الاجتهاد و الفتوی في عصر المعصوم(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'می‎س' به 'می‌س')
    جز (جایگزینی متن - 'ابن بابویه، ابوجعفر، محمد بن علی' به 'ابن بابویه، محمد بن علی')
     
    (۳۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۲: خط ۲:
    | تصویر =NUR03331J1.jpg
    | تصویر =NUR03331J1.jpg
    | عنوان =‏الاجتهاد و الفتوی في عصر المعصوم(ع)
    | عنوان =‏الاجتهاد و الفتوی في عصر المعصوم(ع)
    | عنوان‌های دیگر =الاجتهاد و الفتوي في عصر المعصوم و غيبته
    | عنوان‌های دیگر =الاجتهاد و الفتوي في عصر المعصوم و غيبته  
    | پدیدآوران =  
    | پدیدآوران =  
    [[موسوی غریفی، محیی‌الدین]] (نويسنده)
    [[موسوی غریفی، محیی‌الدین]] (نويسنده)
    خط ۱۲: خط ۱۲:
    فتوا - تاريخ  
    فتوا - تاريخ  


    | ناشر =دار التعارف للمطبوعات
    | ناشر =دار التعارف للمطبوعات  


    | مکان نشر =لبنان - بيروت
    | مکان نشر =لبنان - بيروت  
    | سال نشر =مجلد1: 1978م , 1398ق,  
    | سال نشر =مجلد1: 1978م , 1398ق,


    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE03331AUTOMATIONCODE
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE03331AUTOMATIONCODE
    خط ۲۱: خط ۲۱:
    | شابک =
    | شابک =
    | تعداد جلد =1
    | تعداد جلد =1
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =23613
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =03331
    | کتابخوان همراه نور =03331
    | کد پدیدآور =01015
    | کد پدیدآور =01015
    | پس از =
    | پس از =
    خط ۲۷: خط ۲۸:
    }}  
    }}  


    '''الاجتهاد و الفتوی في عصر المعصوم(ع)'''، اثر [[موسوی غریفی، محیی‌الدین|محیی‎الدین موسوی غریفی]] (معاصر)، کتابی است به زبان عربی، در موضوع رواج اجتهاد در زمان حضور امام و جواز آن در عصر غیبت.
    '''الاجتهاد و الفتوی في عصر المعصوم(ع)'''، اثر [[موسوی غریفی، محیی‌الدین|محیی‌الدین موسوی غریفی]] (معاصر)، کتابی است به زبان عربی، در موضوع رواج اجتهاد در زمان حضور امام و جواز آن در عصر غیبت.


    ==ساختار==
    ==ساختار==
    کتاب با مقدمه و تمهید آغاز شده و به دنبال آن دو بحث اجتهاد و فتوی در عصر معصوم و در عصر غیبت آمده است. هرکدام از این مباحث دارای زیرمجموعه‎هایی هستند.
    کتاب با مقدمه و تمهید آغاز شده و به دنبال آن دو بحث اجتهاد و فتوی در عصر معصوم و در عصر غیبت آمده است. هرکدام از این مباحث دارای زیرمجموعه‌هایی هستند.


    ==گزارش محتوا==
    ==گزارش محتوا==
    نویسنده، تمهید را به تعریف لغوی و اصطلاحی اجتهاد و فتوی و نظرات متفاوت در این دو اختصاص داده است.
    نویسنده، تمهید را به تعریف لغوی و اصطلاحی اجتهاد و فتوی و نظرات متفاوت در این دو اختصاص داده است.


    ماده اجتهاد، «جهد» و به معنای وسع و طاقت یا به معنای مشقت است؛ بنابراین مجتهد نهایت توان خویش را جهت به دست آوردن حکم شرعی به‎کار می‎گیرد و نیز دشواری‎های این راه را تحمل می‎کند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/9 ر.ک: تمهید، ص9]</ref>. برای اجتهاد تعاریف متعددی نقل شده است. نویسنده که خود از شاگردان [[خویی، سید ابوالقاسم|آیت‌الله خویی]] بوده، تعریف ایشان را پذیرفته است. [[خویی، سید ابوالقاسم|آیت‌الله خویی]] در تعریف اجتهاد می‎گوید: «العلم بالأحكام الشرعية الفرعیة عن أدلتها التفصيلية»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/11 ر.ک: همان، ص11]</ref>.
    ماده اجتهاد، «جهد» و به معنای وسع و طاقت یا به معنای مشقت است؛ بنابراین مجتهد نهایت توان خویش را جهت به دست آوردن حکم شرعی به‌کار می‌گیرد و نیز دشواری‌های این راه را تحمل می‌کند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/9 ر.ک: تمهید، ص9]</ref>. برای اجتهاد تعاریف متعددی نقل شده است. نویسنده که خود از شاگردان [[خویی، سید ابوالقاسم|آیت‌الله خویی]] بوده، تعریف ایشان را پذیرفته است. [[خویی، سید ابوالقاسم|آیت‌الله خویی]] در تعریف اجتهاد می‌گوید: «العلم بالأحكام الشرعية الفرعیة عن أدلتها التفصيلية»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/11 ر.ک: همان، ص11]</ref>.


    مؤلف در ابتدا به تاریخچه و حجیت اجتهاد در میان اهل سنت پرداخته و معتقد است که اجتهاد نزد اهل سنت بین افراط و تفریط در نوسان بوده، به‎گونه‎ای که قبل از عصر مذاهب اربعه از حد اعتدال خارج شده و تمام کارهای صحابه و تابعین که مخالف با شرع بوده را توجیه می‎کردند و آن را برگرفته از اجتهاد می‎دانستند؛ همانند ریختن خون‎های مسلمانان توسط معاویه در جنگ با [[امام على(ع)|امیرالمؤمنین علی(ع)]] و جنگ و درگیری خوارج با آن حضرت.
    مؤلف در ابتدا به تاریخچه و حجیت اجتهاد در میان اهل سنت پرداخته و معتقد است که اجتهاد نزد اهل سنت بین افراط و تفریط در نوسان بوده، به‌گونه‌ای که قبل از عصر مذاهب اربعه از حد اعتدال خارج شده و تمام کارهای صحابه و تابعین که مخالف با شرع بوده را توجیه می‌کردند و آن را برگرفته از اجتهاد می‌دانستند؛ همانند ریختن خون‌های مسلمانان توسط معاویه در جنگ با [[امام على(ع)|امیرالمؤمنین علی(ع)]] و جنگ و درگیری خوارج با آن حضرت.
    بعد از عصر مذاهب اربعه، باب اجتهاد بسته شد و عمل، منحصر در فتاوای علمای اربعه شد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/12 ر.ک: متن کتاب، ص12-13]</ref>. البته برخی از علمای اهل سنت، همچون محمد عبده معتقد به باز بودن باب اجتهاد هستند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/20 ر.ک: همان، ص20]</ref>.
    بعد از عصر مذاهب اربعه، باب اجتهاد بسته شد و عمل، منحصر در فتاوای علمای اربعه شد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/12 ر.ک: متن کتاب، ص12-13]</ref>. البته برخی از علمای اهل سنت، همچون محمد عبده معتقد به باز بودن باب اجتهاد هستند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/20 ر.ک: همان، ص20]</ref>.


    در ادامه، نویسنده اجتهاد را در دو دوره عصر معصوم و عصر غیبت مورد بحث و بررسی قرار داده است. او در ابتدا با مراجعه به «[[تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة|وسائل الشيعة]]» [[حر عاملی، محمد بن حسن|شیخ حر عاملی]]، مجموعه روایاتی را آورده که حضرات معصومین(ع) شیعیان را در امور دینی‎‎اشان به فقهای اصحاب خویش ارجاع داده‎اند؛ زیرا آنان احادیث را از امام فراگرفته‎اند. در روایتی عبدالله بن ابی‎یعفور از [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] درخواستی دارد بدین ‎صورت که من به شما دسترسی ندارم که مسائل موردنیازم را از شما بپرسم، چه‎ کار باید بکنم؟ آن حضرت در جواب، رجوع به محمد بن مسلم را با توجه به اینکه ایشان از شاگردان امام باقر(ع) بودند، توصیه می‎کند و می‎فرماید: «ما يمنعك من محمد بن مسلم الثقفي؛ فإنه سمع من أبي و كان عنده وجيها»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/20 ر.ک: همان، ص20-21]</ref>. در روایتی دیگر ابن بکیر از محمد بن مسلم روایتی با این مضمون نقل کرده: کسی می‎پرسد مادری درحالی‎که فرزندی در رحم دارد، از دنیا می‎رود و فرزندش در شکم او هنوز زنده است و حرکت می‎کند، چه ‎باید کرد؟ او در جواب می‎گوید: مثل این قضیه از امام باقر(ع) سؤال شد، ایشان فرمودند که شکم آن زن پاره کرده شود و فرزندش بیرون آورده شود<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/22 ر.ک: همان، ص22]</ref>.
    در ادامه، نویسنده اجتهاد را در دو دوره عصر معصوم و عصر غیبت مورد بحث و بررسی قرار داده است. او در ابتدا با مراجعه به «[[تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة|وسائل الشيعة]]» [[حر عاملی، محمد بن حسن|شیخ حر عاملی]]، مجموعه روایاتی را آورده که حضرات معصومین(ع) شیعیان را در امور دینی‎‎اشان به فقهای اصحاب خویش ارجاع داده‌اند؛ زیرا آنان احادیث را از امام فراگرفته‌اند. در روایتی عبدالله بن ابی‌یعفور از [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] درخواستی دارد بدین ‎صورت که من به شما دسترسی ندارم که مسائل موردنیازم را از شما بپرسم، چه‎ کار باید بکنم؟ آن حضرت در جواب، رجوع به محمد بن مسلم را با توجه به اینکه ایشان از شاگردان امام باقر(ع) بودند، توصیه می‌کند و می‌فرماید: «ما يمنعك من محمد بن مسلم الثقفي؛ فإنه سمع من أبي و كان عنده وجيها»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/20 ر.ک: همان، ص20-21]</ref>. در روایتی دیگر ابن بکیر از محمد بن مسلم روایتی با این مضمون نقل کرده: کسی می‌پرسد مادری درحالی‌که فرزندی در رحم دارد، از دنیا می‌رود و فرزندش در شکم او هنوز زنده است و حرکت می‌کند، چه ‎باید کرد؟ او در جواب می‌گوید: مثل این قضیه از امام باقر(ع) سؤال شد، ایشان فرمودند که شکم آن زن پاره کرده شود و فرزندش بیرون آورده شود<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/22 ر.ک: همان، ص22]</ref>.


    مقصود از نقل این‎گونه روایات این نیست که روات فقیه بدون هیچ‎گونه تصرف و اجتهادی در استنباط حکم از آنها، بر آنها جمود نموده‎اند؛ دلیلش آن است که حکم شرعی‎ای که راوی فقیه از معصوم نقل می‎کند بر چند صورت است:
    مقصود از نقل این‌گونه روایات این نیست که روات فقیه بدون هیچ‎گونه تصرف و اجتهادی در استنباط حکم از آنها، بر آنها جمود نموده‌اند؛ دلیلش آن است که حکم شرعی‌ای که راوی فقیه از معصوم نقل می‌کند بر چند صورت است:
    # از حدیث واحدی استفاده می‎شود، بدون احتیاج به اجتهاد؛
    # از حدیث واحدی استفاده می‌شود، بدون احتیاج به اجتهاد؛
    # از یک قاعده کلیه که معصوم آن را القا نموده و امر تشخیص مصادیق آن را به اصحاب واگذار نموده، استفاده می‎شود؛
    # از یک قاعده کلیه که معصوم آن را القا نموده و امر تشخیص مصادیق آن را به اصحاب واگذار نموده، استفاده می‌شود؛
    # از دو حدیث که بین آنها عموم و خصوص یا اطلاق و تقیید است، استفاده می‎شود؛
    # از دو حدیث که بین آنها عموم و خصوص یا اطلاق و تقیید است، استفاده می‌شود؛
    و...<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/24 ر.ک: همان، ص24-29]</ref>.
    و...<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/24 ر.ک: همان، ص24-29]</ref>.


    به‎طور کلی روایات وارده در باب اجتهاد در عصر معصومین، بر چندین دسته‎اند که برخی از آنه به شرح زیر می‎باشند:
    به‌طور کلی روایات وارده در باب اجتهاد در عصر معصومین، بر چندین دسته‌اند که برخی از آنه به شرح زیر می‌باشند:
    # روایاتی که در آنها معصومین(ع)، شیعیان خود را در امور دینی به فقهای اصحاب خویش ارجاع داده، با این تعلیل که آنان سماع حدیث نموده‎اند (توضیح این دسته گذشت).
    # روایاتی که در آنها معصومین(ع)، شیعیان خود را در امور دینی به فقهای اصحاب خویش ارجاع داده، با این تعلیل که آنان سماع حدیث نموده‌اند (توضیح این دسته گذشت).
    # روایاتی که در آنها امام، بدون تعلیل مزبور، شیعیان را به فقهای اصحاب خود ارجاع داده است. این روایات، با اطلاق خود دال بر حجیت قول فقهای مزبور در امور دینی می‎نمایند، خواه آن امور را به‎صورت نص از معصوم نقل کرده باشند، خواه از کتاب و سنت استنباط نموده باشند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/33 ر.ک: همان، ص33]</ref>.
    # روایاتی که در آنها امام، بدون تعلیل مزبور، شیعیان را به فقهای اصحاب خود ارجاع داده است. این روایات، با اطلاق خود دال بر حجیت قول فقهای مزبور در امور دینی می‌نمایند، خواه آن امور را به‌صورت نص از معصوم نقل کرده باشند، خواه از کتاب و سنت استنباط نموده باشند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/33 ر.ک: همان، ص33]</ref>.
    # روایاتی که در آنها معصومین(ع)، فقهای اصحاب خویش را در افتای بین مردم رخصت داده‎اند، که لازمه آن جواز عمل به فتوای ایشان است، وگرنه چنین رخصت و افتایی لغو خواهد بود<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/36 ر.ک: همان، ص36-37]</ref>.
    # روایاتی که در آنها معصومین(ع)، فقهای اصحاب خویش را در افتای بین مردم رخصت داده‌اند، که لازمه آن جواز عمل به فتوای ایشان است، وگرنه چنین رخصت و افتایی لغو خواهد بود<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/36 ر.ک: همان، ص36-37]</ref>.
    # روایاتی که در آنها از فتوای بدون علم نهی شده است که مفهوم آنها جواز افتا با استناد به چیزی که در شریعت حجیتش معلوم است، می‎باشد و لازمه‎اش جواز عمل به آن فتوا است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/37 ر.ک: همان، ص37-38]</ref>.
    # روایاتی که در آنها از فتوای بدون علم نهی شده است که مفهوم آنها جواز افتا با استناد به چیزی که در شریعت حجیتش معلوم است، می‌باشد و لازمه‌اش جواز عمل به آن فتوا است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/37 ر.ک: همان، ص37-38]</ref>.
    # روایاتی که در باب وجوب شکایت بردن در درگیری‎ها به فقهای شیعه و نافذ بودن قضاوت آنهاست و بی‎تردید قضاوت، فرع فتوا است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/38 ر.ک: همان، ص38]</ref>.
    # روایاتی که در باب وجوب شکایت بردن در درگیری‌ها به فقهای شیعه و نافذ بودن قضاوت آنهاست و بی‌تردید قضاوت، فرع فتوا است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/38 ر.ک: همان، ص38]</ref>.
    # روایاتی که تصریح به وجود استنباط حکم شرعی از احادیث معصومین(ع) در زمان آنها و امضا و تقریر امام نسبت به کار می‎کنند<ref>ر.ک: همان، ص39</ref>.
    # روایاتی که تصریح به وجود استنباط حکم شرعی از احادیث معصومین(ع) در زمان آنها و امضا و تقریر امام نسبت به کار می‌کنند<ref>ر.ک: همان، ص39</ref>.
    # روایاتی که تصریح به جواز تقلید از فقیه، با اوصافی مشخص و مضبوط در آن روایات می‎کنند <ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/40 ر.ک: همان، ص40]</ref>.
    # روایاتی که تصریح به جواز تقلید از فقیه، با اوصافی مشخص و مضبوط در آن روایات می‌کنند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/40 ر.ک: همان، ص40]</ref>.


    مؤلف بعد از ذکر روایاتی در این موضوع سراغ قرآن رفته و آیاتی از قرآن را در تأیید اجتهاد بیان نموده است. در ابتدا به قول صاحب فصول مراجعه کرده و به آیه '''فَسْئَلُوا أَهْلَ اَلذِّكرِ إِنْ كنْتُمْ لاٰ تَعْلَمُونَ''' (نحل: 43) اشاره کرده است. او می‎گوید: هرچند مصداق تفسیر‎شده این آیه شریفه در روایات، ائمه هستند، ولی این با عمومیت آن منافاتی ندارد؛ چون ممکن است تفسیر مزبور از باب بیان فرد اکمل و اظهر باشد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/67 ر.ک: همان، ص67]</ref>.
    مؤلف بعد از ذکر روایاتی در این موضوع سراغ قرآن رفته و آیاتی از قرآن را در تأیید اجتهاد بیان نموده است. در ابتدا به قول صاحب فصول مراجعه کرده و به آیه'''فَسْئَلُوا أَهْلَ اَلذِّكرِ إِنْ كنْتُمْ لاٰ تَعْلَمُونَ''' (نحل: 43) اشاره کرده است. او می‌گوید: هرچند مصداق تفسیر‎شده این آیه شریفه در روایات، ائمه هستند، ولی این با عمومیت آن منافاتی ندارد؛ چون ممکن است تفسیر مزبور از باب بیان فرد اکمل و اظهر باشد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/67 ر.ک: همان، ص67]</ref>.


    و نیز به آیه شریفه '''فَلَوْ لاٰ نَفَرَ مِنْ كلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طٰائِفَةٌ لِيتَفَقَّهُوا فِي اَلدِّينِ وَ لِينْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذٰا رَجَعُوا إِلَيهِمْ لَعَلَّهُمْ يحْذَرُونَ''' (توبه: 122) اشاره کرده است. در این آیه شریفه انذار به‎صورت مطلق آمده که هم از راه روایت و هم از راه فتوی به دست می‎آید<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/68 ر.ک: همان، ص68]</ref>. برخی بر این استدلال اشکالاتی وارد کرده‎اند که نویسنده به آنها پاسخ ‎داده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/69 ر.ک: همان، ص69-72]</ref>.
    و نیز به آیه شریفه'''فَلَوْ لاٰ نَفَرَ مِنْ كلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طٰائِفَةٌ لِيتَفَقَّهُوا فِي اَلدِّينِ وَ لِينْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذٰا رَجَعُوا إِلَيهِمْ لَعَلَّهُمْ يحْذَرُونَ''' (توبه: 122) اشاره کرده است. در این آیه شریفه انذار به‌صورت مطلق آمده که هم از راه روایت و هم از راه فتوی به دست می‌آید<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/68 ر.ک: همان، ص68]</ref>. برخی بر این استدلال اشکالاتی وارد کرده‌اند که نویسنده به آنها پاسخ ‎داده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/69 ر.ک: همان، ص69-72]</ref>.


    علاوه بر آیات و روایات، سیره علما نیز مؤید اجتهاد است. سیره را می‎توان به دو قسم سیره عقلا و سیره متشرعه تقسیم نمود. سیره عقلا، همچون رجوع مریض به پزشک جهت مداواست که مورد تأیید است. [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] آن را به رجوع جاهل به عالم تشبیه نموده و در جمیع امور نافذ دانسته است.
    علاوه بر آیات و روایات، سیره علما نیز مؤید اجتهاد است. سیره را می‌توان به دو قسم سیره عقلا و سیره متشرعه تقسیم نمود. سیره عقلا، همچون رجوع مریض به پزشک جهت مداواست که مورد تأیید است. [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] آن را به رجوع جاهل به عالم تشبیه نموده و در جمیع امور نافذ دانسته است.


    نویسنده در بحث سیره متشرعه ابتدا به نظر [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] در «[[العدة في أصول الفقه|عدة الأصول]]» درباره اجتهاد مراجعه کرده، سپس می‎گوید: با توجه به حوادث و پیشامدهایی که برای مکلفین واقع می‎شود و به‎خاطر بعد مسافت یا عدم دسترسی همیشگی به امام معصوم برای بیشتر شیعیان، خود معصومین، فقهای اصحاب خویش را مأمور به فتوا دادن در بین شیعیان خود می‎نمودند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/76 ر.ک: همان، ص76]</ref>.
    نویسنده در بحث سیره متشرعه ابتدا به نظر [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] در «[[العدة في أصول الفقه|عدة الأصول]]» درباره اجتهاد مراجعه کرده، سپس می‌گوید: با توجه به حوادث و پیشامدهایی که برای مکلفین واقع می‌شود و به‌خاطر بعد مسافت یا عدم دسترسی همیشگی به امام معصوم برای بیشتر شیعیان، خود معصومین، فقهای اصحاب خویش را مأمور به فتوا دادن در بین شیعیان خود می‌نمودند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/76 ر.ک: همان، ص76]</ref>.


    مؤلف، بخش دوم کتاب را به اجتهاد و فتوا در عصر غیبت اختصاص داده است. این بخش از کتاب جوابی است به اخباریون که معتقد به عدم جواز اجتهاد در عصر غیبت هستند.
    مؤلف، بخش دوم کتاب را به اجتهاد و فتوا در عصر غیبت اختصاص داده است. این بخش از کتاب جوابی است به اخباریون که معتقد به عدم جواز اجتهاد در عصر غیبت هستند.


    نویسنده در این بخش می‎گوید: رجوع به روات حدیث در عصر غیبت، همانند رجوع به معصوم در عصر حضور است، با این تفاوت که معصوم با علم خاصش خبر از حکم می‎دهد و فقیه با توجه به ادله‎ای شرعی که نزد اوست فتوا می‎دهد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/80 ر.ک: همان، ص80-82]</ref>. نویسنده در بحث تقلید و اجتهاد با رجوع به کلام [[بحرانی، یوسف بن احمد|شیخ یوسف بحرانی]] که از اخباریان بنام است، می‎گوید: مشهور نزد اخباریان تقلید از فقها و عمل به فتاوای آن‎هاست<ref>ر.ک: همان، ص83</ref>؛ با این تفاوت که آنان تقلید از میت را جایز می‎دانند؛ زیرا حق با مرگ و زندگی قابل تغییر نیست و حلال و حرام خداوند تا روز قیامت استمرار پیدا می‎کند؛ پس مرگ یک فقیه دلیلی بر عدم جواز تقلید از او نیست<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/84 ر.ک: همان، ص84]</ref>. نویسنده با دو دلیل «وجود اختلاف در فتوای فقها به‎نحو تناقض یا تضاد، در صورتی که حکم خداوند در یک واقعه یکی است» و «لازم آمدن وجوب عمل به فتوای اولین فقیه از فقهای قدیم»، این نظریه را رد می‎کند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/85 ر.ک: همان، ص85]</ref>.
    نویسنده در این بخش می‌گوید: رجوع به روات حدیث در عصر غیبت، همانند رجوع به معصوم در عصر حضور است، با این تفاوت که معصوم با علم خاصش خبر از حکم می‌دهد و فقیه با توجه به ادله‌ای شرعی که نزد اوست فتوا می‌دهد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/80 ر.ک: همان، ص80-82]</ref>. نویسنده در بحث تقلید و اجتهاد با رجوع به کلام [[بحرانی، یوسف بن احمد|شیخ یوسف بحرانی]] که از اخباریان بنام است، می‌گوید: مشهور نزد اخباریان تقلید از فقها و عمل به فتاوای آن‌هاست<ref>ر.ک: همان، ص83</ref>؛ با این تفاوت که آنان تقلید از میت را جایز می‌دانند؛ زیرا حق با مرگ و زندگی قابل تغییر نیست و حلال و حرام خداوند تا روز قیامت استمرار پیدا می‌کند؛ پس مرگ یک فقیه دلیلی بر عدم جواز تقلید از او نیست<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/84 ر.ک: همان، ص84]</ref>. نویسنده با دو دلیل «وجود اختلاف در فتوای فقها به‌نحو تناقض یا تضاد، در صورتی که حکم خداوند در یک واقعه یکی است» و «لازم آمدن وجوب عمل به فتوای اولین فقیه از فقهای قدیم»، این نظریه را رد می‌کند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/85 ر.ک: همان، ص85]</ref>.


    نویسنده در ادامه مباحث این بخش، به بحث در مورد عمل به احتیاط و ترک اجتهاد و تقلید می‎پردازد<ref>ر.ک: همان، ص96</ref>.
    نویسنده در ادامه مباحث این بخش، به بحث در مورد عمل به احتیاط و ترک اجتهاد و تقلید می‌پردازد<ref>ر.ک: همان، ص96</ref>.


    ایشان درباره اختلاف بین اخباریان و اصولیان می‎گوید: همان‎ طور که [[بحرانی، یوسف بن احمد|شیخ یوسف بحرانی]] در «[[الحدائق الناضرة في أحكام العترة الطاهرة|الحدائق الناضرة]]» می‎گوید بین اصولیان و اخباریان اختلاف اساسی وجود ندارد و احکام چنان‎که در نزد رئیس اخباریان، یعنی [[ابن بابویه، محمد بن علی|شیخ صدوق]] به دو قسم حلال و حرام تقسیم می‎شود، در نزد مجتهدین نیز همین‎گونه است. اختلافات جزئی که بین آن‎ها وجود دارد بر آنان عیب نیست؛ زیرا خود فقها گاهی در برخی از مسائل، متفاوت نظر می‎دهند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/97 ر.ک: همان، ص97-98]</ref>. در واقع مهم‎ترین مسائل مورد اختلاف این دو گروه را می‎توان به مسئله تقلید، تقسیم حدیث به: صحیح، حسن، موثق و ضعیف، حجیت اجماع و عقل منحصر نمود<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/99 ر.ک: همان، ص99-100]</ref>.
    ایشان درباره اختلاف بین اخباریان و اصولیان می‌گوید: همان‎ طور که [[بحرانی، یوسف بن احمد|شیخ یوسف بحرانی]] در «[[الحدائق الناضرة في أحكام العترة الطاهرة|الحدائق الناضرة]]» می‌گوید بین اصولیان و اخباریان اختلاف اساسی وجود ندارد و احکام چنان‌که در نزد رئیس اخباریان، یعنی [[ابن بابویه، محمد بن علی|شیخ صدوق]] به دو قسم حلال و حرام تقسیم می‌شود، در نزد مجتهدین نیز همین‌گونه است. اختلافات جزئی که بین آن‌ها وجود دارد بر آنان عیب نیست؛ زیرا خود فقها گاهی در برخی از مسائل، متفاوت نظر می‌دهند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/97 ر.ک: همان، ص97-98]</ref>. در واقع مهم‎ترین مسائل مورد اختلاف این دو گروه را می‌توان به مسئله تقلید، تقسیم حدیث به: صحیح، حسن، موثق و ضعیف، حجیت اجماع و عقل منحصر نمود<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/99 ر.ک: همان، ص99-100]</ref>.


    مؤلف در پایان این اثر، خواننده را با حرکات خطرناکی که اخیر جهت تخریب مرجعیت صورت می‎گیرد آشنا، می‌سازد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/127 ر.ک: همان، ص127-128]</ref>.
    مؤلف در پایان این اثر، خواننده را با حرکات خطرناکی که اخیر جهت تخریب مرجعیت صورت می‌گیرد آشنا، می‌سازد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23613/1/127 ر.ک: همان، ص127-128]</ref>.


    ==وضعیت کتاب==
    ==وضعیت کتاب==
    فهرست محتویات و مصادر در انتهای کتاب آمده است.
    فهرست محتویات و مصادر در انتهای کتاب آمده است.


    پاورقی‎ها به مستندسازی مطالب کتاب و یا توضیح مبهمات آن اختصاص یافته است.
    پاورقی‌ها به مستندسازی مطالب کتاب و یا توضیح مبهمات آن اختصاص یافته است.


    ==پانویس==
    ==پانویس==
    <references />
    <references/>


    ==منابع مقاله==
    ==منابع مقاله==
    مقدمه و متن کتاب.
    مقدمه و متن کتاب.


    == وابسته‌ها ==
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}
     
    [[اجتهاد در عصر ائمه معصومین(ع)]]
    [[اجتهاد در عصر ائمه معصومین(ع)]]
       
       
    خط ۹۸: خط ۱۰۱:
       
       
    [[رده:اجتهاد. تقلید. افتاء]]
    [[رده:اجتهاد. تقلید. افتاء]]
    [[رده:مرداد(98)]]
    [[رده:25 تیر الی 24 مرداد (98)]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۲ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۰:۲۷

    ‏الاجتهاد و الفتوی في عصر المعصوم(ع)
    الاجتهاد و الفتوی في عصر المعصوم(ع)
    پدیدآورانموسوی غریفی، محیی‌الدین (نويسنده)
    عنوان‌های دیگرالاجتهاد و الفتوي في عصر المعصوم و غيبته
    ناشردار التعارف للمطبوعات
    مکان نشرلبنان - بيروت
    سال نشرمجلد1: 1978م , 1398ق,
    موضوعاجتهاد و تقليد - تاريخ فتوا - تاريخ
    زبانعربی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏‏BP‎‏ ‎‏167‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏8‎‏الف‎‏3
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    الاجتهاد و الفتوی في عصر المعصوم(ع)، اثر محیی‌الدین موسوی غریفی (معاصر)، کتابی است به زبان عربی، در موضوع رواج اجتهاد در زمان حضور امام و جواز آن در عصر غیبت.

    ساختار

    کتاب با مقدمه و تمهید آغاز شده و به دنبال آن دو بحث اجتهاد و فتوی در عصر معصوم و در عصر غیبت آمده است. هرکدام از این مباحث دارای زیرمجموعه‌هایی هستند.

    گزارش محتوا

    نویسنده، تمهید را به تعریف لغوی و اصطلاحی اجتهاد و فتوی و نظرات متفاوت در این دو اختصاص داده است.

    ماده اجتهاد، «جهد» و به معنای وسع و طاقت یا به معنای مشقت است؛ بنابراین مجتهد نهایت توان خویش را جهت به دست آوردن حکم شرعی به‌کار می‌گیرد و نیز دشواری‌های این راه را تحمل می‌کند[۱]. برای اجتهاد تعاریف متعددی نقل شده است. نویسنده که خود از شاگردان آیت‌الله خویی بوده، تعریف ایشان را پذیرفته است. آیت‌الله خویی در تعریف اجتهاد می‌گوید: «العلم بالأحكام الشرعية الفرعیة عن أدلتها التفصيلية»[۲].

    مؤلف در ابتدا به تاریخچه و حجیت اجتهاد در میان اهل سنت پرداخته و معتقد است که اجتهاد نزد اهل سنت بین افراط و تفریط در نوسان بوده، به‌گونه‌ای که قبل از عصر مذاهب اربعه از حد اعتدال خارج شده و تمام کارهای صحابه و تابعین که مخالف با شرع بوده را توجیه می‌کردند و آن را برگرفته از اجتهاد می‌دانستند؛ همانند ریختن خون‌های مسلمانان توسط معاویه در جنگ با امیرالمؤمنین علی(ع) و جنگ و درگیری خوارج با آن حضرت. بعد از عصر مذاهب اربعه، باب اجتهاد بسته شد و عمل، منحصر در فتاوای علمای اربعه شد[۳]. البته برخی از علمای اهل سنت، همچون محمد عبده معتقد به باز بودن باب اجتهاد هستند[۴].

    در ادامه، نویسنده اجتهاد را در دو دوره عصر معصوم و عصر غیبت مورد بحث و بررسی قرار داده است. او در ابتدا با مراجعه به «وسائل الشيعة» شیخ حر عاملی، مجموعه روایاتی را آورده که حضرات معصومین(ع) شیعیان را در امور دینی‎‎اشان به فقهای اصحاب خویش ارجاع داده‌اند؛ زیرا آنان احادیث را از امام فراگرفته‌اند. در روایتی عبدالله بن ابی‌یعفور از امام صادق(ع) درخواستی دارد بدین ‎صورت که من به شما دسترسی ندارم که مسائل موردنیازم را از شما بپرسم، چه‎ کار باید بکنم؟ آن حضرت در جواب، رجوع به محمد بن مسلم را با توجه به اینکه ایشان از شاگردان امام باقر(ع) بودند، توصیه می‌کند و می‌فرماید: «ما يمنعك من محمد بن مسلم الثقفي؛ فإنه سمع من أبي و كان عنده وجيها»[۵]. در روایتی دیگر ابن بکیر از محمد بن مسلم روایتی با این مضمون نقل کرده: کسی می‌پرسد مادری درحالی‌که فرزندی در رحم دارد، از دنیا می‌رود و فرزندش در شکم او هنوز زنده است و حرکت می‌کند، چه ‎باید کرد؟ او در جواب می‌گوید: مثل این قضیه از امام باقر(ع) سؤال شد، ایشان فرمودند که شکم آن زن پاره کرده شود و فرزندش بیرون آورده شود[۶].

    مقصود از نقل این‌گونه روایات این نیست که روات فقیه بدون هیچ‎گونه تصرف و اجتهادی در استنباط حکم از آنها، بر آنها جمود نموده‌اند؛ دلیلش آن است که حکم شرعی‌ای که راوی فقیه از معصوم نقل می‌کند بر چند صورت است:

    1. از حدیث واحدی استفاده می‌شود، بدون احتیاج به اجتهاد؛
    2. از یک قاعده کلیه که معصوم آن را القا نموده و امر تشخیص مصادیق آن را به اصحاب واگذار نموده، استفاده می‌شود؛
    3. از دو حدیث که بین آنها عموم و خصوص یا اطلاق و تقیید است، استفاده می‌شود؛

    و...[۷].

    به‌طور کلی روایات وارده در باب اجتهاد در عصر معصومین، بر چندین دسته‌اند که برخی از آنه به شرح زیر می‌باشند:

    1. روایاتی که در آنها معصومین(ع)، شیعیان خود را در امور دینی به فقهای اصحاب خویش ارجاع داده، با این تعلیل که آنان سماع حدیث نموده‌اند (توضیح این دسته گذشت).
    2. روایاتی که در آنها امام، بدون تعلیل مزبور، شیعیان را به فقهای اصحاب خود ارجاع داده است. این روایات، با اطلاق خود دال بر حجیت قول فقهای مزبور در امور دینی می‌نمایند، خواه آن امور را به‌صورت نص از معصوم نقل کرده باشند، خواه از کتاب و سنت استنباط نموده باشند[۸].
    3. روایاتی که در آنها معصومین(ع)، فقهای اصحاب خویش را در افتای بین مردم رخصت داده‌اند، که لازمه آن جواز عمل به فتوای ایشان است، وگرنه چنین رخصت و افتایی لغو خواهد بود[۹].
    4. روایاتی که در آنها از فتوای بدون علم نهی شده است که مفهوم آنها جواز افتا با استناد به چیزی که در شریعت حجیتش معلوم است، می‌باشد و لازمه‌اش جواز عمل به آن فتوا است[۱۰].
    5. روایاتی که در باب وجوب شکایت بردن در درگیری‌ها به فقهای شیعه و نافذ بودن قضاوت آنهاست و بی‌تردید قضاوت، فرع فتوا است[۱۱].
    6. روایاتی که تصریح به وجود استنباط حکم شرعی از احادیث معصومین(ع) در زمان آنها و امضا و تقریر امام نسبت به کار می‌کنند[۱۲].
    7. روایاتی که تصریح به جواز تقلید از فقیه، با اوصافی مشخص و مضبوط در آن روایات می‌کنند[۱۳].

    مؤلف بعد از ذکر روایاتی در این موضوع سراغ قرآن رفته و آیاتی از قرآن را در تأیید اجتهاد بیان نموده است. در ابتدا به قول صاحب فصول مراجعه کرده و به آیهفَسْئَلُوا أَهْلَ اَلذِّكرِ إِنْ كنْتُمْ لاٰ تَعْلَمُونَ (نحل: 43) اشاره کرده است. او می‌گوید: هرچند مصداق تفسیر‎شده این آیه شریفه در روایات، ائمه هستند، ولی این با عمومیت آن منافاتی ندارد؛ چون ممکن است تفسیر مزبور از باب بیان فرد اکمل و اظهر باشد[۱۴].

    و نیز به آیه شریفهفَلَوْ لاٰ نَفَرَ مِنْ كلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طٰائِفَةٌ لِيتَفَقَّهُوا فِي اَلدِّينِ وَ لِينْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذٰا رَجَعُوا إِلَيهِمْ لَعَلَّهُمْ يحْذَرُونَ (توبه: 122) اشاره کرده است. در این آیه شریفه انذار به‌صورت مطلق آمده که هم از راه روایت و هم از راه فتوی به دست می‌آید[۱۵]. برخی بر این استدلال اشکالاتی وارد کرده‌اند که نویسنده به آنها پاسخ ‎داده است[۱۶].

    علاوه بر آیات و روایات، سیره علما نیز مؤید اجتهاد است. سیره را می‌توان به دو قسم سیره عقلا و سیره متشرعه تقسیم نمود. سیره عقلا، همچون رجوع مریض به پزشک جهت مداواست که مورد تأیید است. شیخ طوسی آن را به رجوع جاهل به عالم تشبیه نموده و در جمیع امور نافذ دانسته است.

    نویسنده در بحث سیره متشرعه ابتدا به نظر شیخ طوسی در «عدة الأصول» درباره اجتهاد مراجعه کرده، سپس می‌گوید: با توجه به حوادث و پیشامدهایی که برای مکلفین واقع می‌شود و به‌خاطر بعد مسافت یا عدم دسترسی همیشگی به امام معصوم برای بیشتر شیعیان، خود معصومین، فقهای اصحاب خویش را مأمور به فتوا دادن در بین شیعیان خود می‌نمودند[۱۷].

    مؤلف، بخش دوم کتاب را به اجتهاد و فتوا در عصر غیبت اختصاص داده است. این بخش از کتاب جوابی است به اخباریون که معتقد به عدم جواز اجتهاد در عصر غیبت هستند.

    نویسنده در این بخش می‌گوید: رجوع به روات حدیث در عصر غیبت، همانند رجوع به معصوم در عصر حضور است، با این تفاوت که معصوم با علم خاصش خبر از حکم می‌دهد و فقیه با توجه به ادله‌ای شرعی که نزد اوست فتوا می‌دهد[۱۸]. نویسنده در بحث تقلید و اجتهاد با رجوع به کلام شیخ یوسف بحرانی که از اخباریان بنام است، می‌گوید: مشهور نزد اخباریان تقلید از فقها و عمل به فتاوای آن‌هاست[۱۹]؛ با این تفاوت که آنان تقلید از میت را جایز می‌دانند؛ زیرا حق با مرگ و زندگی قابل تغییر نیست و حلال و حرام خداوند تا روز قیامت استمرار پیدا می‌کند؛ پس مرگ یک فقیه دلیلی بر عدم جواز تقلید از او نیست[۲۰]. نویسنده با دو دلیل «وجود اختلاف در فتوای فقها به‌نحو تناقض یا تضاد، در صورتی که حکم خداوند در یک واقعه یکی است» و «لازم آمدن وجوب عمل به فتوای اولین فقیه از فقهای قدیم»، این نظریه را رد می‌کند[۲۱].

    نویسنده در ادامه مباحث این بخش، به بحث در مورد عمل به احتیاط و ترک اجتهاد و تقلید می‌پردازد[۲۲].

    ایشان درباره اختلاف بین اخباریان و اصولیان می‌گوید: همان‎ طور که شیخ یوسف بحرانی در «الحدائق الناضرة» می‌گوید بین اصولیان و اخباریان اختلاف اساسی وجود ندارد و احکام چنان‌که در نزد رئیس اخباریان، یعنی شیخ صدوق به دو قسم حلال و حرام تقسیم می‌شود، در نزد مجتهدین نیز همین‌گونه است. اختلافات جزئی که بین آن‌ها وجود دارد بر آنان عیب نیست؛ زیرا خود فقها گاهی در برخی از مسائل، متفاوت نظر می‌دهند[۲۳]. در واقع مهم‎ترین مسائل مورد اختلاف این دو گروه را می‌توان به مسئله تقلید، تقسیم حدیث به: صحیح، حسن، موثق و ضعیف، حجیت اجماع و عقل منحصر نمود[۲۴].

    مؤلف در پایان این اثر، خواننده را با حرکات خطرناکی که اخیر جهت تخریب مرجعیت صورت می‌گیرد آشنا، می‌سازد[۲۵].

    وضعیت کتاب

    فهرست محتویات و مصادر در انتهای کتاب آمده است.

    پاورقی‌ها به مستندسازی مطالب کتاب و یا توضیح مبهمات آن اختصاص یافته است.

    پانویس

    1. ↑ ر.ک: تمهید، ص9
    2. ↑ ر.ک: همان، ص11
    3. ↑ ر.ک: متن کتاب، ص12-13
    4. ↑ ر.ک: همان، ص20
    5. ↑ ر.ک: همان، ص20-21
    6. ↑ ر.ک: همان، ص22
    7. ↑ ر.ک: همان، ص24-29
    8. ↑ ر.ک: همان، ص33
    9. ↑ ر.ک: همان، ص36-37
    10. ↑ ر.ک: همان، ص37-38
    11. ↑ ر.ک: همان، ص38
    12. ↑ ر.ک: همان، ص39
    13. ↑ ر.ک: همان، ص40
    14. ↑ ر.ک: همان، ص67
    15. ↑ ر.ک: همان، ص68
    16. ↑ ر.ک: همان، ص69-72
    17. ↑ ر.ک: همان، ص76
    18. ↑ ر.ک: همان، ص80-82
    19. ↑ ر.ک: همان، ص83
    20. ↑ ر.ک: همان، ص84
    21. ↑ ر.ک: همان، ص85
    22. ↑ ر.ک: همان، ص96
    23. ↑ ر.ک: همان، ص97-98
    24. ↑ ر.ک: همان، ص99-100
    25. ↑ ر.ک: همان، ص127-128

    منابع مقاله

    مقدمه و متن کتاب.

    وابسته‌ها

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=الاجتهاد_و_الفتوی_في_عصر_المعصوم(ع)&oldid=761114»