العجاب في بيان الأسباب (أسباب نزول القرآن): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'ی‌گ' به 'ی‌گ') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'شأن نزول (ابهام زدایی)' به 'شأن نزول (ابهام‌زدایی)') |
||
| (۱۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
[[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی]] (نويسنده) | [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی]] (نويسنده) | ||
[[ | [[مزیدی، احمد فرید]] (محقق) | ||
| زبان =عربی | | زبان =عربی | ||
| کد کنگره =BP 70/2 /الف2ع3 | | کد کنگره =BP 70/2 /الف2ع3 | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
| شابک = | | شابک = | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =27123 | ||
| کتابخوان همراه نور =27123 | |||
| کد پدیدآور =01491 | | کد پدیدآور =01491 | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
{{کاربردهای دیگر| شأن نزول (ابهام‌زدایی)}} | |||
'''العُجاب في بيان الأسباب (أسباب نزول القرآن)'''، تألیف [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر عسقلانی]] (متوفی 582ق)، درباره شأن نزول آیات قرآن است که توسط احمد [[ | '''العُجاب في بيان الأسباب (أسباب نزول القرآن)'''، تألیف [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر عسقلانی]] (متوفی 582ق)، درباره شأن نزول آیات قرآن است که توسط احمد [[مزیدی، احمد فرید|فرید مزیدی]] مورد تحقیق قرار گرفته است. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۳۸: | خط ۳۹: | ||
در ادامه، مقدمه مصنف آمده است. ایشان در این مقدمه از انگیزه خویش برای تدوین این کتاب و روش و طریقه خود سخن گفته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38610/1/9 ر.ک: مقدمه، ص9-10]</ref>[[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|.]] | در ادامه، مقدمه مصنف آمده است. ایشان در این مقدمه از انگیزه خویش برای تدوین این کتاب و روش و طریقه خود سخن گفته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38610/1/9 ر.ک: مقدمه، ص9-10]</ref>[[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|.]] | ||
سپس | سپس به‌منظور دستیابی آسانتر به اوصاف و شخصیت مفسرین، مطالبی را بر اساس طبقات آنان بیان کرده و در ضمن آن، نام مفسرینی که می‌توان به آنان اعتماد نمود و قول و نظر آنان مورد تأیید است را ذکر نموده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38610/1/12 ر.ک: همان، ص12-15]</ref>[[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|.]] | ||
نویسنده 319 شأن نزول درباره آیات چهار سوره ابتدایی قرآن آورده است. ایشان 176 شأن نزول درباره آیات سوره بقره، 95 شأن نزول درباره آیات سوره | نویسنده 319 شأن نزول درباره آیات چهار سوره ابتدایی قرآن آورده است. ایشان 176 شأن نزول درباره آیات سوره بقره، 95 شأن نزول درباره آیات سوره آل‌عمران، 48 شأن نزول درباره آیات سوره نساء ذکر نموده است. متأسفانه این اثر به‌صورت ناقص آمده و به بیان شأن نزول آیه 78 سوره نساء پایان می‌پذیرد. | ||
در سوره «فاتحة الكتاب»، بحث درباره اولین آیاتی است که بر پیامبر نازل شده است. نویسنده، می‌گوید: اینکه اولین آیه‌ای که بر پیامبر نازل شده است آیا آیه ابتدایی سوره فاتحه است یا اینکه ابتدای سوره علق | در سوره «فاتحة الكتاب»، بحث درباره اولین آیاتی است که بر پیامبر نازل شده است. نویسنده، می‌گوید: اینکه اولین آیه‌ای که بر پیامبر نازل شده است آیا آیه ابتدایی سوره فاتحه است یا اینکه ابتدای سوره علق می‌باشد مورد اختلاف بین علماست، هرچند بیشتر روایات مربوط به نظریه اول مبتلا به ضعف سند است. از دیگر اختلافاتی که اینجا به آن اشاره می‌شود، مکی یا مدنی بودن سوره «فاتحة الكتاب» است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38610/1/19 ر.ک: متن کتاب، ص19-20]</ref>[[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|.]] | ||
[[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر عسقلانی]]، درباره حروف مقطعه ابتدای برخی از سوره‌های قرآن، از جمله سوره بقره به نقل از ابوحیان در «البحر» می‌گوید: زمانی که مشرکین از گوش فرادادن به قرآن روی‌گردان شدند، این آیات نازل شد تا شگفتزده شده و پنبه‌ها را از | [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر عسقلانی]]، درباره حروف مقطعه ابتدای برخی از سوره‌های قرآن، از جمله سوره بقره به نقل از ابوحیان در «البحر» می‌گوید: زمانی که مشرکین از گوش فرادادن به قرآن روی‌گردان شدند، این آیات نازل شد تا شگفتزده شده و پنبه‌ها را از گوش‌های خود برداشته و دل به شنیدن قرآن دهند. ابوجعفر طبری و ابن عطیه نیز بر همین عقیده‌اند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38610/1/21 ر.ک: همان، ص21]</ref>. | ||
ایشان درباره شأن نزول آیه دوم سوره بقره می‌گوید: مقاتل بن سلیمان معتقد است: وقتی پیامبر(ص)، دو یهودی به نامهای کعب بن اشرف و کعب بن اسد را دعوت به اسلام نمود، گفتند خداوند بعد از حضرت موسی(ع) کتابی نازل نکرده است در این هنگام بود که دو آیه ابتدایی سوره بقره نازل شد؛ یعنی | ایشان درباره شأن نزول آیه دوم سوره بقره می‌گوید: مقاتل بن سلیمان معتقد است: وقتی پیامبر(ص)، دو یهودی به نامهای کعب بن اشرف و کعب بن اسد را دعوت به اسلام نمود، گفتند خداوند بعد از حضرت موسی(ع) کتابی نازل نکرده است در این هنگام بود که دو آیه ابتدایی سوره بقره نازل شد؛ یعنی به‌یقین این کتاب (قرآن) از طرف خداوند نازل شده است. نظرات دیگری نیز درباره شأن نزول این آیه در منابع ذکر شده که نویسنده به آنها اشاره نموده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38610/1/21 ر.ک: همان]</ref>. | ||
[[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر عسقلانی]]، درباره آیات ابتدایی سوره «آل عمران» می‌گوید: | [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر عسقلانی]]، درباره آیات ابتدایی سوره «آل عمران» می‌گوید: به‌خاطر اختلاف نظری که بین نصاری و پیامبر(ص) درباره حضرت عیسی(ع) واقع شد، این آیات نازل گردید. سپس می‌گوید: آیه چهار این سوره:'''مِنْ قَبْلُ هُدىً لِلنّٰاسِ وَ أَنْزَلَ اَلْفُرْقٰانَ إِنَّ اَلَّذِينَ كفَرُوا بِآيٰاتِ اَللّٰهِ لَهُمْ عَذٰابٌ شَدِيدٌ وَ اَللّٰهُ عَزِيزٌ ذُو اِنْتِقٰامٍ''' (پیش از این برای هدایت مردم فرستاد و فرقان را [که مایه جدایی حق از باطل است] نازل کرد. مسلماً کسانی که به آیات خدا کافر شدند، برای آنان [به کیفرِ کفرشان] عذابی سخت است و خدا توانای شکست‌ناپذیر و صاحب انتقام است)، با توجه به قول مقاتل بن سلیمان درباره یهود نازل شده؛ کسانی چون حیی و جدی و ابویاسر فرزندان اخطب و نیز کعب بن اشرف و کعب بن اسید و زید بن تابوت<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38610/1/240 ر.ک: همان، ص240]</ref>. | ||
ایشان درباره این آیه از سوره نساء: '''وَ آتُوا اَلْيتٰامىٰ أَمْوٰالَهُمْ وَ لاٰ تَتَبَدَّلُوا اَلْخَبِيثَ بِالطَّيبِ وَ لاٰ تَأْكلُوا أَمْوٰالَهُمْ إِلىٰ أَمْوٰالِكمْ إِنَّهُ كٰانَ حُوباً كبِيراً''' (اموال یتیمان را [پس از رشدشان] به آنان بدهید و [اموال] پست و | ایشان درباره این آیه از سوره نساء:'''وَ آتُوا اَلْيتٰامىٰ أَمْوٰالَهُمْ وَ لاٰ تَتَبَدَّلُوا اَلْخَبِيثَ بِالطَّيبِ وَ لاٰ تَأْكلُوا أَمْوٰالَهُمْ إِلىٰ أَمْوٰالِكمْ إِنَّهُ كٰانَ حُوباً كبِيراً''' (اموال یتیمان را [پس از رشدشان] به آنان بدهید و [اموال] پست و بی‌ارزش [خود] را با [اموالِ] مرغوب و باارزش [آنان] عوض نکنید و اموالشان را با ضمیمه کردن به اموال خود نخورید؛ زیرا آن گناهی بزرگ است) (نساء: 25)، می‌گوید: این آیه شریفه طبق آنچه واحدی از کلبی نقل کرده، درباره مردی از طایفه غطفان نازل شده است. او اموال فراوان فرزند برادر مرحومش را پیش خود نگه داشته بود و چون آن یتیم از او درخواست مالش را کرد، اجابت ننمود و به او پرداخت نکرد؛ پس آن دو اختلاف خود را به پیامبر عرضه کردند و چون این آیه نازل شد آن شخص (عمو) عرض کرد که دستور خداوند و پیامبرش را اطاعت می‌کنم و از آتش دوزخ به خداوند پناه می‌برم. نویسنده در ادامه می‌گوید: مقاتل نیز درباره شأن نزول این آیه، بر همین عقیده است و نام آن عمو را منذر بن رفاعه ذکر کرده است؛ ولی ابن ابیحاتم نام آن شخص و طایفه‌اش را ذکر نکرده است. البته نظر دیگری نیز درباره شأن نزول این آیه به نقل از طبری وجود دارد که چنین است: عقاید جاهلیت درباره ارث چنین بود که زنان و کودکان هیچ ارثی به آنان تعلق نمی‌گیرد و تمام آن اموال به بزرگ خانواده می‌رسد. این آیه در شأن و رد این عقیده نازل شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38610/1/336 ر.ک: همان، ص336]</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
| خط ۵۷: | خط ۵۸: | ||
در ابتدای اثر چند تصویر از نسخه خطی به معرض نمایش گذاشته شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38610/1/16 ر.ک: مقدمه، ص16-18]</ref>. | در ابتدای اثر چند تصویر از نسخه خطی به معرض نمایش گذاشته شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38610/1/16 ر.ک: مقدمه، ص16-18]</ref>. | ||
پاورقی‌ها به بیان مستندات مطالب کتاب اختصاص یافته است. | |||
فهرست محتویات در انتهای کتاب ذکر شده است. | فهرست محتویات در انتهای کتاب ذکر شده است. | ||
| خط ۶۷: | خط ۶۸: | ||
مقدمه و متن کتاب. | مقدمه و متن کتاب. | ||
== وابسته‌ها == | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[العجاب في بيان الأسباب (أسباب نزول)]] | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
| خط ۷۶: | خط ۷۸: | ||
[[رده:علوم قرآنی]] | [[رده:علوم قرآنی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۴ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۵۴
العُجاب في بيان الأسباب (أسباب نزول القرآن)، تألیف ابن حجر عسقلانی (متوفی 582ق)، درباره شأن نزول آیات قرآن است که توسط احمد فرید مزیدی مورد تحقیق قرار گرفته است.
| العجاب في بيان الأسباب (أسباب نزول القرآن) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی (نويسنده) مزیدی، احمد فرید (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | اسباب نزول القرآن العجاب في بيان الأسباب (أسباب نزول القرآن) |
| ناشر | دار الکتب العلمية |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | مجلد1: 2004م , 1425ق, |
| موضوع | قرآن - شان نزول - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 70/2 /الف2ع3 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
این اثر دربردارنده مقدمه محقق و محتوای اصلی، مشتمل بر مقدمه مصنف و بیان شأن نزول آیات چهار سوره از سور قرآن کریم است.
گزارش محتوا
محقق در ابتدا به شرح زندگی نویسنده و ناسخ کتاب پرداخته و درباره طریقه ناسخ در این کتاب، توضیحاتی را ارائه داده، سپس درباره نسخه و روش مورد استفاده‌اش مطالبی را بیان نموده است.
در ادامه، مقدمه مصنف آمده است. ایشان در این مقدمه از انگیزه خویش برای تدوین این کتاب و روش و طریقه خود سخن گفته است[۱].
سپس به‌منظور دستیابی آسانتر به اوصاف و شخصیت مفسرین، مطالبی را بر اساس طبقات آنان بیان کرده و در ضمن آن، نام مفسرینی که می‌توان به آنان اعتماد نمود و قول و نظر آنان مورد تأیید است را ذکر نموده است[۲].
نویسنده 319 شأن نزول درباره آیات چهار سوره ابتدایی قرآن آورده است. ایشان 176 شأن نزول درباره آیات سوره بقره، 95 شأن نزول درباره آیات سوره آل‌عمران، 48 شأن نزول درباره آیات سوره نساء ذکر نموده است. متأسفانه این اثر به‌صورت ناقص آمده و به بیان شأن نزول آیه 78 سوره نساء پایان می‌پذیرد.
در سوره «فاتحة الكتاب»، بحث درباره اولین آیاتی است که بر پیامبر نازل شده است. نویسنده، می‌گوید: اینکه اولین آیه‌ای که بر پیامبر نازل شده است آیا آیه ابتدایی سوره فاتحه است یا اینکه ابتدای سوره علق می‌باشد مورد اختلاف بین علماست، هرچند بیشتر روایات مربوط به نظریه اول مبتلا به ضعف سند است. از دیگر اختلافاتی که اینجا به آن اشاره می‌شود، مکی یا مدنی بودن سوره «فاتحة الكتاب» است[۳].
ابن حجر عسقلانی، درباره حروف مقطعه ابتدای برخی از سوره‌های قرآن، از جمله سوره بقره به نقل از ابوحیان در «البحر» می‌گوید: زمانی که مشرکین از گوش فرادادن به قرآن روی‌گردان شدند، این آیات نازل شد تا شگفتزده شده و پنبه‌ها را از گوش‌های خود برداشته و دل به شنیدن قرآن دهند. ابوجعفر طبری و ابن عطیه نیز بر همین عقیده‌اند[۴].
ایشان درباره شأن نزول آیه دوم سوره بقره می‌گوید: مقاتل بن سلیمان معتقد است: وقتی پیامبر(ص)، دو یهودی به نامهای کعب بن اشرف و کعب بن اسد را دعوت به اسلام نمود، گفتند خداوند بعد از حضرت موسی(ع) کتابی نازل نکرده است در این هنگام بود که دو آیه ابتدایی سوره بقره نازل شد؛ یعنی به‌یقین این کتاب (قرآن) از طرف خداوند نازل شده است. نظرات دیگری نیز درباره شأن نزول این آیه در منابع ذکر شده که نویسنده به آنها اشاره نموده است[۵].
ابن حجر عسقلانی، درباره آیات ابتدایی سوره «آل عمران» می‌گوید: به‌خاطر اختلاف نظری که بین نصاری و پیامبر(ص) درباره حضرت عیسی(ع) واقع شد، این آیات نازل گردید. سپس می‌گوید: آیه چهار این سوره:مِنْ قَبْلُ هُدىً لِلنّٰاسِ وَ أَنْزَلَ اَلْفُرْقٰانَ إِنَّ اَلَّذِينَ كفَرُوا بِآيٰاتِ اَللّٰهِ لَهُمْ عَذٰابٌ شَدِيدٌ وَ اَللّٰهُ عَزِيزٌ ذُو اِنْتِقٰامٍ (پیش از این برای هدایت مردم فرستاد و فرقان را [که مایه جدایی حق از باطل است] نازل کرد. مسلماً کسانی که به آیات خدا کافر شدند، برای آنان [به کیفرِ کفرشان] عذابی سخت است و خدا توانای شکست‌ناپذیر و صاحب انتقام است)، با توجه به قول مقاتل بن سلیمان درباره یهود نازل شده؛ کسانی چون حیی و جدی و ابویاسر فرزندان اخطب و نیز کعب بن اشرف و کعب بن اسید و زید بن تابوت[۶].
ایشان درباره این آیه از سوره نساء:وَ آتُوا اَلْيتٰامىٰ أَمْوٰالَهُمْ وَ لاٰ تَتَبَدَّلُوا اَلْخَبِيثَ بِالطَّيبِ وَ لاٰ تَأْكلُوا أَمْوٰالَهُمْ إِلىٰ أَمْوٰالِكمْ إِنَّهُ كٰانَ حُوباً كبِيراً (اموال یتیمان را [پس از رشدشان] به آنان بدهید و [اموال] پست و بی‌ارزش [خود] را با [اموالِ] مرغوب و باارزش [آنان] عوض نکنید و اموالشان را با ضمیمه کردن به اموال خود نخورید؛ زیرا آن گناهی بزرگ است) (نساء: 25)، می‌گوید: این آیه شریفه طبق آنچه واحدی از کلبی نقل کرده، درباره مردی از طایفه غطفان نازل شده است. او اموال فراوان فرزند برادر مرحومش را پیش خود نگه داشته بود و چون آن یتیم از او درخواست مالش را کرد، اجابت ننمود و به او پرداخت نکرد؛ پس آن دو اختلاف خود را به پیامبر عرضه کردند و چون این آیه نازل شد آن شخص (عمو) عرض کرد که دستور خداوند و پیامبرش را اطاعت می‌کنم و از آتش دوزخ به خداوند پناه می‌برم. نویسنده در ادامه می‌گوید: مقاتل نیز درباره شأن نزول این آیه، بر همین عقیده است و نام آن عمو را منذر بن رفاعه ذکر کرده است؛ ولی ابن ابیحاتم نام آن شخص و طایفه‌اش را ذکر نکرده است. البته نظر دیگری نیز درباره شأن نزول این آیه به نقل از طبری وجود دارد که چنین است: عقاید جاهلیت درباره ارث چنین بود که زنان و کودکان هیچ ارثی به آنان تعلق نمی‌گیرد و تمام آن اموال به بزرگ خانواده می‌رسد. این آیه در شأن و رد این عقیده نازل شده است[۷].
وضعیت کتاب
محقق تنها از یک نسخه جهت تحقیق کتاب بهره برده است. ایشان با مراجعه به کتابخانه‌ای در مراکش، یک نسخه از این اثر یافته که متأسفانه بعضی از صفحات آن از جمله صفحات آغازین مقدمه نویسنده، افتادگی دارد.
در ابتدای اثر چند تصویر از نسخه خطی به معرض نمایش گذاشته شده است[۸].
پاورقی‌ها به بیان مستندات مطالب کتاب اختصاص یافته است.
فهرست محتویات در انتهای کتاب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.