خاورشناسان و جمع و تدوین قرآن کریم: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'ني ' به 'نی') |
|||
| (۴۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
| تصویر =NUR32091J1.jpg | | تصویر =NUR32091J1.jpg | ||
| عنوان =خاورشناسان و جمع و تدوین قرآن کریم | | عنوان =خاورشناسان و جمع و تدوین قرآن کریم | ||
| عنوان‌های دیگر =خاورشناسان و جمع و | | عنوان‌های دیگر =خاورشناسان و جمع و تدوین قرآن کریم | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[پارسا، فروغ]] ( | [[پارسا، فروغ]] (نویسنده) | ||
| زبان =عربی | | زبان =عربی | ||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
| موضوع = | | موضوع = | ||
| ناشر =پژوهشگاه علوم | | ناشر =پژوهشگاه علوم انسانیو مطالعات فرهنگى | ||
| مکان نشر =ايران - تهران | | مکان نشر =ايران - تهران | ||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
| شابک = | | شابک = | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =32091 | ||
| کتابخوان همراه نور =32091 | |||
| کد پدیدآور =14397 | | کد پدیدآور =14397 | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| خط ۲۵: | خط ۲۶: | ||
}} | }} | ||
'''خاورشناسان و جمع و تدوین قرآن کریم'''، اثر [[پارسا، فروغ|فروغ پارسا]]، پژوهشی در دوره معاصر به زبان فارسی است که نویسنده در پی ارزیابی | '''خاورشناسان و جمع و تدوین قرآن کریم'''، اثر [[پارسا، فروغ|فروغ پارسا]]، پژوهشی در دوره معاصر به زبان فارسی است که نویسنده در پی ارزیابی شبهه‌هایی است که خاورشناسان به دیدگاه مسلمانان درباره گردآوری قرآن وارده کرده‌اند. در واقع، این تحقیق به دنبال آن است که پس از تتبع در منابع اسلامی و روشن کردن دیدگاه مسلمانان و تبیین اختلاف آرایی که در این میان وجود دارد، نشان دهد ایرادهای خاورشناسان تا چه حدودی مبتنی بر مستندات تاریخی و به چه نسبتی جانبدارانه است.<ref>ر.ک: درآمد، ص4</ref>. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
حاصل مطالعات | حاصل مطالعات انجام‌شده در این پژوهش در سه فصل سامان یافته است. فصل اول به تبیین دیدگاه‌های مسلمانان درباره جمع و تدوین قرآن اختصاص یافته؛ فصل دوم، سیر تاریخی دیدگاه‌های خاورشناسان را درباره جمع قرآن بررسی می‌کند و فصل سوم، با طبقه‌بندی شبهه‌ها و ایرادهای دانشمندان غربی تا حد امکان آن‌ها را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد<ref>ر.ک: همان، ص4</ref>. | ||
در ابتدای این اثر، درآمد و در انتهای آن خلاصه و | در ابتدای این اثر، درآمد و در انتهای آن خلاصه و نتیجه‌گیری آمده است. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
نویسنده در ابتدای کتاب به | نویسنده در ابتدای کتاب به پژوهش‌هایی که در حدود یکصدساله اخیر در غرب درباره تاریخ قرآن صورت گرفته، اشاره می‌کند. ایشان با رجوع به نظرات [[نولدکه، تئودور|تئودور نولدکه]] و آلفونس مینگانا و بازگویی بخشی از آن نظرات به انگیزه نگارش این کتاب اشاره می‌کند<ref>ر.ک: همان، ص2-4</ref>. | ||
خلاصه مطالب کتاب بدین شرح است: | خلاصه مطالب کتاب بدین شرح است: | ||
# مسئله چگونگی جمع قرآن از دیرباز مورد توجه مسلمانان بوده و در خلال | # مسئله چگونگی جمع قرآن از دیرباز مورد توجه مسلمانان بوده و در خلال کتاب‌های علوم قرآنی و تفسیر به آن پرداخته‌اند. | ||
# در منابع اسلامی، «جمع قرآن» به معانی مختلفی، از جمله حفظ و ازبرکردن قرآن و نیز گردآوری و تدوین آمده است. | # در منابع اسلامی، «جمع قرآن» به معانی مختلفی، از جمله حفظ و ازبرکردن قرآن و نیز گردآوری و تدوین آمده است. | ||
# منابع تاریخی، شمار زیادی از حافظان قرآن کریم را گزارش | # منابع تاریخی، شمار زیادی از حافظان قرآن کریم را گزارش کرده‌اند. | ||
# قرآن کریم در زمان پیامبر(ص) | # قرآن کریم در زمان پیامبر(ص) به‌گونه سازمان‌یافته‌ای آموزش داده می‌شد. | ||
# برخی از دانشمندان مسلمان، معتقدند: قرآن کریم در زمان پیامبر(ص) نگاشته شد. | # برخی از دانشمندان مسلمان، معتقدند: قرآن کریم در زمان پیامبر(ص) نگاشته شد. | ||
# برخی از دانشمندان مسلمان، معتقدند: جمع و تدوین قرآن در زمان پیامبر(ص) انجام گرفته است. | # برخی از دانشمندان مسلمان، معتقدند: جمع و تدوین قرآن در زمان پیامبر(ص) انجام گرفته است. | ||
# اهتمام پیامبر(ص) به قرآن کریم و تشویق به حفظ و ازبرکردن آن، نقش محوری قرآن در فعالیتهای مسلمانان صدر اسلام، نظارت پیامبر اکرم بر نگارش آیاتی که نازل | # اهتمام پیامبر(ص) به قرآن کریم و تشویق به حفظ و ازبرکردن آن، نقش محوری قرآن در فعالیتهای مسلمانان صدر اسلام، نظارت پیامبر اکرم بر نگارش آیاتی که نازل می‌شد، اشاره پیامبر(ص) به قرآن کریم با استفاده از واژه کتاب در احادیث مختلف، روایات مختلف درباره ختم قرائت قرآن، روایات مختلف درباره تقسیم‌بندی قرآن و تنظیم و ترتیب سوره‌ها، در شمار دلایل معتقدان به جمع قرآن در زمان پیامبر(ص) است. | ||
# شماری از دانشمندان مسلمان جمع قرآن کریم را مربوط به زمان خلفا | # شماری از دانشمندان مسلمان جمع قرآن کریم را مربوط به زمان خلفا می‌دانند. | ||
# در روایات و | # در روایات و گزارش‌های تاریخی مختلف، جمع قرآن کریم به ابوبکر، عمر و عثمان نسبت داده شده است. | ||
# دیدگاه اجماعی مسلمانان آن است که قرآن کریم در زمان پیامبر(ص) نگاشته شد، در زمان ابوبکر | # دیدگاه اجماعی مسلمانان آن است که قرآن کریم در زمان پیامبر(ص) نگاشته شد، در زمان ابوبکر به‌صورت مصحف در بین دو جلد قرار گرفت و در زمان عثمان، مصاحف مختلف از بین رفت و یک مصحف رسمی به مسلمانان عرضه گردید. | ||
# قرآن | # قرآن به‌مثابه کتاب مقدس مسلمانان همواره مورد توجه غرب بوده است. | ||
# مطالعات | # مطالعات قرآن‌شناسی در غرب همسو با پارادایمهای اندیشه در دوران مختلف، رویکردهای مختلف داشته است. | ||
# جمع و تدوین قرآن کریم از دیدگاه خاورشناسان | # جمع و تدوین قرآن کریم از دیدگاه خاورشناسان بهصورتهای مختلفی تفسیر شده است. | ||
# خاورشناسانی که با رویکرد تاریخمحور | # خاورشناسانی که با رویکرد تاریخمحور پژوهش‌های خود را سامان داده‌اند تا حدود زیادی روایات مربوط به جمع قرآن کریم به دستور ابوبکر و عثمان را پذیرفته‌اند؛ اگرچه انتقادهایی نیز به روایات وارد آورده‌اند. | ||
# نولدکه عدم جمع و تدوین قرآن در زمان پیامبر(ص) را امری بدیهی | # نولدکه عدم جمع و تدوین قرآن در زمان پیامبر(ص) را امری بدیهی می‌داند؛ درحالی‌که گزارش‌های تاریخی خلاف این امر را نشان می‌دهد. | ||
# شوالی، روایتهای جمع قرآن ابوبکر و عثمان را حاوی تناقض | # شوالی، روایتهای جمع قرآن ابوبکر و عثمان را حاوی تناقض می‌بیند، ولی روایت مربوط به جمع عثمان را می‌پذیرد. | ||
# اختلاف روایات جمع قرآن دلایل مختلفی دارد و | # اختلاف روایات جمع قرآن دلایل مختلفی دارد و نمی‌توان آن را دلیلی بر جعل و برساخته بودن آن‌ها دانست. | ||
# نولدکه | # نولدکه جمع‌آوری قرآن به‌وسیله [[امام على(ع)|علی(ع)]] را از مجعولات شیعه می‌داند؛ درحالی‌که بسیاری از منابع اهل سنت این امر را گزارش کرده‌اند. | ||
# بلاشر، معتقد است در زمان پیامبر(ص) | # بلاشر، معتقد است در زمان پیامبر(ص) اراده‌ای بر جمع قرآن وجود نداشته است. | ||
# فقدان امکانات مالی و | # فقدان امکانات مالی و ویژگی‌های خط عربی، دلایل اعتقاد بلاشر به عدم جمع قرآن در زمان پیامبر(ص) است. | ||
# بلاشر با نقد روایات جمع قرآن به این نتیجه | # بلاشر با نقد روایات جمع قرآن به این نتیجه می‌رسد که قرآن در زمان خلفا (عثمان) جمع و تدوین شده است. | ||
# بلاشر در | # بلاشر در نظریه‌پردازی خود به روایات ضعیف توجه کرده است. | ||
# ریچارد بل، اگرچه انتقادهایی به | # ریچارد بل، اگرچه انتقادهایی به دیدگاه‌های مسلمانان دارد، ولی معتقد است هسته اصیل روایات به‌لحاظ تاریخی معتبر هستند. | ||
# بل، معتقد است فرایند | # بل، معتقد است فرایند شکل‌گیری و پیدایی قرآن به‌مثابه کتاب مقدس مسلمانان، پس از جنگ بدر آغاز شده است. | ||
# خاورشناسانی که | # خاورشناسانی که دیدگاه‌های شکاکانه نسبت به اعتبار منابع اسلامی دارند، جمع و تدوین قرآن کریم را خیلی متأخر می‌دانند. | ||
# گلدتسیهر، روایات اسلامی از جمله روایات جمع قرآن کریم را برساخته | # گلدتسیهر، روایات اسلامی از جمله روایات جمع قرآن کریم را برساخته می‌داند و معتقد است جمع و تدوین قرآن در زمان‌های متأخری صورت گرفته است. | ||
# مینگانا و کازانوا معتقدند جمع قرآن در زمان عبدالملک اموی انجام گرفته است. | # مینگانا و کازانوا معتقدند جمع قرآن در زمان عبدالملک اموی انجام گرفته است. | ||
# مینگانا معتقد است روایات جمع قرآن کریم اعتبار ندارند؛ زیرا | # مینگانا معتقد است روایات جمع قرآن کریم اعتبار ندارند؛ زیرا به‌طور شفاهی منتقل شده‌اند. | ||
# مسلمانان و نیز برخی دانشمندان غربی نشان | # مسلمانان و نیز برخی دانشمندان غربی نشان داده‌اند، مسلمانان از همان قرن اول حدیث خود را مکتوب کرده‌اند. | ||
# مینگانا معتقد است اطلاعات منابع تاریخی مسلمانان برای پژوهش درباره تاریخ جمع قرآن اعتبار ندارد. منابع غیر اسلامی نیز تا قرن هشتم میلادی درباره وجود قرآن کریم سکوت | # مینگانا معتقد است اطلاعات منابع تاریخی مسلمانان برای پژوهش درباره تاریخ جمع قرآن اعتبار ندارد. منابع غیر اسلامی نیز تا قرن هشتم میلادی درباره وجود قرآن کریم سکوت کرده‌اند. | ||
# مینگانا، بر اساس سنت دیرینه خاورشناسان معتقد است قرآن کریم اقتباسی از کتاب مقدس است و زبان و خط آن نیز سریانی است. | # مینگانا، بر اساس سنت دیرینه خاورشناسان معتقد است قرآن کریم اقتباسی از کتاب مقدس است و زبان و خط آن نیز سریانی است. | ||
# برتون با این ادعا که روایات جمع قرآن به دلیل منازعات و اختلاف بین فقهای مسلمان جعل | # برتون با این ادعا که روایات جمع قرآن به دلیل منازعات و اختلاف بین فقهای مسلمان جعل شده‌اند، جمع و تدوین قرآن را به زمان پیامبر(ص) مربوط می‌داند. | ||
# نزاع و اختلافی که برتون سعی کرده در بین فقهای مسلمان نشان بدهد، واقعی نیست. | # نزاع و اختلافی که برتون سعی کرده در بین فقهای مسلمان نشان بدهد، واقعی نیست. | ||
# نظریه برتون درباره جمع قرآن، اساساً تحلیلی به نظر | # نظریه برتون درباره جمع قرآن، اساساً تحلیلی به نظر می‌رسد و بنیان علمی ندارد. | ||
# ونزبرو تدوین قرآن را مربوط به قرن سوم هجری | # ونزبرو تدوین قرآن را مربوط به قرن سوم هجری می‌داند. تحلیل ادبی قرآن، روشی است که وی را به این نتیجه‌گیری تاریخی رسانده است. سکوت منابع تاریخی پیش از قرن سوم هجری، دلیل دیگر ونزبرو برای این نظریه است. | ||
# | # روش‌شناسی ونزبرو حاوی تناقض است؛ زیرا وی تلاش کرده با توجه به تحلیل ادبی منابع به حقایق تاریخی دست پیدا کند؛ درحالی‌که از تحلیل ادبی می‌توان نتایج مختلف تاریخ به دست آورد. | ||
# شواهد | # شواهد باستان‌شناختی بسیاری، از جمله نسخه‌های خطی مسجد صنعا، کتیبه‌های قبةالصخره، کتیبه‌های مسجدالنبی و پاپیروسها و سکه‌های قرن نخست هجری، ادعاهای مینگانا و ونزبرو را انکار می‌کنند. | ||
# برخلاف ادعای ونزبرو، مینگانا و دیگران، در منابع غیر اسلامی شواهد بسیاری وجود قرآن را در قرن اول هجری تأیید | # برخلاف ادعای ونزبرو، مینگانا و دیگران، در منابع غیر اسلامی شواهد بسیاری وجود قرآن را در قرن اول هجری تأیید می‌کنند. این شواهد در موزه‌های معتبر دنیا نگهداری می‌شود. | ||
# اعتقاد به عدم اعتبار منابع اسلامی صرفاً به دلیل ادعای دیرینه برتری غرب بر شرق است و حتی دانشمندان غربی دوران فرهنگمحوری آن را قبول ندارند. | # اعتقاد به عدم اعتبار منابع اسلامی صرفاً به دلیل ادعای دیرینه برتری غرب بر شرق است و حتی دانشمندان غربی دوران فرهنگمحوری آن را قبول ندارند. | ||
# ونزبرو به میراث مکتوب شیعه توجه نکرده است. | # ونزبرو به میراث مکتوب شیعه توجه نکرده است. | ||
# کریستف لوکزنبرگ، معتقد است زبان قرآن، سریانی - آرامی بوده و | # کریستف لوکزنبرگ، معتقد است زبان قرآن، سریانی - آرامی بوده و آموزه‌های آن اقتباسی از کتاب مقدس است. | ||
# نظریه او درباره ماهیت و زبان قرآن در واقع بازنگاری | # نظریه او درباره ماهیت و زبان قرآن در واقع بازنگاری دیدگاه‌های مینگانا است. | ||
# فرضیه سریانی - آرامی بودن زبان و خط قرآن با توجه به شواهد | # فرضیه سریانی - آرامی بودن زبان و خط قرآن با توجه به شواهد باستان‌شناختی و تاریخ پیدایش خط عربی، قابل دفاع نیست. | ||
# کتیبه رقوش (267م)، کتیبه جبل رام (سده چهارم میلادی)، کتیبه | # کتیبه رقوش (267م)، کتیبه جبل رام (سده چهارم میلادی)، کتیبه ام‌الجمال (270م)، کتیبه زبد (512م)، کتیبه جبل اسیس (528م)، کتیبه حران (568م)، کتیبه النماره (328م) و کتیبه‌های صلعه نزدیک مدینه (4 هجری)، نشان می‌دهند که خط عربی برخلاف ادعای مینگانا و لوکزنبرگ از خط نبطی ریشه گرفته است. | ||
# آشنایی با خط و ابزار نگارش در بین اعراب جاهلی وجود داشته و به همین دلیل در آیات قرآن به آن اشاره شده است. | # آشنایی با خط و ابزار نگارش در بین اعراب جاهلی وجود داشته و به همین دلیل در آیات قرآن به آن اشاره شده است. | ||
# ادعاهای لوکزنبرگ درباره سریانی بودن | # ادعاهای لوکزنبرگ درباره سریانی بودن واژه‌های قرآن، قابل اثبات نیست و با قوانین زبان‌شناختی سازگاری ندارد. | ||
# اخباری که مکه و حجاز را خالی از خط و کتابت | # اخباری که مکه و حجاز را خالی از خط و کتابت می‌دانند، در برابر روایاتی که وجود خط را در این سرزمین اثبات می‌کنند توان مقابله ندارند. | ||
# موتسکی با روش تحلیل ترکیبی متن و سند حدیث، روایات جمع قرآن را نقادی کرده و | # موتسکی با روش تحلیل ترکیبی متن و سند حدیث، روایات جمع قرآن را نقادی کرده و آن‌ها را معتبر می‌داند. | ||
# هارالد موتسکی که با رویکردی | # هارالد موتسکی که با رویکردی فرهنگی‌محور، مسئله جمع و تدوین قرآن را مطالعه کرده، با توجه به تحلیل روایات، دیدگاه مسلمانان را واقعی‌تر از دیدگاه غربی‌ها می‌داند. | ||
# در تحلیل نهایی به نظر | # در تحلیل نهایی به نظر می‌رسد: اعتقاد به جمع قرآن در زمان پیامبر(ص) با واقعیتهای تاریخی و عقیده شیعه نزدیکی بیشتری دارد. | ||
# با وجود اختلاف روایات، قرآن موجود نزد همه مسلمانان معروف و متواتر است. | # با وجود اختلاف روایات، قرآن موجود نزد همه مسلمانان معروف و متواتر است. | ||
# با وجود روایات و | # با وجود روایات و گزارش‌های مختلف درباره جمع و تدوین قرآن کریم، همه مسلمانان به اصالت و اعتبار تاریخ قرآن کریم اعتقاد دارند و در طول پانزده سده از نزول قرآن کریم هیچ نسخه متفاوتی وجود نداشته است.<ref>ر.ک: متن کتاب، ص255-261</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
فهرست محتویات در ابتدا و فهارس فنی در انتهای کتاب آمده است. | فهرست محتویات در ابتدا و فهارس فنی در انتهای کتاب آمده است. | ||
پینوشتهای هر فصل در انتهای همان فصل آمده است. | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references /> | <references/> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
درآمد و متن کتاب. | درآمد و متن کتاب. | ||
== وابسته‌ها == | |||
{{الگو:علوم قرآنی}} | |||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
| خط ۱۱۰: | خط ۱۱۵: | ||
[[رده:درباره قرآن]] | [[رده:درباره قرآن]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱ سپتامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۱۷
| خاورشناسان و جمع و تدوین قرآن کریم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | پارسا، فروغ (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | خاورشناسان و جمع و تدوین قرآن کریم |
| ناشر | پژوهشگاه علوم انسانیو مطالعات فرهنگى |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | مجلد1: 1390ش, |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 65/3 /پ2خ2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
خاورشناسان و جمع و تدوین قرآن کریم، اثر فروغ پارسا، پژوهشی در دوره معاصر به زبان فارسی است که نویسنده در پی ارزیابی شبهه‌هایی است که خاورشناسان به دیدگاه مسلمانان درباره گردآوری قرآن وارده کرده‌اند. در واقع، این تحقیق به دنبال آن است که پس از تتبع در منابع اسلامی و روشن کردن دیدگاه مسلمانان و تبیین اختلاف آرایی که در این میان وجود دارد، نشان دهد ایرادهای خاورشناسان تا چه حدودی مبتنی بر مستندات تاریخی و به چه نسبتی جانبدارانه است.[۱].
ساختار
حاصل مطالعات انجام‌شده در این پژوهش در سه فصل سامان یافته است. فصل اول به تبیین دیدگاه‌های مسلمانان درباره جمع و تدوین قرآن اختصاص یافته؛ فصل دوم، سیر تاریخی دیدگاه‌های خاورشناسان را درباره جمع قرآن بررسی می‌کند و فصل سوم، با طبقه‌بندی شبهه‌ها و ایرادهای دانشمندان غربی تا حد امکان آن‌ها را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد[۲].
در ابتدای این اثر، درآمد و در انتهای آن خلاصه و نتیجه‌گیری آمده است.
گزارش محتوا
نویسنده در ابتدای کتاب به پژوهش‌هایی که در حدود یکصدساله اخیر در غرب درباره تاریخ قرآن صورت گرفته، اشاره می‌کند. ایشان با رجوع به نظرات تئودور نولدکه و آلفونس مینگانا و بازگویی بخشی از آن نظرات به انگیزه نگارش این کتاب اشاره می‌کند[۳].
خلاصه مطالب کتاب بدین شرح است:
- مسئله چگونگی جمع قرآن از دیرباز مورد توجه مسلمانان بوده و در خلال کتاب‌های علوم قرآنی و تفسیر به آن پرداخته‌اند.
- در منابع اسلامی، «جمع قرآن» به معانی مختلفی، از جمله حفظ و ازبرکردن قرآن و نیز گردآوری و تدوین آمده است.
- منابع تاریخی، شمار زیادی از حافظان قرآن کریم را گزارش کرده‌اند.
- قرآن کریم در زمان پیامبر(ص) به‌گونه سازمان‌یافته‌ای آموزش داده می‌شد.
- برخی از دانشمندان مسلمان، معتقدند: قرآن کریم در زمان پیامبر(ص) نگاشته شد.
- برخی از دانشمندان مسلمان، معتقدند: جمع و تدوین قرآن در زمان پیامبر(ص) انجام گرفته است.
- اهتمام پیامبر(ص) به قرآن کریم و تشویق به حفظ و ازبرکردن آن، نقش محوری قرآن در فعالیتهای مسلمانان صدر اسلام، نظارت پیامبر اکرم بر نگارش آیاتی که نازل می‌شد، اشاره پیامبر(ص) به قرآن کریم با استفاده از واژه کتاب در احادیث مختلف، روایات مختلف درباره ختم قرائت قرآن، روایات مختلف درباره تقسیم‌بندی قرآن و تنظیم و ترتیب سوره‌ها، در شمار دلایل معتقدان به جمع قرآن در زمان پیامبر(ص) است.
- شماری از دانشمندان مسلمان جمع قرآن کریم را مربوط به زمان خلفا می‌دانند.
- در روایات و گزارش‌های تاریخی مختلف، جمع قرآن کریم به ابوبکر، عمر و عثمان نسبت داده شده است.
- دیدگاه اجماعی مسلمانان آن است که قرآن کریم در زمان پیامبر(ص) نگاشته شد، در زمان ابوبکر به‌صورت مصحف در بین دو جلد قرار گرفت و در زمان عثمان، مصاحف مختلف از بین رفت و یک مصحف رسمی به مسلمانان عرضه گردید.
- قرآن به‌مثابه کتاب مقدس مسلمانان همواره مورد توجه غرب بوده است.
- مطالعات قرآن‌شناسی در غرب همسو با پارادایمهای اندیشه در دوران مختلف، رویکردهای مختلف داشته است.
- جمع و تدوین قرآن کریم از دیدگاه خاورشناسان بهصورتهای مختلفی تفسیر شده است.
- خاورشناسانی که با رویکرد تاریخمحور پژوهش‌های خود را سامان داده‌اند تا حدود زیادی روایات مربوط به جمع قرآن کریم به دستور ابوبکر و عثمان را پذیرفته‌اند؛ اگرچه انتقادهایی نیز به روایات وارد آورده‌اند.
- نولدکه عدم جمع و تدوین قرآن در زمان پیامبر(ص) را امری بدیهی می‌داند؛ درحالی‌که گزارش‌های تاریخی خلاف این امر را نشان می‌دهد.
- شوالی، روایتهای جمع قرآن ابوبکر و عثمان را حاوی تناقض می‌بیند، ولی روایت مربوط به جمع عثمان را می‌پذیرد.
- اختلاف روایات جمع قرآن دلایل مختلفی دارد و نمی‌توان آن را دلیلی بر جعل و برساخته بودن آن‌ها دانست.
- نولدکه جمع‌آوری قرآن به‌وسیله علی(ع) را از مجعولات شیعه می‌داند؛ درحالی‌که بسیاری از منابع اهل سنت این امر را گزارش کرده‌اند.
- بلاشر، معتقد است در زمان پیامبر(ص) اراده‌ای بر جمع قرآن وجود نداشته است.
- فقدان امکانات مالی و ویژگی‌های خط عربی، دلایل اعتقاد بلاشر به عدم جمع قرآن در زمان پیامبر(ص) است.
- بلاشر با نقد روایات جمع قرآن به این نتیجه می‌رسد که قرآن در زمان خلفا (عثمان) جمع و تدوین شده است.
- بلاشر در نظریه‌پردازی خود به روایات ضعیف توجه کرده است.
- ریچارد بل، اگرچه انتقادهایی به دیدگاه‌های مسلمانان دارد، ولی معتقد است هسته اصیل روایات به‌لحاظ تاریخی معتبر هستند.
- بل، معتقد است فرایند شکل‌گیری و پیدایی قرآن به‌مثابه کتاب مقدس مسلمانان، پس از جنگ بدر آغاز شده است.
- خاورشناسانی که دیدگاه‌های شکاکانه نسبت به اعتبار منابع اسلامی دارند، جمع و تدوین قرآن کریم را خیلی متأخر می‌دانند.
- گلدتسیهر، روایات اسلامی از جمله روایات جمع قرآن کریم را برساخته می‌داند و معتقد است جمع و تدوین قرآن در زمان‌های متأخری صورت گرفته است.
- مینگانا و کازانوا معتقدند جمع قرآن در زمان عبدالملک اموی انجام گرفته است.
- مینگانا معتقد است روایات جمع قرآن کریم اعتبار ندارند؛ زیرا به‌طور شفاهی منتقل شده‌اند.
- مسلمانان و نیز برخی دانشمندان غربی نشان داده‌اند، مسلمانان از همان قرن اول حدیث خود را مکتوب کرده‌اند.
- مینگانا معتقد است اطلاعات منابع تاریخی مسلمانان برای پژوهش درباره تاریخ جمع قرآن اعتبار ندارد. منابع غیر اسلامی نیز تا قرن هشتم میلادی درباره وجود قرآن کریم سکوت کرده‌اند.
- مینگانا، بر اساس سنت دیرینه خاورشناسان معتقد است قرآن کریم اقتباسی از کتاب مقدس است و زبان و خط آن نیز سریانی است.
- برتون با این ادعا که روایات جمع قرآن به دلیل منازعات و اختلاف بین فقهای مسلمان جعل شده‌اند، جمع و تدوین قرآن را به زمان پیامبر(ص) مربوط می‌داند.
- نزاع و اختلافی که برتون سعی کرده در بین فقهای مسلمان نشان بدهد، واقعی نیست.
- نظریه برتون درباره جمع قرآن، اساساً تحلیلی به نظر می‌رسد و بنیان علمی ندارد.
- ونزبرو تدوین قرآن را مربوط به قرن سوم هجری می‌داند. تحلیل ادبی قرآن، روشی است که وی را به این نتیجه‌گیری تاریخی رسانده است. سکوت منابع تاریخی پیش از قرن سوم هجری، دلیل دیگر ونزبرو برای این نظریه است.
- روش‌شناسی ونزبرو حاوی تناقض است؛ زیرا وی تلاش کرده با توجه به تحلیل ادبی منابع به حقایق تاریخی دست پیدا کند؛ درحالی‌که از تحلیل ادبی می‌توان نتایج مختلف تاریخ به دست آورد.
- شواهد باستان‌شناختی بسیاری، از جمله نسخه‌های خطی مسجد صنعا، کتیبه‌های قبةالصخره، کتیبه‌های مسجدالنبی و پاپیروسها و سکه‌های قرن نخست هجری، ادعاهای مینگانا و ونزبرو را انکار می‌کنند.
- برخلاف ادعای ونزبرو، مینگانا و دیگران، در منابع غیر اسلامی شواهد بسیاری وجود قرآن را در قرن اول هجری تأیید می‌کنند. این شواهد در موزه‌های معتبر دنیا نگهداری می‌شود.
- اعتقاد به عدم اعتبار منابع اسلامی صرفاً به دلیل ادعای دیرینه برتری غرب بر شرق است و حتی دانشمندان غربی دوران فرهنگمحوری آن را قبول ندارند.
- ونزبرو به میراث مکتوب شیعه توجه نکرده است.
- کریستف لوکزنبرگ، معتقد است زبان قرآن، سریانی - آرامی بوده و آموزه‌های آن اقتباسی از کتاب مقدس است.
- نظریه او درباره ماهیت و زبان قرآن در واقع بازنگاری دیدگاه‌های مینگانا است.
- فرضیه سریانی - آرامی بودن زبان و خط قرآن با توجه به شواهد باستان‌شناختی و تاریخ پیدایش خط عربی، قابل دفاع نیست.
- کتیبه رقوش (267م)، کتیبه جبل رام (سده چهارم میلادی)، کتیبه ام‌الجمال (270م)، کتیبه زبد (512م)، کتیبه جبل اسیس (528م)، کتیبه حران (568م)، کتیبه النماره (328م) و کتیبه‌های صلعه نزدیک مدینه (4 هجری)، نشان می‌دهند که خط عربی برخلاف ادعای مینگانا و لوکزنبرگ از خط نبطی ریشه گرفته است.
- آشنایی با خط و ابزار نگارش در بین اعراب جاهلی وجود داشته و به همین دلیل در آیات قرآن به آن اشاره شده است.
- ادعاهای لوکزنبرگ درباره سریانی بودن واژه‌های قرآن، قابل اثبات نیست و با قوانین زبان‌شناختی سازگاری ندارد.
- اخباری که مکه و حجاز را خالی از خط و کتابت می‌دانند، در برابر روایاتی که وجود خط را در این سرزمین اثبات می‌کنند توان مقابله ندارند.
- موتسکی با روش تحلیل ترکیبی متن و سند حدیث، روایات جمع قرآن را نقادی کرده و آن‌ها را معتبر می‌داند.
- هارالد موتسکی که با رویکردی فرهنگی‌محور، مسئله جمع و تدوین قرآن را مطالعه کرده، با توجه به تحلیل روایات، دیدگاه مسلمانان را واقعی‌تر از دیدگاه غربی‌ها می‌داند.
- در تحلیل نهایی به نظر می‌رسد: اعتقاد به جمع قرآن در زمان پیامبر(ص) با واقعیتهای تاریخی و عقیده شیعه نزدیکی بیشتری دارد.
- با وجود اختلاف روایات، قرآن موجود نزد همه مسلمانان معروف و متواتر است.
- با وجود روایات و گزارش‌های مختلف درباره جمع و تدوین قرآن کریم، همه مسلمانان به اصالت و اعتبار تاریخ قرآن کریم اعتقاد دارند و در طول پانزده سده از نزول قرآن کریم هیچ نسخه متفاوتی وجود نداشته است.[۴].
وضعیت کتاب
فهرست محتویات در ابتدا و فهارس فنی در انتهای کتاب آمده است.
پینوشتهای هر فصل در انتهای همان فصل آمده است.
پانویس
منابع مقاله
درآمد و متن کتاب.