|
|
| (۱۰۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| <div class='wikiInfo'>
| | {{جعبه اطلاعات کتاب |
| [[پرونده:NUR01201J1.jpg|بندانگشتی|چهارده رساله]]
| | | تصویر =NUR01201J1.jpg |
| {| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
| | | عنوان =چهارده رساله |
| |+ | | | | پدیدآوران = |
| |- | | [[فخر رازی، محمد بن عمر]]، [[سهروردی، یحیی بن حبش|شيخ اشراق]]، [[اثیرالدین ابهری، مفضل بن عمر|اثيرالدين ابهرى]]، ذوالفضائل اخسیکتی، و دیگران (نویسنده) |
| ! نام کتاب!! data-type='bookName'|چهارده رساله
| | [[سبزواری، محمدباقر]] (گردآوری، ترجمه، تصحیح، مقدمه و تراجم احوال) |
| |- | | | زبان =فارسی |
| |نام های دیگر کتاب
| | | کد کنگره =BBR 9 /س2چ9 |
| |data-type='otherBookNames'| | | | موضوع = |
| |-
| | فلسفه اسلامی - مجموعهها |
| |پدیدآورندگان
| |
| |data-type='authors'|[[سبزواری، محمد باقر]] (گردآورنده)
| |
|
| |
|
| [[فخر رازی، محمد بن عمر]] (نويسنده)
| | کلام - مجموعهها |
| |-
| |
| |زبان
| |
| |data-type='language'|فارسی
| |
| |-
| |
| |کد کنگره
| |
| |data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|BBR 9 /س2چ9
| |
| |-
| |
| |موضوع
| |
| |data-type='subject'|فلسفه اسلامی - مجموعهها
| |
|
| |
|
| کلام - مجموعهها | | کلام اهل سنت - مجموعهها |
|
| |
|
| کلام اهل سنت - مجموعهها | | کلام شیعه - مجموعهها |
| | | ناشر = |
| | دانشگاه تهران |
| | | مکان نشر =تهران - ایران |
| | | سال نشر = 1383 ش |
|
| |
|
| کلام شیعه - مجموعهها
| | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE01201AUTOMATIONCODE |
| |- | | | چاپ =2 |
| |ناشر | | | شابک =964-03-4992-5 |
| |data-type='publisher'|دانشگاه تهران | | | تعداد جلد =1 |
| |-
| | | کتابخانۀ دیجیتال نور =01201 |
| |مکان نشر
| | | کتابخوان همراه نور =01201 |
| |data-type='publishPlace'|تهران - ایران
| | | کد پدیدآور = |
| |-
| | | پس از = |
| |سال نشر | | | پیش از = |
| |data-type='publishYear'|606 هـ.ق | | }} |
| |-class='articleCode' | |
| |کد اتوماسیون | |
| |data-type='automationCode'|1201 | |
| |}
| |
| </div>
| |
|
| |
|
| | '''چهارده رساله''' مجموعه‌ای‌است از هشت رساله از [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخرالدين رازى]] و یک رساله از ذوالفضائل اخسیکتی و یک رساله از [[اثیرالدین ابهری، مفضل بن عمر|اثيرالدين ابهرى]] و یک رساله از [[سهروردی، یحیی بن حبش|شيخ اشراق]] و سه رساله دیگر که گردآورنده در نسبت آنها به شخص خاصی مردد است. گردآوری، ترجمه، تصحیح، مقدمه و تراجم احوال این مجموعه را محمدباقرسبزواری انجام داده است. |
|
| |
|
| ==معرفى اجمالى:==
| | عناوین رساله‌های این کتاب به این شرح می‌باشد: |
| | #[[نفى مکان و جهت]]([[فخر رازی، محمد بن عمر|فخرالدين رازى]]) |
| | #[[الهیات و خداشناسی]]([[فخر رازی، محمد بن عمر|فخرالدين رازى]]) |
| | #[[اصول‌الدين و تحصيل‌الحق]]([[فخر رازی، محمد بن عمر|فخرالدين رازى]]) |
| | #[[جواب نامه تعزیت]]([[فخر رازی، محمد بن عمر|فخرالدين رازى]]) |
| | #[[سير نفس]]([[فخر رازی، محمد بن عمر|فخرالدين رازى]]) |
| | #[[كتاب الفرق في شرح احوال مذهب المسلمين و المشركين]]([[فخر رازی، محمد بن عمر|فخرالدين رازى]]) |
| | #[[در فلاحت و كشاورزى]]([[فخر رازی، محمد بن عمر|فخرالدين رازى]]) |
| | #[[ترجمه رسالة الطير]](ذوالفضائل اخسیکتی) |
| | #[[مبدأ و معاد (ابهری)]] یا کلمات عشره ([[اثیرالدین ابهری، مفضل بن عمر|اثيرالدين ابهرى]]) |
| | #[[شرح رسالة الطير]] یا الشبکة و الطیر |
| | #[[داستان سیمرغ و کوه قاف]] (سیاح و باز) |
| | #[[پرتونامه شیخ اشراق]] |
| | #[[روضة القلوب]] |
| | #[[نفى حیّز و جهت]] ([[فخر رازی، محمد بن عمر|فخرالدين رازى]]) |
|
| |
|
|
| |
|
| يكى از بخش‌هاى الهيّات فلسفه و كلام،بررسى صفات سلبيّه خداست
| |
|
| |
|
| رسالۀ «نفى جهت از ذات خداوند متعال» كه در نفى جهت و مكان از ذات باريتعالى است در واقع ناظر به همان بحث‌هاى
| |
|
| |
|
| سلبى است.
| |
|
| |
|
| ==ساختار و گزارش محتوا:==
| |
|
| |
|
|
| |
|
| اين رساله از دو فصل تشكيل يافته است در فصل اوّل ابتداء به شبهۀ خصم مى‌پردازد.
| |
|
| |
|
| سپس در فصل دوّم مستقيما وارد بحث مى‌شود
| |
|
| |
|
| فصل اوّل:
| |
|
| |
| خصم مى‌گويد هرچه موجود است بايد داراى شكل و مقدار و جهت باشد در غير اينصورت موجود
| |
|
| |
| نخواهد بود در جواب اوّل گفته مى‌شود كه اشخاص و افراد انسانى در معناى حقيقت انسانيّت مشتركند و
| |
|
| |
| تفاوت آنها فقط در اوصاف خاصّه است پس ما حقيقتى را مى‌توانيم تصوّر كنيم كه موجود است ولى
| |
|
| |
| داراى اوصاف مادّى از قبيل شكل،مقدار و مكان معيّن نمى‌باشد پس شبهۀ خصم باطل مى‌شود.
| |
|
| |
| جواب دوّم اينكه هركسى بطور قطع و يقين داراى قوّۀ تخيّل و توهّم است ولى هيچ‌وقت
| |
|
| |
| نمى‌تواند تصوّر كند كه قوّۀ خيال و وهم چگونه است؟آيا دراز است يا كوتاه پس معلوم مى‌شود كه چيزهايى
| |
|
| |
| در نظام هستى وجود دارند كه حتى قوّۀ خيال و وهم هم نمى‌تواند اوصاف مادّى آنها را تصوّر كند.برهان سوّم
| |
|
| |
| از راه تقسيم موجودات به شبهۀ خصم جواب مى‌دهد بدين شكل كه ما در مقام تقسيم هرموجودى مى‌گوئيم
| |
|
| |
| يا مشار اليه بالحس است و يا نه؟در بسيارى از موارد موجوداتى هستند كه مشار اليه بالحس نيستند
| |
|
| |
| و اوصاف مادّى آنها بر ما مغفول است در حاليكه واقعا موجودند.برهان ديگر اينكه ما مى‌توانيم
| |
|
| |
| ماهيّات اشياء را تصوّر كنيم در حاليكه در تصوّر ما هيچ يك از خصوصيّات مادّى و ظاهرى از لحاظ
| |
|
| |
| شكل و مقدار لحاظ نشده است.
| |
|
| |
| فصل دوّم:
| |
|
| |
| فصل دوّم اين رساله اختصاص به براهينى دارد كه مستقيما براى نفى جهت و مكان از باريتعالى اقامه شده است.
| |
|
| |
| برهان اوّل اينكه اگر باريتعالى داراى جهت باشد در اينصورت عالم هم به موازات خدا
| |
|
| |
| داراى جهت خواهد بود در اينصورت هر دو چيزى كه داراى جهت مى‌باشند يا مباين هم هستند و يا محاذى هم
| |
|
| |
| و در صورت محاذات از سه حالت بيرون نيستند.يا ذات باريتعالى بزرگتر از عالم خواهد بود يا مساوى
| |
|
| |
| و يا كمتر از عالم كه هر سه صورت فوق محال است پس باريتعالى هيچ‌وقت در جهت و مكان نمى‌باشد
| |
|
| |
| در اينجا سؤالى مطرح مى‌شود كه چرا ذات باريتعالى داراى اجزاء و ابعاض نيست؟با چهار برهان به سؤال
| |
|
| |
| فوق جواب داده شده است در برهان اوّل لازمۀ انقسام را تركيب و بالاخره احتياج به اجزاء مى‌داند كه به
| |
|
| |
| هيچ‌وجه با واجب الوجود بالذات سازگارى ندارد.برهان دوّم داشتن اجزاء متماثل و متخالف را
| |
|
| |
| رد مى‌كند و در برهان سوّم اجزاى متناهى در عدد و عدم تناهى در عدد باطل مى‌شود و بالاخره در برهان چهارم تبيين
| |
|
| |
| مى‌گردد كه اگر باريتعالى از اجزاء مركّب باشد يا همۀ اجزاء وابسته به يك عالم قادر مريد خواهد بود و يا هريك
| |
|
| |
| از اجزاء به قدرت جداگانه و اراده جداگانه وابسته خواهد بود كه هردو قسم باطل است.گفته شد كه در فصل
| |
|
| |
| دوّم شش برهان اقامه مى‌شود تا حالا به برهان اوّل پرداختيم و سؤال مستشكل را در قالب چهار دليل رد
| |
|
| |
| نموديم اكنون به برهان دوّم مى‌پردازيم اگر باريتعالى داراى جهت باشد حالات سه‌گانه برايش پيش خواهد آمد.
| |
|
| |
| يا از تمامى جهات بايد متناهى باشد و يا از بعضى جهات متناهى و از بعضى نامتناهى و يا از همۀ جهات متناهى
| |
|
| |
| باشد و چون اين سه قسم باطل است لذا خداى متعال محتاج به مكان و جهت نمى‌باشد برهان سوّم
| |
|
| |
| در واقع ملحض برهان اوّل است كه تقرير شد در برهان چهارم مى‌گويد اگر واجب تعالى داراى جهت و مكان‌باشد آيا مى‌تواند از آن جهت و مكان بيرون آيد و يا نمى‌تواند؟در صورت اوّل حركت و سكون بر
| |
|
| |
| واجب روا مى‌شود كه هر دو محدثند و اگر نمى‌تواند حركت كند و ازآن‌جهت بيرون آيد نقص به حريم وى
| |
|
| |
| راه مى‌يابد كه هردوى آنها محال است.برهان پنجم اينكه لازمه جهت‌دار بودن خداوند آنست
| |
|
| |
| كه درجهت تحت باشد و اين به اتّفاق عقلا باطل است فخر رازى دراين برهان از كروى بودن زمين استفاده
| |
|
| |
| كرده است و بالاخره آخرين برهان اينكه اگر واجب تعالى داراى جهت و حيّز باشد
| |
|
| |
| لازمه‌اش اينست كه يا در يك جهت باشد و يا در جهات ديگر كه هردو قسم آن محال است.
| |
|
| |
| اختتاميه اين رساله،در واقع نقد و بررسى شبهات خصم است كه بدانها اشاره اجمالى مى‌شود.
| |
|
| |
| 1-مردم موقع دعا كردن دست به سوى آسمان بلند مى‌كنند پس اين امر نشانگر آنست كه خداوند در جانب
| |
|
| |
| بالاست پس داراى جهت است.در جواب گفته مى‌شود كه اگر مردم در وقت دعا دست بسوى
| |
|
| |
| آسمان بلند مى‌كنند در وقت خضوع هم پيشانى برزمين مى‌گذارند پس اگر دست برداشتن بسوى
| |
|
| |
| بالا مستلزم بودن خدا درجهت بالاست پس لازمۀ پيشانى گذاشتن برزمين هم آنست كه
| |
|
| |
| خداوند درجهت تحت باشد و اين مسأله به اتّفاق همه عقلا باطل است.
| |
|
| |
| 2-در قرآن كريم صراحتا واژۀ فوق آمده است مانند'''«يخافون ربهم من فوقهم»'''از يكسو و آيۀ
| |
|
| |
| '''«الرحمن على العرش استوى»'''پس خداى متعال داراى جهت است.جواب شبهه اينكه اوّلا:
| |
|
| |
| اينگونه الفاظ متشابه در آيات و روايات بسيار است مانند:وجه،يد،عين،جنب ثانيا:
| |
|
| |
| اگر دلائل عقلى قطعى باشد مى‌توان ظواهر الفاظ را تأويل كرد.
| |
|
| |
| فخر رازى در كتابى بنام«پنجاه مساله»بدين شبهه اشاره كرده و مى‌گويد كه در مقام
| |
|
| |
| تعارض بين عقل و نقل بايد حكم عقل را بر نقل ترجيح داد زيرا تصحيح دلايل نقلى و پذيرش آنها به واسطه
| |
|
| |
| حكم عقل صورت مى‌گيرد پس اگر بخواهيم بخاطر ظواهر نقلى از حكم عقل دست برداريم لازمه‌اش آنست
| |
|
| |
| كه دست از اصل برداشته به فرع بپردازيم لازم به ذكر است كه فخر رازى تأويل اينگونه تشابهات
| |
|
| |
| را به تفسير بزرگ خود ارجاع مى‌دهد.
| |
|
| |
|
| |
|
| |
| ==معرفى اجمالى:==
| |
|
| |
|
| |
| رسالۀ دوّم فخر رازى در الهيّات و خداشناسى است.
| |
|
| |
| ==گزارش محتوا:==
| |
|
| |
|
| |
| رساله حاضر مشتمل بر شش فصل مى‌باشد.
| |
|
| |
| فصل اوّل:
| |
|
| |
| فصل اوّل در بيان آسانى و دشوارى مطلوب است آسانى مطلوب از آنجاست كه نور هستى وى همواره در همه جا هويدا و آشكار است.
| |
|
| |
| و دشوارى مطلوب بدان سبب است كه ديدۀ عقل بشرى طاقت تجليّات حقّ را ندارد در اينجا سؤالى
| |
|
| |
| مطرح مى‌شود كه علّت قصور عقل بشرى از معرفت ذات الهى چيست؟دراين‌باره چهار جواب داده
| |
|
| |
| شده است جواب اوّل اينكه چون عقل بشرى متناهى است و نور جلال حقّ نامتناهى لذا هيچ
| |
|
| |
| نسبتى ميان متناهى و نامتناهى وجود ندارد جواب دوّم در واقع تقرير ديگر جواب اوّل است ولى در جواب
| |
|
| |
| سوّم از راه ديگرى وارد بحث مى‌شود تا معمّا را حلّ كند اصولا دريافت‌ها و معلومات بشرى يا از طريق
| |
|
| |
| تصوّر حاصل مى‌شود يا از طريق تصديق و هيچ يك از اينها را در حريم الهى راهى نيست چون تصوّرات
| |
|
| |
| ما يا از راه حواس بدست مى‌آيد و يا از طريق نفس مانند لذّت و الم و يا از طريق عقل مانند تصوّر مفهوم
| |
|
| |
| وحدت و كثرت و هرچيزى كه غير از اين سه موارد باشد براى ما قابل تصوّر نخواهد بود و حقيقت
| |
|
| |
| حقّ تعالى از هر سه نوع اينها بيرون است لذا عقول بشرى هيچ‌وقت به كنه حقيقت حقتعالى نمى‌رسد
| |
|
| |
| نكته جالب اينكه انسان چون در سير الى اللّه به مقام وحدت مى‌رسد بساط عقل برچيده مى‌شود و
| |
|
| |
| حركت‌هاى عقلانى به‌طور كلّى نابود مى‌شوند و بالاخره جواب چهارم براساس ضعف بشرى تعيين مى‌گردد.
| |
|
| |
| فصل دوّم:
| |
|
| |
| فخر رازى در فصل دوّم اين رساله به اقسام روندگان و جويندگان راه معرفت اشاره مى‌كند كه بر دو قسمند:
| |
|
| |
| يا اهل حركتند و يا اهل سكون خود اهل حركت كه در داشتن پيشرو و رهبر
| |
|
| |
| اختلاف دارند سه طايفه‌اند:گروهى مى‌گويند كه پيشرو ما بايد از جنس انسان باشد نه چيز ديگر،سپس در ميان‌اين قوم اختلاف بوجود آمد گروهى پيشرو را در پيامبر گروهى در امام،عدّه‌اى در قرآن و اخبار،و
| |
|
| |
| برخى ديگر در پيرو مرشد يافتند گروه دوّم مى‌گويند كه در حركت بسوى معرفت الهى رهبر و پيشوا نبايد
| |
|
| |
| از جنس بشر و انس باشد زيرا عقول بشرى ناقص بوده و صلاحيّت رهبرى را ندارد گروهى از اينان
| |
|
| |
| به عبادت كواكب پرداخته و عدّه‌اى هم براساس رياضت،ارواح جن و ملائكه را پيشواى
| |
|
| |
| خود قرار دادند گروه سوّم در حركت معرفتى خود رهبرى عقل را برگزيدند و آن را حاكم به حقّ دانستند
| |
|
| |
| اينان معتقدند كه حسّ خطاپذير بوده لذا صلاحيّت ندارد كه بر آن اعتماد شود،در اين ميان فخر رازى
| |
|
| |
| به عقل بشرى ارزش والايى قائل است و مذهب پيشرفته را مذهب عقلانى مى‌داند.
| |
|
| |
| طايفۀ دوم از جويندگان طريق معرفت،اهل سكونند آنان كسانى هستند كه از تمامى اغيار دل بريده‌اند.
| |
|
| |
| و در حجرۀ دل ساكن شدند اينان بهترين افراد در روى زمين هستند.
| |
|
| |
| فصل سوّم:
| |
|
| |
| فصل سوّم رساله اختصاص به براهين وجود واجب تبارك و تعالى دارد برهان اوّل،برهان معروفى
| |
|
| |
| است كه در اكثر كتابهاى فلسفى موجود است ولى وى برهان ديگرى اقامه مى‌كند و آنرا از جملۀ اسرار الهى برمى‌شمرد كه
| |
|
| |
| بواسطۀ آن بيشتر مسائل الهيّات حل مى‌شود بعد از اثبات وجود باريتعالى به توضيح هشت مساله مى‌پردازد
| |
|
| |
| كه مهمّترين آنها وحدت،قدرت،علم و اكمليّت واجب الوجود است وى افعال بندگان را سرّ قضا
| |
|
| |
| و قدر حقّ مى‌داند.
| |
|
| |
| فصل چهارم:
| |
|
| |
| فصل چهارم رساله در اسرار نبوّت است دليل عقلا بر صحّت قول انبيا يا از صفات كمال
| |
|
| |
| خالق حاصل مى‌شود و يا از صفات حاجت خلق بدست مى‌آيد بهترين راه براى شناخت نبىّ‌مطالعه در احوالات اوست زيرا او اولا در ترغيب خلق به طاعت و معرفت يگانه است.
| |
|
| |
| و ثانيا در بى‌اعتنايى به زخارف دنيا يكه‌تاز ميدان است.
| |
|
| |
| فصل پنجم:
| |
|
| |
| فصل پنجم رساله دربارۀ معاد است ايشان قبل از اينكه وارد مباحث معاد شوند در قالب مسألۀ نخستين ابتداء به مباحث
| |
|
| |
| معرفة النفس مى‌پردازند.در باب نفس اقوال مختلفى ارائه شده است قول اوّل مربوط به كسانى
| |
|
| |
| است كه نفس انسانى را همان اندام و هيكل مادّى مى‌دانند كه با سه دليل ادّعاى آنها رد مى‌شود.
| |
|
| |
| براساس قول دوّم نفس انسان چيزى است كه در باطن و درون اين هيكل مادّى وجود دارد در
| |
|
| |
| اين قول هم آراء و انظار زيادى وارد شده است بالاخره قول سوّم كه مختار حكماء و امام غزالى است
| |
|
| |
| و آن اينكه حقيقت نفس موجودى است كه نه به بدن متصل است و نه از آن منفصل نه متحيّز
| |
|
| |
| است و نه قائم به متحيّز و اين مسأله براساس جوهر فرد بخوبى قابل تبيين است صدر المتألهين
| |
|
| |
| در اسفار حرفهاى جالبى دارند كه طالبان مى‌توانند بدانجا رجوع نمايند.
| |
|
| |
| مسألۀ دوّم فصل پنجم راجع به معاد جسمانى و روحانى است فخر رازى هم به معاد جسمانى معتقد است و هم
| |
|
| |
| به معاد روحانى.
| |
|
| |
| فصل ششم:
| |
|
| |
| فصل پايانى اين رساله در رابطه با حكمت تكليف است خداوند متعال چون روح آدمى را به عالم
| |
|
| |
| ملك فرستاد براى مصالح و مهمّات روح پنج حسّ ظاهرى را همراه با خيال و وهم و شهوت و غضب با وى
| |
|
| |
| همراه كرد.در اين نشئه،حس و خيال نقدا بهره‌مند مى‌شوند ولى عقل بعد از مرگ به بهرۀ لازم مى‌رسد
| |
|
| |
| صاحب شريعت تكليف بربندگان لازم نمود تا انسان به عالم غيب راه پيدا كند و بهرۀ معنوى
| |
|
| |
| و لذّت روحانى و عقلانى خود را از آنجا كسب نمايد پس عبادات و تكاليف ظاهرى عنوان معرفت‌باطنى بشمار مى‌آيد.
| |
|
| |
| فخر رازى در پايان رساله جمله‌اى دارد به اين مضمون«آخر مراتب البشرية اول المراتب
| |
|
| |
| الملكيّه»يعنى آخرين مرتبۀ كمال انسانى عبارت از اول مرتبه فرشتگان است وى معتقد است كه
| |
|
| |
| فرشتگان برانسان برترى دارند وى در كتاب«المطالب العاليه»بيست دليل عقلى و نقلى بر
| |
|
| |
| اين مطلب اقامه مى‌كند درحاليكه اكثر محققان براين باورند كه انسان برفرشتگان برترى دارد.
| |
|
| |
|
| |
|
| |
| «اصول الدين و تحصيل الحقّ»رسالۀ ديگرى است كه فخر رازى به رشتۀ تحرير درآورده است وى دراين رساله
| |
|
| |
| مى‌كوشد تا اصول مذهب را برپايۀ اهل سنت تفسير و تبيين كند.
| |
|
| |
| ==گزارش محتوا:==
| |
|
| |
|
| |
| رسالۀ حاضر در هشت باب تدوين شده است.
| |
|
| |
| باب اوّل:
| |
|
| |
| باب اوّل مربوط به احكام علوم نظرى است كه خود شامل سه فصل مى‌باشد در فصل اوّل نخست نظريّه سمعيان
| |
|
| |
| بيان مى‌شود كه معتقدند طريق تحصيل علم منحصر است در حسّ و يا خبر آنها مخالف علوم نظرى هستند فخر رازى با
| |
|
| |
| بياباتى بطلان آنها را آشكار مى‌سازد فصل دوّم بيانگر آنست كه معرفت خداى تعالى از طريق قول رسول خدا(ص)حاصل
| |
|
| |
| نمى‌شود چون مستلزم دور خواهد بود برخلاف فرقۀ باطنيان كه معتقدند معرفت باريتعالى فقط از طريق
| |
|
| |
| فرمايش پيامبر اكرم(ص)حاصل مى‌شود جالب توجّه اينجاست كه فخر به شدّت با باطنيان مخالف است
| |
|
| |
| و در هركجا كه از آنها نامى برده مى‌شود به شدّت آنها را لعن و نفرين مى‌كند تا اينكه يك نفر از باطنيان با
| |
|
| |
| حيله وارد اصحاب درس فخر رازى مى‌شود و هفت ماه شاگردى وى مى‌كند تا اينكه روزى فرصتى بدست
| |
|
| |
| مى‌آورد و با كارد به وى حمله‌ور مى‌شود و بر سينۀ فخر مى‌نشيند تا وى را بكشد بالاخره از كشتن وى منصرف
| |
|
| |
| مى‌شود و فخر هم مبلغى پول به وى مى‌دهد و همچنين مستمرى براى وى تعيين مى‌كند فخر از آن جريان ديگر لعن و
| |
|
| |
| نفرين خود را جمع كرده مى‌گويد باطنيان دلايل محكمى هم دارند.فصل سوّم در بيان وجوب معرفت نظرى
| |
|
| |
| باريتعالى است چون گروهى از حشويان براين باورند كه در معرفت باريتعالى تقليد كفايت مى‌كند
| |
|
| |
| باب دوّم:
| |
|
| |
| باب دوّم رساله دربارۀ شناخت ذات باريتعالى است و بر ده فصل استوار مى‌باشد.
| |
|
| |
| فصل اوّل در معرفت عالم است به اينكه عالم امكانى يا جوهرند و يا عرض و جسم هم در ائتلاف دو جوهر
| |
|
| |
| پديد مى‌آيد در فصل دوّم در حدوث اجسام عالم بحث مى‌كند چون اجسام عالم از حركت و سكون‌خالى نيستند لذا محدثند دراين فصل علت اينكه چرا حركت و سكون محدثند صحبت مى‌كند
| |
|
| |
| در فصل سوّم مى‌كوشد تا از راه حدوث عالم،صانع تعالى را ثابت كند.در فصل چهارم سخنان باطنيان
| |
|
| |
| را مردود اعلام مى‌كند زيرا آنها معتقدند كه صانع عالم نه موجود است و نه معدوم زيرا اگر موجود است بايد مثل
| |
|
| |
| ساير موجودات باشد و اگر معدوم است بايد همانند ساير معدومات باشد بقيّه فصول اين باب
| |
|
| |
| اختصاص به صفات سلبيه دارد مانند اينكه باريتعالى جسم نيست،عرض نيست و در هيچ مكانى نمى‌باشد و با هيچ
| |
|
| |
| چيز اتّحاد ندارد و بالاخره جوهر و عرض هم نيست.
| |
|
| |
| باب سوّم:
| |
|
| |
| باب سوّم رساله دربارۀ صفات باريتعالى بحث مى‌كند و مشتمل بر
| |
|
| |
| دوازده فصل مى‌باشد در فصل اوّل ثابت مى‌كند كه باريتعالى علّت موجب نيست بلكه قادر مختار است.در
| |
|
| |
| فصل دوّم از راه اينكه افعال خداوند درنهايت خوبى و حكمت است عالم بودن وى را اثبات مى‌كند در
| |
|
| |
| فصل سوّم حيات الهى مورد بررسى قرار مى‌گيرد كه متوقّف برعلم و قدرت است سپس مريد بودن و متكلّم بودن
| |
|
| |
| خداوند ثابت مى‌شود چون ناگوئى برخدا نقص است و نقص بر خداوند محال است لازم به ذكر است كه در
| |
|
| |
| اين رساله دربارۀ قديم و حادث بودن كلام الهى سخنى به ميان نمى‌آورد ولى ظاهرا در كتاب«مسائل پنجگانه»
| |
|
| |
| در اين باب مطالبى دارد فصل ششم دربارۀ سميع و بصير بودن خداوند است زيرا ناشنوايى و نابينايى نقص
| |
|
| |
| به شمار مى‌رود و نقص براى خدا محال است در فصل بعدى علم،قدرت و حيات باريتعالى را قديم دانسته و
| |
|
| |
| بر آن برهان اقامه مى‌كند فخر رازى در يكى از كتابهاى خود سخت بر اشاعره حمله مى‌كند كه اينان قائل به قدماى ثمانيه
| |
|
| |
| هستند كه صفات الهى را زايد بر ذات مى‌دانند در فصل هشتم مذهب ابو على و ابو هاشم در رابطه با
| |
|
| |
| محدث بودن اراده باريتعالى ابطال مى‌شود كرّاميان گروهى هستند كه ذات باريتعالى را محلّ حوادث مى‌دانندلذا در فصل يازدهم قول آنها بشدت نفى مى‌شود و در فصل دوازدهم محدث بودن صفات هم رد مى‌شود.
| |
|
| |
| باب چهارم:
| |
|
| |
| باب چهارم رساله در افعال باريتعالى است و شامل شش فصل مى‌باشد در فصل اوّل ثابت مى‌شود
| |
|
| |
| كه خداوند متعال فقط موجد افعال انسانهاست در اينجا سؤالى مطرح مى‌شود كه اگر انسان موجد افعال خود
| |
|
| |
| نباشد براين‌اساس اگر خداوند وى را به كارى امر فرمايد دراينصورت وى قادر به انجام آن نخواهد بود چون
| |
|
| |
| موجد فعل نيست پس ظلم بوجود خواهد آمد.در جواب گفته مى‌شود كه درست است انسان موجد
| |
|
| |
| افعال خودش نيست ولى براى وى كسب هست يعنى سنّت الهى براين اساس استوار است كه چون بنده
| |
|
| |
| عزم به طاعت كند در وى مى‌آفريند و چون تصميم بر انجام معصيت كند نيز در وى بيافريند و امر و نهى نيز
| |
|
| |
| از مقولۀ كسب است نه ايجاد پس ظلمى لازم نمى‌آيد همانطوريكه مشاهده مى‌شود فخر رازى چون از گروه
| |
|
| |
| اشعرى بشمار مى‌آيد لذا مسلك جبرى دارد هرچند در برخى از كتابهاى خود مكتب اماميه را حق مى‌داند مثلا
| |
|
| |
| در جايى مى‌گويد:«الحق ما قاله بعض ائمة الدين من انّه لا جبر و لا تفويض و لكن امر بين الامرين»
| |
|
| |
| در فصل دوّم حسن و قبح عقلى را مردود دانسته و آنرا صرفا شرعى مى‌داند سپس وجوب و اعتراض بر
| |
|
| |
| خداى متعال نفى مى‌شود چون او موجد افعال همه بندگان است آنگاه در قالب يك برهان غرض داشتن
| |
|
| |
| افعال باريتعالى تنزيه مى‌شود در فصل پنجم بيان مى‌شود كه نظام هستى فقط با قضا و قدر الهى اراده مى‌شود و بالاخره
| |
|
| |
| در فصل ششم ثنويّت واجب الوجود بشدّت ابطال شده و حكايت لطيفى دراين‌باره آورده مى‌شود.
| |
|
| |
| باب پنجم:
| |
|
| |
| باب پنجم اين رساله اختصاص به نبوّت و رسالت پيامبر گرامى اسلام(ص)دارد و شامل
| |
|
| |
| پنج فصل است در فصل اوّل به اثبات رسالت پيامبر اسلام(ص)مى‌پردازد و دراين‌باره تحدّى‌قرآن را بعنوان بهترين معجزه بشمار مى‌آورد سپس عصمت انبياء را ثابت مى‌كند چون اصولا
| |
|
| |
| متابعت كسى كه معصوم نيست بهيچ وجه معقول نمى‌باشد در فصل سوّم در جايز بودن كرامات
| |
|
| |
| اوليا صحبت مى‌شود و حضرت مريم را بعنوان بهترين شاهد بر دليل خود مى‌آورد و در پايان اين باب
| |
|
| |
| پيامبر اسلام را بر ساير انبياء و حتى فرشتگان برتر مى‌داند و فرمايش نبوى را كه فرمود:«لا تفضلونى على
| |
|
| |
| يونس من متى»را حمل بر تواضع پيامبر اسلام مى‌داند.
| |
|
| |
| باب ششم:
| |
|
| |
| باب ششم رساله دربارۀ آخرت است.
| |
|
| |
| و شامل شش فصل مى‌باشد ابتدا ثابت مى‌شود كه خداى متعال بر حشر و نشر بندگان قادر است.
| |
|
| |
| سپس براساس دلايل نقلى و قرآنى عذاب قبر ثابت مى‌شود مانند قول رسولخدا(ص)كه:«القبر امّا
| |
|
| |
| روضة من رياض الجنّة او حفرة من حفر النيران»بعد از آن براساس آيۀ شريفه'''«انّ الله لا يغفران يشرك
| |
|
| |
| به و يغفر ما دون ذلك لمن يشاء»'''و همچنين براساس'''«انّ الله يغفر الذنوب جميعا»'''ثابت مى‌كند
| |
|
| |
| كه فاسقان امّت بالاخره مورد عفو و بخشش الهى قرار مى‌گيرند و عاصيان امت در دوزخ مخلّد و هميشگى نيستند بلكه
| |
|
| |
| خلود در دوزخ مخصوص كافران است.
| |
|
| |
| باب هفتم:
| |
|
| |
| باب هفتم رساله دربارۀ امامت است ابتداء به وجوب نصب امام مى‌پردازد كه چون با نصب امام
| |
|
| |
| مفاسد دفع مى‌گردد لذا نصب آن واجب خواهد بود سپس مى‌گويد كه از رسولخدا(ص)در يقيين امام فرمايش و نصّى
| |
|
| |
| وارد نشده است و اگر نصّى بود حتما از راه تواتر به ما مى‌رسيد البته عقيده فخر رازى برمبناى اهل سنّت
| |
|
| |
| است و الاّ اماميّه معتقدند كه آيات و همچنين روايات متواترى از فريقين وجود دارد كه امامت على(ع)را ثابت
| |
|
| |
| مى‌كند مانند حديث منزلت و حديث غدير ناگفته نماند كه پيامبر(ص)نه تنها دربارۀ امامت على(ع)نصّى دارد بلكه‌درباره امامت ساير ائمّه عليهم السلام نيز احاديث صريحى دارند و خوشبختانه اينگونه از احاديث
| |
|
| |
| در كتب صحاح و مسانيد اهل سنّت نقل شده است كه طالبان مى‌توانند بدانجا مراجعه نمايند.
| |
|
| |
| فخر رازى اهل سنّت را افضل از مذاهب ديگر مى‌داند به نظر وى مراتب فضل به حسب درجات امامت
| |
|
| |
| سنجيده مى‌شود.
| |
|
| |
| باب هشتم:
| |
|
| |
| باب هشتم كه آخرين باب رساله است اختصاص به مباحث اصول فقه دارد كه به برخى از آنها اشاره مى‌شود:
| |
|
| |
| 1-اوامر خدايتعالى و رسولخدا(ص)دلالت بر وجوب مى‌كند.
| |
|
| |
| 2-خبر متواتر مفيد علم است ولى خبر واحد مفيد علم نيست ولى موجب عمل است.
| |
|
| |
| 3-اجماع امّت حجّت است.4-قياس و اجتهاد حجّت است لازم به ذكر است كه قياس
| |
|
| |
| در مكتب اماميه بشدّت مردود است زيرا اولين قياس‌كننده شيطان مى‌باشد.5-همۀ مجتهدان در فروع
| |
|
| |
| مصيب‌اند.فخر در خاتمه رساله مى‌خواهد مذهب شاخصى را بر ساير مذاهب ترجيح دهد لذا از راه قريشى بودن
| |
|
| |
| و ساير موارد برترى شافعى را اعلام كند البتّه بر طالبان راه حقيقت معلوم و مبرهن است كه اينگونه
| |
|
| |
| انحرافات فكرى صرفا براساس دور ماندن از خاندان اهل بيت عليهم السلام براى انسان حاصل مى‌شود.
| |
|
| |
|
| |
|
| |
| ==معرفى اجمالى:==
| |
|
| |
|
| |
| رسالۀ حاضر جواب تعزيت نامه‌اى است كه فخر رازى به مناسبت وفات فرزند سلطان بهاء الدين به رشتۀ تحرير درآورده است.
| |
|
| |
| ==گزارش محتوا:==
| |
|
| |
|
| |
| رساله حاضر مشتمل بر ده فصل است:
| |
|
| |
| فصل اوّل:
| |
|
| |
| در فصل اوّل در قالب تمثيل موقعيّت روح انسانى را نسبت به بدن
| |
|
| |
| بيان مى‌كند كه چون روح انسانى را در كشتى بدن نشانند و آن كشتى را در درياى روزگار انداختند مردم گمان
| |
|
| |
| كردند كه كشتى تن ساكن است و درياى روزگار در حركت و اين اشتباه است زيرا كه كشتى حيات
| |
|
| |
| جسمانى كه به واسطه جسد حاصل مى‌شود در حركت است.
| |
|
| |
| فصل دوّم:
| |
|
| |
| در فصل دوّم به فانى بودن بدن مادّى اشاره مى‌كند
| |
|
| |
| كه در رهگذر تغيير و تحوّل بودن صلاحيّت بقاء را ندارد.
| |
|
| |
| فصل سوّم:
| |
|
| |
| در فصل سوّم مفصلا بيان مى‌شود كه روح انسانى غير از
| |
|
| |
| بدن اوست و دلايل زيادى براى اثبات اين مطلب آورده شده است كه به مهمّترين آنها اشاره مى‌شود:
| |
|
| |
| 1-هرانسانى باوجدان درمى‌يابد كه حقيقت وى از زمان كودكى تا پيرى حقيقت واحدى است وى در
| |
|
| |
| همۀ احوال يك چيز است در حاليكه بدن يك چيز نيست و دائما در حال تغيير و تبدّل است پس روح غير
| |
|
| |
| از بدن است 2-اگر انسان در حالت بيدارى بخواهد عالم غيب را مطالعه كند نمى‌تواند چون در وقت
| |
|
| |
| بيدارى بدن قوّت مى‌گيرد و روح ضعيف مى‌شود و بالعكس آدمى وقتى خواب است به راحتى مى‌تواند به عالم
| |
|
| |
| غيب راه يابد زيرا در اين موقع روح قوّت مى‌يابد و بدن ضعيف مى‌شود پس روح غير از بدن است.
| |
|
| |
| 3-هر چيزى كه سبب فربه‌اى تن است آن‌چيز موجب نقصان روح است و هرچه سبب سعادت
| |
|
| |
| و خوشبختى روح است آن‌چيز موجب نقصان و ضعف تن است پس روح غير از تن است.
| |
|
| |
| 4-اگر روح همان تن باشد نمى‌شود بيشتر از يك نقش بر لوح وجود او نوشت در حاليكه هزاران لوح
| |
|
| |
| بر صفحۀ روح نقش مى‌بندد و اين تغاير آنها را مى‌رساند.
| |
|
| |
| 5-انسان وقتى عمرش به چهل مى‌رسد تن او به ضعف و ناتوانى مى‌گرايد در حاليكه عقل او به كمال مى‌رسد
| |
|
| |
| و اين به جهت قوّت روحانى و ضعف جسمانى است كه دو حقيقت جداگانه‌اند پس روح غير از بدن است.
| |
|
| |
| 6-بدن انسان مركز خون و صفرا و سودا و بلغم است كه كثيف‌اند ولى روح انسان محل نورها
| |
|
| |
| و پاكيهاست و اختلاف محلّ‌ها ثابت مى‌كند كه روح غير از بدن است.
| |
|
| |
| در اينجا سؤالى مطرح مى‌شود كه اگر روح غير از بدن است در اينصورت آيا روح جزئى از اجزاى خدايتعالى
| |
|
| |
| محسوب مى‌شود؟در جواب گفته مى‌شود كه ابدا چنين نيست چون ذات الهى بسيط بوده و به هيچ
| |
|
| |
| وجه جزء و بعض برنمى‌دارد بلكه روح و تن آدمى براساس مراتب وجودى مخلوق حقتعالى هستند.
| |
|
| |
| فصل چهارم:
| |
|
| |
| در فصل چهارم به حقيقت مرگ اشاره مى‌شود براهين محكمى ارائه شده كه روح انسان در ذات خودش،
| |
|
| |
| هيچ‌گونه احتياجى به بدن و آلت ندارد ولى روح به‌واسطه اين آلت كسب كمال نموده و به سعادت
| |
|
| |
| ابدى رهنمون مى‌شود اگر آلت و ابزار فاعلى در حين كار بشكند فعل او از بين مى‌رود ولى حقيقت انسانى
| |
|
| |
| چنين نيست كه با نابودى بدن روح هم از بين برود بلكه روح باقى مى‌ماند.منتهى اگر در نشئه طبيعت
| |
|
| |
| كسب سعادت اخروى كرد در آن نشئه اخروى نيز سعادتمند خواهد بود ولى اگر خداى ناكرده با اين ابزار
| |
|
| |
| محبّت دنيا را بدست آورد و رضايت حقّ تعالى را از دست داد در آن سراى باقى بى‌كس و ياور خواهد بود و
| |
|
| |
| حسرت ابدى گريبانگير وى خواهد بود.
| |
|
| |
| فصل ششم:
| |
|
| |
| در فصل ششم گفته مى‌شود كه محبّت و عشق به دنيا سبب دورى
| |
|
| |
| از مطلوب و عشق حقيقى است سپس نصيحتى براى طالبان كوى سعادت ارائه مى‌شود فصل هفتم:
| |
|
| |
| فصل هفتم رساله در بيان مراتب ارواح انسانى است كه براى هركدام از آنها از قرآن كريم شواهدى آورده مى‌شود.
| |
|
| |
| ارواح انسانى داراى سه مرتبه هستند:
| |
|
| |
| 1-اصحاب سعادت'''«فاما ان كان من المقرّبين فروح و
| |
|
| |
| ريحان و جنه نعيم»'''
| |
|
| |
| 2-اصحاب سلامت'''«و امّا من كان من اصحاب اليمين سلام لك من اصحاب
| |
|
| |
| اليمين»'''
| |
|
| |
| 3-اصحاب شقاوت'''«و اما ان كان من المكذبين الضالين منزل من حميم و تصلية جحيم»'''
| |
|
| |
| فصل هشتم:
| |
|
| |
| در فصل هشتم دربارۀ حكمت مرگ بحث مى‌شود كه برخى از آنها مورد بررسى قرار مى‌گيرد:
| |
|
| |
| 1-سرمايۀ روح انسان عقل اوست كه براى كسب معارف و ادراك حقايق به اين نشئه آمده است
| |
|
| |
| لذا بعد از تجارت و سود فراوان بايد به وطن اصلى خود بازگردد.
| |
|
| |
| 2-چون انسان به اين دنيا آمد و از سفره رحمت الهى توشه‌اى برداشت بايد برخيزد تا ديگرى هم
| |
|
| |
| از اين سفره محروم نباشد.
| |
|
| |
| 3-چون لذات جسمانى محدود هستند و مختصر و محقّر،لذا سزاوار نيست
| |
|
| |
| كه انسان هميشه در آن ماندگار باشد پس مرگ بر انسان لازم است تا از لذّات معنوى و سعادت
| |
|
| |
| ابدى متنعّم گردد.
| |
|
| |
| 4-انسان تا وقتى در اين دنيا زندگى مى‌كند همانند جنينى مى‌باشد كه در شكم مادر است
| |
|
| |
| احساس راحتى مى‌كند وقتى او را از اين عالم مى‌برند احساس ناخوشايندى مى‌كند ولى وقتى بدانجا قدم مى‌گذارد
| |
|
| |
| مى‌بيند كه بهترين و شريفترين عوالم است.5-بهترين حكمت در باب مرگ اينست كه انسان در
| |
|
| |
| زندگى دنيوى از حقتعالى در حجاب است و بعد از مرگ به لقاء و شهود حق تعالى مى‌رسد لذا مرگ
| |
|
| |
| بهتر است.
| |
|
| |
| فصل نهم:
| |
|
| |
| در فصل نهم دربارۀ فوائد زيارت قبور و اسرار آن بحث مى‌شود و تقريبا رنگ و بوى عرفانى دارد.
| |
|
| |
| چون رابطه روح با بدن رابطۀ عشقى است لذا بعد از مرگ همواره به بدن خاكى خود عشق و تعلّق‌دارد در اين ميان،شخصى به زيارت وى مى‌رود بين روح زيارت‌كننده و خاك متوفى علقه
| |
|
| |
| و تعلّق ايجاد مى‌شود و از آنجا كه روح متوفى نيز به آن خاك تعلّق دارد لذا ارواح آنها باهم وحدت
| |
|
| |
| پيدا مى‌كنند و روح متوفى فيوضات خود را از طاعات و معارف بر روح زيارت‌كننده افاضه
| |
|
| |
| مى‌كند البته ادراك اينگونه حقائق براساس مكاشفات براى انسان حاصل مى‌شود.
| |
|
| |
| از آنجا كه رساله بعنوان جواب تعزيت‌نامه‌اى است كه در مرگ فرزند سلطان بهاء الدين
| |
|
| |
| نوشته شده است لذا پايان رساله،دردنامۀ فخر رازى است وى احوالات
| |
|
| |
| خود را پس از مرگ فرزندش محمّد،به صورت سوزوگداز بيان مى‌دارد.
| |
|
| |
|
| |
|
| |
| ==معرفى اجمالى:==
| |
|
| |
|
| |
| «سير نفس»رساله‌اى است كه در آن روح انسانى از پائين‌ترين مراتب وجود شروع به سير
| |
|
| |
| و حركت مى‌نمايد و بعد از طى منازل و عوالم،به عالم وحدت راه مى‌يابد.
| |
|
| |
| ==گزارش محتوا:==
| |
|
| |
|
| |
| اين رساله از يك مقدّمه و دو فصل تشكيل يافته است.
| |
|
| |
| فصل اوّل:
| |
|
| |
| در فصل اوّل به سلسلۀ مراتب وجود اشاره مى‌كند كه در آن چگونه موجودى كه در پائين‌تر
| |
|
| |
| مرتبه وجود است از فيض الهى بهره‌مند مى‌شود در آغاز فصل بيان مى‌كند كه عاقلۀ هر انسان كه كمال جسم و كالبد
| |
|
| |
| او را تشكيل مى‌دهد داراى دو نظر است يك نظر به صورت جسمانى است كه آنرا عالم سفلى گويند
| |
|
| |
| و يك نظر به عالم ملكوت است كه آنرا عالم علوى نامند نظرى كه به عالم سفلى است قوّۀ عامله گويند
| |
|
| |
| و نظرى كه به عالم علوى است قوّۀ علاّمه نامند صورت جسمانى كه همان كالبد انسان است ابتدا
| |
|
| |
| از قوّۀ عامله استفاده مى‌كند،قوّۀ عامله از عالمه،عالمه از عقل فعّال،عقل فعّال از عقل فلك قمر،عقل
| |
|
| |
| فلك قمر از عقل فلك عطارد،عقل فلك عطارد از عقل فلك زهره،عقل فلك زهره از عقل فلك
| |
|
| |
| آفتاب،عقل فلك آفتاب از عقل فلك مرّيخ،عقل فلك مرّيخ از عقل فلك مشترى،عقل
| |
|
| |
| فلك مشترى از عقل فلك زحل،عقل فلك زحل از عقل فلك البروج،عقل فلك البروج از
| |
|
| |
| عقل فلك الافلاك،عقل فلك الافلاك از عقل كل،و بالاخره عقل كل از فيض باريتعالى
| |
|
| |
| بهره‌مند مى‌شود.
| |
|
| |
| فصل دوّم:
| |
|
| |
| در فصل دوّم به سير روحانى نفس مى‌پردازد و براساس نقشۀ فوق به حركت خود ادامه مى‌دهد قبل از شروع
| |
|
| |
| به حركت به ذكر مقدّماتى مى‌پردازيم:
| |
|
| |
| 1-همانطوريكه عالم دوتاست عالم جسمانى و عالم روحانى،سيرو سفر نيز دوتاست جسمانى و روحانى.
| |
|
| |
| 2-در سفر جسمانى،همراهى جسم و روح شرط است ولى در سفر
| |
|
| |
| روحانى فقط روح شرط است نه جسم.
| |
|
| |
| 3-همانطوريكه سفر جسمانى دو پاى قوى مى‌خواهد براى سفر روحانى
| |
|
| |
| هم عقل و معرفت قوى لازم است.
| |
|
| |
| 4-چنانكه در سفر جسمانى مقامات و منازل را بايد به ترتيب سپرى
| |
|
| |
| نمود تا به سر منزل مقصود رسيد در سفر روحانى هم مقامات و منازل را واحدا بعد واحد
| |
|
| |
| بايد طى كرد تا به مقام وحدت باريتعالى رسيد.
| |
|
| |
| بعد از طى مقدّمات به سفر روحانى مى‌پردازيم ابتداى سفر روحانى انسان از عالم مادى و جسمانى اوست
| |
|
| |
| كه عالم صغير نامند انسان بايد در هريك از منازل عالم جسمانى فرود آيد و هريك از آنها را بنحو احسن
| |
|
| |
| بشناسد سپس بر همۀ آنها وقوف پيدا كرده و در تحت تصرّف خود درآورد آنگاه به عالم كبير
| |
|
| |
| كه عالم طبايع است قدم مى‌گذارد و آنها عبارتند از:خاك،آب،باد،آتش و در هركدام از آنها
| |
|
| |
| منزل كرده و بالاخره در تحت تصرّف عقل درمى‌آورد سپس از اين عالم طبايع سفر مى‌كند و به عالم عناصر
| |
|
| |
| قدم مى‌گذارد و با قدم همت از اين عوالم نيز هجرت كرده به عالم افلاك كه عالم ملكوت است
| |
|
| |
| قدم مى‌گذارد در آنجا از كون و فساد خبرى نيست و همۀ طبايع و عناصر عالم مادّى مسخّر عالم افلاكند سالك
| |
|
| |
| در سير خود منازلى را طى مى‌كند كه عبارتند از:آسمان اوّل يا فلك قمر،آسمان دوّم يا فلك عطارد،آسمان
| |
|
| |
| سوّم يا فلك زهره،آسمان چهارم يا فلك آفتاب،آسمان پنجم يا فلك مرّيخ،آسمان ششم يا
| |
|
| |
| فلك مشترى،آسمان هفتم يا فلك زحل،آسمان هشتم يا فلك البروج،آسمان نهم يا فلك
| |
|
| |
| الافلاك،عقل كل يا آسمان نهم.سالك بعد از طى اين منازل بالاخره به عالم وحدت باريتعالى
| |
|
| |
| راه مى‌يابد و سير تمام مى‌شود.
| |
|
| |
|
| |
|
| |
| ==معرفى اجمالى:==
| |
|
| |
|
| |
| «كتاب الفرق فى شرح احوال مذهب المسلمين و المشركين»كتابى است كه به شرح و بررسى مذاهب
| |
|
| |
| مختلف اسلامى و غير اسلامى مى‌پردازد حتّى دربارۀ مذاهبى بحث مى‌كند كه تظاهر به اسلام مى‌كنند ولى
| |
|
| |
| در واقع مسلمان نيستند.در اين كتاب فخر رازى با آن عظمت علمى نهايت بى‌انصافى و بى‌دقّتى خود را
| |
|
| |
| نشان مى‌دهد وى نسبت‌هايى را به شيعه مى‌دهد كه كاملا دروغ بوده و هيچ واقعيّتى ندارد.
| |
|
| |
| البته با كمى تحقيق در احوالات فخر رازى معلوم مى‌شود كه وى ادوار مختلفى را پشت‌سر گذاشته است زمانى در نهايت تعصّب و شدّت
| |
|
| |
| تسنّن روزگار سپرى مى‌كرد در اين دوره از تهمت‌زنى و دروغ‌پردازى نسبت به شيعه ابائى نداشت ولى ظاهرا در اواخر عمر مستبصر شده و پخته‌تر
| |
|
| |
| به نظر مى‌رسد.
| |
|
| |
| خوانندگان محترم توجّه داشته باشند كه اين رساله ناظر به همان دورۀ تعصّب و تسنّن وى بوده لذا در آن،سخنان دروغ و تهمت‌هاى ناروا
| |
|
| |
| به مكتب تشيّع بسيار ديده مى‌شود كه در جاى خود به آن پرداخته مى‌شود.
| |
|
| |
| ==گزارش محتوا:==
| |
|
| |
|
| |
| اين كتاب مشتمل بر ده باب است:
| |
|
| |
| باب اوّل:
| |
|
| |
| باب اوّل به شرح فرقه‌هاى معتزله مى‌پردازد و خود داراى سه فصل است در فصل اوّل به اصول چهارگانه‌اى اشاره
| |
|
| |
| مى‌كند كه تمام فرقه‌هاى معتزله بر آن اتّفاق‌نظر دارند و آنها عبارتند از:1-نفى باريتعالى از صفات علم و قدرت.
| |
|
| |
| 2-اعتقاد به محدث بودن قرآن 3-نفى رويت حقتعالى 4-خالق نبودن خدايتعالى در افعال بندگان.
| |
|
| |
| فصل دوّم در وجه تسميه معتزله است كه گروهى از شاگردان حسن بصرى از حلقه وى بيرون آمده و
| |
|
| |
| مذهب جديدى را بوجود آوردند لذا به آنها گفتند:اعتزل حلقة الحسن.فصل سوّم به فرقه‌هاى هفده‌گانه معتزله
| |
|
| |
| مى‌پردازد كه هركدام از آنها داراى نظريّات مختلفى هستند بعضى مى‌گويند خدايتعالى سميع و بصير هست ولى مريد نيست
| |
|
| |
| گروهى مى‌گويند كه يك عرض هم مى‌تواند موجود باشد و هم معدوم،برخى معتقدند لفظ وكيل را نمى‌توان بر خدا
| |
|
| |
| اطلاق نمود لذا از گفتن'''«حسبنا اللّه و نعم الوكيل»'''مردم را منع مى‌كردند طايفه‌اى ديگر مى‌گويند گواهى على،طلحه
| |
|
| |
| و زبير به هيچ وجه مقبول نيست.
| |
|
| |
| باب دوّم:
| |
|
| |
| باب دوّم كتاب به خوارج و فرقه‌هاى آنها مى‌پردازد همه خوارج اتّفاق دارند بر اينكه اگر انسانى معصيت
| |
|
| |
| كند بلافاصله كافر مى‌شود اين گروه عثمان و على(ع)را كافر مى‌دانند و ابو بكر و عمر را به بزرگى ياد مى‌كنند و داراى
| |
|
| |
| بيست و يك فرقه‌اند با كمى دقت در خوارج و طوايف آنها معلوم مى‌شود كه اين گروه داراى افكار افراطى
| |
|
| |
| و خطرناكى هستند كه مخالفان عقيدۀ خود را واجب القتل مى‌دانند فرقه‌اى از آنها مى‌گويند كه سورۀ يوسف به خاطر
| |
|
| |
| داستانهاى عشقى از قرآن نيست زيرا شأن خدايتعالى بالاتر از اينهاست عدّه‌اى از آنها نكاح با دختران
| |
|
| |
| خود را جايز دانسته و مفاسد را از خدا نمى‌دانند.
| |
|
| |
| باب سوّم:
| |
|
| |
| باب سوّم كتاب دربارۀ رافضيان است دربارۀ وجه اين تسميه اين گروه گفته مى‌شود كه چون زيد فرزند
| |
|
| |
| امام سجّاد(ع)بر هشام بن ملك خروج كرد برخى از سربازان و لشكريان زيد،بر ابو بكر دشنام و ناسزا
| |
|
| |
| گفتند زيد آنها را از اينكار منع كرد آنها عصبانى شده و از لشكر زيد بيرون آمدند و فقط دويست نفر
| |
|
| |
| همراه زيد در لشكر ماندند دراين‌حال زيد رو به لشكريان خود گفت:رفضتمونى قالوا نعم
| |
|
| |
| رافضيان داراى 4 گروۀ مهم هستند كه عبارتند از:زيديّه،اماميه،كيسانيه،غاليه
| |
|
| |
| زيديه طايفه‌اى هستند كه پيروان زيد بن على مى‌باشند و داراى سه گروه‌اند:گروهى از آنها در حق ابو بكر و عمر
| |
|
| |
| ناسزا مى‌گويند و عده‌اى فقط به عثمان دشنام داده و آنرا كافر مى‌دانند و طايفه‌اى ديگر به شيخين احترام
| |
|
| |
| گذاشته ولى در عثمان توقّف نمودند.فخر در ادامه مطالب به مذهب اماميه مى‌پردازد و سخنانى را
| |
|
| |
| به آنها نسبت مى‌دهد كه از اساس باطل بوده و هيچ واقعيّتى ندارد وى مى‌گويد:اماميه معتقد است كه ابن
| |
|
| |
| ملجم قاتل على(ع)نمى‌باشد چون مقتول يكى از موجودات جنّى است كه به صورت على متمثّل شده‌و على(ع)هيچ‌وقت كشته نشده است بلكه به آسمان عروج نموده و دوباره به زمين باز خواهد
| |
|
| |
| گشت و انتقام خود را از ابو بكر و عمر خواهد ستاند فخر مى‌افزايد كه به عقيده اماميه رعد صداى على
| |
|
| |
| و برق صداى تازيانۀ اوست از اينروى اماميه وقتى صداى رعد و برق مى‌شنوند مى‌گويند:عليك السلام
| |
|
| |
| يا امير المومنين بر اهل تحقيق معلوم است كه اظهار اينگونه مطالب بشدّت از ارزش علمى فخر مى‌كاهد
| |
|
| |
| طايفۀ از رافضيان،غلات هستند و داراى پانزده فرقه‌اند وجه اشتراك آنها در اين است كه غاليان
| |
|
| |
| معتقدند كه خدا در على(ع)حلول كرده است.چهارمين طايفه از رافضيان،كيسانيان هستند كه آنها
| |
|
| |
| محمد بن حنيفه را امام پس از امام حسين(ع)مى‌دانند كه داراى سه دسته‌اند و از ميان آنها كربيان معتقدند
| |
|
| |
| كه محمد بن حنيفه پس از على بن ابيطالب(ع)امام بوده و اكنون زنده و باقى است.از سخنان نحيف ديگر
| |
|
| |
| فخر اينست كه وى به مومن طاق متكلّم برجسته امام صادق(ع)،لقب شيطان داده و او را مانند يهوديان
| |
|
| |
| مشبّهه مى‌داند و مى‌گويد پيروان شيطان طاق گمان مى‌كنند كه خداوند در عرش سكونت دارد و فرشتگان حامل
| |
|
| |
| عرش خداوند مى‌باشند هرچند فرشتگان نسبت به خدا ضعيف هستند ولى ضعيف بار قوى مى‌كشد و تحمّل
| |
|
| |
| سنگينى مى‌كند ناگفته پيداست كه نسبت دادن اينگونه سخنان يا از نادانى آنهاست يا غرض‌ورزى آنها را نسبت
| |
|
| |
| به شيعيان نشان مى‌دهد.قاضى نور الله شهيد در كتاب مجالس واقعه‌اى را نقل مى‌كند كه در آن امام صادق(ع)
| |
|
| |
| به حسن بيان و قدرت ادبى مؤمن طاق اشاره مى‌كند و وى را تأئيد مى‌نمايد كه طالبان مى‌توانند بدانجا رجوع نمايند
| |
|
| |
| باب پنجم:
| |
|
| |
| باب پنجم كتاب دربارۀ كراميان است اين گروه پيروان ابو عبد الله محمد بن كرام هستند ابو عبد اللّه
| |
|
| |
| كرام داراى تأليفات بسيارى است كه مملو از ترّهات و ياوه‌گوئى است اين طائفه داراى‌گروههاى بسيارى هستند كه عبارتند از:طرائفيان،اسحاقيان،عابديان،يونانيان،سورميان،
| |
|
| |
| هيصميان.اينان معتقدند كه خدايتعالى جسم بوده و جوهر است لذا محل حوادث بوده و
| |
|
| |
| داراى جهت و مكان مى‌باشد.
| |
|
| |
| باب ششم:
| |
|
| |
| باب ششم دربارۀ طايفه جبريان سخن مى‌گويد فخر كه خود از اشاعره بوده و جبرى مسلك است مى‌خواهد
| |
|
| |
| اتّهامات جبرى بودن را از خود دفع كند لذا مى‌گويد كه معتزله ما را جبرى و مجبّرى مى‌نامند و اين خطاى آنهاست
| |
|
| |
| زيرا ما اعتقاد داريم به قادر بودن انسان ولى وى را موجد افعال نمى‌دانيم
| |
|
| |
| باب هفتم:
| |
|
| |
| باب هفتم دربارۀ مرجئيان بحث مى‌كند در وجه‌تسميه اينان گفته‌اند كه اين طايفه مجرم را مجازات نمى‌كنند
| |
|
| |
| بلكه كيفر آن را بخدا واگذار مى‌كنند.اين طايفه كار را بدانجا كشانده‌اند كه مى‌گويند آدمى هم نمى‌تواند به خطا و
| |
|
| |
| جرم انسان ديگرى حكم كند بلكه اين كار مخصوص خداست اين گروه در روزگار بنى اميّه بوجود آمدند و داراى
| |
|
| |
| پنج گروه‌اند.
| |
|
| |
| باب هشتم:
| |
|
| |
| باب هشتم در بيان احوالات صوفيه و طوايف آنهاست فخر به يك طايفه از آنها ارزش زيادى قائل
| |
|
| |
| و به مدح آنها مى‌پردازد آنهائيكه راه معرفت اللّه را در تصفيه نفس و تجرد روح از علايق بدن مى‌دانند وى اين
| |
|
| |
| طريقه را نيكوترين و نزديكترين راهها مى‌داند اين طائفه پس از اداء فرايض به نوافل مى‌پردازند و به فكر و ذكر و
| |
|
| |
| مراقبت نفس مشغولند و همه سعى و تلاش آنها اينست كه باطن و سرّ خود را متوجّه حضرت حق كنند و
| |
|
| |
| هرگز از او غافل نباشند فخر اين گروه را صاحبان حقيقت دانسته و به آنها مباهات مى‌كند ولى
| |
|
| |
| ظاهرا نسبت به طوايف ديگر ارزش زيادى قائل نيست.
| |
|
| |
| باب نهم:
| |
|
| |
| باب نهم در بيان احوالات كسانى است كه تظاهر به اسلام مى‌كنند اين طايفه شش گروه‌اند باطنيان
| |
|
| |
| يكى از آن گروهاست كه فخر بشدّت از آنها متنفّر است وى زيان اينها را به دين مقدّس اسلام بيشتر از
| |
|
| |
| زيان همه كافران مى‌داند زيرا مراد باطنيان ابطال شريعت و انكار وجود خداست اين گروه به هيچ دينى
| |
|
| |
| معتقد نبوده و معاد را انكار مى‌كنند ولى با اينهمه تظاهر به اسلام مى‌كنند فخر در اينجا هم به ياوه‌گوئى‌هاى خود نسبت
| |
|
| |
| به شيعيان
| |
|
| |
| فصل دهم:
| |
|
| |
| باب دهم كه آخرين باب كتاب را تشكيل مى‌دهد به شرح فرق بيگانه از اسلام مى‌پردازد كه
| |
|
| |
| عبارتند از:يهوديان،نصارى،زردتشتيان،صابيان و فلاسفه
| |
|
| |
| همه يهوديان به حضرت موسى(ع)،هارون،يوشع ايمان دارند يهوديان منكر نسخ در احكام و
| |
|
| |
| بداء در امور تكوينى هستند و براين باورند كه خداى تعالى از روز ازل پروندۀ نظام هستى را بسته و هيچ چيزى قابل
| |
|
| |
| نسخ و تغيير نيست به نظر فخر بيشتر طوايف يهود مشبّهه‌اند.
| |
|
| |
| گروه دوّم كه به نصارى معروف است مى‌گويند كه حضرت عيسى فرزند خداست و مصلوب شده است اين
| |
|
| |
| گروه خود 5 طايفه‌اند:
| |
|
| |
| 1-ملكائيان:ملكا در رم ظاهر شد و بسيارى را كافر كرد به عقيدۀ وى اتحاد خدا با عيسى
| |
|
| |
| تا موقع مصلوب شدن مسيح نيز بحال خود باقى بود.
| |
|
| |
| 2-نسطوريان كه همزمان با مأمون بودند اين گروه عقيده
| |
|
| |
| دارند كه اتّحاد خدا با عيسى در موقع مصلوب شدن نبود.شهرستانى اشاره مى‌كند كه نسطوريان در ميان مسيحيان
| |
|
| |
| مانند معتزله در ميان مسلمانان بوده است.
| |
|
| |
| 3-يعقوبيان:اتحاد خدا با عيسى را همانند تركيب‌آسا در
| |
|
| |
| شير مى‌داند.
| |
|
| |
| 4-فرموريوسيان كه كوشيدند تا عقايد مسيحيان را با فلسفه تطبيق كنند.
| |
|
| |
| 5-ارمانوسيان‌كسانى هستند كه معتقدند حق تعالى،عيسى را براساس اضافه تشريفيّه،پسر خود خوانده است.
| |
|
| |
| ناگفته پيداست كه در قرآن كريم طايفه نصرانى مورد ابطال حضرت حق وارد شده است.
| |
|
| |
| زردتشتيان پيروان زردتشت مى‌باشند وى از اهالى آذربايجان بوده و در زمان گشتاسب ادّعاى
| |
|
| |
| پيامبرى نموده است جالب اينجاست كه بسيارى از فقها زردتشت را همرديف ساير انبياى الهى قرار داده‌اند
| |
|
| |
| مانند شيخ مفيد در«اوائل المقالات»و شيخ طوسى در نهايه متذكر اين مساله شده‌اند.
| |
|
| |
| صابيان طايفه‌اى بودند كه در زمان حضرت ابراهيم(ع)زندگى مى‌كردند اينها اعتقاد داشتند كه هفت
| |
|
| |
| ستاره بعنوان مدبّر و آفريدگار جهان بشمار مى‌آيند كه حضرت ابراهيم به احتجاج آنها برخواست و حادث
| |
|
| |
| بودن آنها را ثابت كرد و فرمود:'''«انّى لا احبّ الآفلين»'''
| |
|
| |
| آخرين فرقه كه فخر رازى بشدّت با آنها مخالف است فرقه فلاسفه است وى در جوانى به فلسفه
| |
|
| |
| و كلام اشتياق فراوانى داشت و مدّتى از عمر خود را دراين‌كار صرف نمود ولى در اواخر يكسره به نقد
| |
|
| |
| و ابطال كلام فلاسفه پرداخت و دراين زمينه به تأليفاتى همت گماشت كه در بيان اصول دين و ابطال
| |
|
| |
| شبهات فلاسفه است مانند نهاية العقول،المباحث المشرقيّه،كتاب الملخص،شرح اشارات
| |
|
| |
| بو على،كتاب جوابات المسائل النجّاريه،كتاب البيان و البرهان فى الرّد على اهل الزيغ و الطغيان،
| |
|
| |
| كتاب المباحث المعاديّه فى المطالب المعاديّه،كتاب تهذيب الدلائل فى عيون المسائل،كتاب
| |
|
| |
| اشارة النّظار الى لطائف الاسرار
| |
|
| |
| در پايان رساله فخر رازى در تعصّب شديد،اظهار تسنّن كرده و به آن مباهات مى‌كند.
| |
|
| |
|
| |
|
| |
| ==معرفى اجمالى:==
| |
|
| |
|
| |
| رسالۀ حاضر در فلاحت و كشاورزى است كه توسّط فخر رازى به رشتۀ تحرير درآمده است.
| |
|
| |
| ==گزارش محتوا:==
| |
|
| |
|
| |
| اين رساله از يك مقدّمه و دوازده مسأله تشكيل يافته است در مقدّمه گفته مى‌شود كه فلاحت به معناى برزگرى و درخت
| |
|
| |
| نشاندن است و ريشۀ آن از شكافتن زمين است لذا عرب به لب زيرين شكافته افلح گويد در
| |
|
| |
| فايدۀ اين علم گفته مى‌شود كه اصل همۀ صفت‌هاست و از پرمنفعت‌ترين علوم بشمار مى‌آيد و حضرت آدم(ع)
| |
|
| |
| اوّلين كسى بود كه در روى زمين كشاورزى نمود و بعد از ايشان انبياء و اولياى زيادى به كار كشاورزى پرداختند
| |
|
| |
| مسأله اوّل:
| |
|
| |
| در مسالۀ اوّل علامات زمينهاى خوب و بد را بيان مى‌كند اگر زمينى خاكش سياه و گلش سرخ باشد آن
| |
|
| |
| زمين براى كشاورزى و درختكارى خوب است چون هم بارانهاى زيادى را در خود ذخيره مى‌كند و هم به آب
| |
|
| |
| اندكى قناعت مى‌ورزد امّا زمينى كه گل آن سفيد و شوره‌اى باشد اصلا فايده‌اى نمى‌بخشد.
| |
|
| |
| مسأله دوّم:
| |
|
| |
| در مساله دوّم به زمان درو كردن گندم و جو اشاره كرده و نحوۀ نگهدارى آنها را بيان مى‌كند.درو كردن جو بايد زودتر انجام
| |
|
| |
| شود چون اگر ديرتر درو شود كاهش وزن پيدا كرده و كشاورز متضرّر مى‌شود ولى گندم را زمانى درو مى‌كنند كه هنوز
| |
|
| |
| طعم آن شيرين بوده و مرطوب باشد در نحوۀ نگهدارى آنها گفته مى‌شود كه در انبار بايد سوراخ‌هاى زيادى وجود داشته
| |
|
| |
| باشد تا بخار از آنها تخليه شود همچنين انبار نبايد نمناك بوده و نزديك اصطبل باشد چون موجب فساد
| |
|
| |
| آنها مى‌شود.
| |
|
| |
| مسأله سوّم:
| |
|
| |
| مسالۀ سوّم دربارۀ نحوه آفت‌زدايى رز صحبت مى‌كند كه يكى از آفت‌هاى مهم رز كرم و غنچه است اگر در وقت
| |
|
| |
| بريدن رز داس را به سير بماليم اين مساله حل مى‌شود و در وقت وزش باد كرم و غنچه از بين مى‌رود.
| |
|
| |
| مسأله چهارم:
| |
|
| |
| در مسالۀ چهارم درباره تطعيم درخت انگور بحث مى‌كند كه براساس ايجاد سوراخ در قسمت زيرين رز حاصل مى‌شود.
| |
|
| |
| مسأله پنجم:
| |
|
| |
| مسالۀ پنجم:درخت انگور با هيچ درختى پيوند قبول نمى‌كند چون شباهتى با آنها در خود نمى‌بيند مگر با درخت
| |
|
| |
| چنار كه در چوب و برگ با هم شبيه‌اند.
| |
|
| |
| مسأله ششم:
| |
|
| |
| در مسالۀ ششم راه‌حلّى ارائه مى‌شود كه با انجام آن مى‌شود انگور بدون هسته بوجود آورد.
| |
|
| |
| مسأله هفتم:
| |
|
| |
| در مساله هفتم نحوه درست كردن انگور ترياق را بيان مى‌كند جالب توجه اينكه اين مساله بعنوان يكى از عجايب علوم رومى بشمار مى‌رود.
| |
|
| |
| مسأله نهم:
| |
|
| |
| در مسالۀ نهم علامات رسيدن انگور را بيان مى‌كند.گروهى مى‌گويند علامات رسيدن انگور آنست كه اگر تا
| |
|
| |
| مدّت شش روز در جايى نگهدارى شود هيچ تغييرى در وى حاصل نمى‌شود.بعضى گفته‌اند علامت رسيدن آنست
| |
|
| |
| كه اگر انگورى را بفشارند هسته‌اش بيرون مى‌پرد.
| |
|
| |
| مسأله دهم:
| |
|
| |
| در مساله دهم به پيوند بعضى از درختان اشاره مى‌كند مثلا اگر نارنج را با ترنج پيوند دهيم ليموى بزرگ حاصل مى‌شود و اگر بادام
| |
|
| |
| را با درخت تمشك تركيب كنيم پستۀ عجيبى بوجود مى‌آيد اينگونه پيوندها از غرايب علم كشاورزى است.
| |
|
| |
| فخر رازى در پايان رساله،مساله‌اى را مطرح مى‌كند كه نحوۀ توليد بادام شيرين و لطيف را به طالبان علم ارائه مى‌دهد.
| |
|
| |
| در خاتمه اين نكته را متذكر مى‌شويم كه در زمان قديم چون علوم مختصر و محدود بودند لذا امكان احاطه بر علوم بر علماء فراهم بود مانند بو على كه بر
| |
|
| |
| همۀ رشته‌هاى علمى زمان خودش مسلّط بود ولى اكنون با پيشرفت علوم و تخصصّى شدن آن محال است كسى در همۀ علوم تبحّر و
| |
|
| |
| احاطۀ لازم داشته باشد مثلا كشاورزى علمى است كه تخصّص در آن مستلزم يك عمر كار علمى است.
| |
|
| |
|
| |
|
| |
| ==معرفى اجمالى:==
| |
|
| |
|
| |
| رسالة الطير يكى از شاهكارى‌هاى فلسفى و عرفانى شيخ الرئيس است وى توانست مسائل پيچيده فلسفى و
| |
|
| |
| عرفانى را در قالب تمثيل و رمز بطور جالب و جذّاب براى خوانندگان ارائه دهد.يكى از كسانى كه به ترجمه
| |
|
| |
| اين رساله همّت گماشت احمد بن محمد بن القاسم بن احمد بن خديو الاخسيكتى ملقب به ذو الفضائل است
| |
|
| |
| كه در نظم و نثر تبحّر فراوانى داشته و بيشتر ادباء و فضلاى خراسان شاگردان وى بودند.در طول تاريخ كسانى مانند
| |
|
| |
| غزّالى خواستند به سبك بو على منطق الطير بنويسند ولى دراين ميان رسالۀ شيخ چشمگير بوده و
| |
|
| |
| از جايگاه ويژه‌اى برخوردار مى‌باشد.
| |
|
| |
| ==گزارش محتوا:==
| |
|
| |
|
| |
| بو على در ابتداى رساله در جستجوى رفيقى برمى‌آيد تا اندوه وى را گوش داده تا بو على احساس آرامش و راحتى
| |
|
| |
| كند ولى افسوس كه چنين دوستى يافت نمى‌شود چون رفقاى اين روزگار در حكم بازرگانى هستند كه در وقت
| |
|
| |
| حاجت به انسان روى مى‌آوردند و در وقت بى‌نيازى روى مى‌گردانند مگر دوستان الهى و برادران حقيقت
| |
|
| |
| كه مدار رفاقت آنها قرابت الهى و رضاى حق است و ناگفته پيداست كه مخاطب اين رساله همان
| |
|
| |
| دوستان الهى هستند بو على قبل از پرداختن به اصل داستان نكاتى را به دوستان حقيقت متذكّر مى‌شود كه در اين
| |
|
| |
| مجال اختصارا به آنها اشاره مى‌شود:
| |
|
| |
| بو على به برادران سفارش مى‌كند كه حقيقت را نسبت به يكديگر آشكار كنند و پرده‌ها را از روى عقول
| |
|
| |
| خود بردارند تا بعضى از آنها برخى ديگر را مطالعه كرده و به كمال راه يابند دوستان الهى بايد مانند خارپشت بواطن خود را
| |
|
| |
| آشكار كرده و ظواهر خود را پنهان كنند زيرا خداى تعالى بر بواطن آنها آشكار و بر ظواهر آنها خفى است.
| |
|
| |
| برادران بايد مانند مار از پوست خود منسلخ شده و بيرون آيند و مانند كرم نرم و آهسته حركت كنند و مانندعقرب باشند تا سلاح آنها همواره در پشت‌شان شيطان را نشانه بگيرد زيرا شيطان هميشه از
| |
|
| |
| پشت‌سر انسان را مى‌فريبد.بو على سفارش مى‌كند كه مرگ را پيوسته دوست داشته باشيد تا به حيات
| |
|
| |
| ابدى دست يابيد و مانند مرغان پرواز كنيد و در يك آشيانه قرار نگيريد مانند شترمرغ باشيد كه سنگ گرم
| |
|
| |
| بيابان را مى‌خورد و مانند افعى كه استخوانهاى سخت را مى‌بلعد و مانند سمندر در ميان آتش باشيد كه فرداى قيامت
| |
|
| |
| آتش ضررى به شما نرساند و مانند خفّاش باشيد كه در روز بيرون نمى‌رود تا از دست دشمنان در امان باشد.
| |
|
| |
| بو على شجاع‌ترين مردم را كسى مى‌داند كه به فردا اعتماد كند به نظر وى بددل‌ترين مردم كسى است كه از كمال خويش بازماند
| |
|
| |
| اگر فرشته‌اى از كار زشت اجتناب كند و اگر بهايم مرتكب قبيحى شوند نبايد تعجّب كنيد چون فرشته
| |
|
| |
| آلت فساد ندارد و بهايم هم آلت عقل ندارند بلكه از كار آدمى تعجّب كنيد كه با وجود قوّۀ شهوت آنرا
| |
|
| |
| منقاد عقل مى‌سازد چنين انسانى از فرشته هم برتر است و برعكس اگر آدمى عقل را اسير شهوت و هواهاى
| |
|
| |
| نفسانى سازد وى از حيوان هم پست‌تر است زيرا حيوان عقل ندارد در حاليكه چنين آدمى داراى قوّۀ عقلانى
| |
|
| |
| مى‌باشد شيخ الرئيس بعد از تمهيد مقدّمات به داستان پرندگان مى‌پردازد كه مضمون آن چنين است كه
| |
|
| |
| گروهى از صيّادان براى صيد بيرون آمده و دامهاى مختلفى پهن كردند علوفه بر روى آن پاشيدند و خودشان
| |
|
| |
| نيز پنهان شده و منتظر آمدن صيد بودند و من در ميان مرغان بودم چون ما را ديدند با آواز خودش ما
| |
|
| |
| را صدا زدند و ما هم چون نعمت و آسايش زيادى ديديم بدون هيچ شك و ريبى در آنجا فرود آمديم ولى به
| |
|
| |
| يكباره در دام صيادان گرفتار شديم هرچقدر براى آزادى خود كوشش مى‌كرديم به نتيجه‌اى نمى‌رسيديم و بند
| |
|
| |
| دامها بر اندام و اعضاى ما سخت‌تر مى‌شد مدتى در فكر رهايى از قفس بوديم ولى ديرى نپاييد كه همگى نااميد ومأيوس شديم بالاخره هريك به گوشه‌اى خزيديم و بعد از مدتى چنان با محيط خود گرفتيم كه اصلا پرنده بودن
| |
|
| |
| خودمان را فراموش كرديم.روزى از ميان بندهاى قفس بيرون را نگاه مى‌كرديم عدّه‌اى از مرغان را ديديم كه پر و بال
| |
|
| |
| خود را از قفس بيرون كشيده و با زحمت فراوان پرواز مى‌كردند چون پاى آنها نيز اسير دامها بود لذا نه به‌طور كلى آزاد
| |
|
| |
| بودند و نه اسير.در اين ميان وقتى آنها را نظاره كردم گذشته و اصل خود را به ياد آوردم كه من هم روزگارى
| |
|
| |
| پرنده بودم و مثل آنها پرواز مى‌كردم پس اكنون چگونه خود را به اسارت الفت داده و با قفس خوى گرفته‌ام؟
| |
|
| |
| در اينحالت اندوه عجيبى تمام وجودم را دربر گرفت به‌طورى كه نزديك بود از آن غصّه هلاك شوم.
| |
|
| |
| با گريه و زارى آنها را صدا زدم تا راه آزادى از قفس را به من نشان بدهند آنها ابتداء از من وحشت كردند
| |
|
| |
| چون صداى صيادان در ذهن آنها تداعى شده بود ولى با سوگندهاى فراوانى كه من خوردم بالاخره به طرف من آمدند و من با
| |
|
| |
| كمك و يارى آنها از قفس خلاصى يافتم بعد از رهايى به آنها گفتم كه اين بند را از پاى من باز كنيد تا من راحت پرواز
| |
|
| |
| كنم آنها در جواب گفتند كه اگر اينكار در توان ما بود اوّل بند از پاى خود باز مى‌كرديم و شما هم از طبيبى كه خود بيمار است
| |
|
| |
| دارو طلب نكنيد چون فايده‌اى نمى‌دهد.پرندگان همگى براى رهايى از بند پرواز مى‌كنند و در ميان راه منظره‌هاى
| |
|
| |
| زيبايى را مشاهده مى‌كنند ولى اين‌بار به هيچ يك از آنها اعتناء نمى‌كنند چون قبلا مزۀ تلخ اسارت را چشيده
| |
|
| |
| بودند بعد از مدّتى به سر كوهى مى‌رسند وقتى نگاه مى‌كنند هشت كوه ديگر مى‌بينند كه در نهايت عظمت و بلندى است
| |
|
| |
| به طورى كه چشم از ديدن انتهاى آن عاجز مى‌ماند.دوستان گفتند كه فرود آمدن در اينجا جايز نيست بايد طىّ طريق
| |
|
| |
| كرد تا به سر منزل مقصود رسيد چون ممكن است صيّادانى در كمين ما باشند
| |
|
| |
| بالاخره با رنج و زحمت زيادى خود را به بالاى كوه هفتم رسانديم بعضى از دوستان گفتند كه اكنون‌وقت استراحت است و ما ديگر نمى‌توانيم پرواز كنيم لذا مدّت كوتاهى آنجا رحل اقامت گزيديم بوستان
| |
|
| |
| و آبادى حيرت‌انگيزى را مشاهده نموديم ولى آواز برآمد كه اكنون وقت استراحت نيست و همانا توقّف در اينجا عمر ضايع
| |
|
| |
| كردن است چون احتمال دارد صيادان در تعقيب ما باشند لذا به سرعت پرواز كرديم و چون به كوه هشتم رسيديم
| |
|
| |
| مرغانى ديديم كه در ظرافت و لطافت و حسن كمال و بهاء منحصر بفرد بودند وقتى گرفتارى خود را بر آنها عرضه
| |
|
| |
| داشتيم گفتند كه پشت اين كوه شهرى است كه پادشاه آنجا حاجت هر مظلومى را برآورده مى‌سازد لذا با شور
| |
|
| |
| و شعف زيادى خود را به قصر پادشاه رسانديم چون آنها ما را به حضور ملك راه دادند جمال و جلال پادشاه بر
| |
|
| |
| ما ظهور كرد و ما بيهوش و مدهوش افتاديم.بعد از هوشيارى پادشاه فرمود كه حلّ گرفتارى شما به دست آن‌كس است
| |
|
| |
| كه شما را گرفتار نموده است لذا من رسولى پيش آنان مى‌فرستم تابند از پاى شما باز كرده و شما را از بدى برهاند.
| |
|
| |
| پس همراه فرستاده پادشاه برگشتيم دوستان دربارۀ جمال و بهاى پادشاه از من سؤال كردند و من در نهايت زيبايى
| |
|
| |
| و جمال وى را توصيف كرده و ستودم ولى متأسفانه دوستان بر من خرده گرفته و زبان به ملامت من
| |
|
| |
| گشودند و مرا به معالجۀ طبّى سفارش نمودند افسوس كه سخنان من در نزد اينان ضايع گشت و بى‌اثر ماند
| |
|
| |
| و من از خداوند متعال استعانت جسته و از چنين مردم نادانى
| |
|
| |
| بيزارى مى‌جويم.
| |
|
| |
| اين خلاصه داستانى بود كه بو على از زبان پرندگان به رشته تحرير درآورده است بعد از بو على شارحانى پيدا شدند و
| |
|
| |
| نكات حكمى و عرفانى رساله را تأويل و تفسير نمودند
| |
|
| |
|
| |
|
| |
| ==معرفى اجمالى:==
| |
|
| |
|
| |
| از آنجا كه مهمترين جهان‌بينى انسان شناخت مبداء و معاد است از اينروى اكثر فلاسفۀ اسلامى كوشيدند تا
| |
|
| |
| دراين زمينه تأليفاتى داشته باشند اثير الدين ابهرى هم به اين مسالۀ مهم پى‌برده و به نوشتن اين رساله همت گماشته
| |
|
| |
| است البته سطح اين نوع كتابها غالبا متفاوت است مثلا مبداء و معاد صدر المتألهين به مراتب بالاتر از
| |
|
| |
| اينگونه رساله‌هاست ولى رسالۀ حاضر در زمان خودش حائز اهميت است.ابهرى از دانشمندان معروفيست
| |
|
| |
| كه در عصر خواجه نصير الدين طوسى مى‌زيست.
| |
|
| |
| ==گزارش محتوا:==
| |
|
| |
|
| |
| رساله مبداء و معاد كه به كلمات عشرۀ ابهرى معروف است از ده كلمه تشكيل يافته جالب توجّه
| |
|
| |
| اينكه ابهرى در پايان هر كلمه مطالبى را تحت عنوان«سرّ»براى طالبان علم ارائه مى‌دهد كه از اهمّيت
| |
|
| |
| فوق‌العاده‌اى برخوردار مى‌باشد.
| |
|
| |
| كلمه اوّل:
| |
|
| |
| وى در كلمۀ اوّل به اثبات باريتعالى مى‌پردازد بدين‌گونه كه هرچيزى كه موجود است اگر محتاج به علّت فاعلى
| |
|
| |
| نباشد بلكه صرفا حقيقت وجود از ذات وى انتزاع شود آن حقيقت واجب الوجود بالذّات خواهد بود.
| |
|
| |
| يكى از اسرار مهمّ اينست كه چون تمامى ممكنات به او احتياج و افتقار دارند لذا باريتعالى اوّل است و وجود
| |
|
| |
| او چون محتاج به غير نيست لذا اشرف است ناگفته پيداست كه وجود حق تعالى علت العلل اشياء
| |
|
| |
| بوده و تمام موجودات امكانى به او احتياج دارند.
| |
|
| |
| كلمه دوّم:
| |
|
| |
| در كلمۀ دوّم به بحث مقولات عشر مى‌پردازد بدين ترتيب كه ممكن الوجود يا جوهر است و يا عرض.
| |
|
| |
| سپس به بيان جواهر پنجگانه پرداخته و در نهايت اعراض نه‌گانه را مورد بررسى قرار مى‌دهد در پايان كلمه دوّم
| |
|
| |
| تحت عنوان«سرّ»به عقل فعّال اشاره مى‌كند كه نفوس انسانى را از قوّه به فعليّت درمى‌آورد و در اثرتجلّى و ظهور عقل فعال بر قواى باطنى انسان است كه علوم و معارف قابل درك و فهم مى‌باشد.
| |
|
| |
| كلمه سوّم:
| |
|
| |
| كلمۀ سوّم،درباره اجسام بحث كرده و به تقسيمات آن اشاره مى‌كند كه جسم يا بسيط است
| |
|
| |
| و يا مركّب.بسيط آنست كه از اجسام مختلف تشكيل نشده باشد برخلاف مركّب كه از اجسام
| |
|
| |
| مختلف تركيب يافته است و جسم بسيط يا علوى است و يا سفلى.
| |
|
| |
| جسم علوى همان املاك نه‌گانه است كه آنها را آباد خوانند و جسم سفلى همان عناصر چهارگانه آب،باد،
| |
|
| |
| خاك و آتش مى‌باشد به اجسام مركّب مواليد نيز گفته مى‌شود مانند نباتات،حيوانات و معادن
| |
|
| |
| در اينجا لازم است به ترتيب به افلاك نه‌گانه اشاره شود كه عبارتند از:فلك قمر،عطارد،زهره،آفتاب،
| |
|
| |
| مرّيخ،مشترى،زحل،فلك البروج،فلك الافلاك.
| |
|
| |
| كلمه چهارم:
| |
|
| |
| كلمۀ چهارم دربارۀ فلك الافلاك است به عقيدۀ قدما هيچ جسمى در نظام هستى بزرگتر از فلك اعظم نيست و آن
| |
|
| |
| همان است كه در لسان شريعت به عرش تعبير مى‌شود و همۀ اجسام عالم درون اوست و او را جسم كل نيز
| |
|
| |
| مى‌نامند و نفس اين فلك را نفس كل گفته و لوح محفوظ نيز مى‌خوانند و اولين چيزى كه باريتعالى ايجاد
| |
|
| |
| كرده است همين نفس كل است كه در لسان روايات به«اوّل ما خلق اللّه»تعبير شده است.
| |
|
| |
| خوانندگان محترم توجّه داشته باشند كه اين نوع مباحث در رابطه با نجوم قديم قابل تفسير مى‌باشد و اكنون
| |
|
| |
| بسيارى از مبانى نجوم بطلميوس منسوخ شده است.
| |
|
| |
| كلمه پنجم:
| |
|
| |
| در كلمۀ پنجم گفته مى‌شود كه همه افلاك داراى حيات‌اند ولى عناصر بجهت عدم اعتدال فاقد حيات هستند
| |
|
| |
| زيرا حيات همواره در جايى است كه داراى اعتدال است پس وقتى افلاك به گردش درمى‌آيند و در مسيرعناصر قرار مى‌گيرند شعاع و حرارت كواكب به عناصر منتقل شده او را پرورش مى‌دهد لذا عناصر بواسطه فيض الهى
| |
|
| |
| روح نباتى را از عقل فعال دريافت مى‌كنند هرچه اعتدال زيادتر باشد رتبه وجودى قوى‌تر مى‌شود يعنى ابتدا روح نباتى
| |
|
| |
| قبول مى‌كند سپس روح حيوانى و در نهايت كه به اعتدال حقيقى روى آورد روح ملكى قبول مى‌كند و بدين‌وسيله مبداء و
| |
|
| |
| معاد به همديگر پيوند مى‌خورند.
| |
|
| |
| كلمه ششم:
| |
|
| |
| در كلمۀ ششم دربارۀ قواى ادراكى و تحريكى انسان صحبت مى‌كند و مدركات ظاهرى و باطنى انسان را مورد
| |
|
| |
| بررسى قرار مى‌دهد ادراك باطنى انسان پنج تاست كه عبارتند از:حس مشترك،خيال،وهم،حفظ،تخيّله
| |
|
| |
| كلمه هفتم:
| |
|
| |
| در كلمه هفتم به مراتب سه‌گانه عقل بشرى اشاره مى‌كند كه عبارتند از:عقل هيولانى،عقل بالملكه و عقل بالفعل
| |
|
| |
| عقل هيولانى آنست كه در آن هيچ نقش و صورتى وجود ندارد.عقل بالملكه آنست كه در آن اوّليات و
| |
|
| |
| محسوسات و وجدانيات حاصل شده است ولى عقل بالفعل بعد از تأليف و تركيب ميان اوليات
| |
|
| |
| و بديهيّات حاصل مى‌شود عقل بالفعل در رهگذر غوطه‌ورى در معقولات مى‌تواند به عقل مستفاد تبديل شود
| |
|
| |
| كلمه هشتم:
| |
|
| |
| در كلمۀ هشتم دربارۀ منبع خير و شرف بودن باريتعالى بحث مى‌كند كه از او هيچ شرّى صادر نمى‌شود و تمامى
| |
|
| |
| مخلوقات باريتعالى خير است.
| |
|
| |
| كلمه نهم:
| |
|
| |
| در كلمۀ نهم دربارۀ قضا و قدر و اثبات تجرد نفس سخن به ميان مى‌آورد.هر عملى كه در لوح محفوظ منقوش است
| |
|
| |
| آنرا قضاى الهى نامند و هرچه سال به سال و ساعت به ساعت بوجود مى‌آيد كه در لوح است آن را قدر مى‌خوانند
| |
|
| |
| ابهرى در اثبات تجرّد نفس همان برهان بو على را به شكل ديگرى مطرح مى‌كند و در اين ميان به نكات
| |
|
| |
| عرفانى هم اشاره مى‌كند.
| |
|
| |
| كلمه دهم:
| |
|
| |
| كلمۀ دهم كه آخرين كلمۀ رساله را تشكيل مى‌دهد دربارۀ وجود ذهنى و عينى بحث مى‌كند.يكى از تقسيمات وجود
| |
|
| |
| آنست كه موجود بما هو موجود يا ذهنى است و يا عينى.عينى آنست كه آثار خارجى بر آن مترتّب مى‌شود
| |
|
| |
| ولى ذهنى آنست كه آثار خارجى ندارد
| |
|
| |
| ابهرى در اين كلمه به مطلب لطيفى اشاره مى‌كند كه روح انسان وقتى از بدن مفارقت مى‌كند علم و افعال خود را
| |
|
| |
| يك‌به‌يك به ياد مى‌آورد هر فعل و علمى كه الهى بود بر اثر آن روح احساس راحتى مى‌كند ولى اگر علوم و افعال او
| |
|
| |
| وهمى و يا شيطانى بودند ترس و نفرت روح را دربرمى‌گيرد و از اينجاست كه انسان مى‌تواند به حشرونشر
| |
|
| |
| وقوف پيدا كند.در پايان به سرّى از اسرار اشاره كرده و رساله را به پايان مى‌رساند.
| |
|
| |
|
| |
|
| |
| ==معرفى اجمالى:==
| |
|
| |
|
| |
| «شرح رسالة الطير» در واقع تفسير و تأويل كلمات بو على است.
| |
|
| |
| ==گزارش محتوا:==
| |
|
| |
|
| |
| شارح ابتداء به شرايط دوستى اشاره مى‌كند كه
| |
|
| |
| همواره در ميان دو فردى باشد كه به يكديگر شناخت كافى داشته و بر هيأت نفس يكديگر مطلّع باشند
| |
|
| |
| و چون در مطلوب متّفق باشند محبت و مودّت ميان آنها بمراتب بيشتر از ساير افراد خواهد بود.
| |
|
| |
| البته وقتى اخوت و صداقت برادران بر يكديگر ثابت شد لازم است كه آنها رازهاى خود را نسبت به
| |
|
| |
| يكديگر آشكار سازند چون اگر برادرى از لحاظ معرفت از ديگرى بيشتر باشد مى‌تواند از وى كسب كمال كند و اگر
| |
|
| |
| كمتر باشد آن ديگرى از وى كمال اخذ مى‌كند همچنين بر برادران لازم است يكديگر را مطالعه كرده تا كمالاتشان
| |
|
| |
| زياد شود.شارح به نفس ناطقه انسان اشاره كرده و دو قوّۀ عالمه و عامله وى را مورد بررسى قرار مى‌دهد.
| |
|
| |
| شيخ الرئيس به دوستان سفارش مى‌كند كه مانند خارپشت باشيد.شارح به بيان خصوصيّات خارپشت
| |
|
| |
| مى‌پردازد كه مهمترين آنها اينست كه معمولا وى از طعام امتناع مى‌كند و بيشتر از چهل روز هم مى‌تواند غذا نخورد
| |
|
| |
| شارح سپس فوايد جوع را بيان كرده و علّت اينكه بعضى از عرفا مدّت زيادى از غذا امساك مى‌كنند را شرح
| |
|
| |
| و بسط مى‌دهد.بو على به برادران سفارش مى‌كند كه مانند مار از پوستين خود منسلخ شويد.معمولا مار از اوّل ربيع كه هوا
| |
|
| |
| معتدل مى‌شود شروع به پوست انداختن مى‌كند و روشنى چشم مار پس از پوست افكندن زياد مى‌شود.بو على با اين
| |
|
| |
| تشبيه بيان مى‌كند كه قالب آدمى نسبت با نفس همانند پوست مار است نسبت به خود مار هرچند در
| |
|
| |
| مشرب حكماء نفس داخل بدن نيست ولى متصرّف بدن است به‌هرحال صاحبان نفوس كامله براساس انقطاع
| |
|
| |
| از اغيار توانسته‌اند از بدن منسلخ شده و متوجّه حضرت حق شوند.
| |
|
| |
| شيخ الرئيس به برادران سفارش مى‌كند كه مرگ را دوست داشته باشيد تا به حيات ابدى نايل شويد.هركس به اختيار خوداز هواهاى نفسانى بميرد مى‌تواند حيات ابدى را بدست آورد
| |
|
| |
| بو على به‌طور رمز مى‌گويد كه زهر بخوريد تا زنده بمانيد شارح در اين باب به كيفيّت مبارزه با نفس مى‌پردازد وى مى‌گويد
| |
|
| |
| كه اعتدال نفوس شهوانى و غضبى و هرچه از اينها متولد مى‌شود و قطع تعلّقات عالم طبيعت كمتر از زهر خوردن نيست
| |
|
| |
| پس زهر خوردن اشاره‌اى است به سخت بودن اصلاح نفس.
| |
|
| |
| شيخ نفس انسانى را به پرنده تمثيل كرد و پريدن را به طلب كردن و اكتساب معقولات تشبيه نمود
| |
|
| |
| وقتى كه پرنده از ميان حلقات دامها بيرون را نگاه مى‌كرد مرغانى را ديد كه پروبال خويش را از قفس
| |
|
| |
| بيرون كشيده و بحدّى بودند كه نمى‌توانستند بپرند و هم بطور كلّى از بقاياى دام نجات نمى‌يافتند و اثر حلقهاى دام در پاى
| |
|
| |
| ايشان مانده بود.اين تشبيه در واقع صفت نفس ناطقه است مادامى كه با بدن است نه بطور كلّى از حقايق معقولات
| |
|
| |
| محجوب است و نه عين عقل و معقول است در اينجا شارح به بيان احوال نفوس در سعادت و شقاوت مى‌پردازد
| |
|
| |
| چون نفوس ناطقه داراى دو ركن اساسى قوه عالمه و عامله است عدّه‌اى از مردم هستند كه قوّۀ عالمه آنها مى‌تواند معقولات
| |
|
| |
| را به درستى تصوّر كند و همچنين قوۀ عامله آنها بر قواى بدنى كاملا مستولى است اينان همان انبياء و اوليا مى‌باشند
| |
|
| |
| نفسى كه از قصور استعداد يا غير آن نمى‌تواند تصوّر معقولات كند و قوۀ عامله وى هم معطّل بوده و از استيلاى نفس هم خبرى نمى‌باشد
| |
|
| |
| اين گروه همان كودكان،ابلهان و مجانين مى‌باشد و نفسى كه عالمه او تصوّر معقولات نكرده ولى عامله او ملكه فاضله و اخلاق نيكو
| |
|
| |
| حاصل كرده باشد اين گروه صلحاء الناس هستند كه پارسا ناميده مى‌شوند و نفسى كه تصوّر معقولات نكرده بلكه صورتهاى نادرستى
| |
|
| |
| را تصوّر كرده كه در واقع جهل مركّب است و عامله وى هم ملكه فاضله ندارد اين گروه ضالاّن و هالكان هستند.
| |
|
| |
| با دقّت در احوالات نفوس فوق سعادت و شقاوت آنها فهميده مى‌شود.
| |
|
| |
| در داستان آمده است كه چطور از كوههاى مختلفى عبور كرده تا به كوه هشتم رسيدند عبور از كوههاى مختلف در واقع
| |
|
| |
| پشت‌سر گذاشتن علوم رياضى و طبيعى است مرغان آن ديار كه همان نفوس مفارق‌اند طيور را غمگسارى كرده و
| |
|
| |
| در وراى اين كوه شهرى را به آنها نشان دادند كه همان علم اعلى است و صحنه‌هاى خوش آن ديار امور عامه است
| |
|
| |
| و بالاخره رسيدن به محضر پادشاه در واقع الهيّات بمعنى الاخص است كه متكفل اثبات باريتعالى و بررسى
| |
|
| |
| صفات اوست امّا حديث جلال و بهاء پادشاه آنستكه براى رسيدن به ذات باريتعالى هيچ راهى وجود ندارد
| |
|
| |
| و چنين نيست كه از جهت او حجابى باشد جز غايت انكشاف او بلكه غايت انكشاف او حجاب اوست
| |
|
| |
| در پايان گفته مى‌شود كه شارح با انصاف زيادى متذكر اين مطلب مى‌شود كه اين شرح اگر مطابق با سخنان بو على
| |
|
| |
| باشد توفيق خداوند سبحان است كه مرا موافقت كرده است و دوستان حتما از آن استفاده خواهند نمود و
| |
|
| |
| احيانا اگر مطابق و ملايم با سخنان شيخ الرئيس نباشد از جهت قصور و نقصان نمى‌باشد چون من تمام تلاش و كوشش
| |
|
| |
| خود را بكار بستم براين‌اساس هركه از دوستان بهتر از من مى‌توانند ارائه مطلب كنند من از آنها استفاده مى‌كنم.
| |
|
| |
|
| |
|
| |
| ==معرفى اجمالى:==
| |
|
| |
|
| |
| داستان‌سرايى به زبان مرغان شيوه‌اى است كه بيشتر عرفاء و حكماء بدان پرداخته و مطالب عرفانى و حكمى خود را
| |
|
| |
| در قالب رمز و اشاره به طالبان حقيقت ارائه كرده‌اند مثلا منطق الطير عطار،رسالة الطير شيخ الرئيس و نظاير اينها
| |
|
| |
| همگى زبانحال طيورى است كه در سجن طبيعت گرفتار شده‌اند و بالاخره نحوه رهايى و به كمال رسيدن خود را بيان مى‌كنند
| |
|
| |
| اين رساله نيز تقريبا در همين مضمون به رشتۀ تحرير درآمده است كه در اينجا به‌طور اجمال به آن اشاره مى‌شود.
| |
|
| |
| ==گزارش محتوا:==
| |
|
| |
|
| |
| حق تعالى چون مصوّر است اراده فرمود كه اصل مرا به صورت بازى بيافريند و من ابتداء در جايى زندگى مى‌كردم كه مرغان
| |
|
| |
| ديگرى هم آنجا بودند همۀ ما در كنار هم زندگى مى‌كرديم و زبان همديگر را خوب مى‌فهميديم روزى از روزها صيّادان قضا و قدر
| |
|
| |
| به منطقۀ ما آمدند و دامهاى زيادى پهن كردند و دانه ريختند و بالاخره مرا اسير نمودند پس از آنجا كه آشيانه من بود به جايى ديگر
| |
|
| |
| بردند و هر دو چشم مرا بستند و چهار بند مختلف بر من زدند و ده نفر بر من مأمور كردند پنج‌تاى آنها از پشت و پنج‌تاى آنها
| |
|
| |
| از جلو مرا همراهى مى‌كردند تا مرا به عالم تجريد بردند در آنجا همه دانسته‌هاى من به باد فراموشى سپرده شد.در آن ديار هر روز
| |
|
| |
| مدّتى مرا بيرون آورده و مقدارى از چشم‌هاى مرا باز مى‌كردند و من چيزهايى را مى‌ديدم كه تاكنون نديده بودم تا اينكه روزى تمام
| |
|
| |
| چشم مرا باز كردند و من جهان را بدين صفتى كه هست مشاهده نمودم همواره به خود مى‌گفتم آيا مى‌شود كه اين موكّلان چهار
| |
|
| |
| بند مرا باز مى‌كردند تا من از اين قيد و بندها فارغ شده و در هوا پرواز مى‌كردم؟تا بالاخره روزى موكّلان را از خود غافل
| |
|
| |
| ديدم از فرصت استفاده كرده به گوشه‌اى خزيدم و با بند لنگان به طرف صحرا حركت نمودم در صحرا شخصى را
| |
|
| |
| ديدم كه به طرف من مى‌آمد رفتم و در نهايت ادب و لطف به وى سلام كردم وى جواب سلام مرا داد چون به وى
| |
|
| |
| نگاه كردم ديدم محاسن و رنگ و بوى وى سرخ است فكر كردم جوان است گفتم اى جوان از كجا مى‌آيى؟
| |
|
| |
| گفت اى فرزند اين نحوۀ خطاب تو اشتباه است من اوّلين فرزند آفرينشم تو مرا جوان مى‌خوانى؟گفتم:پس‌چرا محاسنت سفيد نشده است گفت محاسنم سفيد بود امّا آنكسى كه ترا اينجا آورده و اسير گردانيده و اين
| |
|
| |
| بندهاى مختلف بر تو زده و اين موكّلان را بر تو مأمور كرده است مدّتهاست كه مرا نيز در چاه سياهى انداخته بود
| |
|
| |
| اين رنگ سرخ اثر آن اسارت است چون هر سفيدى كه با سياهى بياميزد سرخ خواهد شد گفتم از كجا
| |
|
| |
| مى‌آيى گفت:از كوه قاف چون وطن من آنجاست و آشيانه تو نيز آنجاست تو را از آنجا آورده‌اند ولى تو فراموش
| |
|
| |
| كرده‌اى گفتم اينجا چكار مى‌كنى؟گفت:من سيّاحم و پيوسته جهان‌گردى مى‌كنم و عجايب مى‌بينم گفتم از عجايب
| |
|
| |
| چه ديدى؟گفت هفت چيز ديدم 1-كوه قاف كه ولايت ماست 2-گوهر شب افروز 3-درخت طوبى
| |
|
| |
| 4-دوازده كارگاه 5-زره داودى 6-تيغ بلارك 7-چشمه زندگانى.پير عجايب هفتگانه را براى مرغ
| |
|
| |
| شرح داده و موانع و مشكلات رسيدن به كوه قاف را به وى گوشزد مى‌كند و در آخر چشمه زندگانى را به وى معرّفى
| |
|
| |
| مى‌كند كه در ظلمات است كه هركس طالب باشد بايد خضروار حركت كند و در آنجا قدم بگذارد.طير مى‌پرسد نشان ظلمات
| |
|
| |
| چيست؟پير مى‌گويد:سياهى و تو خود در ظلماتى امّا نمى‌دانى كسى كه مى‌خواهد به چشمه زندگانى برسد بايد مدّتهاى زيادى
| |
|
| |
| در تاريكى سرگردانى بكشد اگر اهل آن چشمه باشد عاقبت بعد از تاريكى لمحه‌اى از روشنايى را به آن نشان خواهند داد
| |
|
| |
| پس او بايد دنبال آن روشنايى را بگيرد تا به سرچشمه زندگانى برسد و در آنجا غسل نمايند تا از زخم تير بلارك ايمن گردد
| |
|
| |
| در اينصورت به استعداد عجيبى دست مى‌يابد كه خضروار از كوه قاف به آسانى مى‌گذرد.
| |
|
| |
|
| |
|
| |
| ==معرفى اجمالى:==
| |
|
| |
|
| |
| پرتونامه اثرى است كه در آن شيخ شهاب الدين سهروردى انديشه‌هاى اشراقى خود را بطور مختصر به زبان فارسى
| |
|
| |
| بيان نموده است.كسانى كه مى‌خواهند از آراء و افكار شيخ اشراق اطلاّع كافى داشته باشند مى‌توانند به حكمة الاشراق،
| |
|
| |
| تلويحات و مكارحات وى مراجعه نمايند
| |
|
| |
| ==گزارش محتوا:==
| |
|
| |
|
| |
| اين رساله در ده فصل تدوين شده است.
| |
|
| |
| فصل اوّل:
| |
|
| |
| شيخ اشراق در فصل اوّل به شرح بعضى از اصطلاحات فلسفى مى‌پردازد كه عبارتند از:
| |
|
| |
| 1-تبيين معناى علم حصولى 2-تعريف لفظ كلّى و جزئى 3-بررسى معناى ضرورت،امكان و امتناع 4-بحث
| |
|
| |
| پيرامون مفهوم استقراء 5-تعريف معناى جوهر و عرض و بيان معناى جسم
| |
|
| |
| همچنين شيخ اشراق بررسى مى‌كند كه كلّى هيچ‌وقت در خارج محقّق نمى‌شود و جايگاه آن صرفا در عقل انسان است.
| |
|
| |
| آنگاه ثابت مى‌كند كه صفت از محلّى به محلّ ديگر نمى‌تواند منتقل شود و در نهايت درباره جوهر فرد صحبت كرده و بر
| |
|
| |
| لا يتجزّى بودن آن در خارج برهان اقامه مى‌كند.
| |
|
| |
| فصل دوّم:
| |
|
| |
| در فصل دوّم ابتداء دربارۀ نهايت محدّد بحث مى‌كند سپس مفهوم زمان و مكان را روشن مى‌سازد.شيخ معتقد است
| |
|
| |
| كه هر عرضى كه در آن ثبات تصوّر نشود آن حركت است با دقّت در بيانات ايشان معلوم مى‌شود كه وى
| |
|
| |
| حركت را در مقولۀ عرضى مى‌داند ولى با ظهور ملاّ صدرا بساط چنين تفكّرى برچيده شده و به حركت جوهرى روى‌آورده مى‌شود
| |
|
| |
| سپس دربارۀ اجسام سخن به ميان مى‌آيد كه بر دو قسم است يا بسيط است و يا مركّب.بسيط آنست كه در آن
| |
|
| |
| اختلاف قوتها نباشد و جسم بسيط هيچ شكلى را اقتضاء نمى‌كند مگر گردى را.
| |
|
| |
| دربارۀ متحرّكات گفته مى‌شود كه بر سه قسم است:متحرّك بر وسط،متحرك از وسط،متحرّك بسوى وسط.
| |
|
| |
| افلاك متحرّك بر وسط هستند چون حركات افلاك دورى مى‌باشند راست حركت نمى‌كنند.
| |
|
| |
| در بحث متحرّكات به عناصر چهارگانه اشاره كرده و تبديل آنها را بيان مى‌كند
| |
|
| |
| دربارۀ اجسام اثيرى گفته مى‌شود كه نه سبك‌اند و نه سنگين چون سبكى قوّتى است كه جسم را همواره از وسط بسوى
| |
|
| |
| بالا حركت مى‌دهد و سنگينى هم قوّتى است كه جسم را بسوى وسط مى‌كشاند و اجسام اثيرى كه همان افلاكند داراى
| |
|
| |
| چنين مشخّصاتى هستند بلكه حركت آنها بر وسط است آنهم به حركت مستدير.
| |
|
| |
| عناصر چهارگانه مى‌توانند تبديل به ديگرى شوند مثلا آب در درجه حرارت بالا تبديل به هوا مى‌شود و هوا
| |
|
| |
| در اثر سرما آب مى‌شود در برخى مواقع آب وقتى مى‌چكد سنگ مى‌شود و مانند اينها كه در علوم تجربى ثابت
| |
|
| |
| شده است البته وقتى گفته مى‌شود كه آب مى‌تواند به هوا تبديل شود نه اينكه ماهيت آب بطور كلّى از
| |
|
| |
| بين مى‌رود و هوا حاصل مى‌شود بلكه تحقيق اينست كه صورت آبى از او زايل شده و صورت هوايى در او
| |
|
| |
| بوجود مى‌آيد لازم به ذكر است كه صورت آبى،آتشى،هوائى و زمينى جز اين كيفيّات چهارگانه است لذا وقتى
| |
|
| |
| حرارت،برودت،رطوبت و يبوست در هيولى حاصل مى‌شود برخى از اين كيفيّات اقتضاء كند لذا وقتى كيفيّتى از جسم زايل
| |
|
| |
| مى‌شود آنرا استحاله مى‌نامند ولى وقتى صورتى مى‌رود و صورت ديگر جايگزين آن مى‌شود آنرا كون و فساد مى‌نامند.
| |
|
| |
| البته عده‌اى استحاله را قبول نداشته و به منع آن برهان اقامه كرده‌اند.
| |
|
| |
| يكى از مسائل مهمّ در باب اجسام،مواليد سه‌گانه است كه از عناصر چهارگانه توليد مى‌شوند و آنها عبارتند از:
| |
|
| |
| معادن،نباتات،حيوانات.لازم به ذكر است كه اعتدال هرچقدر بيشتر باشد انواع شريفترى
| |
|
| |
| حاصل مى‌شود مثلا روح ملكى زاييده اعتدال عالى است
| |
|
| |
| فصل سوّم:
| |
|
| |
| شيخ اشراق در فصل سوّم تحت عنوان«استبصار نفس»به بحث معرفة النفس مى‌پردازد كه از اهميت زيادى برخوردار استوى ابتداء به اثبات نفس مى‌پردازد و در قالب«استبصار و برهان»مجرّد بودن آنرا ثابت مى‌كند البتّه
| |
|
| |
| با كمى دقت معلوم مى‌شود كه بيشتر براهين مخصوص بو على است كه معمولا حكماء از آن استفاده مى‌كنند.
| |
|
| |
| شيخ اشراق بر موجود بودن نفس پيش از بدن اعتقادى ندارد و بر مدّعاى خود دليل اقامه مى‌كند به نظر وى،نفس
| |
|
| |
| پيش از بدن موجود نمى‌شود بلكه هر دو باهم بوجود مى‌آيند و رابطه و علاقه ميان آنها علاقۀ عشقى است نه شوقى،
| |
|
| |
| چون علاقه شوقى در ميان اجسام و اعراض نيز وجود دارد.ملاّ صدرا در مباحث اسفار به جسمانية الحدوث بودن
| |
|
| |
| نفس اشاره كرده و با بيانات زيبا مطلب فوق را مبرهن مى‌سازد.
| |
|
| |
| فصل چهارم:
| |
|
| |
| فصل چهارم در بيان قواى نفس انسانى است گفته شده است كه مزاج انسان چون معتدل‌ترين مزاج‌ها بشمار
| |
|
| |
| مى‌رود لذا شريفترين آنهاست شيخ بعد از بيان اصول قوّۀ نباتى دربارۀ حواسّ ظاهرى و باطنى انسان سخن به ميان
| |
|
| |
| مى‌آورد حواسّ ظاهرى انسان پنج قوّه است كه اختصارا به آنها اشاره مى‌شود:1-لامسه:قوّه‌اى است كه در همۀ
| |
|
| |
| بدن پراكنده است و بوسيله آن كيفيّات چهارگانۀ سبكى،سنگينى،سختى و نرمى قابل ادراك است 2-ذائقه:
| |
|
| |
| قوّه‌اى است كه بوسيله عصب مخصوصى كه برسطح زبان وجود دارد طعم‌ها غذاها فهميده مى‌شود 3-شامّه:قوّه‌اى است كه
| |
|
| |
| در دو زايدۀ مقابل دماغ وجود دارد و بوسيلۀ آن بوى خوش از ناخوش تشخيص داده مى‌شود و دريافتن او توسّط هوا صورت مى‌گيرد.
| |
|
| |
| 4-سامعه:قوّه‌اى است كه بوسيله عصبى كه در درون گوش وجود دارد صداها و آوازها سمع مى‌شود 5-باصره:در كيفيّت
| |
|
| |
| رويت ميان علماء اختلاف وجود دارد گروهى براين باورند كه رؤيت اشياء به شعاعى است كه از چشم بيرون آمده و با آن
| |
|
| |
| شى برخوردار مى‌كند شيخ با اين مبنا مخالف بوده و معتقد است كه ديدن اشياء به صورتى است كه در رطوبت جليدى
| |
|
| |
| چشم منطبع مى‌شود و شرط اساسى آن روشنايى محيط و مقابله جرم شفّاف با چشم است.
| |
|
| |
| خوانندگان محترم توجّه داشته باشند كه اينگونه مطالب ناظر به مبانى قديمى مى‌باشد اكنون با پيشرفت علوم بسيارى از
| |
|
| |
| مطالب قديمى منسوخ شده است.
| |
|
| |
| حواسّ باطنى انسان نيز پنج‌تاست كه در اين مجال به آنها اشاره مى‌شود:1-حس مشترك:قوّه‌اى است كه همه محسوسات
| |
|
| |
| در پيشگاه او جمع مى‌شوند و عملكرد عجيبى دارد.2-خيال:خزانه حس مشترك است 3-وهم:قوّه‌اى است كه
| |
|
| |
| ادراك معانى مى‌كند مانند گوسفند كه مهربانى مادر را درك و دشمنى گرگ را مى‌فهمد 4-متخيّله:قوّه‌اى است كه معانى
| |
|
| |
| را با يكديگر تركيب مى‌كند اگر وهم تركيب كند متخيّله و اگر عقل تركيب كند متفكّره نامند 5-حافظه:قوّه‌اى است كه
| |
|
| |
| نگاه‌دارندۀ معانى است كه وهم دريافته است و بعبارت ديگر خزانه‌دار وهم بشمار مى‌آيد.در تتمّه اين فصل در تحديد نفس ناطقه
| |
|
| |
| گفته مى‌شود كه نه جسم است و نه در جسم قرار دارد بلكه جسم را تدبير مى‌كند و نيز مى‌تواند معقولات را درك كند.
| |
|
| |
| فصل پنجم:
| |
|
| |
| فصل پنجم رساله اختصاص به مباحث خداشناسى دارد ابتداء واجب الوجود بالذّات ثابت مى‌شود سپس اوصاف
| |
|
| |
| آن مورد بررسى قرار مى‌گيرد در بحث اوصاف به صفات سلبى و اضافى اشاره كرده و بيان مى‌كند كه واجب الوجود صفات
| |
|
| |
| ايجابى زايد بر ذات ندارد شيخ دربارۀ حيات و خير محض بودن باريتعالى بحث مى‌كند و بالاخره اين فصل را با نداشتن
| |
|
| |
| ندّ و ضدّ براى واجب الوجود به پايان مى‌رساند
| |
|
| |
| فصل ششم:
| |
|
| |
| در فصل ششم در فعل باريتعالى بحث مى‌كند و از راه قاعدۀ«الواحد لا يصدر عنه الاّ الواحد»بيان مى‌كند كه از حقّ تعالى جز
| |
|
| |
| يكى صادر نمى‌شود و آن موجود صادر شده نمى‌تواند نفس باشد چون نفس همواره داراى جسمى است كه در آن تصرّف مى‌كند
| |
|
| |
| پس آنچه از او صادر مى‌شود جوهرى است مجرّد از ماده و احكام آن يعنى نه مادّه است و نه متصرّف در مادّه و آن در
| |
|
| |
| اصطلاح حكماء عقل است شيخ در پايان اين فصل به قاعده اشرف اشاره كرده و موجودات نظام هستى را در فصول‌بعدى براساس آن مرتّب و منظّم مى‌كند.
| |
|
| |
| فصل هفتم:
| |
|
| |
| فصل هفتم در غايات و ترتيب موجودات است خداى سبحان چون غنى على الاطلاق است لذا در ذات و صفات
| |
|
| |
| به هيچ چيزى محتاج نمى‌باشد و هرچيزى كه در ذات و صفات به چيز ديگرى محتاج باشد او فقير خواهد بود از طرف ديگر حق تعالى
| |
|
| |
| جواد مطلق است يعنى بخشش خودش را بدون هيچ عوض و غرضى انجام مى‌دهد بنابراين فعل او معلّل به هيچ غرضى نيست و او خير محض است.
| |
|
| |
| به نظر شيخ اشراق هم واجب الوجود و هم مبادى مجرّدات كه عقول هستند هيچ وقت فعلى را با اراده و غرض و همچنين از روى
| |
|
| |
| طبع انجام نمى‌دهند زيرا فعل طبيعى مخصوص جسمانيّات است وى در ترتيب موجودات نظام هستى از قاعده اشرف
| |
|
| |
| كمك مى‌گيرد و از واجب تعالى شروع كرده و به هيولاى اولى ختم مى‌كند.
| |
|
| |
| فصل هشتم:
| |
|
| |
| فصل هشتم در اسباب حوادث خير و شرّ و قضاوقدر است چون واجب الوجود خير محض است لذا هرچيزى كه از
| |
|
| |
| وى صادر مى‌شود غير از خير،چيز ديگرى نمى‌تواند باشد از طرف ديگر چون شرّ امر عدمى است لذا از واجب تعالى صادر نمى‌شود
| |
|
| |
| و اگر احيانا چيزهايى را مشاهده مى‌كنيم كه ظاهرا شرّ هستند در واقع به اعتبار ما بوده و نسبى است.درباره قضاء و قدر گفته مى‌شود
| |
|
| |
| كه قضاء علم وحدانى حقتعالى است و قدر تفصيل قضاء اول است و احاطه محرّكات بر آحاد كائنات و ضبط همۀ احوال
| |
|
| |
| و اوقات آنها همگى قدر بشمار مى‌آيند شيخ به اشكالات وارده جواب داده و فصل را با تبيين عوالم سه‌گانه وجودى
| |
|
| |
| به پايان مى‌رساند.
| |
|
| |
| فصل نهم:
| |
|
| |
| فصل نهم در بقاى نفس و سعادت و شقاوت آنست.شيخ در مقام اثبات بقاى نفس معتقد است كه حيات ذات
| |
|
| |
| و لازمۀ ماهيّت نفس است لذا هرگز قبول ضدّ آنرا كه ممات است نمى‌كند.شيخ دربارۀ سعادت و شقاوت نفس
| |
|
| |
| بحث مستوفايى بعمل مى‌آورد كه رنگ و بوى عرفانى دارد به نظر شيخ بالاترين لذات و ابتهاج براى نفس رسيدن به عالم‌معقولات است و بالاترين شقاوت و بدبختى براى نفس خلود در جهالت و انغمار در لذات حس است
| |
|
| |
| كسى كه از تعلّقات عالم حسّى و علايق عالم طبيعت بيرون مى‌آيد در اثر مشاهدات انوار ربوبى لذّتى مى‌يابد كه
| |
|
| |
| در وصف نمى‌گنجد وى در جرگۀ فرشتگان مقرّب الهى قرار مى‌گيرد به طورى كه هرگز اين خاكدان پليد را به خاطر نمى‌آورد
| |
|
| |
| و حق تعالى از انوار جلال خويش شراب طهور به وى مى‌نوشاند.شيخ در پايان اين فصل به تناسخ اشاره كرده و محال
| |
|
| |
| بودن آنرا ثابت مى‌كند.
| |
|
| |
| فصل دهم:
| |
|
| |
| فصل دهم كه آخرين فصل رساله را تشكيل مى‌دهد دربارۀ نبوّت،معجزات،كرامات،منافات و مانند اينها بحث مى‌كند
| |
|
| |
| چون همه مردم قادر نيستند تا همه امورات و مهمّات خويش را از معاملات و قصاص و نكاح انجام دهند لذا شارعى ضرورى
| |
|
| |
| است كه مطلّع بر حقايق عالم جبروت و متخصّص در افعالى باشد كه مردم از آن عاجز هستند و اين همان نبىّ خداست
| |
|
| |
| به نظر شيخ اشراق شرط اساسى نبىّ آنست كه مأمور باشد از عالم اعلى با اداى رسالت وى بقيّه كارها چون خرق
| |
|
| |
| عادت و انذار از مغيبات و اطّلاع بر علوم را از اولياء و بزرگان حقيقت را نيز جايز مى‌داند.
| |
|
| |
| در باب كرامات گفته مى‌شود كه اگر كسى نفس او به نور حقّ و ملا اعلى روشن شود مى‌تواند عالم مادّه را در تحت تصرّف خود
| |
|
| |
| درآورد سخن او در ملكوت اعلى مسموع و دعاى او در حق بندگان مستجاب واقع مى‌شود.
| |
|
| |
| شيخ اشراق در پايان رساله عبارتى دارد كه در كتاب تلويحات هم به آن اشاره مى‌كند به عقيدۀ وى هركه در ملكوت
| |
|
| |
| عالم دائما متفكّر باشد و از لذات حسى پرهيز نمايد مگر بقدر حاجت و نماز شب به پا دارد و بر بيدارى آن مواظبت
| |
|
| |
| نمايد و كتاب الهى بسيار تلاوت كند و به افكار لطيف سرّ خود را تلطيف نمايد و با ملاء اعلى مناجات
| |
|
| |
| كرده و تملّق كند انوارى از حضرت حق بر قلب وى تجلّى مى‌نمايد و حقائق بيشمارى بر وى مكشوف مى‌گردد.
| |
|
| |
| و به حكمت الهى دست مى‌يابد.
| |
|
| |
|
| |
|
| |
| ==معرفى اجمالى:==
| |
|
| |
|
| |
| «روضة القلوب» رساله‌اى است كه در دو بخش عالم اجسام و عالم ارواح بحث مى‌كند.
| |
|
| |
| ==گزارش محتوا:==
| |
|
| |
|
| |
| مقدمات:
| |
|
| |
| مولّف رساله قبل از پرداختن به مباحث اصلى مقدّماتى را متذكر مى‌شود كه در اينجا به‌طور اجمال به آنها اشاره مى‌شود:
| |
|
| |
| 1-تعريف مفهوم كلّى و جزئى
| |
|
| |
| 2-اثبات اينكه وجود كلى هيچ‌وقت در خارج محقق نمى‌شود
| |
|
| |
| 3-اگر بخواهيم چيزى را
| |
|
| |
| ادراك كنيم بايد صورت آن چنانچه هست در ذهن حاصل شود
| |
|
| |
| 4-بحث درباره مواد ثلاث كه عبارتند از: وجوب،امكان و امتناع
| |
|
| |
| 5-تعريف اسماء مترادف،متباين،مشترك لفظى،مشترك معنوى،اسماء
| |
|
| |
| متواطيه و اسماء مشكّله
| |
|
| |
| 6-محال است چيزى كه سبب اشتراك است بعينه سبب افتراق نيز باشد
| |
|
| |
| 7-هرگاه چيزى به‌طور كامل در چيز ديگرى جاى بگيرد آنرا حالّ و آن‌جاى را محلّ نامند و همواره حالّ محتاج
| |
|
| |
| به محلّ بوده و قائم به محلّ است هرچيزى كه داراى مكان است مى‌تواند به مكان ديگرى انتقال يابد ولى حالّ نمى‌تواند
| |
|
| |
| از محلّى به محلّ ديگر منتقل شود
| |
|
| |
| 8-مكان آن نيست كه ما برآن نشسته‌ايم بلكه پيرامون و مستقر عليه ما مكان است.
| |
|
| |
| 9-جوهر فرد آنست كه جسم در اثر تجزيه بحدّى مى‌رسد كه ديگر نمى‌توان آنرا چه در حس و چه در عقل تجزيه كرد.
| |
|
| |
| البته بعضى مى‌گويند كه در عقل مى‌شود تجزيه كرد ولى تجزيه آن در حس امكان‌پذير نيست
| |
|
| |
| 10-تداخل ممتنع آن است كه مكانى كه بيش از
| |
|
| |
| يك چيز در آن نمى‌گنجد دو چيز را بس باشد
| |
|
| |
| 11-اصحاب حقيقت معمولا بر استقرا اعتماد نمى‌كنند چون وقتى حقيقت
| |
|
| |
| يك شى را بدست آوردند نظر مى‌كنند در وجوب،امكان و امتناع او پس هرچه آن شى از مواد ثلاث اقتضاء كند همواره برآن
| |
|
| |
| منوال باشد
| |
|
| |
| 12-تأثير جسم در جسم ديگر به سه روش صورت مى‌گيرد يا بمقابله يا به ملاقات و يا به مجاورت
| |
|
| |
| 13-اسباب حركت سه چيز است:آتش،حركت،شعاع
| |
|
| |
| عالم اجسام:
| |
|
| |
| بعد از تمهيد مقدّمات،اكنون وارد بحث در عالم اجسام مى‌شويم عالم اجسام بر دو قسم است كه عبارتند از:
| |
|
| |
| عالم عنصريّات و عالم اثيريّات.
| |
|
| |
| عالم عنصريّات:
| |
|
| |
| نخست عالم عنصريّات مورد بررسى قرار مى‌گيرد.
| |
|
| |
| خداى متعال اولين چيزى را كه در عالم اجسام آفريده ماده بود و از آنجا كه ماده استعداد پذيرش صورتهاى مختلفى را
| |
|
| |
| داشت لذا طبايع چهارگانه خاك،آب،باد و آتش را بوجود آورد دراين ميان نسبت ماده به طبايع چهارگانه مانند
| |
|
| |
| نسبت آهن است به شمشير چنانچه آهن استعداد دارد تا صورتهاى مختلفى را قبول كند مادّه نيز مستعدّ قبول صورتهاى مختلف است
| |
|
| |
| از آنجا كه طبايع هركدام خصوصيّاتى را داراست لذا با بررسى بيشتر وجوه اشتراك آنها دانسته مى‌شود خاك داراى
| |
|
| |
| دو صفت سردى و خشكى،آب داراى دو صفت سردى و ترى،هوا داراى دو صفت ترى و گرمى
| |
|
| |
| و آتش نيز داراى دو صفت خشكى و گرمى است.با مقايسه اين اوصاف فهميده مى‌شود كه خاك با آب در
| |
|
| |
| سردى،آب با هوا در ترى،هوا با آتش در گرمى مناسب است.
| |
|
| |
| در اينجا تبديل طبايع به يكديگر را بررسى مى‌كنيم:خاك چون لطيف شود آب،آب چون لطيف
| |
|
| |
| شود هوا،هوا چون لطيف شود آتش،آتش چون كثيف شود هوا،و هوا چون كثيف شود آب و بالاخره
| |
|
| |
| آب چون كثيف شود خاك مى‌گردد.
| |
|
| |
| در طبقات آتش و هوا گفته مى‌شود كه آتش داراى يك طبقه است و آنرا كرۀ اثير مى‌نامند و مكان آن نيز زير فلك ماه
| |
|
| |
| است ولى هوا داراى سه طبقه است.
| |
|
| |
| دربارۀ نحوۀ بوجود آمدن باران،برف و تگرگ مى‌گوئيم زمانيكه سردى ب
| |
|
| |
|
| |
| == پیوندها ==
| |
| [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/13526 مطالعه کتاب چهارده رساله در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور]
| |
| [[رده:کتاب‌شناسی]] | | [[رده:کتاب‌شناسی]] |
| [[رده:فلسفه، مذهب و روانشناسی]] | | [[رده:فلسفه، مذهب و روانشناسی]] |
| [[رده:فلسفه اسلامی]] | | [[رده:فلسفه اسلامی]] |
| [[رده:کلیات فلسفه اسلامی]] | | [[رده:کلیات فلسفه اسلامی]] |
|
| |
|
| |
