرفين العبيدلي النسابه اب‍ن‌اب‍ي‌ج‍ع‍ف‍رپ ش‍ي‍خ‌ ال‍ش‍رف‌ ال‍ع‍ب‍ي‍دل‍ي‌، اب‍وال‍ح‍س‍ن‌ م‍ح‍م‍د ع‍ب‍ي‍دل‍ي‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د ع‍ب‍ي‍دل‍ي‌، اب‍وال‍ح‍س‍ن‌ م‍ح‍م‍د ع‍ب‍ي‍دي‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د
نام پدر	ابوجعفر محمد
متولد	338ق
محل تولد
رحلت	435ق
اساتید	ابونصر سهل بن عبدالله بن داوود بن سلیمان بن ابان بن عبدالله بخاری پدرش، ابوجعفر محمد بن علی ابوالعباس احمد بن علی بن ابراهیم ابوبکر احمد بن فضل ربعی
برخی آثار	تهذيب الانساب و نهايه الاعقاب
کد مؤلف	AUTHORCODE03517AUTHORCODE

شیخ الشرف ابوالحسن محمد بن ابوجعفر محمد عبیدلی نسابه (338-۴۳۶ق/۹۵۰-۱۰۴۵م)، نسب‌شناس، از شاگردان شیخ مفید و یکی از مشایخ شریف مرتضی، شریف رضی، شیخ طوسی و احتمالاً ابوالصلاح حلبی است.

ولادت

شیخ الشرف در ۲۸ ذی‌القعده ‎۳۳۸ق/۹۵۰م، چشم به جهان گشود.

نسب

ابتدا در نام و نسب کامل شیخ الشرف باید گفت که وی ابوالحسن محمد بن أبي‎جعفر محمد الأزرق، صاحب الصندوق بن أبي‌الحسن علي الخزاز بن الحسن بن أبي‌الحسن علي الأصغر بن إبراهيم الرئيس بن أبي‌الحسن الأكبر علي الثاني الصالح بن أبي‎علي عبيدالله الأعرج بن أبي‎عبدالله الحسين الأصغر بن الإمام سيد الساجدين زين‌العابدين علي بن الحسين(ع) است.

القاب و کنیه‌های او

«شیخ الشرف»، لقبی است که در دوران زندگانی‌اش بدو داده شد؛ تاآنجاکه شاگردش ابوالغنائم نسابه می‌گوید: «وی در میان اشراف بدین لقب ملقب بود». از سوی دیگر چون‌که او از نسل عبیدالله اعرج است او را عُبَیدُلی خواندند، اما باید گفت که وی بیشتر از همه در زمان خود به «ابن ابی‌جعفر» مشهور بوده و با این تعبیر از او یاد می‌شده است.

عبیدلی از نگاه عالمان و بزرگان

عبیدلی که به تعبیر ذهبی از مشایخ شیعیان بود، در دانش انساب تبحر داشت و علامه این فن بشمار می‌رفت؛ به‌گونه‌ای که برخی او را نسابه عراق و برخی وی را امام و پیشوای اهل نسب دانسته‌اند و گفته شده که چون وی در این دانش یگانه بود، به «شیخ الشرف» ملقب شد. ابن عنبه، نسب‌شناس شهیر گفته است که: «دانش انساب در زمان وی بدو ختم می‌شد و او آثار بزرگ و کوچک زیادی در دانش انساب داشته است» و به همین دلیل است که کتاب انساب وی یکی از منابع کتاب‌های انساب دانشمندان بعد قرار گرفت. ناگفته نماند که وی را شاعر نیز دانسته‌اند؛ کمااینکه در «الوافي بالوفيات»، شعری از او نقل شده است. او همچنین بنا به گفته فخر رازی جانشین نقیب سادات در بغداد بوده است.

اساتید

1. ابونصر سهل بن عبدالله بن داوود بن سلیمان بن ابان بن عبدالله بخاری (زنده به سال ۳۵۰ق/۹۶۱م)؛
2. پدرش، ابوجعفر محمد بن علی که به «صاحب الصندوق» مشهور بود؛
3. پدربزرگ مادری‌اش، ابوالعباس احمد بن علی بن ابراهیم؛
4. دایی‌اش، ابوهاشم حسین بن احمد نسابه، معروف به ابن معیه؛
5. شیخ مفید، ابوعبدالله محمد بن محمد بن نعمان عکبری (۳۳۶-۴۱۳ق/۹۴۷-۱۰۲۲م)؛
6. ابوالفرج اصفهانی (۲۸۴-۳۵۶ق/۸۹۷-۹۶۷م)؛
7. ابوبکر احمد بن فضل ربعی، ملقب به سندانه؛
8. شریف ابوجعفر محمد ابن ابی‌القاسم علی بن معیه، نسب‌شناس برجسته، نویسنده کتاب «المبسوط» در دانش انساب؛
9. ابوالمنذر علی بن حسین بن طریف بجلی خزاز کوفی نسابه؛
10. شریف ابوالغنائم عبدالله بن حسن بن محمد، معروف به ابن اخی‌المبرقع زیدی دمشقی؛
11. شریف أبومحمد الحسن بن أبي‌الحسن محمد الأكبر بن يحيى بن الحسن بن جعفر الحجة بن عبيدالله الأعرج بن الحسين الأصغر بن الإمام السجاد(ع) الدنداني النسابة الحسيني، معروف به ابن اخی‎طاهر (د. ۳۵۸ق/۹۶۸م)؛
12. ابوعبیدالله محمد بن عمران بن موسی مرزبانی (۲۹۷-‎۳۷۸ق/۹۰۹-‎۹۸۸م)؛
13. ابوعمر محمد بن عباس بن محمد بن زکریا بن یحیى بن معاذ، معروف به ابن حیویه (۲۹۵-‎۳۸۱ق/۹۰۷-‎۹۹۱م)؛
14. ابوعبدالله صفوانی اصم؛
15. أبوعلي محمد بن علي بن أبي‎محمد الحسن الناصر الكبير الأطروش بن علي الحسيني؛
16. جعفر بن علی عباسی رقی نحوی، معروف به ابراهیمی.

شاگردان

1. شریف نجم‌الدین ابوالحسن على بن محمد بن علی بن محمد عمری، معروف به ابن صوفی؛
2. ابوالغنائم نسابه؛
3. شیخ الشرف ابوحرب محمد بن محسن بن حسن بن علی دینوری علوی نسابه؛
4. ابونصر احمد بن محمد بن احمد بن عمر بن سلمان بن بکر بن میمون سلمی غزال، معروف به ابن الوتار؛
5. ابومنصور محمد بن محمد بن عبدالعزیز عکبری؛
6. سید مرتضى علم‌الهدى، ابوالقاسم علی بن حسین بن موسی بن محمد بن موسى بن ابراهیم، فرزند امام موسى بن جعفر؛
7. سید رضی، ابوالحسن محمد بن حسین بن موسی، برادر سید مرتضى و نویسنده کتاب بلندآوازه نهج‌البلاغه؛
8. شیخ‌الطائفه ابوجعفر محمد بن حسن طوسی.

مسافرت‎ها

ابوالحسن محمد بن محمد عُبیدلی در سال ۳۷۸ق/۹۸۸م، به دمشق رفت و پس‎ از آن مسافرت‎هایی به طبرستان و مصر نیز داشته است. او که در ابتدا ساکن بغداد بود، از آنجا به موصل رحل اقامت نمود و در اواخر عمر در سال ۴۳۵ق/۱۰۴۳م، به محل اقامت سابقش بازگشت.

وفات

وی در ۷ رمضان ۴۳۶ﻫ/۱۰۴۵م در بغداد دیده از جهان فروبست.

او ۹۸ سال و نزدیک به یک قرن کامل زندگی کرده است و اینکه شیخ طوسی (د. ۴۶۰ق/۱۰۶۷م) توانسته است فقط به یک واسطه از ابن اخی‎طاهر دندانی (د. ۳۵۸ق/۹۶۸م) روایت کند، به‌خاطر عمر بلند و پربرکت او است. از او هیچ فرزند پسری برجای نماند و تمامی پسرانش در زمان زندگانی‌اش از دنیا رفتند.

آثار

عبیدلی کتاب‌های زیادی داشته است؛ به‌گونه‌ای که از او به «صاحب التصانيف» یاد شده است. برخی از آثار وی ازاین‎قرارند:

1. نهاية الأعقاب یا تهذيب الأنساب یا تهذيب الأنساب و نهاية الأعقاب؛
2. الانتصار لبني فاطمة الأبرار؛
3. الحاوي؛
4. المبسوط؛
5. الرضوية في نصرة جعفر بن علي؛
6. تهذيب أعيان الأسرار؛
7. مقدمة في النسب.

منابع مقاله

پایگاه اینترنتی بنیاد محقق طباطبایی، خرداد 1397،

وابسته‌ها

تهذيب الأنساب و نهاية الأعقاب

‏سقوط عرب الکونغو