شرح المنظومة: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'نويسنده' به 'نویسنده') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'شرح منظومه سبزواری (ابهام زدایی)' به 'شرح منظومه سبزواری (ابهام‌زدایی)') |
||
| (۲۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
[[طالبي، مسعود]] (محقق) | [[طالبي، مسعود]] (محقق) | ||
| زبان = | | زبان =عربی | ||
| کد کنگره =BBR 1234 /س2ش4 1371 | | کد کنگره =BBR 1234 /س2ش4 1371 | ||
| موضوع = | | موضوع = | ||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
| چاپ =1 | | چاپ =1 | ||
| تعداد جلد =5 | | تعداد جلد =5 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =13858 | ||
| کتابخوان همراه نور =13858 | |||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
{{کاربردهای دیگر|شرح منظومه سبزواری (ابهام‌زدایی)}} | |||
'''شرح المنظومة'''، تألیف حکیم [[سبزواری، هادی|حاج ملا هادی سبزواری]] (متوفی١٢٨٩ق)، از جمله منابع مهم در منطق و فلسفه اسلامی است. [[حسن‌زاده آملی، حسن| | '''شرح المنظومة'''، تألیف حکیم [[سبزواری، هادی|حاج ملا هادی سبزواری]] (متوفی١٢٨٩ق)، از جمله منابع مهم در منطق و فلسفه اسلامی است. [[حسن‌زاده آملی، حسن|آیت‌الله حسن‌زاده آملی]] بر این کتاب حاشیه زده است. مقدمه و تحقیق آن نیز به قلم مسعود طالبی است. | ||
مقصود حکیم سبزوارى از این تألیف، ایجاد زمینه و دیدگاه عمومى منطقى، فلسفى و عرفانى براى ورود و فهم درس اسفار اربعه ملا صدرا بود. وى با زبردستى و مهارت خاصى موفق به انجام این امر شد. | مقصود حکیم سبزوارى از این تألیف، ایجاد زمینه و دیدگاه عمومى منطقى، فلسفى و عرفانى براى ورود و فهم درس اسفار اربعه ملا صدرا بود. وى با زبردستى و مهارت خاصى موفق به انجام این امر شد. | ||
| خط ۴۴: | خط ۴۶: | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
جلد اول این اثر پنج جلدی در موضوع منطق، «اللئالي المنتظمة» و دیگر جلدهای آن در موضوع فلسفه، «غرر الفوائد» نامیده شده است. محقق اثر بر جلد اول، دوم (قریب به 30 صفحه در ذکر شرح حال [[سبزواری، هادی|ملا هادی سبزواری]] و آثار او) و چهارم (قریب به پنجاه صفحه با موضوع اهم اشکالات پیرامون فلسفه و عرفان اسلامی و تبیین جایگاه طبیعیات قدیم در فلسفه اسلامی و ریشه تحولات تاریخی آن) کتاب مقدمه نوشته است. [[حسن‌زاده آملی، حسن| | جلد اول این اثر پنج جلدی در موضوع منطق، «اللئالي المنتظمة» و دیگر جلدهای آن در موضوع فلسفه، «غرر الفوائد» نامیده شده است. محقق اثر بر جلد اول، دوم (قریب به 30 صفحه در ذکر شرح حال [[سبزواری، هادی|ملا هادی سبزواری]] و آثار او) و چهارم (قریب به پنجاه صفحه با موضوع اهم اشکالات پیرامون فلسفه و عرفان اسلامی و تبیین جایگاه طبیعیات قدیم در فلسفه اسلامی و ریشه تحولات تاریخی آن) کتاب مقدمه نوشته است. [[حسن‌زاده آملی، حسن|آیت‌الله حسن‌زاده]]، نیز بر جلد اول و چهارم مقدمه کوتاهی نوشته است. | ||
مطالب کتاب، در هفت مقصد، تدوین شده و هر مقصد خود به چند فریده و هر فریده به چند غرر تقسیم می‌شود. | مطالب کتاب، در هفت مقصد، تدوین شده و هر مقصد خود به چند فریده و هر فریده به چند غرر تقسیم می‌شود. | ||
حواشی [[حسن‌زاده آملی، حسن| | حواشی [[حسن‌زاده آملی، حسن|آیت‌الله حسن‌زاده]] نیز به شیوه «قوله... أقول» با ذکر شماره در پاورقی کتاب ذکر شده است. | ||
برخی حواشی نیز به قلم محقق اثر است. در پایان تعلیقات استاد [[حسن‌زاده آملی، حسن|حسن‌زاده]]، علامت «ح. ح» و در پایان | برخی حواشی نیز به قلم محقق اثر است. در پایان تعلیقات استاد [[حسن‌زاده آملی، حسن|حسن‌زاده]]، علامت «ح. ح» و در پایان پاورقی‌هاى مربوط به محقق علامت «م. ط»، قرار گرفته است. طبیعى است که حواشى و تعلیقاتى که فاقد این دو علامت هستند، از آن مرحوم سبزوارى می‌باشند<ref>ر.ک: همان، ص31</ref>. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
طالبی، مباحث مجلدات کتاب را | طالبی، مباحث مجلدات کتاب را این‌گونه معرفی کرده است: مباحث سه مجلد اول کتاب عبارت از سه مقصد از مقاصد هفت‌گانه این کتاب نفیس، یعنى: منطق، امور عامّه و الهیات بالمعنى الاخص است. در جلدهای چهارم و پنجم نیز چهار مقصد دیگر از آن، که به‌ترتیب عبارتند از: طبیعیات، نبوات، معاد جسمانى و روحانى و اخلاق ارائه شده است<ref>ر.ک: همان، ج4، ص13</ref>. | ||
از جمله موضوعات مهم منطقی، تقسیم قضیه مسوره به حقیقیه و خارجیه و دیگری تقسیم قضیه حملیه موجبه به حقیقیه، خارجیه و ذهنیه است. تقسیم قضیه به سه قسم حقیقیه، خارجیه و ذهنیه را میتوان یک مسئله منطقی مستقل دیگری جدای از طبقه‌بندی مثنی تلقی نمود که هم | از جمله موضوعات مهم منطقی، تقسیم قضیه مسوره به حقیقیه و خارجیه و دیگری تقسیم قضیه حملیه موجبه به حقیقیه، خارجیه و ذهنیه است. تقسیم قضیه به سه قسم حقیقیه، خارجیه و ذهنیه را میتوان یک مسئله منطقی مستقل دیگری جدای از طبقه‌بندی مثنی تلقی نمود که هم به‌لحاظ مبنا و هم به‌لحاظ کاربرد و استعمال، متمایز از تقسیم‌بندی ثنایی است. از این طبقه‌بندی، دو تقریر صورت گرفته است: در تقریر نخست متأخرین به پیروی از ابهری، تقریری از طبقه‌بندی مثلث ارائه داده‌اند که بر مبنای آن، مقسم، قضیه حملیه موجبه است؛ درحالی‌که در طبقه‌بندی سابق، قضیه حملیه مسوره (اعم از سالبه و موجبه)، مقسم بود. | ||
[[سبزواری، هادی|ملا هادی سبزواری]] در «اللئالي المنتظمة»، | [[سبزواری، هادی|ملا هادی سبزواری]] در «اللئالي المنتظمة»، تقسیم‌بندی مثلث را پذیرفته است و قضیه حملیه مسوره را بر اساس ظرف وجود موضوع، بر سه قسم دانسته است: حقیقیه، خارجیه و ذهنیه. اما وی در «غرر الفرائد»، ملاک تمایز قضایای ثلاث را محمول قضیه معرفی کرده است و نه ظرف وجود موضوع. در واقع، [[سبزواری، هادی|حاجی سبزواری]] برای رفع اشکالات متعددی که متوجه تقریر نخست از قضایای ثلاث شده است، سعی نموده است تقسیم‌بندی را بر اساس محمول قضیه تحلیل کند و نه ظرف وجود موضوع. این تقریر نزد برخی از معاصرین نیز مقبول افتاده است<ref>ر.ک: فرامرز قراملکی، احد، ص41-38</ref>. | ||
فشرده‌ای از شیوه تحقیقی مسعود طالبی در این کتاب به شرح زیر است: | |||
# تمام کتاب شرح منظومه که از دو بخش تشکیل یافته است، استنساخ گردیده و سپس با نسخههاى چاپى خطى، تطبیق و مقابله شده و پس از ویرایش، به محضر [[حسن‌زاده آملی، حسن|علامه حسن حسن‌زاده آملى]] تقدیم گردیده، که ایشان هم منّت نهاده و تصحیح و ویرایش مجدّد صورى و معنوى آن را تقبّل | # تمام کتاب شرح منظومه که از دو بخش تشکیل یافته است، استنساخ گردیده و سپس با نسخههاى چاپى خطى، تطبیق و مقابله شده و پس از ویرایش، به محضر [[حسن‌زاده آملی، حسن|علامه حسن حسن‌زاده آملى]] تقدیم گردیده، که ایشان هم منّت نهاده و تصحیح و ویرایش مجدّد صورى و معنوى آن را تقبّل فرموده‌اند. همچنین با برخى نسخههاى خطى دیگر، اعم از چاپ ناصرى و مظفرى و غیره که نزد ایشان موجود بوده مقابله و تصحیح نموده‌اند. | ||
# از آنجا که [[سبزواری، هادی|مرحوم سبزوارى]]، خود بر بخش منطق، حواشى | # از آنجا که [[سبزواری، هادی|مرحوم سبزوارى]]، خود بر بخش منطق، حواشى نداشته‌اند، علامه حواشى بسیار محقّقانه و جامعى را که حاصل سالها تدریس و تحقیق ایشان می‌باشد، ضمیمه متن نموده‌اند. | ||
#[[حسن‌زاده آملی، حسن|علامه | #[[حسن‌زاده آملی، حسن|علامه حسن‌زاده]] در ضمن حواشى خود، منبع برخى اقوال را تحقیق کرده‌اند و بقیه موارد را نیز محقق به‌صورت پاورقى، با علامت ستاره (*)، پس از حواشى ایشان، آورده است. | ||
# در منبعیابى اقوال، حتیالامکان سعى شده که به منبع اصلى و دست اول ارجاع داده شود، مگر در | # در منبعیابى اقوال، حتیالامکان سعى شده که به منبع اصلى و دست اول ارجاع داده شود، مگر در پارهاى موارد که علىرغم تلاش بسیار توفیق حاصل نگردیده است. در برخى موارد نیز، ضمن تحقیق پیرامون مصادر متن، این اندیشه قوّت گرفته که احتمالاً، خود مصنّف، دسترسى به منبع اصلى، نداشته است؛ ولذا خود نیز از دیگران نقل قول مى‌کند؛ به‌عنوان نمونه، مصنف، مطلبى را از تعلیقات [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|شیخ‌الرئیس]] نقل مى‌کند که عین همان عبارات، در تعلیقات چاپ مصر، یافت نگردید؛ درحالی‌که همان عبارات، با همان تعابیر و بدون کم و کاست، در اسفار [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهین]] موجود است؛ ولذا در چنین مواردى به خود اسفار ارجاع داده شده است<ref>ر.ک: مقدمه مسعود طالبی، ج1، ص16-14</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
محقق اثر به گفته خود | محقق اثر به گفته خود کلمه‌به‌کلمه، شرح منظومه را با منابعش مطابقت داده و حاصل این تطبیق را در پاورقی‌ها آورده است<ref>ر.ک: همان، ج2، ص28</ref>. | ||
فهرست مطالب هر جلد در ابتدای آن ذکر شده است. فهرستهاى فنى (آیات | فهرست مطالب هر جلد در ابتدای آن ذکر شده است. فهرستهاى فنى (آیات به‌ترتیب سور، روایات، اعلام، کتب، اشعار عربی و فارسی و منابع) نیز به همت محقق تهیه و در انتهای جلد پنجم آمده است. | ||
تاکنون بر «اللئالي المنتظمة»، تعالیق چندى | تاکنون بر «اللئالي المنتظمة»، تعالیق چندى نگاشته‌اند؛ از جمله «تعلیقه رشیقه» مرحوم میرزا مهدى آشتیانى است<ref>ر.ک: همان، ص20</ref>. | ||
«غرر الفرائد»، داراى دو چاپ سنگى معروف به «ناصرى» و «مظفرى» است. این کتاب در زمان خود مؤلف، کتاب درسى شد. اکثر حکما و علماى پس از [[سبزواری، هادی|سبزوارى]]، بر آن حواشى و شرح نوشتهاند که بالغ بر | «غرر الفرائد»، داراى دو چاپ سنگى معروف به «ناصرى» و «مظفرى» است. این کتاب در زمان خود مؤلف، کتاب درسى شد. اکثر حکما و علماى پس از [[سبزواری، هادی|سبزوارى]]، بر آن حواشى و شرح نوشتهاند که بالغ بر چهل‌واندى می‌شود و نیاز به تحقیق جداگانه دارد<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۸۲: | خط ۸۴: | ||
==وابسته‌ها== | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
| خط ۹۲: | خط ۹۴: | ||
[[رده:عصر مدرسان فلسفه قرن سیزدهم]] | [[رده:عصر مدرسان فلسفه قرن سیزدهم]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۴ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۱:۱۷
| شرح المنظومة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سبزواری، هادی(نویسنده)
حسن‌زاده آملی، حسن (شارح) طالبي، مسعود (محقق) |
| ناشر | نشر ناب |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| چاپ | 1 |
| موضوع | سبزواری، هادی بن مهدی
1212 - 1289ق. منظومه - نقد و تفسير فلسفه اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 منطق - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 5 |
| کد کنگره | BBR 1234 /س2ش4 1371 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
شرح المنظومة، تألیف حکیم حاج ملا هادی سبزواری (متوفی١٢٨٩ق)، از جمله منابع مهم در منطق و فلسفه اسلامی است. آیت‌الله حسن‌زاده آملی بر این کتاب حاشیه زده است. مقدمه و تحقیق آن نیز به قلم مسعود طالبی است.
مقصود حکیم سبزوارى از این تألیف، ایجاد زمینه و دیدگاه عمومى منطقى، فلسفى و عرفانى براى ورود و فهم درس اسفار اربعه ملا صدرا بود. وى با زبردستى و مهارت خاصى موفق به انجام این امر شد.
هیچ کتابى پس از تألیف شرح منظومه، تاکنون نتوانسته جایگزین آن از حیث روش و مبانى گردد[۱].
حکیم متأله سبزوارى، با انگیزه تلخیص و تنظیم یک دوره موضوعات منطقى، فلسفی و عرفانى، در سال 1240ق، سرودن اشعار خود را آغاز و در سال 1260ق، به پایان برد[۲].
«اللئالي المنتظمة»، طبق گفته مؤلف پس از حکمت منظومه، تألیف شده است[۳].
ساختار
جلد اول این اثر پنج جلدی در موضوع منطق، «اللئالي المنتظمة» و دیگر جلدهای آن در موضوع فلسفه، «غرر الفوائد» نامیده شده است. محقق اثر بر جلد اول، دوم (قریب به 30 صفحه در ذکر شرح حال ملا هادی سبزواری و آثار او) و چهارم (قریب به پنجاه صفحه با موضوع اهم اشکالات پیرامون فلسفه و عرفان اسلامی و تبیین جایگاه طبیعیات قدیم در فلسفه اسلامی و ریشه تحولات تاریخی آن) کتاب مقدمه نوشته است. آیت‌الله حسن‌زاده، نیز بر جلد اول و چهارم مقدمه کوتاهی نوشته است.
مطالب کتاب، در هفت مقصد، تدوین شده و هر مقصد خود به چند فریده و هر فریده به چند غرر تقسیم می‌شود.
حواشی آیت‌الله حسن‌زاده نیز به شیوه «قوله... أقول» با ذکر شماره در پاورقی کتاب ذکر شده است.
برخی حواشی نیز به قلم محقق اثر است. در پایان تعلیقات استاد حسن‌زاده، علامت «ح. ح» و در پایان پاورقی‌هاى مربوط به محقق علامت «م. ط»، قرار گرفته است. طبیعى است که حواشى و تعلیقاتى که فاقد این دو علامت هستند، از آن مرحوم سبزوارى می‌باشند[۴].
گزارش محتوا
طالبی، مباحث مجلدات کتاب را این‌گونه معرفی کرده است: مباحث سه مجلد اول کتاب عبارت از سه مقصد از مقاصد هفت‌گانه این کتاب نفیس، یعنى: منطق، امور عامّه و الهیات بالمعنى الاخص است. در جلدهای چهارم و پنجم نیز چهار مقصد دیگر از آن، که به‌ترتیب عبارتند از: طبیعیات، نبوات، معاد جسمانى و روحانى و اخلاق ارائه شده است[۵].
از جمله موضوعات مهم منطقی، تقسیم قضیه مسوره به حقیقیه و خارجیه و دیگری تقسیم قضیه حملیه موجبه به حقیقیه، خارجیه و ذهنیه است. تقسیم قضیه به سه قسم حقیقیه، خارجیه و ذهنیه را میتوان یک مسئله منطقی مستقل دیگری جدای از طبقه‌بندی مثنی تلقی نمود که هم به‌لحاظ مبنا و هم به‌لحاظ کاربرد و استعمال، متمایز از تقسیم‌بندی ثنایی است. از این طبقه‌بندی، دو تقریر صورت گرفته است: در تقریر نخست متأخرین به پیروی از ابهری، تقریری از طبقه‌بندی مثلث ارائه داده‌اند که بر مبنای آن، مقسم، قضیه حملیه موجبه است؛ درحالی‌که در طبقه‌بندی سابق، قضیه حملیه مسوره (اعم از سالبه و موجبه)، مقسم بود.
ملا هادی سبزواری در «اللئالي المنتظمة»، تقسیم‌بندی مثلث را پذیرفته است و قضیه حملیه مسوره را بر اساس ظرف وجود موضوع، بر سه قسم دانسته است: حقیقیه، خارجیه و ذهنیه. اما وی در «غرر الفرائد»، ملاک تمایز قضایای ثلاث را محمول قضیه معرفی کرده است و نه ظرف وجود موضوع. در واقع، حاجی سبزواری برای رفع اشکالات متعددی که متوجه تقریر نخست از قضایای ثلاث شده است، سعی نموده است تقسیم‌بندی را بر اساس محمول قضیه تحلیل کند و نه ظرف وجود موضوع. این تقریر نزد برخی از معاصرین نیز مقبول افتاده است[۶].
فشرده‌ای از شیوه تحقیقی مسعود طالبی در این کتاب به شرح زیر است:
- تمام کتاب شرح منظومه که از دو بخش تشکیل یافته است، استنساخ گردیده و سپس با نسخههاى چاپى خطى، تطبیق و مقابله شده و پس از ویرایش، به محضر علامه حسن حسن‌زاده آملى تقدیم گردیده، که ایشان هم منّت نهاده و تصحیح و ویرایش مجدّد صورى و معنوى آن را تقبّل فرموده‌اند. همچنین با برخى نسخههاى خطى دیگر، اعم از چاپ ناصرى و مظفرى و غیره که نزد ایشان موجود بوده مقابله و تصحیح نموده‌اند.
- از آنجا که مرحوم سبزوارى، خود بر بخش منطق، حواشى نداشته‌اند، علامه حواشى بسیار محقّقانه و جامعى را که حاصل سالها تدریس و تحقیق ایشان می‌باشد، ضمیمه متن نموده‌اند.
- علامه حسن‌زاده در ضمن حواشى خود، منبع برخى اقوال را تحقیق کرده‌اند و بقیه موارد را نیز محقق به‌صورت پاورقى، با علامت ستاره (*)، پس از حواشى ایشان، آورده است.
- در منبعیابى اقوال، حتیالامکان سعى شده که به منبع اصلى و دست اول ارجاع داده شود، مگر در پارهاى موارد که علىرغم تلاش بسیار توفیق حاصل نگردیده است. در برخى موارد نیز، ضمن تحقیق پیرامون مصادر متن، این اندیشه قوّت گرفته که احتمالاً، خود مصنّف، دسترسى به منبع اصلى، نداشته است؛ ولذا خود نیز از دیگران نقل قول مى‌کند؛ به‌عنوان نمونه، مصنف، مطلبى را از تعلیقات شیخ‌الرئیس نقل مى‌کند که عین همان عبارات، در تعلیقات چاپ مصر، یافت نگردید؛ درحالی‌که همان عبارات، با همان تعابیر و بدون کم و کاست، در اسفار صدرالمتألهین موجود است؛ ولذا در چنین مواردى به خود اسفار ارجاع داده شده است[۷].
وضعیت کتاب
محقق اثر به گفته خود کلمه‌به‌کلمه، شرح منظومه را با منابعش مطابقت داده و حاصل این تطبیق را در پاورقی‌ها آورده است[۸].
فهرست مطالب هر جلد در ابتدای آن ذکر شده است. فهرستهاى فنى (آیات به‌ترتیب سور، روایات، اعلام، کتب، اشعار عربی و فارسی و منابع) نیز به همت محقق تهیه و در انتهای جلد پنجم آمده است.
تاکنون بر «اللئالي المنتظمة»، تعالیق چندى نگاشته‌اند؛ از جمله «تعلیقه رشیقه» مرحوم میرزا مهدى آشتیانى است[۹].
«غرر الفرائد»، داراى دو چاپ سنگى معروف به «ناصرى» و «مظفرى» است. این کتاب در زمان خود مؤلف، کتاب درسى شد. اکثر حکما و علماى پس از سبزوارى، بر آن حواشى و شرح نوشتهاند که بالغ بر چهل‌واندى می‌شود و نیاز به تحقیق جداگانه دارد[۱۰].
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- فرامرز قراملکی، احد؛ عبادی، احمد، «تحلیل منطقی قضایای ثلاث»، پایگاه مجلات تخصصی نور: اندیشه دینی، پاییز 1392، شماره 48، صفحه 25 تا 46.