ايضاح المقاصد من حكمة عين القواعد: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'نويسنده' به 'نویسنده') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'ايضاح المقاصد (ابهام زدایی)' به 'ايضاح المقاصد (ابهام‌زدایی)') |
||
| (۳۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
[[کاتبی قزوینی، علی بن عمر]](نویسنده) | [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر]](نویسنده) | ||
[[مشکوة، محمد]](به کوشش) | [[مشکوة، سید محمد]](به کوشش) | ||
| زبان = | | زبان =عربی | ||
| کد کنگره =BBR 832 /ع9036 | | کد کنگره =BBR 832 /ع9036 | ||
| موضوع = | | موضوع = | ||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
| چاپ =1 | | چاپ =1 | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =13544 | ||
| کتابخوان همراه نور =13544 | |||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
{{کاربردهای دیگر|ايضاح المقاصد (ابهام‌زدایی)}} | |||
'''ايضاح المقاصد من حكمة عين القواعد'''، شرح عربی [[حلی، حسن بن یوسف| | '''ايضاح المقاصد من حكمة عين القواعد'''، شرح عربی [[حلی، حسن بن یوسف|جمال‌الدين حسن بن يوسف بن على بن مطهر]]، مشهور به [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلّى]](متوفی 726ق) بر «حكمة العين» [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|نجم‌الدين على كاتبى قزوينى]](600-675ق)، معروف به «كاتبى» و «دبيران»، از حكيمان و عالمان بزرگ قرن هفتم هجرى است. کتاب به کوشش [[مشکوة، سید محمد|سید محمد مشکوة]] (متوفی 1400ق) و با مقدمه فارسی، پاورقی و تصحیح [[منزوی، علی‌نقی|علی‌نقی منزوی]] (متوفی 1431ق) منتشر شده است. | ||
مصحح در ابتدای کتاب با اشاره به منحصربهفرد بودن نسخه اثر، به نقل از استاد خویش، کتاب را این چنین معرفی | مصحح در ابتدای کتاب با اشاره به منحصربهفرد بودن نسخه اثر، به نقل از استاد خویش، کتاب را این چنین معرفی می‌کند: «این کتاب اگرچه فلسفه اشراق نیست اما کلام محض نیز نمی‌باشد. علامه در این کتاب فلسفه مشاء را با شم کلامی بیان کرده است»<ref>ر.ک: پیشگفتار، ص3</ref>. | ||
بر کتاب حكمة العين شروح مختلفی نوشته شده و [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی قزوینی]] اولین کسى که بر کتاب حكمة العين شرح نوشته است. وى شرح خود را «بحر الفوائد في شرح عين القواعد» نام نهاده است. ناگفته نماند که حكمة العين -شامل طبیعیات و الهیات- یکى از دو بخش کتاب عین القواعد است. بخش دیگر آن در زمینه منطق موسوم به منطق العین | بر کتاب حكمة العين شروح مختلفی نوشته شده و [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی قزوینی]] اولین کسى که بر کتاب حكمة العين شرح نوشته است. وى شرح خود را «بحر الفوائد في شرح عين القواعد» نام نهاده است. ناگفته نماند که حكمة العين -شامل طبیعیات و الهیات- یکى از دو بخش کتاب عین القواعد است. بخش دیگر آن در زمینه منطق موسوم به منطق العین مى‌باشد. البته بعدها به‌اشتباه بحر الفوائد را تنها شرحى بر قسمت منطق معرفى کرده‌اند. | ||
[[حلی، حسن بن یوسف|علامه]]، حكمة العين را به همان سیاق و روش [[كشف المراد شرح فارسی تجريد | [[حلی، حسن بن یوسف|علامه]]، حكمة العين را به همان سیاق و روش [[كشف المراد شرح فارسی تجريد الاعتقاد|کشف المراد]] که در شرح [[تجريد الاعتقاد|تجريد الاعتقاد]] [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه طوسى]] نوشته، شرح کرده است<ref>ر.ک: حیدری یساولی، علی، ص50-49</ref>. | ||
شیوه [[حلی، حسن بن یوسف|علامه]] در شرح [[تجريد الاعتقاد|تجرید]] بدینصورت است که سخن خواجه را با کلمه «قال:...» ذکر کرده و سپس با آوردن کلمه «أقول:...» شرح خود را بر آن سخن نگاشته است و در هر جا که لازم بوده، به تاریخچه موضوع موردبحث نیز اشاره کرده است. همین کار باعث شده که [[كشف المراد شرح فارسی تجريد | شیوه [[حلی، حسن بن یوسف|علامه]] در شرح [[تجريد الاعتقاد|تجرید]] بدینصورت است که سخن خواجه را با کلمه «قال:...» ذکر کرده و سپس با آوردن کلمه «أقول:...» شرح خود را بر آن سخن نگاشته است و در هر جا که لازم بوده، به تاریخچه موضوع موردبحث نیز اشاره کرده است. همین کار باعث شده که [[كشف المراد شرح فارسی تجريد الاعتقاد|کشف المراد]] علاوه بر بیان مقصود تجرید، کلیات مباحث علم کلام را نیز دربرداشته باشد<ref>ر.ک: خالقیان، فضل‌الله، ص27</ref>. | ||
در مقدمه سی | در مقدمه سی صفحه‌ای ابتدای کتاب که به زبان فارسی نوشته شده اطلاعات ارزشمندی در رابطه با متن و شرح ارائه شده که عناوین این مطالب به ترتیب عبارتند از: | ||
# اندکى در شناسایی نگارنده متن کتاب؛ دبیران [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبى قزوینى]] و آثار وی. | # اندکى در شناسایی نگارنده متن کتاب؛ دبیران [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبى قزوینى]] و آثار وی. | ||
# شناسایی شارح؛ [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلى]] و کتب فلسفى وى. | # شناسایی شارح؛ [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلى]] و کتب فلسفى وى. | ||
#کارهایی که درباره کتاب «حكمة العين» [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبى]] انجام شده است. | #کارهایی که درباره کتاب «حكمة العين» [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبى]] انجام شده است. | ||
# شناسایی این نسخه و | # شناسایی این نسخه و نسخه‌هایی که در تصحیح آن مورد استفاده قرار گرفته است. | ||
شارح در مقدمه کتاب، اثرش را چنین معرفی | شارح در مقدمه کتاب، اثرش را چنین معرفی می‌کند: «این کتاب ایضاح المقاصد فی شرح حکمة عین القواعد است که در آن مباحثی که شیخ معظم [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|نجم‌الدین علی بن عمر کاتبی قزوینی]] به‌طور خلاصه گردآورده را شرح کرده‌ام». وی تبیین مسائل، توضیح وجوه دلایل، اشاره کوتاه به ایرادات و اشکالات وارد بر آن را فعالیت خود در این شرح دانسته است.<ref>ر.ک: متن کتاب، ص2</ref>. | ||
[[حلی، حسن بن یوسف|علامه]] در کتاب حاضر به وسعت اطلاع خویش در فلسفه | [[حلی، حسن بن یوسف|علامه]] در کتاب حاضر به وسعت اطلاع خویش در فلسفه می‌بالد، چنانکه در صفحه 275 گوید: «و هكذا يجب أن يحقق» و به کتب عقلى خود (در ص133) و به کتب کلامى خود (در ص22) حوالت می‌دهد؛ و مکرر به استاد خویش؛ [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبى]] مؤلف اصل حمله کرده است، چنانکه (در ص50) او را از اتباع [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازى]] که «لا یحققون شيئا» شمرده است. همچنین (در ص165) به تناقضگویی کاتبى اشارت کرده؛ که در ص55 وحدت را امرى وجودى شمرده و در ص165 به آن اعتراض کرده است.<ref>ر.ک: پیشگفتار، ص15</ref>. | ||
[[منزوی، علی‌نقی|منزوی]] در بخش دیگری از پیشگفتار کتاب به برخی | [[منزوی، علی‌نقی|منزوی]] در بخش دیگری از پیشگفتار کتاب به برخی دیدگاه‌های شارح اشاره کرده است: | ||
# | # هنگامی‌که میان [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه طوسى]] و [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سینا]] درباره تعریف «ملک» اختلاف است، علامه طرف استاد خویش، [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه]] را گرفته، [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سینا]] را رد می‌کند. | ||
# هنگام شمارش مقولات عرضى قول، به چهار بودن را: حرکت، نسبت، کم، کیف، | # هنگام شمارش مقولات عرضى قول، به چهار بودن را: حرکت، نسبت، کم، کیف، می‌پذیرد. | ||
# درباره حرکت در اجناس عالیه، حرکت در جوهر را مىپذیرد و دلیل امتناع حرکت جوهرى را رد | # درباره حرکت در اجناس عالیه، حرکت در جوهر را مىپذیرد و دلیل امتناع حرکت جوهرى را رد می‌کند. | ||
# [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبى]] متکلمان را در قول بجزء لا یتجزى رد کرده و [[حلی، حسن بن یوسف|علامه]]، [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبى]] و [[ابن سینا، حسین بن عبدالله| | # [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبى]] متکلمان را در قول بجزء لا یتجزى رد کرده و [[حلی، حسن بن یوسف|علامه]]، [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبى]] و [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سینا]] را به طرفدارى از متکلمان رد می‌کند. | ||
# [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبى]] [[ابن سینا، حسین بن عبدالله| | # [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبى]] [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سینا]] را در قول به سکون در میان دو حرکت (رفتن به بالا و بازگشت به پائین) رد می‌کند و علامه [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سینا]] را تأیید کرده است.<ref>ر.ک: همان، ص17-16</ref>. | ||
فهرست مطالب و همچنین فهارس همگانی به ترتیب الفبا، نامها و | فهرست مطالب و همچنین فهارس همگانی به ترتیب الفبا، نامها و بخش‌ها در انتهای اثر ذکر شده است. | ||
اختلاف | اختلاف نسخه‌ها و برخی توضیحات و ارجاعات در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است. همچنین به‌خوبی پرده از برخی ابهامات برداشته است؛ به‌عنوان‌مثال در این کتاب همه‌جا کلمه «اوائل» به جاى «فلاسفه» بکار رفته و مؤلف در برابر آن «متکلمین» را به کار برده است.<ref>ر.ک: پیشگفتار، ص16، پاورقی3</ref>. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۶۷: | خط ۶۹: | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
پیشگفتار و متن کتاب. | پیشگفتار و متن کتاب. | ||
# [[:noormags:1235349|حیدری یساولی، علی، «حاشیه شرح حكمة العين؛ میرزا | # [[:noormags:1235349|حیدری یساولی، علی، «حاشیه شرح حكمة العين؛ میرزا حبیب‌الله باغنوی شیرازی»، پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز): میراث شهاب، بهار و تابستان 1385، شماره 43، صفحه 48 تا 71]]. | ||
#[[:noormags:821699|خالقیان، | #[[:noormags:821699|خالقیان، فضل‌الله، «از علامه‌ی حلی تا ابوالحسن شعرانی: مقایسه‌ای بین شروح تجرید الاعتقاد»، پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز): رشد آموزش قرآن و معارف اسلامی، بهار 1389، شماره 76، صفحه 24 تا 28]]. | ||
==وابسته‌ها== | ==وابسته‌ها== | ||
[[كشف المراد شرح فارسی تجريد | {{وابسته‌ها}} | ||
[[كشف المراد شرح فارسی تجريد الاعتقاد]] | |||
[[تجريد الاعتقاد]] | [[تجريد الاعتقاد]] | ||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
| خط ۸۱: | خط ۸۴: | ||
[[رده:فلسفه اسلامی]] | [[رده:فلسفه اسلامی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۹ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۵۱
| ايضاح المقاصد من حكمة عين القواعد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حلی، حسن بن یوسف (نویسنده)
منزوی، علی‌نقی (مصحح) کاتبی قزوینی، علی بن عمر(نویسنده) مشکوة، سید محمد(به کوشش) |
| عنوان‌های دیگر | شرح حکمة العين |
| ناشر | دانشگاه تهران |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| چاپ | 1 |
| موضوع | فلسفه‌اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 کاتبی قزوینی، علی بن عمر، 600 - 675ق. عين القواعد - نقد و تفسير |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BBR 832 /ع9036 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
برای دیگر کاربردها، ايضاح المقاصد (ابهام‌زدایی) را ببینید.
ايضاح المقاصد من حكمة عين القواعد، شرح عربی جمال‌الدين حسن بن يوسف بن على بن مطهر، مشهور به علامه حلّى(متوفی 726ق) بر «حكمة العين» نجم‌الدين على كاتبى قزوينى(600-675ق)، معروف به «كاتبى» و «دبيران»، از حكيمان و عالمان بزرگ قرن هفتم هجرى است. کتاب به کوشش سید محمد مشکوة (متوفی 1400ق) و با مقدمه فارسی، پاورقی و تصحیح علی‌نقی منزوی (متوفی 1431ق) منتشر شده است.
مصحح در ابتدای کتاب با اشاره به منحصربهفرد بودن نسخه اثر، به نقل از استاد خویش، کتاب را این چنین معرفی می‌کند: «این کتاب اگرچه فلسفه اشراق نیست اما کلام محض نیز نمی‌باشد. علامه در این کتاب فلسفه مشاء را با شم کلامی بیان کرده است»[۱].
بر کتاب حكمة العين شروح مختلفی نوشته شده و کاتبی قزوینی اولین کسى که بر کتاب حكمة العين شرح نوشته است. وى شرح خود را «بحر الفوائد في شرح عين القواعد» نام نهاده است. ناگفته نماند که حكمة العين -شامل طبیعیات و الهیات- یکى از دو بخش کتاب عین القواعد است. بخش دیگر آن در زمینه منطق موسوم به منطق العین مى‌باشد. البته بعدها به‌اشتباه بحر الفوائد را تنها شرحى بر قسمت منطق معرفى کرده‌اند.
علامه، حكمة العين را به همان سیاق و روش کشف المراد که در شرح تجريد الاعتقاد خواجه طوسى نوشته، شرح کرده است[۲].
شیوه علامه در شرح تجرید بدینصورت است که سخن خواجه را با کلمه «قال:...» ذکر کرده و سپس با آوردن کلمه «أقول:...» شرح خود را بر آن سخن نگاشته است و در هر جا که لازم بوده، به تاریخچه موضوع موردبحث نیز اشاره کرده است. همین کار باعث شده که کشف المراد علاوه بر بیان مقصود تجرید، کلیات مباحث علم کلام را نیز دربرداشته باشد[۳].
در مقدمه سی صفحه‌ای ابتدای کتاب که به زبان فارسی نوشته شده اطلاعات ارزشمندی در رابطه با متن و شرح ارائه شده که عناوین این مطالب به ترتیب عبارتند از:
- اندکى در شناسایی نگارنده متن کتاب؛ دبیران کاتبى قزوینى و آثار وی.
- شناسایی شارح؛ علامه حلى و کتب فلسفى وى.
- کارهایی که درباره کتاب «حكمة العين» کاتبى انجام شده است.
- شناسایی این نسخه و نسخه‌هایی که در تصحیح آن مورد استفاده قرار گرفته است.
شارح در مقدمه کتاب، اثرش را چنین معرفی می‌کند: «این کتاب ایضاح المقاصد فی شرح حکمة عین القواعد است که در آن مباحثی که شیخ معظم نجم‌الدین علی بن عمر کاتبی قزوینی به‌طور خلاصه گردآورده را شرح کرده‌ام». وی تبیین مسائل، توضیح وجوه دلایل، اشاره کوتاه به ایرادات و اشکالات وارد بر آن را فعالیت خود در این شرح دانسته است.[۴].
علامه در کتاب حاضر به وسعت اطلاع خویش در فلسفه می‌بالد، چنانکه در صفحه 275 گوید: «و هكذا يجب أن يحقق» و به کتب عقلى خود (در ص133) و به کتب کلامى خود (در ص22) حوالت می‌دهد؛ و مکرر به استاد خویش؛ کاتبى مؤلف اصل حمله کرده است، چنانکه (در ص50) او را از اتباع فخر رازى که «لا یحققون شيئا» شمرده است. همچنین (در ص165) به تناقضگویی کاتبى اشارت کرده؛ که در ص55 وحدت را امرى وجودى شمرده و در ص165 به آن اعتراض کرده است.[۵].
منزوی در بخش دیگری از پیشگفتار کتاب به برخی دیدگاه‌های شارح اشاره کرده است:
- هنگامی‌که میان خواجه طوسى و ابن سینا درباره تعریف «ملک» اختلاف است، علامه طرف استاد خویش، خواجه را گرفته، ابن سینا را رد می‌کند.
- هنگام شمارش مقولات عرضى قول، به چهار بودن را: حرکت، نسبت، کم، کیف، می‌پذیرد.
- درباره حرکت در اجناس عالیه، حرکت در جوهر را مىپذیرد و دلیل امتناع حرکت جوهرى را رد می‌کند.
- کاتبى متکلمان را در قول بجزء لا یتجزى رد کرده و علامه، کاتبى و ابن سینا را به طرفدارى از متکلمان رد می‌کند.
- کاتبى ابن سینا را در قول به سکون در میان دو حرکت (رفتن به بالا و بازگشت به پائین) رد می‌کند و علامه ابن سینا را تأیید کرده است.[۶].
فهرست مطالب و همچنین فهارس همگانی به ترتیب الفبا، نامها و بخش‌ها در انتهای اثر ذکر شده است.
اختلاف نسخه‌ها و برخی توضیحات و ارجاعات در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است. همچنین به‌خوبی پرده از برخی ابهامات برداشته است؛ به‌عنوان‌مثال در این کتاب همه‌جا کلمه «اوائل» به جاى «فلاسفه» بکار رفته و مؤلف در برابر آن «متکلمین» را به کار برده است.[۷].
پانویس
منابع مقاله
پیشگفتار و متن کتاب.
- حیدری یساولی، علی، «حاشیه شرح حكمة العين؛ میرزا حبیب‌الله باغنوی شیرازی»، پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز): میراث شهاب، بهار و تابستان 1385، شماره 43، صفحه 48 تا 71.
- خالقیان، فضل‌الله، «از علامه‌ی حلی تا ابوالحسن شعرانی: مقایسه‌ای بین شروح تجرید الاعتقاد»، پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز): رشد آموزش قرآن و معارف اسلامی، بهار 1389، شماره 76، صفحه 24 تا 28.