أبوحيان و منهجه في تفسير القرآن الكريم: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'ه‌ت' به 'ه‌ت') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - '= ' به '=') |
||
| (۲۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
| عنوان =أبوحيان و منهجه في تفسير القرآن الكريم | | عنوان =أبوحيان و منهجه في تفسير القرآن الكريم | ||
| عنوان‌های دیگر = | | عنوان‌های دیگر = | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[محمادي، بو شعيب]] (نويسنده) | [[محمادي، بو شعيب]] (نويسنده) | ||
| زبان =عربی | | زبان =عربی | ||
| کد کنگره =BP 95/5 /الف2 ت7088 | | کد کنگره =BP 95/5 /الف2 ت7088 | ||
| موضوع =ابو حيان، محمد بن يوسف، 654 - 745ق. - نقد و تفسير | | موضوع =ابو حيان، محمد بن يوسف، 654 - 745ق. - نقد و تفسير | ||
ابو حيان، محمد بن يوسف، 654 - 745ق. البحر المحيط في التفسير - نقد و تفسير | ابو حيان، محمد بن يوسف، 654 - 745ق. البحر المحيط في التفسير - نقد و تفسير | ||
تفاسير اهل سنت - قرن 8ق. | تفاسير اهل سنت - قرن 8ق. | ||
تفسير - فن | تفسير - فن | ||
| ناشر =جامعة عبدالمالک السعدي. کلية الآداب و العلوم الانسانية | | ناشر =جامعة عبدالمالک السعدي. کلية الآداب و العلوم الانسانية | ||
| مکان نشر =مغرب - تطوان | | مکان نشر =مغرب - تطوان | ||
| سال نشر =مجلد1: 2008م , 1428ق , | | سال نشر =مجلد1: 2008م , 1428ق , | ||
مجلد2: 2008م , 1428ق , | مجلد2: 2008م , 1428ق , | ||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE21978AUTOMATIONCODE | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE21978AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ = | | چاپ = | ||
| شابک = | | شابک = | ||
| تعداد جلد =2 | | تعداد جلد =2 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =21978 | ||
| کتابخوان همراه نور =21978 | |||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''أبوحيان و منهجه في تفسير القرآن الكريم'''، اثر [[محمادي، بو شعيب|ابوشعیب محمادی]]، کتابی است در معرفی [[ابوحیان، محمد بن یوسف|اثیرالدین ابوحیان قرناطی]] (654-745ق) و روش تفسیری وی در تفسیر معروفش «[[البحر المحيط في التفسير|البحر المحيط في علم التفسير]]». | '''أبوحيان و منهجه في تفسير القرآن الكريم'''، اثر [[محمادي، بو شعيب|ابوشعیب محمادی]]، کتابی است در معرفی [[ابوحیان، محمد بن یوسف|اثیرالدین ابوحیان قرناطی]] (654-745ق) و روش تفسیری وی در تفسیر معروفش «[[البحر المحيط في التفسير|البحر المحيط في علم التفسير]]». | ||
| خط ۳۹: | خط ۳۱: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
در مقدمه، از اهمیت بحث پیرامون تاریخ مفسرین و روش تفسیری آنها، سخن رفته است<ref>ر.ک: مقدمه، ج1، ص5-15</ref>. | در مقدمه، از اهمیت بحث پیرامون تاریخ مفسرین و روش تفسیری آنها، سخن رفته است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21978?pageNumber=5&viewType=pdf ر.ک: مقدمه، ج1، ص5-15]</ref>. | ||
در جلد اول، قسم اول، در دو باب، به معرفی [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] و کتاب تفسیرش اختصاص یافته است. در باب نخست، در چهار فصل زیر، زندگی‌نامه وی ارائه شده است: | در جلد اول، قسم اول، در دو باب، به معرفی [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] و کتاب تفسیرش اختصاص یافته است. در باب نخست، در چهار فصل زیر، زندگی‌نامه وی ارائه شده است: | ||
فصل اول، در بیان زندگی شخصی وی بوده و اطلاعات دقیق و جامعی نظیر نام دقیق، کنیه و لقب، زمان و مکان تولد و رشد یافتن، خانواده، نسب، زندگی خانوادگی در مصر، وصیت و مذهب فقهی و اعتقادی وی، در اختیار خواننده قرار گرفته است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21978?pageNumber=17&viewType=pdf ر.ک: متن کتاب، ج1، ص17-43]</ref>. | |||
فصل اول، در بیان زندگی شخصی وی بوده و اطلاعات دقیق و جامعی نظیر نام دقیق، کنیه و لقب، زمان و مکان تولد و رشد یافتن، خانواده، نسب، زندگی خانوادگی در مصر، وصیت و مذهب فقهی و اعتقادی وی، در اختیار خواننده قرار گرفته است<ref>ر.ک: متن کتاب، ج1، ص17-43</ref>. | |||
در فصل دوم، به بررسی زندگانی علمی [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] در اندلس و مصر و طریقه رسیدن وی به علم و دانش پرداخته شده، ولذا در این فصل به سفرهای علمی وی در کسب دانش و شیوخ و اساتیدی که در محضر ایشان، به تلمذ پرداخته، اشاره شده است. | در فصل دوم، به بررسی زندگانی علمی [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] در اندلس و مصر و طریقه رسیدن وی به علم و دانش پرداخته شده، ولذا در این فصل به سفرهای علمی وی در کسب دانش و شیوخ و اساتیدی که در محضر ایشان، به تلمذ پرداخته، اشاره شده است. | ||
نویسنده شیوخ وی را در علوم و فنون مختلف مفصلا ذکر کرده است که برخی از آنها عبارتند از: | نویسنده شیوخ وی را در علوم و فنون مختلف مفصلا ذکر کرده است که برخی از آنها عبارتند از: | ||
# شیوخی که | # شیوخی که به‌وسیله سماع یا قرائت، از ایشان روایت کرده است، از جمله: قاضی ابوعلی حسین بن عبدالعزیز بن ابی‌احوص قرشی، مقری ابوجعفر احمد بن سعید بن احمد بن بشیر انصاری، اسحاق بن عبدالرحیم بن محمد بن عبدالملک بن درباس و... | ||
# ادباء، از جمله: ابوالحکم مالک بن عبدالرحمن بن علی بن فرح مالقی بن مرحل، ابوالحسن حازم بن محمد بن حازم انصاری قرطاجنی، ابوعبدالله محمد بن | # ادباء، از جمله: ابوالحکم مالک بن عبدالرحمن بن علی بن فرح مالقی بن مرحل، ابوالحسن حازم بن محمد بن حازم انصاری قرطاجنی، ابوعبدالله محمد بن ابی‌بکر بن یحیی بن عبدالله هذلی تطیلی و... | ||
# نحات، مانند: ابوالحسن علی بن محمد بن محمد بن عبدالرحمن خشنی ابدی، ابوالحسن علی بن محمد بن علی بن یوسف کتامی بن ضائع، ابوجعفر احمد بن ابراهیم بن زبیر بن محمد بن زبیر ثقفی و...<ref>ر.ک: همان، ص44-87</ref>. | # نحات، مانند: ابوالحسن علی بن محمد بن محمد بن عبدالرحمن خشنی ابدی، ابوالحسن علی بن محمد بن علی بن یوسف کتامی بن ضائع، ابوجعفر احمد بن ابراهیم بن زبیر بن محمد بن زبیر ثقفی و...<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21978?pageNumber=44&viewType=pdf ر.ک: همان، ص44-87]</ref>. | ||
در فصل سوم، در سه بخش زیر، به معرفی تراث علمی و شاگردان [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]]، پرداخته شده است: | در فصل سوم، در سه بخش زیر، به معرفی تراث علمی و شاگردان [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]]، پرداخته شده است: | ||
# تدریس: تمامی | # تدریس: تمامی شرح‌حال‌نویسان اتفاق نظر دارند که [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]]، در بسیاری از مراکز علمی زمان خود، کرسی تدریس داشته و به تدریس دروسی، همچون تفسیر، نحو، حدیث، عقدالشروط و قرائات پرداخته و شاگردان بسیاری را در این زمینه، تربیت نموده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21978?pageNumber=89&viewType=pdf ر.ک: همان، ص89-91]</ref>. | ||
# تألیفات: وی دارای تألیفات و تصانیف بسیاری است که در سه بخش زیر، معرفی شده است: | # تألیفات: وی دارای تألیفات و تصانیف بسیاری است که در سه بخش زیر، معرفی شده است: | ||
## کتب چاپشده: از جمله: «[[البحر المحيط في التفسير]]»، «النهر الماد»، «[[تحفة الأريب بما في القرآن من اللغات و الغريب|تحفة الأريب بما في القرآن من الغريب]]» و... | ## کتب چاپشده: از جمله: «[[البحر المحيط في التفسير]]»، «النهر الماد»، «[[تحفة الأريب بما في القرآن من اللغات و الغريب|تحفة الأريب بما في القرآن من الغريب]]» و... | ||
| خط ۶۰: | خط ۴۷: | ||
### در علم قرائات: مانند: «المورد الغمر في قراءة أبيعمرو»، «المزن الهامر في قراءة ابن عامر»، «الأثير في قراءة ابن كثير» و... | ### در علم قرائات: مانند: «المورد الغمر في قراءة أبيعمرو»، «المزن الهامر في قراءة ابن عامر»، «الأثير في قراءة ابن كثير» و... | ||
### در فقه و حدیث: مانند: «الأنوار الأجلی في اختصار المحلی»، «الوهاج في اختصار المنهاج»، «الإعلام بأركان الإسلام» و... | ### در فقه و حدیث: مانند: «الأنوار الأجلی في اختصار المحلی»، «الوهاج في اختصار المنهاج»، «الإعلام بأركان الإسلام» و... | ||
### در فن تاریخ و تراجم: مانند: | ### در فن تاریخ و تراجم: مانند: «مجانیالهصر في تواريخ أهل العصر»، «تحفة الندس في نحاة الأندلس»، «النضار في المسلاة عن نضار» و... | ||
### در لغت: مانند: «زهو الملك في نحو الترك»، «الأفعال في لسان الترك»، «المخبور في لسان اليخمور» و... | ### در لغت: مانند: «زهو الملك في نحو الترك»، «الأفعال في لسان الترك»، «المخبور في لسان اليخمور» و... | ||
### در فنون مختلف: مانند: «نثر الزهر و نظم الزهر»، «قطر الحبي في جواب أسئلة الذهبي»، «نوافث السحر في دمائث الشعر» و...<ref>ر.ک: همان، ص91-96</ref>. | ### در فنون مختلف: مانند: «نثر الزهر و نظم الزهر»، «قطر الحبي في جواب أسئلة الذهبي»، «نوافث السحر في دمائث الشعر» و...<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21978?pageNumber=91&viewType=pdf ر.ک: همان، ص91-96]</ref>. | ||
# شاگردان: [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] شاگردان بسیاری را تربیت نموده است که در این بخش، ضمن معرفی برخی از آنها، شرح حال مختصری از هریک، ارائه شده است. از جمله این افراد، می‌توان از ابراهیم بن احمد بن عبدالمؤمن بن سعید بن کامل بن علوان (709-800ق)، ابراهیم بن عبدالله بن علی بن یحیی بن خلف مقری (متوفی 479ق) و ابراهیم بن محمد بن ابراهیم بن ابی‌القاسم قیاسی (حدود 697-742ق) نام برد<ref>ر.ک: همان، ص97</ref>. | # شاگردان: [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] شاگردان بسیاری را تربیت نموده است که در این بخش، ضمن معرفی برخی از آنها، شرح حال مختصری از هریک، ارائه شده است. از جمله این افراد، می‌توان از ابراهیم بن احمد بن عبدالمؤمن بن سعید بن کامل بن علوان (709-800ق)، ابراهیم بن عبدالله بن علی بن یحیی بن خلف مقری (متوفی 479ق) و ابراهیم بن محمد بن ابراهیم بن ابی‌القاسم قیاسی (حدود 697-742ق) نام برد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21978?pageNumber=97&viewType=pdf ر.ک: همان، ص97]</ref>. | ||
در فصل چهارم، شخصیت [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] معرفی گردیده و به بیان صفات جسمانی وی، قوت ذکاوت و فطانت او، صفات اخلاقی و روابطش با غیر... پرداخته شده و در پایان، به تاریخ وفات او و چگونگی آن، اشاره گردیده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21978?pageNumber=114&viewType=pdf ر.ک: همان، ص114-167]</ref>. | |||
در فصل چهارم، شخصیت [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] معرفی گردیده و به بیان صفات جسمانی وی، قوت ذکاوت و فطانت او، صفات اخلاقی و روابطش با غیر... پرداخته شده و در پایان، به تاریخ وفات او و چگونگی آن، اشاره گردیده است<ref>ر.ک: همان، ص114-167</ref>. | |||
در باب دوم، در چهار فصل زیر، به تعریف تفسیر معروف [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] و اشاره به مصادر و اصول نگارشی آن، پرداخته شده است: | در باب دوم، در چهار فصل زیر، به تعریف تفسیر معروف [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] و اشاره به مصادر و اصول نگارشی آن، پرداخته شده است: | ||
در فصل اول، ابتدا به تسمیه و نامهای کتاب تفسیری [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] و تاریخ تألیف و هدف نویسنده از نگارش آن اشاره شده و سپس، به بیان اهمیت و جایگاه آن پرداخته شده و در نهایت، چاپهای آن، معرفی شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21978?pageNumber=171&viewType=pdf ر.ک: همان، ص171-188]</ref>. | |||
در فصل اول، ابتدا به تسمیه و نامهای کتاب تفسیری [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] و تاریخ تألیف و هدف نویسنده از نگارش آن اشاره شده و سپس، به بیان اهمیت و جایگاه آن پرداخته شده و در نهایت، چاپهای آن، معرفی شده است<ref>ر.ک: همان، ص171-188</ref>. | کتاب تفسیر ابوحیان، به نامهای «تفسير البحر المحيط» و «البحر المحيط في التفسير» به چاپ رسیده است، اما نویسنده نام اصلی آن را، «[[البحر المحيط في التفسير|البحر المحيط في علم التفسير]]» دانسته است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21978?pageNumber=171&viewType=pdf ر.ک: همان، ص171]</ref>. | ||
این کتاب، از بزرگترین کتب [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] و جامعترین و گسترده‌ترین آنها در اشتمال بر اقوال ائمه علم تفسیر است که به دلیل ذکر نام سایر تألیفات نویسنده در آن، از آخرین آثار وی نیز شمرده شده است که حاصل قریب به 20 سال تدریس او می‌باشد. این کتاب بین سالهای 710 تا 729ق، نوشته شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21978?pageNumber=174&viewType=pdf ر.ک: همان، ص174-175]</ref>. | |||
کتاب تفسیر ابوحیان، به نامهای «تفسير البحر المحيط» و «البحر المحيط في التفسير» به چاپ رسیده است، اما نویسنده نام اصلی آن را، «[[البحر المحيط في التفسير|البحر المحيط في علم التفسير]]» دانسته است<ref>ر.ک: همان، ص171</ref>. | این کتاب تفسیری، به دلیل اهمیت و جایگاه آن، مورد توجه بسیاری از علما قرار گرفته و پیرامون آن، کتب فراوانی به رشته تحریر درآمده است که از جمله آنها، می‌توان به «الدر اللقيط من البحر المحيط» نوشته احمد بن عبدالقادر بن احمد بن مکتوم بن احمد، «المجيد في إعراب القرآن الكريم» نوشته ابراهیم بن محمد بن ابراهیم سفاقسی مالکی، «اختصار البحر المحيط» نوشته عبدالرحمن بن احمد بن علی بن مبارک ابومحمد بن بغدادی (متوفی 781ق)، «المحاكمات بين أبي‌حيان و الزمخشري» نوشته یحیی بن محمد بن محمد بن عبدالله ابی‌زکریا شاوی ملیانی جزائری (متوفی 1096)، «الدر المصون في علوم الكتاب المكنون» نوشته شهاب‌الدین احمد بن یوسف بن عبدالدائم، معروف به سمین (متوفی 756ق)<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21978?pageNumber=180&viewType=pdf ر.ک: همان، ص180-187]</ref>. | ||
این کتاب، از بزرگترین کتب [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] و جامعترین و گسترده‌ترین آنها در اشتمال بر اقوال ائمه علم تفسیر است که به دلیل ذکر نام سایر تألیفات نویسنده در آن، از آخرین آثار وی نیز شمرده شده است که حاصل قریب به 20 سال تدریس او | |||
این کتاب تفسیری، به دلیل اهمیت و جایگاه آن، مورد توجه بسیاری از علما قرار گرفته و پیرامون آن، کتب فراوانی به رشته تحریر درآمده است که از جمله آنها، می‌توان به «الدر اللقيط من البحر المحيط» نوشته احمد بن عبدالقادر بن احمد بن مکتوم بن احمد، «المجيد في إعراب القرآن الكريم» نوشته ابراهیم بن محمد بن ابراهیم سفاقسی مالکی، «اختصار البحر المحيط» نوشته عبدالرحمن بن احمد بن علی بن مبارک ابومحمد بن بغدادی (متوفی 781ق)، «المحاكمات بين | |||
در فصل دوم، به منابع [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] در نگارش این تفسیر باارزش، اشاره شده است. این منابع به ده بخش زیر تقسیم شده است که به‌عنوان نمونه، برخی از آنها نام برده می‌شود: | در فصل دوم، به منابع [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] در نگارش این تفسیر باارزش، اشاره شده است. این منابع به ده بخش زیر تقسیم شده است که به‌عنوان نمونه، برخی از آنها نام برده می‌شود: | ||
# مصادر تفسیری: مانند: «[[الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل في وجوه التأويل|الكشاف]]» [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشری]] (متوفی 538ق)، «[[المحرر الوجيز في تفسير الكتاب العزيز]]» [[ابن عطیه، عبدالحق بن غالب|ابومحمد عبدالحق بن غالب بن عطیه]] (متوفی 541ق) و «[[التفسير الكبير (فخر رازی)|مفاتيح الغيب]]» فخر رازی. | # مصادر تفسیری: مانند: «[[الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل في وجوه التأويل|الكشاف]]» [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشری]] (متوفی 538ق)، «[[المحرر الوجيز في تفسير الكتاب العزيز]]» [[ابن عطیه، عبدالحق بن غالب|ابومحمد عبدالحق بن غالب بن عطیه]] (متوفی 541ق) و «[[التفسير الكبير (فخر رازی)|مفاتيح الغيب]]» فخر رازی. | ||
| خط ۸۷: | خط ۶۷: | ||
# مصادر کلام و ملل: مانند: «هداية المرشدين» [[باقلانی، محمد بن طیب|باقلانی]] (متوفی 403ق). | # مصادر کلام و ملل: مانند: «هداية المرشدين» [[باقلانی، محمد بن طیب|باقلانی]] (متوفی 403ق). | ||
# سیره و تاریخ: مانند: «الطبقات» ابن سعد زهری (متوفی 230ق). | # سیره و تاریخ: مانند: «الطبقات» ابن سعد زهری (متوفی 230ق). | ||
# طب و هیئت: مانند: «كتاب الأنواء» زجاج<ref>ر.ک: همان، ص190-231</ref>. | # طب و هیئت: مانند: «كتاب الأنواء» زجاج<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21978?pageNumber=190&viewType=pdf ر.ک: همان، ص190-231]</ref>. | ||
در فصل سوم، اصول لغوی، نقلی و عقلی تفسیر [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] مورد بحث و بررسی قرار گرفته<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21978?pageNumber=232&viewType=pdf ر.ک: همان، ص232-296]</ref> و در فصل چهارم، مباحث مربوط به علوم قرآنی، نظیر اسباب نزول، مکی و مدنی بودن سوره‌ها و علم ناسخ و منسوخ، مطرح شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21978?pageNumber=270&viewType=pdf ر.ک: همان، ص270-291]</ref>. | |||
در فصل سوم، اصول لغوی، نقلی و عقلی تفسیر [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] مورد بحث و بررسی قرار گرفته<ref>ر.ک: همان، ص232-296</ref> و در فصل چهارم، مباحث مربوط به علوم قرآنی، نظیر اسباب نزول، مکی و مدنی بودن سوره‌ها و علم ناسخ و منسوخ، مطرح شده است<ref>ر.ک: همان، ص270-291</ref>. | |||
قسم دوم، در جلد دوم کتاب جای گرفته است. این قسم در سه باب زیر، به بیان روش [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] در نگارش تفسیرش، اختصاص یافته است: | قسم دوم، در جلد دوم کتاب جای گرفته است. این قسم در سه باب زیر، به بیان روش [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] در نگارش تفسیرش، اختصاص یافته است: | ||
نویسنده در باب اول، به توضیح ادوات تفسیر وی شامل علم لغت و اعراب، قراءات، بلاغت و ایجاز و مناسبت و مشابهت پرداخته<ref>ر.ک: همان، ج2، ص5-255</ref> و در باب دوم، به بحث پیرامون علوم شرعی در این تفسیر، نظیر اصول دین، اصول فقه و فقه پرداخته است<ref>ر.ک: همان، ص266-339</ref>. | نویسنده در باب اول، به توضیح ادوات تفسیر وی شامل علم لغت و اعراب، قراءات، بلاغت و ایجاز و مناسبت و مشابهت پرداخته<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21978?volumeNumber=2&pageNumber=5&viewType=pdf ر.ک: همان، ج2، ص5-255]</ref> و در باب دوم، به بحث پیرامون علوم شرعی در این تفسیر، نظیر اصول دین، اصول فقه و فقه پرداخته است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21978?volumeNumber=2&pageNumber=266&viewType=pdf ر.ک: همان، ص266-339]</ref>. | ||
باب سوم، به نقدهای [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] از مفسرینی همچون [[زمخشری، محمود بن عمر|ابوالقاسم محمود زمخشری]] (متوفی 538ق)، ابومحمد عبدالحق بن غالب بن عطیه (متوفی 541ق) و ابوعبدالله محمد بن عمر فخر رازی (متوفی 606ق) و فرقه‌های مختلف اسلامی شامل شیعه، فیلسوفان متکلم و صوفیه و برخی از روایات و اسرائیلیات، اختصاص یافته است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21978?volumeNumber=2&pageNumber=402&viewType=pdf ر.ک: همان، ص402-504]</ref>. | |||
باب سوم، به نقدهای [[ابوحیان، محمد بن یوسف|ابوحیان]] از مفسرینی همچون [[زمخشری، محمود بن عمر|ابوالقاسم محمود زمخشری]] (متوفی 538ق)، ابومحمد عبدالحق بن غالب بن عطیه (متوفی 541ق) و ابوعبدالله محمد بن عمر فخر رازی (متوفی 606ق) و فرقه‌های مختلف اسلامی شامل شیعه، فیلسوفان متکلم و صوفیه و برخی از روایات و اسرائیلیات، اختصاص یافته است<ref>ر.ک: همان، ص402-504</ref>. | در خاتمه به خلاصه مطالب و نتیجه مباحث، اشاره گردیده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21978?volumeNumber=2&pageNumber=507&viewType=pdf ر.ک: همان، ص507-513]</ref>. | ||
در خاتمه به خلاصه مطالب و نتیجه مباحث، اشاره گردیده است<ref>ر.ک: همان، ص507-513</ref>. | |||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
فهرست مطالب به‌همراه فهرست مصادر و منابع مورد استفاده نویسنده، در انتهای جلد دوم آمده است. | فهرست مطالب به‌همراه فهرست مصادر و منابع مورد استفاده نویسنده، در انتهای جلد دوم آمده است. | ||
در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع<ref>[https://noorlib.ir/book/view/21978?pageNumber=74&viewType=pdf مثلا ر.ک: پاورقی، ج1، ص74]</ref> و توضیح برخی از مطالب متن<ref>مثلا [https://noorlib.ir/book/view/21978?pageNumber=18&viewType=pdf ر.ک: همان، ص18]</ref>، به ذکر تاریخ وفات برخی از اعلام مذکور در متن پرداخته شده است<ref>مثلا [https://noorlib.ir/book/view/21978?pageNumber=69&viewType=pdf ر.ک: همان، ص69]</ref>. | |||
در | |||
==پانویس == | ==پانویس == | ||
<references/> | <references/> | ||
| خط ۱۰۹: | خط ۸۲: | ||
مقدمه و متن کتاب. | مقدمه و متن کتاب. | ||
== وابسته‌ها == | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[البحر المحيط في التفسير]] | [[البحر المحيط في التفسير]] | ||
[[أبوحيان و تفسيره البحر المحيط]] | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
| خط ۱۲۱: | خط ۹۵: | ||
[[رده:قرن 7 - 8 متون تفاسیر]] | [[رده:قرن 7 - 8 متون تفاسیر]] | ||
[[رده:بهمن (1400)]] | |||
[[رده: | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۴ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۲۱:۲۲
| أبوحيان و منهجه في تفسير القرآن الكريم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | محمادي، بو شعيب (نويسنده) |
| ناشر | جامعة عبدالمالک السعدي. کلية الآداب و العلوم الانسانية |
| مکان نشر | مغرب - تطوان |
| سال نشر | مجلد1: 2008م , 1428ق , مجلد2: 2008م , 1428ق , |
| موضوع | ابو حيان، محمد بن يوسف، 654 - 745ق. - نقد و تفسير
ابو حيان، محمد بن يوسف، 654 - 745ق. البحر المحيط في التفسير - نقد و تفسير تفاسير اهل سنت - قرن 8ق. تفسير - فن |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | BP 95/5 /الف2 ت7088 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
أبوحيان و منهجه في تفسير القرآن الكريم، اثر ابوشعیب محمادی، کتابی است در معرفی اثیرالدین ابوحیان قرناطی (654-745ق) و روش تفسیری وی در تفسیر معروفش «البحر المحيط في علم التفسير».
ساختار
کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در دو جلد، در دو قسم کلی و هر قسم در چندین باب و فصل، تنظیم شده است.
گزارش محتوا
در مقدمه، از اهمیت بحث پیرامون تاریخ مفسرین و روش تفسیری آنها، سخن رفته است[۱]. در جلد اول، قسم اول، در دو باب، به معرفی ابوحیان و کتاب تفسیرش اختصاص یافته است. در باب نخست، در چهار فصل زیر، زندگی‌نامه وی ارائه شده است: فصل اول، در بیان زندگی شخصی وی بوده و اطلاعات دقیق و جامعی نظیر نام دقیق، کنیه و لقب، زمان و مکان تولد و رشد یافتن، خانواده، نسب، زندگی خانوادگی در مصر، وصیت و مذهب فقهی و اعتقادی وی، در اختیار خواننده قرار گرفته است[۲]. در فصل دوم، به بررسی زندگانی علمی ابوحیان در اندلس و مصر و طریقه رسیدن وی به علم و دانش پرداخته شده، ولذا در این فصل به سفرهای علمی وی در کسب دانش و شیوخ و اساتیدی که در محضر ایشان، به تلمذ پرداخته، اشاره شده است. نویسنده شیوخ وی را در علوم و فنون مختلف مفصلا ذکر کرده است که برخی از آنها عبارتند از:
- شیوخی که به‌وسیله سماع یا قرائت، از ایشان روایت کرده است، از جمله: قاضی ابوعلی حسین بن عبدالعزیز بن ابی‌احوص قرشی، مقری ابوجعفر احمد بن سعید بن احمد بن بشیر انصاری، اسحاق بن عبدالرحیم بن محمد بن عبدالملک بن درباس و...
- ادباء، از جمله: ابوالحکم مالک بن عبدالرحمن بن علی بن فرح مالقی بن مرحل، ابوالحسن حازم بن محمد بن حازم انصاری قرطاجنی، ابوعبدالله محمد بن ابی‌بکر بن یحیی بن عبدالله هذلی تطیلی و...
- نحات، مانند: ابوالحسن علی بن محمد بن محمد بن عبدالرحمن خشنی ابدی، ابوالحسن علی بن محمد بن علی بن یوسف کتامی بن ضائع، ابوجعفر احمد بن ابراهیم بن زبیر بن محمد بن زبیر ثقفی و...[۳].
در فصل سوم، در سه بخش زیر، به معرفی تراث علمی و شاگردان ابوحیان، پرداخته شده است:
- تدریس: تمامی شرح‌حال‌نویسان اتفاق نظر دارند که ابوحیان، در بسیاری از مراکز علمی زمان خود، کرسی تدریس داشته و به تدریس دروسی، همچون تفسیر، نحو، حدیث، عقدالشروط و قرائات پرداخته و شاگردان بسیاری را در این زمینه، تربیت نموده است[۴].
- تألیفات: وی دارای تألیفات و تصانیف بسیاری است که در سه بخش زیر، معرفی شده است:
- کتب چاپشده: از جمله: «البحر المحيط في التفسير»، «النهر الماد»، «تحفة الأريب بما في القرآن من الغريب» و...
- کتب خطی: مانند: «التدريب في شرح التقريب»، «غاية الإحسان في علم اللسان»، «اللمحة البدرية في علم العربية» و...
- کتاب‌هایی که وی نوشته ولی متأسفانه مفقود شده است که خود در پنج بخش زیر تقسیم شده است:
- در علم قرائات: مانند: «المورد الغمر في قراءة أبيعمرو»، «المزن الهامر في قراءة ابن عامر»، «الأثير في قراءة ابن كثير» و...
- در فقه و حدیث: مانند: «الأنوار الأجلی في اختصار المحلی»، «الوهاج في اختصار المنهاج»، «الإعلام بأركان الإسلام» و...
- در فن تاریخ و تراجم: مانند: «مجانیالهصر في تواريخ أهل العصر»، «تحفة الندس في نحاة الأندلس»، «النضار في المسلاة عن نضار» و...
- در لغت: مانند: «زهو الملك في نحو الترك»، «الأفعال في لسان الترك»، «المخبور في لسان اليخمور» و...
- در فنون مختلف: مانند: «نثر الزهر و نظم الزهر»، «قطر الحبي في جواب أسئلة الذهبي»، «نوافث السحر في دمائث الشعر» و...[۵].
- شاگردان: ابوحیان شاگردان بسیاری را تربیت نموده است که در این بخش، ضمن معرفی برخی از آنها، شرح حال مختصری از هریک، ارائه شده است. از جمله این افراد، می‌توان از ابراهیم بن احمد بن عبدالمؤمن بن سعید بن کامل بن علوان (709-800ق)، ابراهیم بن عبدالله بن علی بن یحیی بن خلف مقری (متوفی 479ق) و ابراهیم بن محمد بن ابراهیم بن ابی‌القاسم قیاسی (حدود 697-742ق) نام برد[۶].
در فصل چهارم، شخصیت ابوحیان معرفی گردیده و به بیان صفات جسمانی وی، قوت ذکاوت و فطانت او، صفات اخلاقی و روابطش با غیر... پرداخته شده و در پایان، به تاریخ وفات او و چگونگی آن، اشاره گردیده است[۷]. در باب دوم، در چهار فصل زیر، به تعریف تفسیر معروف ابوحیان و اشاره به مصادر و اصول نگارشی آن، پرداخته شده است: در فصل اول، ابتدا به تسمیه و نامهای کتاب تفسیری ابوحیان و تاریخ تألیف و هدف نویسنده از نگارش آن اشاره شده و سپس، به بیان اهمیت و جایگاه آن پرداخته شده و در نهایت، چاپهای آن، معرفی شده است[۸]. کتاب تفسیر ابوحیان، به نامهای «تفسير البحر المحيط» و «البحر المحيط في التفسير» به چاپ رسیده است، اما نویسنده نام اصلی آن را، «البحر المحيط في علم التفسير» دانسته است[۹]. این کتاب، از بزرگترین کتب ابوحیان و جامعترین و گسترده‌ترین آنها در اشتمال بر اقوال ائمه علم تفسیر است که به دلیل ذکر نام سایر تألیفات نویسنده در آن، از آخرین آثار وی نیز شمرده شده است که حاصل قریب به 20 سال تدریس او می‌باشد. این کتاب بین سالهای 710 تا 729ق، نوشته شده است[۱۰]. این کتاب تفسیری، به دلیل اهمیت و جایگاه آن، مورد توجه بسیاری از علما قرار گرفته و پیرامون آن، کتب فراوانی به رشته تحریر درآمده است که از جمله آنها، می‌توان به «الدر اللقيط من البحر المحيط» نوشته احمد بن عبدالقادر بن احمد بن مکتوم بن احمد، «المجيد في إعراب القرآن الكريم» نوشته ابراهیم بن محمد بن ابراهیم سفاقسی مالکی، «اختصار البحر المحيط» نوشته عبدالرحمن بن احمد بن علی بن مبارک ابومحمد بن بغدادی (متوفی 781ق)، «المحاكمات بين أبي‌حيان و الزمخشري» نوشته یحیی بن محمد بن محمد بن عبدالله ابی‌زکریا شاوی ملیانی جزائری (متوفی 1096)، «الدر المصون في علوم الكتاب المكنون» نوشته شهاب‌الدین احمد بن یوسف بن عبدالدائم، معروف به سمین (متوفی 756ق)[۱۱]. در فصل دوم، به منابع ابوحیان در نگارش این تفسیر باارزش، اشاره شده است. این منابع به ده بخش زیر تقسیم شده است که به‌عنوان نمونه، برخی از آنها نام برده می‌شود:
- مصادر تفسیری: مانند: «الكشاف» زمخشری (متوفی 538ق)، «المحرر الوجيز في تفسير الكتاب العزيز» ابومحمد عبدالحق بن غالب بن عطیه (متوفی 541ق) و «مفاتيح الغيب» فخر رازی.
- معانی و اعراب: مانند: «التبيان في إعراب القرآن» ابوالبقاء عکبری (متوفی 616ق)، «معاني القرآن» فراء (متوفی 207ق) و «إعراب القرآن» ابوجعفر احمد بن محمد بن اسماعیل نحاس (متوفی 338ق).
- مصادر قرائت: مانند: «الإقناع في القراءات السبع» ابوالفضل عبدالرحمن بن احمد بن خلف باذش انصاری (متوفی 540ق)، «عقد اللآلي في القراءات السبع العوالي» نوشته خود ابوحیان و «اللوامع في شواذ القراءات» ابوالفضل عبدالرحمن بن احمد بن حسن بن بندار (متوفی 371ق).
- مصادر حدیثی: مانند: «الجامع المسند الصحيح المختصر من أمور رسول‌الله(ص) و سننه و أيامه» ابوعبدالله محمد بن اسماعیل بن ابراهیم بن مغیره (متوفی 256ق)، «المسند الصحيح المختصر من السنن بنقل العدل عن العدل عن رسول‌الله(ص)» مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری (متوفی 261ق)، «سنن» ترمذی (متوفی 279ق).
- مصادر فقه و اصول: مانند: «الجامع لأحكام القرآن» ابوعبدالله قرطبی (متوفی 671ق)، «كتاب المحصول» فخر رازی و «كتاب الإشارة» ابوولید باجی (متوفی 474ق).
- مصادر لغت و نحو: مانند کتاب ابن سیده، ازهری و ابن تیانی.
- مصادر بلاغت: مانند: «منهاج البلغاء و سراج الأدباء» ابوالحسن حازم اندلسی.
- مصادر کلام و ملل: مانند: «هداية المرشدين» باقلانی (متوفی 403ق).
- سیره و تاریخ: مانند: «الطبقات» ابن سعد زهری (متوفی 230ق).
- طب و هیئت: مانند: «كتاب الأنواء» زجاج[۱۲].
در فصل سوم، اصول لغوی، نقلی و عقلی تفسیر ابوحیان مورد بحث و بررسی قرار گرفته[۱۳] و در فصل چهارم، مباحث مربوط به علوم قرآنی، نظیر اسباب نزول، مکی و مدنی بودن سوره‌ها و علم ناسخ و منسوخ، مطرح شده است[۱۴]. قسم دوم، در جلد دوم کتاب جای گرفته است. این قسم در سه باب زیر، به بیان روش ابوحیان در نگارش تفسیرش، اختصاص یافته است: نویسنده در باب اول، به توضیح ادوات تفسیر وی شامل علم لغت و اعراب، قراءات، بلاغت و ایجاز و مناسبت و مشابهت پرداخته[۱۵] و در باب دوم، به بحث پیرامون علوم شرعی در این تفسیر، نظیر اصول دین، اصول فقه و فقه پرداخته است[۱۶]. باب سوم، به نقدهای ابوحیان از مفسرینی همچون ابوالقاسم محمود زمخشری (متوفی 538ق)، ابومحمد عبدالحق بن غالب بن عطیه (متوفی 541ق) و ابوعبدالله محمد بن عمر فخر رازی (متوفی 606ق) و فرقه‌های مختلف اسلامی شامل شیعه، فیلسوفان متکلم و صوفیه و برخی از روایات و اسرائیلیات، اختصاص یافته است[۱۷]. در خاتمه به خلاصه مطالب و نتیجه مباحث، اشاره گردیده است[۱۸].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب به‌همراه فهرست مصادر و منابع مورد استفاده نویسنده، در انتهای جلد دوم آمده است. در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع[۱۹] و توضیح برخی از مطالب متن[۲۰]، به ذکر تاریخ وفات برخی از اعلام مذکور در متن پرداخته شده است[۲۱].
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه، ج1، ص5-15
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ج1، ص17-43
- ↑ ر.ک: همان، ص44-87
- ↑ ر.ک: همان، ص89-91
- ↑ ر.ک: همان، ص91-96
- ↑ ر.ک: همان، ص97
- ↑ ر.ک: همان، ص114-167
- ↑ ر.ک: همان، ص171-188
- ↑ ر.ک: همان، ص171
- ↑ ر.ک: همان، ص174-175
- ↑ ر.ک: همان، ص180-187
- ↑ ر.ک: همان، ص190-231
- ↑ ر.ک: همان، ص232-296
- ↑ ر.ک: همان، ص270-291
- ↑ ر.ک: همان، ج2، ص5-255
- ↑ ر.ک: همان، ص266-339
- ↑ ر.ک: همان، ص402-504
- ↑ ر.ک: همان، ص507-513
- ↑ مثلا ر.ک: پاورقی، ج1، ص74
- ↑ مثلا ر.ک: همان، ص18
- ↑ مثلا ر.ک: همان، ص69
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.