دیوان مخلص کاشانی: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'دیوان اشعار (ابهام‌ زدایی)' به 'دیوان اشعار (ابهام‌زدایی)')
     
    (۵۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۶: خط ۶:
    ديوان
    ديوان
    | پدیدآوران =  
    | پدیدآوران =  
    [[مخلص کاشاني، محمد]] (شاعر)
    [[مخلص کاشانی، محمد]] (شاعر)


    [[عاطفي، حسن]] (مصحح و مقدمه نويس)
    [[عاطفي، حسن]] (مصحح و مقدمه‌نويس)
    | زبان =عربی
    | زبان =عربی
    | کد کنگره =‏‏PIR‎‏ ‎‏6773‎‏ ‎‏/‎‏د‎‏9
    | کد کنگره =‏‏PIR‎‏ ‎‏6773‎‏ ‎‏/‎‏د‎‏9
    | موضوع =شعر فارسي - قرن 12ق.
    | موضوع =شعر فارسی - قرن 12ق.


    | ناشر =مرکز پژوهشي ميراث مکتوب
    | ناشر =مرکز پژوهشی ميراث مکتوب


    | مکان نشر =ايران - تهران  
    | مکان نشر =ايران - تهران  
    خط ۲۲: خط ۲۲:
    | شابک =964-6781-46-2
    | شابک =964-6781-46-2
    | تعداد جلد =1
    | تعداد جلد =1
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =28630
    | کتابخوان همراه نور =28630
    | کد پدیدآور =18543
    | کد پدیدآور =18543
    | پس از =
    | پس از =
    | پیش از =
    | پیش از =
    }}  
    }}  
     
    {{کاربردهای دیگر|دیوان اشعار (ابهام‌زدایی)}}
    '''دیوان مخلص کاشانی'''، مجموعه اشعار میرزا محمد نراقی کاشانی متخلص به مخلص است. وی از شاعران ایرانی و طرف‎دار سبک هندی است. وی اهل سیر و سفر بوده و در دیوانش از کرمانشاه، نجف و کربلا یاد می‎کند. دیوان شعر وی توسط میراث مکتوب در سال ۱۳۷۹ و به کوشش و تصحیح و تحشیه حسن عاطفی چاپ شده است. مخلص به شعر صائب تبریزی عنایت بسیار دارد و با حزین لاهیجی همنشین بوده است.
    '''دیوان مخلص کاشانی'''، مجموعه اشعار [[مخلص کاشانی، محمد|میرزا محمد نراقی کاشانی]] متخلص به مخلص است. وی از شاعران ایرانی و طرف‎دار سبک هندی است. وی اهل سیر و سفر بوده و در دیوانش از کرمانشاه، نجف و کربلا یاد می‌کند. دیوان شعر وی توسط میراث مکتوب در سال ۱۳۷۹ و به کوشش و تصحیح و تحشیه [[عاطفي، حسن|حسن عاطفی]] چاپ شده است. مخلص به شعر صائب تبریزی عنایت بسیار دارد و با [[حزین لاهیجی، محمدعلی بن ابی‌طالب|حزین لاهیجی]] همنشین بوده است.


    ==ساختار==
    ==ساختار==
    کتاب، مشتمل بر مقدمه‎ای به قلم محقق کتاب، آقای حسن عاطفی است و محتوای آن در سه بخش غزلیات و قطعات و رباعیات گردآوری شده است.
    کتاب، مشتمل بر مقدمه‌ای به قلم محقق کتاب، آقای [[حسن عاطفی]] است و محتوای آن در سه بخش غزلیات و قطعات و رباعیات گردآوری شده است.


    ==گزارش محتوا==
    ==گزارش محتوا==
    مخلص کاشانی، در شیوه شاعری از سبک معمول روزگار خود، که همان سبک هندی است، پیروی می‎کند و کلامش از هرگونه ابهام به‎دور است. به صنایع لفظی، به‎ویژه ایهام توجه دارد و هنر وی در بازی با الفاظ است؛ هرچند که این بازی گاهی جالب نمی‎باشد. مخلص روانی و روشنی سخن را مدیون تلاش می‎داند، ولی معتقد است که به‎آسانی امکان‎پذیر نیست:
    [[مخلص کاشانی، محمد|مخلص کاشانی]]، در شیوه شاعری از سبک معمول روزگار خود، که همان سبک هندی است، پیروی می‌کند و کلامش از هرگونه ابهام به‌دور است. به صنایع لفظی، به‌ویژه ایهام توجه دارد و هنر وی در بازی با الفاظ است؛ هرچند که این بازی گاهی جالب نمی‌باشد. [[مخلص کاشانی، محمد|مخلص]] روانی و روشنی سخن را مدیون تلاش می‌داند، ولی معتقد است که به‌آسانی امکان‌پذیر نیست:
    '''تلاش معنی روشن نمودن، آسان نیست   گهر به پای خود از بحر برنمی‎آید'''
    {{شعر}}
    وی در فراهم آوردن دیوان خود می‎گوید:
    {{ب|''تلاش معنی روشن نمودن، آسان نیست''|2=''گهر به پای خود از بحر برنمی‌آید''}}
    '''به این نظم و نسق آسان نکردم جمع، دیوان را   ز معنی صیدها بر قله قاف قلم کردم'''
     
    '''لباس جلوه پوشیدم پری‎زادان معنی را   ز صحبت، بزم را رشک گلستان ارم کردم'''
     
    مخلص درباره توجه به مضامین دیگر شاعران می‎گوید که از زمانی که به رموز سخن آشنا شدم و به معانی غریب دست یافتم، دیگر گرد سخن دیگران نگشتم:
     
    '''تا گشته‎ام به معنی بیگانه آشنا   هرگز لبم به معنی کس، آشنا نشد'''
    {{پایان شعر}}
    وی در مورد کسانی که از مضمون دیگران بهره می‎جویند، چنین گفته است:
     
    '''هرکه داخل می‎کند در بیت خود، مضمون غیر   در سرای خویش، محرم می‎کند بیگانه را'''
    وی در فراهم آوردن دیوان خود می‌گوید:
    شاعر از انتقاد و خرده‎گیری بیجای مدعیان، سخت آزرده‎خاطر است و کار آنان را چون نیش کژدم می‎داند:
    {{شعر}}
    '''گر ز حرف مدعی چون مار می‎پیچم، بجاست   دخل کج‎ در شعر، کار نیش کژدم می‎کند'''
    {{ب|''به این نظم و نسق آسان نکردم جمع، دیوان را''|2=''ز معنی صیدها بر قله قاف قلم کردم''}}
    وی از سخن برای دریافت صله و جایزه بهره می‎برد و مدح و ستایش را موجب بیچارگی ستایشگر می‎داند:
    {{ب|''لباس جلوه پوشیدم پری‌زادان معنی را''|2='' ز صحبت، بزم را رشک گلستان ارم کردم''}}{{پایان شعر}}
    '''مگو به مدح کسان بیت، بهر جایزه، مخلص   که هرکه خانه خود را فروخت، دربه‎در افتد'''
     
    و نیز مخلص به علت ناآشنایی مردم به هنر شاعری و عدم شناخت آنان می‎گوید:
     
    '''مخلص، تلاش معنی روشن، چه لازم است؟
    مخلص درباره توجه به مضامین دیگر شاعران می‌گوید که از زمانی که به رموز سخن آشنا شدم و به معانی غریب دست یافتم، دیگر گرد سخن دیگران نگشتم:
    در کشوری که کس نشناسد گهر ز سنگ''' <ref>ر.ک: مقدمه کتاب، صفحه ‎چهل‎وهشت – چهل‎ونه</ref>.
    {{شعر}}
    {{ب|''تا گشته‌ام به معنی بیگانه آشنا''|2=''هرگز لبم به معنی کس، آشنا نشد''}}{{پایان شعر}}
     
     
    وی در مورد کسانی که از مضمون دیگران بهره می‌جویند، چنین گفته است:
    {{شعر}}
    {{ب|''هرکه داخل می‌کند در بیت خود، مضمون غیر''|2=''در سرای خویش، محرم می‌کند بیگانه را''}}{{پایان شعر}}
     
     
    شاعر از انتقاد و خرده‌گیری بیجای مدعیان، سخت آزرده‌خاطر است و کار آنان را چون نیش کژدم می‌داند:
    {{شعر}}
    {{ب|''گر ز حرف مدعی چون مار می‌پیچم، بجاست''|2=''دخل کج‎ در شعر، کار نیش کژدم می‌کند''}}{{پایان شعر}}
     
     
    وی از سخن برای دریافت صله و جایزه بهره می‌برد و مدح و ستایش را موجب بیچارگی ستایشگر می‌داند:
    {{شعر}}
    {{ب|''مگو به مدح کسان بیت، بهر جایزه، مخلص''|2=''که هرکه خانه خود را فروخت، دربه‌در افتد''}}{{پایان شعر}}
     
    و نیز مخلص به علت ناآشنایی مردم به هنر شاعری و عدم شناخت آنان می‌گوید:
    {{شعر}}
    {{ب|''مخلص، تلاش معنی روشن، چه لازم است؟''|2=''در کشوری که کس نشناسد گهر ز سنگ''<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، صفحه ‎چهل‌وهشت – چهل‌ونه</ref>}}{{پایان شعر}}
     
    [[مخلص کاشانی، محمد|مخلص]] در جای‌جای سروده‌های خویش، استقبال‎های زیبا و سنجیده‌ای از شعرای نامی و صاحب اثر آورده که بسیار به لطافت و ارزش آثار وی افزوده است. برخی از استقبال‎های او از شعرایی مانند حافظ شیرازی، جامی، واعظ، نجیب کاشانی و... از این قرار است:
     
    [[حافظ، شمس‌الدین محمد|حافظ]]:
    {{شعر}}
    {{ب|''مژده‌ای دل که مسیحانفسی می‌آید''|2='' که ز انفاس خوشش بوی کسی می‌آید''}}{{پایان شعر}}
     
     
    [[مخلص کاشانی، محمد|مخلص]]:
    {{شعر}}
    {{ب|''شغل عشقت نه ز هر بلهوسی می‌آید''|2='' کار سیمرغ کجا، از مگسی می‌آید؟''}}
    {{ب|''یار پرسید چو از مخلص خود، حافظ گفت''|2=''ناله‌ای می‌شنوم، کز قفسی می‌آید''}}{{پایان شعر}}


    مخلص در جای‎جای سروده‎های خویش، استقبال‎های زیبا و سنجیده‎ای از شعرای نامی و صاحب اثر آورده که بسیار به لطافت و ارزش آثار وی افزوده است. برخی از استقبال‎های او از شعرایی مانند حافظ شیرازی، جامی، واعظ، نجیب کاشانی و... از این قرار است:
    حافظ:
    '''مژده ای دل که مسیحانفسی می‎آید    که ز انفاس خوشش بوی کسی می‎آید'''
    مخلص:
    '''شغل عشقت نه ز هر بلهوسی می‎آید    کار سیمرغ کجا، از مگسی می‎آید؟'''
    '''یار پرسید چو از مخلص خود، حافظ گفت    ناله‎ای می‎شنوم، کز قفسی می‎آید'''
    جامی:
    جامی:
    '''دلم پیرانه‎سر با خردسالی است   که باغ حسن را نازک‎نهالی است'''
    {{شعر}}
    {{ب|''دلم پیرانه‌سر با خردسالی است''|2=''که باغ حسن را نازک‎نهالی است''}}{{پایان شعر}}
     
    مخلص:
    مخلص:
    '''مرا مهر مه ابروهلالی است     بر این معنی قدم خم گشته دالی است'''
    {{شعر}}
    '''مرید جامی‎ام مخلص که خوش گفت     دلم پیرانه‎سر با خردسالی است'''
    {{ب|''مرا مهر مه ابروهلالی است''|2=''بر این معنی قدم خم گشته دالی است''}}
    معدودی غزل در دیوان مخلص وجود دارد که نجیب کاشانی - شاعر معاصر و همشهری مخلص - هم به همان وزن و قافیه سروده است، ولی کیفیت استقبال این دو از یکدیگر مشخص نیست. احتمالا در جلسات ادبی مطرح بوده و ساخته‎اند:
    {{ب|''مرید جامی‌ام مخلص که خوش گفت ''|2=''دلم پیرانه‌سر با خردسالی است''}}{{پایان شعر}}
    مخلص:
     
    '''عشقت کشد چو تیغ جفا سربرنده کیست؟     تن در شمار و سر به‎حساب‎آورنده کیست؟'''
     
    معدودی غزل در دیوان مخلص وجود دارد که نجیب کاشانی - شاعر معاصر و همشهری [[مخلص کاشانی، محمد|مخلص]] - هم به همان وزن و قافیه سروده است، ولی کیفیت استقبال این دو از یکدیگر مشخص نیست. احتمالا در جلسات ادبی مطرح بوده و ساخته‌اند:
     
    [[مخلص کاشانی، محمد|مخلص]]:
    {{شعر}}
    {{ب|''عشقت کشد چو تیغ جفا سربرنده کیست؟''|2='' تن در شمار و سر به‌حساب‌آورنده کیست؟''}}{{پایان شعر}}
     
     
    نجیب:
    نجیب:
    '''گیرم به یار نوشتم، برنده کیست؟   جز رنگ آفتاب به کویش پرنده کیست؟'''
    {{شعر}}
    {{ب|''گیرم به یار نوشتم، برنده کیست؟''|2=''جز رنگ آفتاب به کویش پرنده کیست؟''}}{{پایان شعر}}
     
     
    از جمله استقبال‎های خاص و زیبای مخلص، استقبال از صائب است:
    از جمله استقبال‎های خاص و زیبای مخلص، استقبال از صائب است:
    صائب:
    صائب:
    '''اگر به بی‎خبری یار می‎توانی شد   ز هرچه هست خبردار می‎توانی شد'''
    {{شعر}}
    '''ز تندخویی خود خار بی‎گلی، ورنه     ز خلق خوش گل بی‎خار می‎توانی شد'''
    {{ب|''اگر به بی‌خبری یار می‌توانی شد''|2=''ز هرچه هست خبردار می‌توانی شد''}}
    {{ب|''ز تندخویی خود خار بی‌گلی، ورنه''|2=''ز خلق خوش گل بی‌خار می‌توانی شد''}}{{پایان شعر}}
     
    مخلص:
    مخلص:
    '''به حسن خلق اگر یار می‎توانی شد     در این چمن گل بی‎خار می‎توانی شد'''
    {{شعر}}
    '''به فکر صائب اگر دل جلا دهی، مخلص     ز هرچه هست خبردار می‎توانی شد'''
    {{ب|''به حسن خلق اگر یار می‌توانی شد''|2=''در این چمن گل بی‌خار می‌توانی شد''}}
    {{ب|''به فکر صائب اگر دل جلا دهی، مخلص''|2=''ز هرچه هست خبردار می‌توانی شد''}}{{پایان شعر}}
     
     
    صائب:
    صائب:
    '''هرکس فشاند بر من پرشور، پشت دست   از جهل زد به خانه زنبور، پشت دست'''
    {{شعر}}
    {{ب|''هرکس فشاند بر من پرشور، پشت دست''|2=''از جهل زد به خانه زنبور، پشت دست''}}{{پایان شعر}}
     
     
    مخلص:
    مخلص:
    '''سازی به آستین ز چه مستور پشت دست؟   ای روی دستت از گل و از نور پشت دست'''
    {{شعر}}
    {{ب|''سازی به آستین ز چه مستور پشت دست؟''|2=''ای روی دستت از گل و از نور پشت دست''}}{{پایان شعر}}
     
     
    باز مخلص این غزل را در استقبال صائب سروده است:
    باز مخلص این غزل را در استقبال صائب سروده است:
    '''ای گرفتار تو بسیار و اسیر تو بسی   هم تو منظوری و هم نیست نظیر تو کسی'''
    {{شعر}}
    {{ب|''ای گرفتار تو بسیار و اسیر تو بسی''|2=''هم تو منظوری و هم نیست نظیر تو کسی''}}{{پایان شعر}}
     
     
    مخلص به مضامین صائب و کلیم نیز توجه دارد، از جمله:
    مخلص به مضامین صائب و کلیم نیز توجه دارد، از جمله:
    صائب:
    صائب:
    '''خط شب‎رنگ، کزو حسن نهد پا به رکاب   شب نوروز من و روز حساب است تو را'''
    {{شعر}}
    {{ب|''خط شب‎رنگ، کزو حسن نهد پا به رکاب''|2=''شب نوروز من و روز حساب است تو را''}}{{پایان شعر}}
     
    مخلص:
    مخلص:
    '''چنین که حسن تو از خط شده است پا به رکاب   دو هفته دگر، ابن سبیل خواهد شد'''
    {{شعر}}
    {{ب|''چنین که حسن تو از خط شده است پا به رکاب''|2=''دو هفته دگر، ابن سبیل خواهد شد''}}{{پایان شعر}}
     
    کلیم کاشانی:
    کلیم کاشانی:
    '''در کوی جنون، کلبه ما نیز نشان است   گامی دو سه از کوچه زنجیر گذشته'''
    {{شعر}}
    {{ب|''در کوی جنون، کلبه ما نیز نشان است''|2=''گامی دو سه از کوچه زنجیر گذشته''}}{{پایان شعر}}
     
    مخلص:
    مخلص:
    '''پیچ‎وتاب زلف او را می‎کنم از دل سراغ     کس بلد نبود چو مجنون، کوچه زنجیر را'''<ref>ر.ک: همان، صفحه ‎چهل‎ونه – پنجاه‎وچهار</ref>.
    {{شعر}}
    {{ب|''پیچ‎وتاب زلف او را می‌کنم از دل سراغ''|2=''کس بلد نبود چو مجنون، کوچه زنجیر را''<ref>ر.ک: همان، صفحه ‎چهل‌ونه – پنجاه‌وچهار</ref>}}{{پایان شعر}}
     
     
    از جمله ویژگی‌های شعر [[مخلص کاشانی، محمد|مخلص]]، باریک‌اندیشی و مضمون‌آفرینی‌های ظریف وی است؛ از جمله آنها چنین اشعاری است:
    {{شعر}}
    {{ب|''گوشه‌گیران جهان پشت به دنیا نکنند''|2=''روی در قبله محال است که آرد محراب''}}
    {{ب|''خانه ظالم چو ویران شد، چراغان می‌شود''|2=''شمع می‌سازند موم خانه زنبور را''}}
    {{ب|''نسب سودی نبخشد چون نداری جوهری از خود''|2=''که باشد بیشتر با آب نسبت تیغ چوبین را''<ref>ر.ک: همان، صفحه ‎هفتاد</ref>}}{{پایان شعر}}


    از جمله ویژگی‎های شعر مخلص، باریک‎اندیشی و مضمون‎آفرینی‎های ظریف وی است؛ از جمله آنها چنین اشعاری است:
    بازی با الفاظ در سروده‌های [[مخلص کاشانی، محمد|مخلص]]، از دیگر تفاوت‎های شعری او با برخی شاعران دیگر است:
    '''گوشه‎گیران جهان پشت به دنیا نکنند    روی در قبله محال است که آرد محراب'''
    {{شعر}}
    '''خانه ظالم چو ویران شد، چراغان می‎شود    شمع می‎سازند موم خانه زنبور را'''
    {{ب|''دلم فشرده آن پنجه نگارین است''|2=''مخمسی که زند ناخنی به دل این است''}}
    '''نسب سودی نبخشد چون نداری جوهری از خود    که باشد بیشتر با آب نسبت تیغ چوبین را'''<ref>ر.ک: همان، صفحه ‎هفتاد</ref>.
    {{ب|''کرده تسخیر دلم شاهی که در دوران او''|2=''ناز دستور است و ناظر چشم و ابرو حاجب است''}}
    {{ب|''به دست غیر دادی ساعد چون نقره خامت''|2=''به قربان سرت گردم، مکن این خام‌دستی‌ها''<ref>ر.ک: همان، صفحه ‎هفتادویک - هفتادودو</ref>}}{{پایان شعر}}


    بازی با الفاظ در سروده‎های مخلص، از دیگر تفاوت‎های شعری او با برخی شاعران دیگر است:
    '''دلم فشرده آن پنجه نگارین است    مخمسی که زند ناخنی به دل این است'''
    '''کرده تسخیر دلم شاهی که در دوران او    ناز دستور است و ناظر چشم و ابرو حاجب است'''
    '''به دست غیر دادی ساعد چون نقره خامت    به قربان سرت گردم، مکن این خام‎دستی‎ها'''<ref>ر.ک: همان، صفحه ‎هفتادویک - هفتادودو</ref>.


    صنایع ادبی، چون انواع جناس، مراعات نظیر، طباق، تضاد، ایهام، تلمیح و... در شعر مخلص بسیار زیبا به نمایش گذاشته شده است؛ از جمله آنها چنین است:
    صنایع ادبی، چون انواع جناس، مراعات نظیر، طباق، تضاد، ایهام، تلمیح و... در شعر [[مخلص کاشانی، محمد|مخلص]] بسیار زیبا به نمایش گذاشته شده است؛ از جمله آنها چنین است:
    جناس مرکب:
    جناس مرکب:
    '''یاقوت لب لعل تو مر جان مرا قوت   یاقوت نهم نام لب لعل تو یا قوت'''
    {{شعر}}
    '''قربان وفاتم، به وفاتم گذری کن   تا بوت مگر بشنوم از رخنه تابوت'''
    {{ب|''یاقوت لب لعل تو مر جان مرا قوت''|2=''یاقوت نهم نام لب لعل تو یا قوت''}}
    {{ب|''قربان وفاتم، به وفاتم گذری کن''|2=''تا بوت مگر بشنوم از رخنه تابوت''}}{{پایان شعر}}
     


    جناس ناقص، مرکب، تشبیه، تکرار و التزام حروف «خ»، «ش» و مراعات نظیر:
    جناس ناقص، مرکب، تشبیه، تکرار و التزام حروف «خ»، «ش» و مراعات نظیر:
    '''شده است شاخ زرشکی، نهال نسترن تو   ز رشک ریخته خون زرشک خرفه خالت'''
    {{شعر}}
    {{ب|''شده است شاخ زرشکی، نهال نسترن تو''|2=''ز رشک ریخته خون زرشک خرفه خالت''}}{{پایان شعر}}
     


    جناس شبه اشتقاق، زاید، تام، مرکب:
    جناس شبه اشتقاق، زاید، تام، مرکب:
    '''کوس کاووس از نوا افتاد و جام جم شکست   باز مطرب ارغنون‎ساز است و ساقی شیشه‎باز'''
    {{شعر}}
    {{ب|''کوس کاووس از نوا افتاد و جام جم شکست''|2=''باز مطرب ارغنون‌ساز است و ساقی شیشه‌باز''}}{{پایان شعر}}
     


    جناس، تلمیح، طباق و تضاد، لف و نشر:
    جناس، تلمیح، طباق و تضاد، لف و نشر:
    '''این به افلاکت رساند و آن کند یکسان به خاک   در مراتب کنج فقر از گنج قارون بهتر است'''
    {{شعر}}
    {{ب|''این به افلاکت رساند و آن کند یکسان به خاک''|2=''در مراتب کنج فقر از گنج قارون بهتر است''}}


    '''این به مستوری علم شد آن به عریانی مثل    در ازل گویا که حسن و عشق را یک جامه بود'''


    '''در سراغ او نه نور دیده تنها رفته است    هوشم از سر، صبر از دل، قوت از پا رفته است'''<ref>ر.ک: همان، صفحه ‎هفتادودو – هفتادوشش</ref>.


    از جمله سروده‎های جالب توجه این شاعر توانمند، رباعیاتی در مورد سفر به خانه خدا و سرزمین حجاز است:
    {{ب|''این به مستوری علم شد آن به عریانی مثل''|2=''در ازل گویا که حسن و عشق را یک جامه بود''}}
    '''بستیم ز تبریز به آهنگ حجاز    بر ناقه شوق محمل عجز و نیاز'''
    '''داریم دعا طمع ز یاران وطن    تا قطع کنیم این ره دور و دراز'''


    و در مورد زیارت خانه خدا می‎گوید:
    '''در سراغ او نه نور دیده تنها رفته است''|2=''هوشم از سر، صبر از دل، قوت از پا رفته است''<ref>ر.ک: همان، صفحه ‎هفتادودو – هفتادوشش</ref>}}{{پایان شعر}}
    '''با کوه گنه به کعبه بارم دادند   توفیق طواف مستجارم دادند'''
     
    '''من قابل این شرف نبودم، یا رب   این مرتبه، از چه اعتبارم دادند'''<ref>ر.ک: همان، صفحه ‎چهل‎وشش – چهل‎وهفت</ref>.
    از جمله سروده‌های جالب توجه این شاعر توانمند، رباعیاتی در مورد سفر به خانه خدا و سرزمین حجاز است:
    {{شعر}}
    {{ب|''بستیم ز تبریز به آهنگ حجاز''|2=''بر ناقه شوق محمل عجز و نیاز''}}
    {{ب|''داریم دعا طمع ز یاران وطن''|2=''تا قطع کنیم این ره دور و دراز''}}{{پایان شعر}}
     
     
    و در مورد زیارت خانه خدا می‌گوید:
    {{شعر}}
    {{ب|''با کوه گنه به کعبه بارم دادند''|2=''توفیق طواف مستجارم دادند''}}
    {{ب|''من قابل این شرف نبودم، یا رب''|2=''این مرتبه، از چه اعتبارم دادند''<ref>ر.ک: همان، صفحه ‎چهل‌وشش – چهل‌وهفت</ref>}}{{پایان شعر}}


    ==وضعیت کتاب==
    ==وضعیت کتاب==
    فهرست مطالب در ابتدای کتاب و فهارس فنی در انتهای آن ذکر گردیده است.
    فهرست مطالب در ابتدای کتاب و فهارس فنی در انتهای آن ذکر گردیده است.
    در پاورقی‎ها توضیح برخی از جملات و آدرس مطالب ذکر شده است.
    در پاورقی‌ها توضیح برخی از جملات و آدرس مطالب ذکر شده است.


    ==پانویس ==
    ==پانویس==
    <references />
    <references/>


    ==منابع مقاله==
    ==منابع مقاله==
    مقدمه و متن کتاب.
    مقدمه و متن کتاب.
     
    == وابسته‌ها ==
    {{شعر و شاعری}}
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}
     
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
       
       
    خط ۱۴۷: خط ۲۲۵:
       
       
    [[رده:زبانها و ادبیات ایرانی]]
    [[رده:زبانها و ادبیات ایرانی]]
    [[رده:قربانی-باقی زاده]]
    [[رده:سال97-25شهریور الی24 مهر]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۲ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۵۸

    ‏دیوان مخلص کاشانی
    دیوان مخلص کاشانی
    پدیدآورانمخلص کاشانی، محمد (شاعر) عاطفي، حسن (مصحح و مقدمه‌نويس)
    عنوان‌های دیگرديوان مخلص کاشاني ديوان
    ناشرمرکز پژوهشی ميراث مکتوب
    مکان نشرايران - تهران
    سال نشرمجلد1: 1379ش,
    شابک‎964-6781-46-2
    موضوعشعر فارسی - قرن 12ق.
    زبانعربی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏‏PIR‎‏ ‎‏6773‎‏ ‎‏/‎‏د‎‏9
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf
    برای دیگر کاربردها، دیوان اشعار (ابهام‌زدایی) را ببینید.

    دیوان مخلص کاشانی، مجموعه اشعار میرزا محمد نراقی کاشانی متخلص به مخلص است. وی از شاعران ایرانی و طرف‎دار سبک هندی است. وی اهل سیر و سفر بوده و در دیوانش از کرمانشاه، نجف و کربلا یاد می‌کند. دیوان شعر وی توسط میراث مکتوب در سال ۱۳۷۹ و به کوشش و تصحیح و تحشیه حسن عاطفی چاپ شده است. مخلص به شعر صائب تبریزی عنایت بسیار دارد و با حزین لاهیجی همنشین بوده است.

    ساختار

    کتاب، مشتمل بر مقدمه‌ای به قلم محقق کتاب، آقای حسن عاطفی است و محتوای آن در سه بخش غزلیات و قطعات و رباعیات گردآوری شده است.

    گزارش محتوا

    مخلص کاشانی، در شیوه شاعری از سبک معمول روزگار خود، که همان سبک هندی است، پیروی می‌کند و کلامش از هرگونه ابهام به‌دور است. به صنایع لفظی، به‌ویژه ایهام توجه دارد و هنر وی در بازی با الفاظ است؛ هرچند که این بازی گاهی جالب نمی‌باشد. مخلص روانی و روشنی سخن را مدیون تلاش می‌داند، ولی معتقد است که به‌آسانی امکان‌پذیر نیست:


    تلاش معنی روشن نمودن، آسان نیستگهر به پای خود از بحر برنمی‌آید

    وی در فراهم آوردن دیوان خود می‌گوید:

    به این نظم و نسق آسان نکردم جمع، دیوان راز معنی صیدها بر قله قاف قلم کردم
    لباس جلوه پوشیدم پری‌زادان معنی را ز صحبت، بزم را رشک گلستان ارم کردم


    مخلص درباره توجه به مضامین دیگر شاعران می‌گوید که از زمانی که به رموز سخن آشنا شدم و به معانی غریب دست یافتم، دیگر گرد سخن دیگران نگشتم:

    تا گشته‌ام به معنی بیگانه آشناهرگز لبم به معنی کس، آشنا نشد


    وی در مورد کسانی که از مضمون دیگران بهره می‌جویند، چنین گفته است:

    هرکه داخل می‌کند در بیت خود، مضمون غیردر سرای خویش، محرم می‌کند بیگانه را


    شاعر از انتقاد و خرده‌گیری بیجای مدعیان، سخت آزرده‌خاطر است و کار آنان را چون نیش کژدم می‌داند:

    گر ز حرف مدعی چون مار می‌پیچم، بجاستدخل کج‎ در شعر، کار نیش کژدم می‌کند


    وی از سخن برای دریافت صله و جایزه بهره می‌برد و مدح و ستایش را موجب بیچارگی ستایشگر می‌داند:

    مگو به مدح کسان بیت، بهر جایزه، مخلصکه هرکه خانه خود را فروخت، دربه‌در افتد

    و نیز مخلص به علت ناآشنایی مردم به هنر شاعری و عدم شناخت آنان می‌گوید:

    مخلص، تلاش معنی روشن، چه لازم است؟در کشوری که کس نشناسد گهر ز سنگ[۱]

    مخلص در جای‌جای سروده‌های خویش، استقبال‎های زیبا و سنجیده‌ای از شعرای نامی و صاحب اثر آورده که بسیار به لطافت و ارزش آثار وی افزوده است. برخی از استقبال‎های او از شعرایی مانند حافظ شیرازی، جامی، واعظ، نجیب کاشانی و... از این قرار است:

    حافظ:

    مژده‌ای دل که مسیحانفسی می‌آید که ز انفاس خوشش بوی کسی می‌آید


    مخلص:

    شغل عشقت نه ز هر بلهوسی می‌آید کار سیمرغ کجا، از مگسی می‌آید؟
    یار پرسید چو از مخلص خود، حافظ گفتناله‌ای می‌شنوم، کز قفسی می‌آید

    جامی:

    دلم پیرانه‌سر با خردسالی استکه باغ حسن را نازک‎نهالی است

    مخلص:

    مرا مهر مه ابروهلالی استبر این معنی قدم خم گشته دالی است
    مرید جامی‌ام مخلص که خوش گفت دلم پیرانه‌سر با خردسالی است


    معدودی غزل در دیوان مخلص وجود دارد که نجیب کاشانی - شاعر معاصر و همشهری مخلص - هم به همان وزن و قافیه سروده است، ولی کیفیت استقبال این دو از یکدیگر مشخص نیست. احتمالا در جلسات ادبی مطرح بوده و ساخته‌اند:

    مخلص:

    عشقت کشد چو تیغ جفا سربرنده کیست؟ تن در شمار و سر به‌حساب‌آورنده کیست؟


    نجیب:

    گیرم به یار نوشتم، برنده کیست؟جز رنگ آفتاب به کویش پرنده کیست؟


    از جمله استقبال‎های خاص و زیبای مخلص، استقبال از صائب است: صائب:

    اگر به بی‌خبری یار می‌توانی شدز هرچه هست خبردار می‌توانی شد
    ز تندخویی خود خار بی‌گلی، ورنهز خلق خوش گل بی‌خار می‌توانی شد

    مخلص:

    به حسن خلق اگر یار می‌توانی شددر این چمن گل بی‌خار می‌توانی شد
    به فکر صائب اگر دل جلا دهی، مخلصز هرچه هست خبردار می‌توانی شد


    صائب:

    هرکس فشاند بر من پرشور، پشت دستاز جهل زد به خانه زنبور، پشت دست


    مخلص:

    سازی به آستین ز چه مستور پشت دست؟ای روی دستت از گل و از نور پشت دست


    باز مخلص این غزل را در استقبال صائب سروده است:

    ای گرفتار تو بسیار و اسیر تو بسیهم تو منظوری و هم نیست نظیر تو کسی


    مخلص به مضامین صائب و کلیم نیز توجه دارد، از جمله: صائب:

    خط شب‎رنگ، کزو حسن نهد پا به رکابشب نوروز من و روز حساب است تو را

    مخلص:

    چنین که حسن تو از خط شده است پا به رکابدو هفته دگر، ابن سبیل خواهد شد

    کلیم کاشانی:

    در کوی جنون، کلبه ما نیز نشان استگامی دو سه از کوچه زنجیر گذشته

    مخلص:

    پیچ‎وتاب زلف او را می‌کنم از دل سراغکس بلد نبود چو مجنون، کوچه زنجیر را[۲]


    از جمله ویژگی‌های شعر مخلص، باریک‌اندیشی و مضمون‌آفرینی‌های ظریف وی است؛ از جمله آنها چنین اشعاری است:

    گوشه‌گیران جهان پشت به دنیا نکنندروی در قبله محال است که آرد محراب
    خانه ظالم چو ویران شد، چراغان می‌شودشمع می‌سازند موم خانه زنبور را
    نسب سودی نبخشد چون نداری جوهری از خودکه باشد بیشتر با آب نسبت تیغ چوبین را[۳]

    بازی با الفاظ در سروده‌های مخلص، از دیگر تفاوت‎های شعری او با برخی شاعران دیگر است:

    دلم فشرده آن پنجه نگارین استمخمسی که زند ناخنی به دل این است
    کرده تسخیر دلم شاهی که در دوران اوناز دستور است و ناظر چشم و ابرو حاجب است
    به دست غیر دادی ساعد چون نقره خامتبه قربان سرت گردم، مکن این خام‌دستی‌ها[۴]


    صنایع ادبی، چون انواع جناس، مراعات نظیر، طباق، تضاد، ایهام، تلمیح و... در شعر مخلص بسیار زیبا به نمایش گذاشته شده است؛ از جمله آنها چنین است: جناس مرکب:

    یاقوت لب لعل تو مر جان مرا قوتیاقوت نهم نام لب لعل تو یا قوت
    قربان وفاتم، به وفاتم گذری کنتا بوت مگر بشنوم از رخنه تابوت


    جناس ناقص، مرکب، تشبیه، تکرار و التزام حروف «خ»، «ش» و مراعات نظیر:

    شده است شاخ زرشکی، نهال نسترن توز رشک ریخته خون زرشک خرفه خالت


    جناس شبه اشتقاق، زاید، تام، مرکب:

    کوس کاووس از نوا افتاد و جام جم شکستباز مطرب ارغنون‌ساز است و ساقی شیشه‌باز


    جناس، تلمیح، طباق و تضاد، لف و نشر:


    'در سراغ او نه نور دیده تنها رفته است|2=هوشم از سر، صبر از دل، قوت از پا رفته است[۵]}}
    این به افلاکت رساند و آن کند یکسان به خاکدر مراتب کنج فقر از گنج قارون بهتر است
    این به مستوری علم شد آن به عریانی مثلدر ازل گویا که حسن و عشق را یک جامه بود

    از جمله سروده‌های جالب توجه این شاعر توانمند، رباعیاتی در مورد سفر به خانه خدا و سرزمین حجاز است:

    بستیم ز تبریز به آهنگ حجازبر ناقه شوق محمل عجز و نیاز
    داریم دعا طمع ز یاران وطنتا قطع کنیم این ره دور و دراز


    و در مورد زیارت خانه خدا می‌گوید:

    با کوه گنه به کعبه بارم دادندتوفیق طواف مستجارم دادند
    من قابل این شرف نبودم، یا رباین مرتبه، از چه اعتبارم دادند[۶]

    وضعیت کتاب

    فهرست مطالب در ابتدای کتاب و فهارس فنی در انتهای آن ذکر گردیده است. در پاورقی‌ها توضیح برخی از جملات و آدرس مطالب ذکر شده است.

    پانویس

    1. ↑ ر.ک: مقدمه کتاب، صفحه ‎چهل‌وهشت – چهل‌ونه
    2. ↑ ر.ک: همان، صفحه ‎چهل‌ونه – پنجاه‌وچهار
    3. ↑ ر.ک: همان، صفحه ‎هفتاد
    4. ↑ ر.ک: همان، صفحه ‎هفتادویک - هفتادودو
    5. ↑ ر.ک: همان، صفحه ‎هفتادودو – هفتادوشش
    6. ↑ ر.ک: همان، صفحه ‎چهل‌وشش – چهل‌وهفت

    منابع مقاله

    مقدمه و متن کتاب.

    وابسته‌ها

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=دیوان_مخلص_کاشانی&oldid=752007»