اقتضاء الصراط المستقيم مخالفة أصحاب الجحيم: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'الصراط المستقيم (ابهام زدایی)' به 'الصراط المستقيم (ابهام‌زدایی)')
 
(۴۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۵: خط ۵:
[[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم]] (نویسنده)
[[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم]] (نویسنده)
   
   
[[فقي، محمد حامد]] (محقق)
[[فقی، محمد حامد]] (محقق)
 
| زبان =عربی
| زبان =عربي
| کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏207‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏الف‎‏7  
| کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏207‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏الف‎‏7  
| موضوع =
| موضوع =
خط ۱۸: خط ۱۷:
شرک  
شرک  


شيعه - دفاعيه‎ها و رديه‎ها
شيعه - دفاعيه‌ها و رديه‌ها
| ناشر =  
| ناشر =  
دار الکتب العلمية  
دار الکتب العلمية  
| مکان نشر =لبنان - بيروت
| مکان نشر =لبنان - بيروت
| سال نشر = |مجلد1: 1987م , 1407ق ,  
| سال نشر = |مجلد1: 1987م , 1407ق ,  
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE29239AUTOMATIONCODE
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE29239AUTOMATIONCODE
| چاپ =1
| چاپ =1
| تعداد جلد =1
| تعداد جلد =1
| کتابخانۀ دیجیتال نور =35832
| کتابخانۀ دیجیتال نور =29239
| کد پدیدآور =
| کتابخوان همراه نور =29239
| کد پدیدآور =01733
| پس از =
| پس از =
| پیش از =
| پیش از =
}}
}}
{{کاربردهای دیگر|الصراط المستقيم (ابهام‌زدایی)}}


'''اقتضاء الصراط المستقيم مخالفة أصحاب الجحيم'''، اثر [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن ‎تیمیه]]، کتابی است پیرامون صراط مستقیم و وجوب مخالفت ظاهری و باطنی با کفار که با تحقیق [[فقي، محمد حامد|محمد حامد الفقی]]، چاپ و عرضه شده است.
'''اقتضاء الصراط المستقيم مخالفة أصحاب الجحيم'''، اثر [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن ‎تیمیه]]، کتابی است پیرامون صراط مستقیم و وجوب مخالفت ظاهری و باطنی با کفار که با تحقیق [[فقی، محمد حامد|محمد حامد الفقی]]، چاپ و عرضه شده است.


===انگیزه نگارش===
[[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن ‎تیمیه]] در مقدمه، دلایل‎ خود در باب هدف از تألیف کتاب را مخالفت‌ورزی با برخی از انحرافاتی‎ بر‎شمرده که امت اسلامی بدان‎ مبتلا‎ گشته‎ است‎<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/56752/34 برزگر، ابراهیم، ص34]</ref>.
[[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن ‎تیمیه]] در مقدمه، دلایل‎ خود در باب هدف از تألیف کتاب را مخالفت‎ورزی با برخی از انحرافاتی‎ بر‎شمرده که امت اسلامی بدان‎ مبتلا‎ گشته‎ است‎<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/56752/34 برزگر، ابراهیم، ص34]</ref>.


==ساختار==
==ساختار==
کتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز و مطالب بدون تبویب و فصل‎بندی، در عناوین متعدد، تنظیم شده است.
کتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز و مطالب بدون تبویب و فصل‎‌بندی، در عناوین متعدد، تنظیم شده است.


==گزارش محتوا==
==گزارش محتوا==
در مقدمه محقق، به موضوع کتاب و اهمیت آن اشاره گردیده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/1 ر.ک: مقدمه، ص1-‎16]</ref>.
در مقدمه محقق، به موضوع کتاب و اهمیت آن اشاره گردیده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/1 ر.ک: مقدمه، ص1-‎16]</ref>.


محور کتاب، صراط مستقیم و انحراف‎شناسی از صراط مستقیم است. نویسنده، این انحرافات را به چهار دسته طبقه‎بندی‎ کرده است:
محور کتاب، صراط مستقیم و انحراف‎شناسی از صراط مستقیم است. نویسنده، این انحرافات را به چهار دسته طبقه‌بندی‎ کرده است:
# گاه انحراف، کفر است؛
# گاه انحراف، کفر است؛
# گاه انحراف‎، فسق‎ است؛
# گاه انحراف‎، فسق‎ است؛
# گاه‎ انحراف‎، در شکل‎ «سیئه» ظاهر می‎شود؛
# گاه‎ انحراف‎، در شکل‎ «سیئه» ظاهر می‌شود؛
# زمانی انحراف در شکل خطا و لغزش ظاهر می‎شود.
# زمانی انحراف در شکل خطا و لغزش ظاهر می‌شود.
هدف وی شناساندن این انحرافات است تا بدین منظور مسلمانان را از انحراف از صراط مستقیم‎ بازدارد و از رفتن آنان به صراط مغضوبین و یا ضالین جلوگیری کند<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/56752/34 ر.ک: برزگر، ابراهیم، ص34]</ref>.
هدف وی شناساندن این انحرافات است تا بدین منظور مسلمانان را از انحراف از صراط مستقیم‎ بازدارد و از رفتن آنان به صراط مغضوبین و یا ضالین جلوگیری کند<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/56752/34 ر.ک: برزگر، ابراهیم، ص34]</ref>.


نویسنده قصد‎ دارد انحرافات واقع و حادث و مبتلابه را که موجب انحراف امت عصر خود از صراط مستقیم به صراط مغضوبین و ضالین شده است، شناسایی کند و به امت بشناساند؛ به بیان دیگر‎ قصد‎ دارد که به تبیین شکاف بین صراط مستقیم اسلامی با سبیل متعارف و راه رفته جهان اسلامی، بپردازد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/56752/34 همان]</ref>.
نویسنده قصد‎ دارد انحرافات واقع و حادث و مبتلابه را که موجب انحراف امت عصر خود از صراط مستقیم به صراط مغضوبین و ضالین شده است، شناسایی کند و به امت بشناساند؛ به بیان دیگر‎ قصد‎ دارد که به تبیین شکاف بین صراط مستقیم اسلامی با سبیل متعارف و راه رفته جهان اسلامی، بپردازد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/56752/34 همان]</ref>.


[[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] در مقدمه خود، خداوند را به‎خاطر اینکه‎ اسلام را دین ما مسلمانان قرار داده، شکر می‎گوید؛ خداوندی که به‎ ما‎ امر کرده است که هدایت به صراط‎ مستقیم‎ را‎ از او طلب کنیم؛ خداوندی که محمد‎، عبد‎ و رسولش را با دین قیم و ملت حنیف به‎سوی ما ارسال کرده است‎ و اطاعت‎ و اتباع از شریعت وی را‎ بر‎ ما واجب‎ کرده‎ است‎<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/56752/34 همان]</ref>.
[[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] در مقدمه خود، خداوند را به‌خاطر اینکه‎ اسلام را دین ما مسلمانان قرار داده، شکر می‌گوید؛ خداوندی که به‎ ما‎ امر کرده است که هدایت به صراط‎ مستقیم‎ را‎ از او طلب کنیم؛ خداوندی که محمد‎، عبد‎ و رسولش را با دین قیم و ملت حنیف به‌سوی ما ارسال کرده است‎ و اطاعت‎ و اتباع از شریعت وی را‎ بر‎ ما واجب‎ کرده‎ است‎<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/56752/34 همان]</ref>.


وی علاوه بر این عبارت، در جای‎ دیگر‎ از این کتاب، با صراحت بیشتری‎ از این مساوی قرار‎ دادن‎ دین و صراط مستقیم جانب‎داری‎ می‎کند‎: «فهدی الله الناس ببركة نبوة محمد(ص)... ثم إنه سبحانه بعثه بدين الإسلام الذي‎ هو‎ الصراط المستقيم»؛ آن‎هم‎ صراط‎ مستقیمی‎ که دست‎کم‎ روزی‎ ده مرتبه از خداوند‎ می‎خواهیم‎ که ما را به آن هدایت کند و از جانب خداوند مأموریم از آن تبعیت‎ کنیم‎ و از ضد و غیر آن، یعنی راه‎ مغضوبین‎ و راه ضالین‎ احتراز‎ کنیم‎<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/56752/34 ر.ک: همان]</ref>.
وی علاوه بر این عبارت، در جای‎ دیگر‎ از این کتاب، با صراحت بیشتری‎ از این مساوی قرار‎ دادن‎ دین و صراط مستقیم جانب‎داری‎ می‌کند‎: «فهدی الله الناس ببركة نبوة محمد(ص)... ثم إنه سبحانه بعثه بدين الإسلام الذي‎ هو‎ الصراط المستقيم»؛ آن‌هم‎ صراط‎ مستقیمی‎ که دست‎‌کم‎ روزی‎ ده مرتبه از خداوند‎ می‌خواهیم‎ که ما را به آن هدایت کند و از جانب خداوند مأموریم از آن تبعیت‎ کنیم‎ و از ضد و غیر آن، یعنی راه‎ مغضوبین‎ و راه ضالین‎ احتراز‎ کنیم‎<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/56752/34 ر.ک: همان]</ref>.


وی خاطرنشان می‎سازد که غرض وی ضرورت ملازمت عبد با «صراط مستقیم» و مخالفت وی با انحراف از صراط مستقیم و سبل اصحاب جحیم است. [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] در اینجا به ارتباط تنگاتنگ صراط و اندیشه سیاسی مسلمانان اشاره می‎کند و اینکه در این استعاره، شکاف نظریه و عمل به حداقل خود می‎رسد؛ زیرا هدف‎ از‎ شناسایی صراط‎ مستقیم، عمل و راه پیمودن و تطبیق عملی بندگان خداوند با صراط مستقیم و هدف از انحراف‎شناسی، اجتناب عملی از آن در زندگی است. آنگاه [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] نظریه‎ اساسی‎ خود‎ را مطرح می‎کند که بنیان اصلی کتاب وی را تشکیل می‎دهد. وی در این قسمت از کتاب، در واقع به بیان‎ فرضیه‎ اصلی خود می‎پردازد و آن اینکه صراط مستقیم را به دو قسمت تقسیم می‎کند:  
وی خاطرنشان می‌سازد که غرض وی ضرورت ملازمت عبدبا «صراط مستقیم» و مخالفت وی با انحراف از صراط مستقیم و سبل اصحاب جحیم است. [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] در اینجا به ارتباط تنگاتنگ صراط و اندیشه سیاسی مسلمانان اشاره می‌کند و اینکه در این استعاره، شکاف نظریه و عمل به حداقل خود می‌رسد؛ زیرا هدف‎ از‎ شناسایی صراط‎ مستقیم، عمل و راه پیمودن و تطبیق عملی بندگان خداوند با صراط مستقیم و هدف از انحراف‎شناسی، اجتناب عملی از آن در زندگی است. آنگاه [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] نظریه‎ اساسی‎ خود‎ را مطرح می‌کند که بنیان اصلی کتاب وی را تشکیل می‌دهد. وی در این قسمت از کتاب، در واقع به بیان‎ فرضیه‎ اصلی خود می‌پردازد و آن اینکه صراط مستقیم را به دو قسمت تقسیم می‌کند:  
اول، یک سلسله امور باطنی و معنوی نظیر اعتقادات و گرایش‎های قلبی است؛
اول، یک سلسله امور باطنی و معنوی نظیر اعتقادات و گرایش‌های قلبی است؛


دوم، سلسله‎ای‎ از‎ امور ظاهری است که در قالب گفتار و اعمال ظاهر می‎شود و این قسمت دوم نیز خود، گاه قالب عبادی (مانند نماز) و گاه قالب عادتی دارد، مانند نحوه پوشش لباس، سواری‎، آداب‎ ازدواج و غذا خوردن و سفر و جز آن<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/34 ر.ک: همان، ص34-‎35]</ref>.
دوم، سلسله‌ای‎ از‎ امور ظاهری است که در قالب گفتار و اعمال ظاهر می‌شود و این قسمت دوم نیز خود، گاه قالب عبادی (مانند نماز) و گاه قالب عادتی دارد، مانند نحوه پوشش لباس، سواری‎، آداب‎ ازدواج و غذا خوردن و سفر و جز آن<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/34 ر.ک: همان، ص34-‎35]</ref>.


آنگاه [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] گام بعدی را برمی‎دارد و آن اینکه بین این دو امور باطنی و ظاهری به‎ناچار باید ارتباطی و نسبتی وجود داشته‎ باشد‎؛ زیرا‎ آنچه در قلب جایگزین می‎شود‎، به‎‎مثابه‎ امری باطنی در آن رسوخ می‎یابد و در امور ظاهری گفتاری و رفتاری به‎نوعی منعکس می‎شود و برعکس قوام امور ظاهری عملی نیز‎ به‎‎نوبه‎ خود موجب ایجاد حالات متناسب با آن امور‎ ظاهری‎، در قلب می‎شود. بنابراین وی به ‎نوعی تجانس و هماهنگی ظاهر اعمال و باطن قلبی خود قائل است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/35 ر.ک: همان، ص35-‎36]</ref>.
آنگاه [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] گام بعدی را برمی‌دارد و آن اینکه بین این دو امور باطنی و ظاهری به‌ناچار باید ارتباطی و نسبتی وجود داشته‎ باشد‎؛ زیرا‎ آنچه در قلب جایگزین می‌شود‎، به‎‎مثابه‎ امری باطنی در آن رسوخ می‌یابد و در امور ظاهری گفتاری و رفتاری به‌نوعی منعکس می‌شود و برعکس قوام امور ظاهری عملی نیز‎ به‎‎نوبه‎ خود موجب ایجاد حالات متناسب با آن امور‎ ظاهری‎، در قلب می‌شود. بنابراین وی به ‎نوعی تجانس و هماهنگی ظاهر اعمال و باطن قلبی خود قائل است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/35 ر.ک: همان، ص35-‎36]</ref>.


[[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] در‎ گام‎ منطقی‎ بعدی خود، امور باطنی جزء اول صراط مستقیم را «هدی‎ الباطن» و جزء دوم صراط مستقیم را «هدی الظاهر» نام‎گذاری می‎کند و بعد به بعثت پیامبر(ص) و ارائه دین اسلام‎ و شریعت‎ و منهاج‎ خاص وی که مشتمل بر دو جزء جدایی‎ناپذیر هدی ظاهر و هدی‎ باطن‎ می‎شود، اشاره می‎کند و اینکه حکمت چنین اقتضاء می‎کند که آنچه در اعمال و اقوال (هدی الظاهر) در‎ اسلام‎ و شریعت‎ و منهاج ما آمده است، در تباین مخالفت با سبیل المغضوبين عليهم و الضالين‎ باشد‎<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/36 ر.ک: همان، ص36]</ref>.
[[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] در‎ گام‎ منطقی‎ بعدی خود، امور باطنی جزء اول صراط مستقیم را «هدی‎ الباطن» و جزء دوم صراط مستقیم را «هدی الظاهر» نام‌گذاری می‌کند و بعد به بعثت پیامبر(ص) و ارائه دین اسلام‎ و شریعت‎ و منهاج‎ خاص وی که مشتمل بر دو جزء جدایی‌ناپذیر هدی ظاهر و هدی‎ باطن‎ می‌شود، اشاره می‌کند و اینکه حکمت چنین اقتضاء می‌کند که آنچه در اعمال و اقوال (هدی الظاهر) در‎ اسلام‎ و شریعت‎ و منهاج ما آمده است، در تباین مخالفت با سبیل المغضوبين عليهم و الضالين‎ باشد‎<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/36 ر.ک: همان، ص36]</ref>.


از‎ همین رو شارع مقدس به ما امرکرده است که با آن به مخالفت برخیزیم‎. بنابراین‎ دین‎ ما (صراط مستقیم) به ما امر کرده است که با هدی الظاهر صراط غیر مستقیم‎ مخالف‎ باشیم؛ هرچند این حکمت و مصلحت و مفسده مترتب بر آن بر بسیاری از‎ مردم‎ عادی‎ روشن نباشد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/36 ر.ک: همان]</ref>.
از‎ همین رو شارع مقدس به ما امرکرده است که با آن به مخالفت برخیزیم‎. بنابراین‎ دین‎ ما (صراط مستقیم) به ما امر کرده است که با هدی الظاهر صراط غیر مستقیم‎ مخالف‎ باشیم؛ هرچند این حکمت و مصلحت و مفسده مترتب بر آن بر بسیاری از‎ مردم‎ عادی‎ روشن نباشد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/36 ر.ک: همان]</ref>.


در واقع [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] از این لحظه، به بحث محوری خود در‎ کتابش‎ که ملهم از هدی الظاهر و جزء دوم صراط مستقیم باشد، منتقل می‎شود و آن،‎ «نفی‎ تشبه‎ به کفار» است. وی مشابهت ظاهری در اعمال و اقوال ظاهری با کفار را به‎مثابه‎ هدی‎ الظاهر دانسته و به‎شدت با آن مخالفت ورزیده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/36 ر.ک: همان]</ref>.
در واقع [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] از این لحظه، به بحث محوری خود در‎ کتابش‎ که ملهم از هدی الظاهر و جزء دوم صراط مستقیم باشد، منتقل می‌شود و آن،‎ «نفی‎ تشبه‎ به کفار» است. وی مشابهت ظاهری در اعمال و اقوال ظاهری با کفار را به‌مثابه‎ هدی‎ الظاهر دانسته و به‌شدت با آن مخالفت ورزیده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/36 ر.ک: همان]</ref>.
 
اما در اینکه‎ چه‎ مفسده‌هایی در مشابهت ظاهری با کفار وجود دارد، وی اموری را ذکر می‌کند:


اما در اینکه‎ چه‎ مفسده‎هایی در مشابهت ظاهری با کفار وجود دارد، وی اموری را ذکر می‎کند:
اول‎ اینکه‎ مشارکت در هدایت ظاهری، ریشه در تناسب و هم‌شکلی دو شیء متشابه‎ دارد‎ که خود توافق بر هماهنگی دو امر در اخلاقیات و اعمال دارد و این امر محسوسی است؛ همان ‎گونه‎ که به‌طور مثال کسی که لباس اهل عمل و علما را می‌پوشد‎، نوعی‎ انضمام و تعلق به آنان را در نفس خود‎ احساس‎ می‌کند. کسی که لباس نظامی‌ها را می‌پوشد‎ در‎ درون خود نوعی تخلق به اخلاق آنان و نوعی نزدیکی با آنان احساس را می‌کند‎ و طبع‎ وی به‎ مقتضای آن‎ لباس‎ و منش، دگرگون‎ می‌شود‎، مگر‎ اینکه مانعی از این امر جلوگیری‎ کند‎<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/36 ر.ک: همان]</ref>.
اول‎ اینکه‎ مشارکت در هدایت ظاهری، ریشه در تناسب و هم‎شکلی دو شیء متشابه‎ دارد‎ که خود توافق بر هماهنگی دو امر در اخلاقیات و اعمال دارد و این امر محسوسی است؛ همان ‎گونه‎ که به‎طور مثال کسی که لباس اهل عمل و علما را می‎پوشد‎، نوعی‎ انضمام و تعلق به آنان را در نفس خود‎ احساس‎ می‎کند. کسی که لباس نظامی‎ها را می‎پوشد‎ در‎ درون خود نوعی تخلق به اخلاق آنان و نوعی نزدیکی با آنان احساس را می‎کند‎ و طبع‎ وی به‎ مقتضای آن‎ لباس‎ و منش، دگرگون‎ می‎شود‎، مگر‎ اینکه مانعی از این امر جلوگیری‎ کند‎<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/36 ر.ک: همان]</ref>.


از سوی دیگر مخالفت ورزیدن با هدایت ظاهری کافران نیز موجب تباین‎ و جدایی‎ و انقطاع از عوامل مغضوب شدن و اسباب‎ ضلالت می‎شود و برعکس موجب‎ انعطاف‎ و نرمش با اهل هدایت و رضوان‎ خداوند‎ و موجب موالات و دوستداری مفلحان می‎شود. همچنان‎که هرچه ایمان فرد کامل‎تر شود‎ و شناختش‎ از اسلام بیشتر شود، طبعا‎ گرایش‎ و احساسش‎ به مفارقت و جدایی‎ نسبت به یهود و نصاری چه‎ از‎ نظر ظاهری و یا باطنی، افزایش می‎یابد و همچنین شدت بعد و دوری‎اش از اخلاق موجود برخی‎ از‎ به‎ظاهر مسلمانان بیشتر می‎شود<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/36 ر.ک: همان، ص36-‎37]</ref>.
از سوی دیگر مخالفت ورزیدن با هدایت ظاهری کافران نیز موجب تباین‎ و جدایی‎ و انقطاع از عوامل مغضوب شدن و اسباب‎ ضلالت می‌شود و برعکس موجب‎ انعطاف‎ و نرمش با اهل هدایت و رضوان‎ خداوند‎ و موجب موالات و دوستداری مفلحان می‌شود. همچنان‌که هرچه ایمان فرد کامل‌تر شود‎ و شناختش‎ از اسلام بیشتر شود، طبعا‎ گرایش‎ و احساسش‎ به مفارقت و جدایی‎ نسبت به یهود و نصاری چه‎ از‎ نظر ظاهری و یا باطنی، افزایش می‌یابد و همچنین شدت بعد و دوری‌اش از اخلاق موجود برخی‎ از‎ به‎ظاهر مسلمانان بیشتر می‌شود<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/36 ر.ک: همان، ص36-‎37]</ref>.


فراتر‎ از‎ این، دلیل‎ و ضرورت‎ دیگر‎ مخالفت با هدایت ظاهری‎ کفار و نظیر آنان در این است که اشتراک و مشابهت در هدی ظاهر با آنان، موجب‎ اختلاط‎ ظاهری این دو می‎شود و تفکیک و تمییز‎ صفوف‎ حق‎ و باطل‎ اصحاب‎ صراط مستقیم و اصحاب‎ مغضوبین‎ و ضالین از یکدیگر دچار اختلال می‎شود؛ تا آنجا که تمییز ظاهری آن دو از بین می‎رود‎ و تشخیص‎ هدایت‎‎یافتگان مشمول رضوان الله از یک‎سو‎ و مغضوبین‎ و ضالین‎ از‎ سوی‎ دیگر‎ دشوار می‎شود. [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] اضافه می‎کند که همه این بحث‎ها تازه در صورتی است که تبعیت ظاهری از آنان در امری مباح باشد. پس اگر متابعت‎ از هدی الظاهر در امر واجبی باشد، موجب کفرشان می‎شود؛ زیرا موافقت با آنها خود شعبه‎ای از کفر و رضایت و موافقت در ضلالت و معاصی آنان است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/37 ر.ک: همان، ص37]</ref>.
فراتر‎ از‎ این، دلیل‎ و ضرورت‎ دیگر‎ مخالفت با هدایت ظاهری‎ کفار و نظیر آنان در این است که اشتراک و مشابهت در هدی ظاهر با آنان، موجب‎ اختلاط‎ ظاهری این دو می‌شود و تفکیک و تمییز‎ صفوف‎ حق‎ و باطل‎ اصحاب‎ صراط مستقیم و اصحاب‎ مغضوبین‎ و ضالین از یکدیگر دچار اختلال می‌شود؛ تا آنجا که تمییز ظاهری آن دو از بین می‌رود‎ و تشخیص‎ هدایت‎‎یافتگان مشمول رضوان الله از یک‎سو‎ و مغضوبین‎ و ضالین‎ از‎ سوی‎ دیگر‎ دشوار می‌شود. [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] اضافه می‌کند که همه این بحث‎ها تازه در صورتی است که تبعیت ظاهری از آنان در امری مباح باشد. پس اگر متابعت‎ از هدی الظاهر در امر واجبی باشد، موجب کفرشان می‌شود؛ زیرا موافقت با آنها خود شعبه‌ای از کفر و رضایت و موافقت در ضلالت و معاصی آنان است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/37 ر.ک: همان، ص37]</ref>.


وی سپس فصلی‎ مستقل‎ را به ذکر دلایلی نقلی از کتاب و سنت و اجماع بر امر مخالفت با کفار و نهی کردن از تشبیه به آنان، اختصاص می‎دهد. ابتدا به ذکر «آیات» مؤید بر نفی‎ تشبیه‎ به کفار می‎پردازد؛ از جمله آیه ١٢٠ بقره: '''وَ لَنْ تَرْضَى عَنْكَ الْيَهُودُ وَ لاَ النَّصَارَى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدَى وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ بَعْدَ الَّذِي جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَ لاَ نَصِيرٍ'''.
وی سپس فصلی‎ مستقل‎ را به ذکر دلایلی نقلی از کتاب و سنت و اجماع بر امر مخالفت با کفار و نهی کردن از تشبیه به آنان، اختصاص می‌دهد. ابتدا به ذکر «آیات» مؤید بر نفی‎ تشبیه‎ به کفار می‌پردازد؛ از جمله آیه ١٢٠ بقره:'''وَ لَنْ تَرْضَى عَنْكَ الْيَهُودُ وَ لاَ النَّصَارَى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدَى وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ بَعْدَ الَّذِي جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَ لاَ نَصِيرٍ'''.
   
   
وی می‎گوید: دقت شود که چگونه در خبر گفته است «ملتهم» و در نهی گفته «أهواءهم»؛ زیرا این‎ جماعت‎ راضی نمی‎شوند مگر به‎ اتباع‎ مطلق و کامل و توبیخ و مذمت در هر دو صورت، اتباع اهواء آنان در قلیل و در کثیر، صادق است و متابعت در برخی از هواهای آنان، تبعیت در گمراهی آنان است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/37 ر.ک: همان]</ref>.
وی می‌گوید: دقت شود که چگونه در خبر گفته است «ملتهم» و در نهی گفته «أهواءهم»؛ زیرا این‎ جماعت‎ راضی نمی‌شوند مگر به‎ اتباع‎ مطلق و کامل و توبیخ و مذمت در هر دو صورت، اتباع اهواء آنان در قلیل و در کثیر، صادق است و متابعت در برخی از هواهای آنان، تبعیت در گمراهی آنان است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/37 ر.ک: همان]</ref>.


مؤید‎ دیگر وی در نهی مشابهت با کفار، حکم نسخ قبله از بیت‎المقدس به مکه است تا بدین وسیله با کافران در قبله مخالفت شود و آنان در باطل خود قطع‎ امید‎ کنند و چنین‎ تصوری برایشان ایجاد نشود که ممکن است در بقیه امور نیز از ما تبعیت کنند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/37 همان]</ref>.
مؤید‎ دیگر وی در نهی مشابهت با کفار، حکم نسخ قبله از بیت‌المقدس به مکه است تا بدین وسیله با کافران در قبله مخالفت شود و آنان در باطل خود قطع‎ امید‎ کنند و چنین‎ تصوری برایشان ایجاد نشود که ممکن است در بقیه امور نیز از ما تبعیت کنند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/37 همان]</ref>.


دیگر‎ مؤید نهی اصطلاحات و تعابیر دوپهلویی است که امکان سوء تعبیر و سوء استفاده‎ کفار‎ را‎ فراهم می‎کند؛ نظیر آیه 104سوره بقره: '''لاَ تَقُولُوا رَاعِنَا'''<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/37 همان]</ref>.
دیگر‎ مؤید نهی اصطلاحات و تعابیر دوپهلویی است که امکان سوء تعبیر و سوء استفاده‎ کفار‎ را‎ فراهم می‌کند؛ نظیر آیه 104سوره بقره:'''لاَ تَقُولُوا رَاعِنَا'''<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/37 همان]</ref>.


==وضعیت کتاب==
==وضعیت کتاب==
فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‎ها، توضیحات جامع و مفصلی توسط محقق، پیرامون برخی از کلمات و عبارات متن، ارائه گردیده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/79 ر.ک: متن کتاب، پاورقی، ص79]</ref>.
فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، توضیحات جامع و مفصلی توسط محقق، پیرامون برخی از کلمات و عبارات متن، ارائه گردیده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35832/2/79 ر.ک: متن کتاب، پاورقی، ص79]</ref>.


==پانویس==
==پانویس==
<references/>
<references />


==منابع مقاله==
==منابع مقاله==
# مقدمه و متن کتاب.
# مقدمه و متن کتاب.
# [[:noormags:1043300|برزگر، ابراهیم، «استعاره صراط در اندیشه سیاسی ابن ‎تیمیه»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: پژوهش‎های راهبردی سیاست، زمستان 1391]].
# [[:noormags:1043300|برزگر، ابراهیم، «استعاره صراط در اندیشه سیاسی ابن ‎تیمیه»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: پژوهش‌های راهبردی سیاست، زمستان 1391]].


==وابسته‌ها==
==وابسته‌ها==
{{وابسته‌ها}}


[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:کتاب‌شناسی]]
   
   
خط ۱۰۶: خط ۱۰۵:
   
   
[[رده:آثار کلی (مناظرات کلامی، مذاهب کلامی)]]
[[رده:آثار کلی (مناظرات کلامی، مذاهب کلامی)]]
[[رده:25 اسفند الی 24 فروردین]]
[[رده:25 بهمن الی 29 اسفند96]]
[[رده:25 دی الی 24 بهمن(97)]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۸ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۵۵

اقتضاء الصراط المستقيم مخالفة أصحاب الجحيم، اثر ابن ‎تیمیه، کتابی است پیرامون صراط مستقیم و وجوب مخالفت ظاهری و باطنی با کفار که با تحقیق محمد حامد الفقی، چاپ و عرضه شده است.

اقتضاء الصراط المستقيم مخالفة أصحاب الجحيم
اقتضاء الصراط المستقيم مخالفة أصحاب الجحيم
پدیدآورانابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم (نویسنده) فقی، محمد حامد (محقق)
ناشردار الکتب العلمية
مکان نشرلبنان - بيروت
چاپ1
موضوعاهل سنت - عقايد

بدعت و بدعت گذاران

سلفيه - عقايد

شرک

شيعه - دفاعيه‌ها و رديه‌ها
زبانعربی
تعداد جلد1
کد کنگره
‏BP‎‏ ‎‏207‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏الف‎‏7
نورلایبمطالعه و دانلود pdf

ابن ‎تیمیه در مقدمه، دلایل‎ خود در باب هدف از تألیف کتاب را مخالفت‌ورزی با برخی از انحرافاتی‎ بر‎شمرده که امت اسلامی بدان‎ مبتلا‎ گشته‎ است‎[۱].

ساختار

کتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز و مطالب بدون تبویب و فصل‎‌بندی، در عناوین متعدد، تنظیم شده است.

گزارش محتوا

در مقدمه محقق، به موضوع کتاب و اهمیت آن اشاره گردیده است.[۲].

محور کتاب، صراط مستقیم و انحراف‎شناسی از صراط مستقیم است. نویسنده، این انحرافات را به چهار دسته طبقه‌بندی‎ کرده است:

  1. گاه انحراف، کفر است؛
  2. گاه انحراف‎، فسق‎ است؛
  3. گاه‎ انحراف‎، در شکل‎ «سیئه» ظاهر می‌شود؛
  4. زمانی انحراف در شکل خطا و لغزش ظاهر می‌شود.

هدف وی شناساندن این انحرافات است تا بدین منظور مسلمانان را از انحراف از صراط مستقیم‎ بازدارد و از رفتن آنان به صراط مغضوبین و یا ضالین جلوگیری کند[۳].

نویسنده قصد‎ دارد انحرافات واقع و حادث و مبتلابه را که موجب انحراف امت عصر خود از صراط مستقیم به صراط مغضوبین و ضالین شده است، شناسایی کند و به امت بشناساند؛ به بیان دیگر‎ قصد‎ دارد که به تبیین شکاف بین صراط مستقیم اسلامی با سبیل متعارف و راه رفته جهان اسلامی، بپردازد[۴].

ابن تیمیه در مقدمه خود، خداوند را به‌خاطر اینکه‎ اسلام را دین ما مسلمانان قرار داده، شکر می‌گوید؛ خداوندی که به‎ ما‎ امر کرده است که هدایت به صراط‎ مستقیم‎ را‎ از او طلب کنیم؛ خداوندی که محمد‎، عبد‎ و رسولش را با دین قیم و ملت حنیف به‌سوی ما ارسال کرده است‎ و اطاعت‎ و اتباع از شریعت وی را‎ بر‎ ما واجب‎ کرده‎ است‎[۵].

وی علاوه بر این عبارت، در جای‎ دیگر‎ از این کتاب، با صراحت بیشتری‎ از این مساوی قرار‎ دادن‎ دین و صراط مستقیم جانب‎داری‎ می‌کند‎: «فهدی الله الناس ببركة نبوة محمد(ص)... ثم إنه سبحانه بعثه بدين الإسلام الذي‎ هو‎ الصراط المستقيم»؛ آن‌هم‎ صراط‎ مستقیمی‎ که دست‎‌کم‎ روزی‎ ده مرتبه از خداوند‎ می‌خواهیم‎ که ما را به آن هدایت کند و از جانب خداوند مأموریم از آن تبعیت‎ کنیم‎ و از ضد و غیر آن، یعنی راه‎ مغضوبین‎ و راه ضالین‎ احتراز‎ کنیم‎[۶].

وی خاطرنشان می‌سازد که غرض وی ضرورت ملازمت عبدبا «صراط مستقیم» و مخالفت وی با انحراف از صراط مستقیم و سبل اصحاب جحیم است. ابن تیمیه در اینجا به ارتباط تنگاتنگ صراط و اندیشه سیاسی مسلمانان اشاره می‌کند و اینکه در این استعاره، شکاف نظریه و عمل به حداقل خود می‌رسد؛ زیرا هدف‎ از‎ شناسایی صراط‎ مستقیم، عمل و راه پیمودن و تطبیق عملی بندگان خداوند با صراط مستقیم و هدف از انحراف‎شناسی، اجتناب عملی از آن در زندگی است. آنگاه ابن تیمیه نظریه‎ اساسی‎ خود‎ را مطرح می‌کند که بنیان اصلی کتاب وی را تشکیل می‌دهد. وی در این قسمت از کتاب، در واقع به بیان‎ فرضیه‎ اصلی خود می‌پردازد و آن اینکه صراط مستقیم را به دو قسمت تقسیم می‌کند: اول، یک سلسله امور باطنی و معنوی نظیر اعتقادات و گرایش‌های قلبی است؛

دوم، سلسله‌ای‎ از‎ امور ظاهری است که در قالب گفتار و اعمال ظاهر می‌شود و این قسمت دوم نیز خود، گاه قالب عبادی (مانند نماز) و گاه قالب عادتی دارد، مانند نحوه پوشش لباس، سواری‎، آداب‎ ازدواج و غذا خوردن و سفر و جز آن[۷].

آنگاه ابن تیمیه گام بعدی را برمی‌دارد و آن اینکه بین این دو امور باطنی و ظاهری به‌ناچار باید ارتباطی و نسبتی وجود داشته‎ باشد‎؛ زیرا‎ آنچه در قلب جایگزین می‌شود‎، به‎‎مثابه‎ امری باطنی در آن رسوخ می‌یابد و در امور ظاهری گفتاری و رفتاری به‌نوعی منعکس می‌شود و برعکس قوام امور ظاهری عملی نیز‎ به‎‎نوبه‎ خود موجب ایجاد حالات متناسب با آن امور‎ ظاهری‎، در قلب می‌شود. بنابراین وی به ‎نوعی تجانس و هماهنگی ظاهر اعمال و باطن قلبی خود قائل است.[۸].

ابن تیمیه در‎ گام‎ منطقی‎ بعدی خود، امور باطنی جزء اول صراط مستقیم را «هدی‎ الباطن» و جزء دوم صراط مستقیم را «هدی الظاهر» نام‌گذاری می‌کند و بعد به بعثت پیامبر(ص) و ارائه دین اسلام‎ و شریعت‎ و منهاج‎ خاص وی که مشتمل بر دو جزء جدایی‌ناپذیر هدی ظاهر و هدی‎ باطن‎ می‌شود، اشاره می‌کند و اینکه حکمت چنین اقتضاء می‌کند که آنچه در اعمال و اقوال (هدی الظاهر) در‎ اسلام‎ و شریعت‎ و منهاج ما آمده است، در تباین مخالفت با سبیل المغضوبين عليهم و الضالين‎ باشد‎[۹].

از‎ همین رو شارع مقدس به ما امرکرده است که با آن به مخالفت برخیزیم‎. بنابراین‎ دین‎ ما (صراط مستقیم) به ما امر کرده است که با هدی الظاهر صراط غیر مستقیم‎ مخالف‎ باشیم؛ هرچند این حکمت و مصلحت و مفسده مترتب بر آن بر بسیاری از‎ مردم‎ عادی‎ روشن نباشد[۱۰].

در واقع ابن تیمیه از این لحظه، به بحث محوری خود در‎ کتابش‎ که ملهم از هدی الظاهر و جزء دوم صراط مستقیم باشد، منتقل می‌شود و آن،‎ «نفی‎ تشبه‎ به کفار» است. وی مشابهت ظاهری در اعمال و اقوال ظاهری با کفار را به‌مثابه‎ هدی‎ الظاهر دانسته و به‌شدت با آن مخالفت ورزیده است.[۱۱].

اما در اینکه‎ چه‎ مفسده‌هایی در مشابهت ظاهری با کفار وجود دارد، وی اموری را ذکر می‌کند:

اول‎ اینکه‎ مشارکت در هدایت ظاهری، ریشه در تناسب و هم‌شکلی دو شیء متشابه‎ دارد‎ که خود توافق بر هماهنگی دو امر در اخلاقیات و اعمال دارد و این امر محسوسی است؛ همان ‎گونه‎ که به‌طور مثال کسی که لباس اهل عمل و علما را می‌پوشد‎، نوعی‎ انضمام و تعلق به آنان را در نفس خود‎ احساس‎ می‌کند. کسی که لباس نظامی‌ها را می‌پوشد‎ در‎ درون خود نوعی تخلق به اخلاق آنان و نوعی نزدیکی با آنان احساس را می‌کند‎ و طبع‎ وی به‎ مقتضای آن‎ لباس‎ و منش، دگرگون‎ می‌شود‎، مگر‎ اینکه مانعی از این امر جلوگیری‎ کند‎[۱۲].

از سوی دیگر مخالفت ورزیدن با هدایت ظاهری کافران نیز موجب تباین‎ و جدایی‎ و انقطاع از عوامل مغضوب شدن و اسباب‎ ضلالت می‌شود و برعکس موجب‎ انعطاف‎ و نرمش با اهل هدایت و رضوان‎ خداوند‎ و موجب موالات و دوستداری مفلحان می‌شود. همچنان‌که هرچه ایمان فرد کامل‌تر شود‎ و شناختش‎ از اسلام بیشتر شود، طبعا‎ گرایش‎ و احساسش‎ به مفارقت و جدایی‎ نسبت به یهود و نصاری چه‎ از‎ نظر ظاهری و یا باطنی، افزایش می‌یابد و همچنین شدت بعد و دوری‌اش از اخلاق موجود برخی‎ از‎ به‎ظاهر مسلمانان بیشتر می‌شود[۱۳].

فراتر‎ از‎ این، دلیل‎ و ضرورت‎ دیگر‎ مخالفت با هدایت ظاهری‎ کفار و نظیر آنان در این است که اشتراک و مشابهت در هدی ظاهر با آنان، موجب‎ اختلاط‎ ظاهری این دو می‌شود و تفکیک و تمییز‎ صفوف‎ حق‎ و باطل‎ اصحاب‎ صراط مستقیم و اصحاب‎ مغضوبین‎ و ضالین از یکدیگر دچار اختلال می‌شود؛ تا آنجا که تمییز ظاهری آن دو از بین می‌رود‎ و تشخیص‎ هدایت‎‎یافتگان مشمول رضوان الله از یک‎سو‎ و مغضوبین‎ و ضالین‎ از‎ سوی‎ دیگر‎ دشوار می‌شود. ابن تیمیه اضافه می‌کند که همه این بحث‎ها تازه در صورتی است که تبعیت ظاهری از آنان در امری مباح باشد. پس اگر متابعت‎ از هدی الظاهر در امر واجبی باشد، موجب کفرشان می‌شود؛ زیرا موافقت با آنها خود شعبه‌ای از کفر و رضایت و موافقت در ضلالت و معاصی آنان است.[۱۴].

وی سپس فصلی‎ مستقل‎ را به ذکر دلایلی نقلی از کتاب و سنت و اجماع بر امر مخالفت با کفار و نهی کردن از تشبیه به آنان، اختصاص می‌دهد. ابتدا به ذکر «آیات» مؤید بر نفی‎ تشبیه‎ به کفار می‌پردازد؛ از جمله آیه ١٢٠ بقره:وَ لَنْ تَرْضَى عَنْكَ الْيَهُودُ وَ لاَ النَّصَارَى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدَى وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ بَعْدَ الَّذِي جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَ لاَ نَصِيرٍ.

وی می‌گوید: دقت شود که چگونه در خبر گفته است «ملتهم» و در نهی گفته «أهواءهم»؛ زیرا این‎ جماعت‎ راضی نمی‌شوند مگر به‎ اتباع‎ مطلق و کامل و توبیخ و مذمت در هر دو صورت، اتباع اهواء آنان در قلیل و در کثیر، صادق است و متابعت در برخی از هواهای آنان، تبعیت در گمراهی آنان است.[۱۵].

مؤید‎ دیگر وی در نهی مشابهت با کفار، حکم نسخ قبله از بیت‌المقدس به مکه است تا بدین وسیله با کافران در قبله مخالفت شود و آنان در باطل خود قطع‎ امید‎ کنند و چنین‎ تصوری برایشان ایجاد نشود که ممکن است در بقیه امور نیز از ما تبعیت کنند[۱۶].

دیگر‎ مؤید نهی اصطلاحات و تعابیر دوپهلویی است که امکان سوء تعبیر و سوء استفاده‎ کفار‎ را‎ فراهم می‌کند؛ نظیر آیه 104سوره بقره:لاَ تَقُولُوا رَاعِنَا[۱۷].

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، توضیحات جامع و مفصلی توسط محقق، پیرامون برخی از کلمات و عبارات متن، ارائه گردیده است.[۱۸].

پانویس

منابع مقاله

  1. مقدمه و متن کتاب.
  2. برزگر، ابراهیم، «استعاره صراط در اندیشه سیاسی ابن ‎تیمیه»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: پژوهش‌های راهبردی سیاست، زمستان 1391.

وابسته‌ها