التنقيح في المنطق: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '}}'''' به '}} '''') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
Wikinoor.ir (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - '}}↵↵↵'''' به '}} '''') |
||
| (۵۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
| عنوان =التنقيح في المنطق | | عنوان =التنقيح في المنطق | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم]]( | [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم]](نویسنده) | ||
[[ياسي‌پور، غلامرضا]] (تصحيح و تنظيم) | [[ياسي‌پور، غلامرضا]] (تصحيح و تنظيم) | ||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
| کد کنگره =BC 66 /ع4ص4 | | کد کنگره =BC 66 /ع4ص4 | ||
| موضوع = | | موضوع = | ||
منطق - متون | منطق - متون قدیمی تا قرن 14 | ||
| ناشر = | | ناشر = | ||
بنياد حکمت | بنياد حکمت اسلامى صدرا | ||
| مکان نشر = | | مکان نشر = ایران - تهران | ||
| سال نشر = |مجلد1: 1378ش , | | سال نشر = |مجلد1: 1378ش , | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
| چاپ =1 | | چاپ =1 | ||
| شابک =964-92244-1-6 | | شابک =964-92244-1-6 | ||
| تعداد جلد =1 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =16634 | |||
| کتابخوان همراه نور =16634 | |||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''التنقيح في المنطق'''، تألیف [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالدین محمد شیرازی]] (ملاصدرا) با تصحیح و تحقیق غلامرضا یاسی‌پور (اساس تصحیح را دکتر یاسی‌پور برعهده گرفته و دکتر مقصود محمدی و دکتر سید حسین موسویان آن را به‌صورت مطلوب و نسبتا دقیق درآورده‌اند) و اشراف [[خامنه‌ای، سید محمد|سید محمد خامنه‌ای]]، کتابی است به زبان عربی با موضوع منطق. [[فرامرز قراملکی، احد|احد فرامرز قراملکی]]، مقدمه مفصلی به زبان فارسی بر کتاب نوشته که از حجم آن بیشتر است. [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] در این اثر، اصول منطق را (به تعبیر خودش: منقحا فصولها من فضول؛ یعنی بدون ذکر مباحث اضافه و زیادی) بیان کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35059/3/4 ر.ک: متن کتاب، ص4]</ref>. | |||
او در رساله منطقی خود اشاره به نام آن نمی‌کند. دو نسخه از چهار نسخه خطی [این کتاب] به‌صورت «رسالة موجزة موسومة بالتنقيح» عنوان یافته‌اند. این اثر از حیث اسلوب نگارشی، روانی عبارات و روشنی مفاهیم، نوع اصطلاحات و نحوه اخذ و اقتباس، مشخصات قلم ملاصدرا را دارا است»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35059/2/54 ر.ک: مقدمه دکتر قراملکی، صفحه پنجاه‌وچهار]</ref>. | |||
او در رساله منطقی خود اشاره به نام آن | |||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب دارای مقدمه ناشر، مقدمه احد فرامرز قراملکی (که خودش پنج بخش اصلی دارد) و محتوای مطالب (که ضمن | کتاب دارای مقدمه ناشر، مقدمه [[فرامرز قراملکی، احد|احد فرامرز قراملکی]] (که خودش پنج بخش اصلی دارد) و محتوای مطالب (که ضمن مقدمه‌ای مختصر و نُه اشراق بیان شده) است. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
در ابتدای کتاب مقدمه ناشر ذکر شده و در آن به انقلاب اسلامی ایران و | در ابتدای کتاب مقدمه ناشر ذکر شده و در آن به انقلاب اسلامی ایران و زمینه‌سازی تحقیقات علمی، نقش [[خمینی، سید روح‌الله|امام خمینی]] در پیشبرد تحقیقات فلسفی و عرفانی، ضرورت معرفی افکار [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرای شیرازی]] به جهانیان و جامه عمل پوشانیدن به این اهداف توسط [[خامنه‌ای، سید علی|آیت‌الله خامنه‌ای]] و برگزاری همایش جهانی [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] اشاره می‌شود و ذکر می‌گردد که در این همایش، «رشته‌های فلسفه و منطق و حدیث و تفسیر گرد هم آمدند و در کنار ده‌ها فعالیت سازنده، مانند نشر مجله فلسفی، ارتباط با محافل علمی جهان از راه شبکه‌های رایانه‌ای، انجام امور هنری، فراخوان مقالات در سطح جهان و چاپ و نشر آنها، ترجمه و معرفی کتب آن حکیم به زبان‌های مشهور بیگانه و ترجمه آن به زبان فارسی و بسیاری کارهای ضروری دیگر برای برگزاری باشکوه و اثربخش این همایش، به کار تصحیح انتقادی کتب و رسائل صدرالمتألهین نیز اهتمام شد»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35059/1/6 ر.ک: مقدمه ناشر، ص6]</ref>. | ||
سپس شش مورد از | سپس شش مورد از ویژگی‌های کار تصحیح انتقادی متون [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] (که کتاب حاضر نیز از این متون است) برشمرده می‌شود<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35059/1/7 ر.ک: همان، ص7-8]</ref>. | ||
[[فرامرز قراملکی، احد|دکتر احد فرامرز قراملکی]]، در مقدمه مفصلی که بر کتاب نوشته، ابتدا جایگاه تاریخی التنقيح را ذکر | [[فرامرز قراملکی، احد|دکتر احد فرامرز قراملکی]]، در مقدمه مفصلی که بر کتاب نوشته، ابتدا جایگاه تاریخی التنقيح را ذکر می‌کند و سپس ضمن پنج شماره به مباحث روش‌های عمده منطقنگاری نزد دانشمندان مسلمان، ساختار التنقيح، تحلیل آرای ملاصدرا در منطق، ویژگی‌های نگارشی التنقيح و معرفی نسخه‌های این اثر و شیوه تصحیح آن می‌پردازد و در بخشی از آن می‌نویسد: «اختصار و پرهیز از حاشیه‌پردازی ویژگی این اثر است. عدم بحث از مباحثی چون شکل چهارم که از تفکر طبیعی ذهن دور است، عدم تفصیل در موجهات و مختلطات و نیز پرهیز از طرح دیدگاه‌ها و آراء گوناگون، آن را از حیث متن آموزشی پربارتر کرده است. ملاصدرا این اثر را به سبک و شیوه رساله مختصر استادش، یعنی «قانون العصمة و برهان الحكمة» تنظیم کرده است. | ||
اگرچه [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] تنها یک بار از منطقدانان گذشته یاد کرده است، اما اثر او آکنده از اقتباس توأم با تصرف از آثار سلف است. تعابیر آغازین وی: «إنّي مهد إليك... فإن أخذت الفطانة بيدك سهل عليك...»، همچون آغاز اشارات است... مواضعی نیز وجود دارد که [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] عینا از اسفار آورده و یا مباحث اسفار را | اگرچه [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] تنها یک بار از منطقدانان گذشته یاد کرده است، اما اثر او آکنده از اقتباس توأم با تصرف از آثار سلف است. تعابیر آغازین وی: «إنّي مهد إليك... فإن أخذت الفطانة بيدك سهل عليك...»، همچون آغاز اشارات است... مواضعی نیز وجود دارد که [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] عینا از اسفار آورده و یا مباحث اسفار را به‌اختصار گزارش کرده است. همه مواضع یادشده بدون ارجاع است؛ همان گونه که شیوه [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] است. آغاز بحث مغالطه که دقیقا از «[[تجريد المنطق]]» خواجه برگرفته شده است، نمونه‌ای از چنین اقتباس است»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35059/2/55 ر.ک: مقدمه قراملکی، صفحه پنجاه‌وپنج]</ref>. | ||
«شیوه تصحیح در این اثر، سبک توأم است؛ یعنی | «شیوه تصحیح در این اثر، سبک توأم است؛ یعنی نسخه‌ای اصل قرار گرفته و پس از مقایسه انتقادی نسخ، اصحّ عبارتها گزینش می‌شود و مفاد نسخه اصل در شرایط مساوی ترجیح داده می‌شود»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35059/2/56 ر.ک: همان، صفحه پنجاه‌وشش]</ref>. | ||
در انتهای کار، تصاویری از چهار نسخه از | در انتهای کار، تصاویری از چهار نسخه از نسخه‌های خطی این کتاب را ارائه می‌کند. | ||
وی در بخش بیان | وی در بخش بیان روش‌های عمده منطقنگاری میان مسلمانان، روش‌ای منطقنگاری نُه‌بخشی، دوبخشی و تلفیقی را بیان می‌کند. «مدخل، مقولات، عبارت و هفت فصل نخست قیاس (تا پایان اشکال وجودی و قیاسهای حملی) تا قرن سوم توسط معلمان مسیحی در مدارس آموزش داده می‌شد... هنگامی که مسلمانان خود اداره مدارس و امر آموزش را به دست گرفتند، آموزش منطق شامل همه بخش‌های نه‌گانه شد. | ||
سپس از مهمترین آثار منطق نه‌بخشی در دوره پس از فارابی یاد | سپس از مهمترین آثار منطق نه‌بخشی در دوره پس از فارابی یاد می‌کند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35059/2/7 ر.ک: همان، صفحات هفت و هشت]</ref>. | ||
وی «الإشارات و التنبيهات» بوعلی را سرآغاز نگارش منطق دووجهی | وی «الإشارات و التنبيهات» بوعلی را سرآغاز نگارش منطق دووجهی می‌داند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35059/2/9 ر.ک: همان، صفحه نُه]</ref>. | ||
او در ادامه | او در ادامه می‌نویسد: «عده‌ای در نگارش منطق سعی کرده‌اند دو ساختار نه‌بخشی و دوبخشی را تلفیق کنند. آنان از طرفی بر اهمیت استقلال منطق تعریف پی برده‌اند و مانند منطقنگاران دوبخشی آن را پیش از قیاس مورد بحث قرار داده‌اند و از طرف دیگر سعی کرده‌اند، نه بخش ارسطویی را بدون حذف و ارجاع به دیگر بخش‌ها بیاورند. چنین آثاری در واقع دارای ده بخش هستند: الفاظ، مدخل، قول شارح، قضیه، قیاس، برهان، جدل، خطابه، شعر و مغالطه. [[ابن سهلان ساوی، عمر بن سهلان|ابن سهلان ساوی]] (506-567) مؤلّف [[البصائر النصيرية في علم المنطق|البصائر النصيرية]] و تبصره و افضل‌الدین کاشانی نویسنده المنهاج المبين (576-667) از متقدمان و [[شهابی، محمود|محمود شهابی]] مؤلف رهبر خرد (1353-1406) و محمد خوانساری مؤلف منطق صوری از معاصران، بر چنین روشی نگارش منطق را استوار ساخته‌اند»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35059/2/15 همان، صفحه پانزده]</ref>. | ||
کتاب التنقيح شامل نُه بخش است و به همین سبب ظاهر تبویب، موهم | کتاب التنقيح شامل نُه بخش است و به همین سبب ظاهر تبویب، موهم نُه‌بخشی بودن ساختار آن است. نه‌تنها این اثر بلکه بسیاری از منطقنگاریهای دوبخشی متأخر، شامل نُه بخش عمده‌اند و این نه به دلیل نُه‌بخشی بودن ساختار منطقی آنها، بلکه به دلیل حفظ ظواهر سنّت ارسطویی است... نُه بخش کتاب التنقيح شامل همه صناعات خمس نیست، بلکه مانند اشارات به بحث اجمالی از برهان و مغالطه بسنده کرده است. پراکندگی مباحث دوبخشی در ابواب التنقيح، شیوه خاصی دارد و تابع آثار پیشین نیست. ملاصدرا اثر خود را شامل نه باب و هر باب را شامل چندین فصل قرار داده و عناوین باب و فصل را به‌ترتیب «اشراق» و «لمعه» نامیده و موضوع هر اشراقی را گاهی با تعابیر ارسطویی و گاهی با تعابیر متداول متأخر می‌آورد. | ||
اشراق اول با عنوان «ایساغوجی» علاوه بر کلیات پنجگانه، شامل تعریف منطق و | اشراق اول با عنوان «ایساغوجی» علاوه بر کلیات پنجگانه، شامل تعریف منطق و دلالت‌شناسی و نسبتهای چهارگانه است. اشراق دوم در «اقوال شارحه» است. اشراق سوم با تعبیر ارسطویی «باری‌ارمیناس» به بحث از تعریف و اقسام قضیه می‌پردازد. اشراق چهارم «موجهات»، «تناقض» و «عکس» را مورد بحث قرار می‌دهد. اشراق پنجم با عنوان «ترکیب ثانی» به بحث از قیاس می‌پردازد. ارسطو بحث از قیاس را تحت عنوان «تحلیل اوّل» آورده است. [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] عنوان «ترکیب ثانی» را از خواجه طوسی متأثر است که تألیف قیاسی را در برابر تألیف قضیه، تألیف یا ترکیب ثانی می‌نامید. اشراق ششم به «قیاس خلف» اختصاص دارد و اشراق هفتم به بیان اقسام سه‌گانه «استدلال» می‌پردازد. اشراق هشتم و نهم به‌ترتیب در «برهان» و «مغالطه» است که بیشوکم به روش اشارات نگارش یافته‌اند. التنقيح علاوه بر ساختار منطقی به‌لحاظ تحلیل مسائل منطقی نیز به روش دوبخشی است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35059/2/15 ر.ک: همان، صفحات پانزده تا هفده]</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
فهرست مطالب در ابتدای کتاب ذکر شده و فهارس فنی در انتهای مقدمه. صفحات اول و آخر چهار نسخه از | فهرست مطالب در ابتدای کتاب ذکر شده و فهارس فنی در انتهای مقدمه. صفحات اول و آخر چهار نسخه از نسخه‌های خطی کتاب در صفحات «هفتادویک» تا «هفتادوهشت» از مقدمه کتاب، ارائه شده است. | ||
«رساله التنقيح پیش از این، به دو صورت منتشر شده است: نخست مرحوم دکتر عبدالمحسن | «رساله التنقيح پیش از این، به دو صورت منتشر شده است: نخست مرحوم دکتر عبدالمحسن مشکات‌الدینی آن را با عنوان «اللمعات المشرقية في فنون المنطقية» و با ترجمه و شرح در مجموعه‌ای به نام منطق نوین منتشر کرد. نسخ مورد استفاده در این تصحیح معرفی نشده است و تصحیح از صحّت و دقّت کافی برخوردار نیست. | ||
[[ناجی اصفهانی، حامد|حامد ناجی اصفهانی]] دومین بار این اثر را با اعتماد به دو نسخه خطی متعلق به کتابخانه مجلس شورای اسلامی (1721 و 1719) و نیز تصحیح | [[ناجی اصفهانی، حامد|حامد ناجی اصفهانی]] دومین بار این اثر را با اعتماد به دو نسخه خطی متعلق به کتابخانه مجلس شورای اسلامی (1721 و 1719) و نیز تصحیح مشکات‌الدینی با نام التنقيح و با آثار دیگری از [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] در مجموعه‌ای با عنوان مجموعه رسائل فلسفی [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهین]] منتشر کرد... روی جلد این کتاب دارای سه توصیف نادرست از آثار مجموعه از جمله التنقيح است... اغلاط طبع مشکات‌الدینی در این طبع نیز راه یافته‌اند...»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/35059/2/55 ر.ک: همان، صفحات پنجاه‌وپنج و پنجاه‌وشش]</ref>. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references /> | <references/> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
| خط ۷۱: | خط ۷۲: | ||
== وابسته‌ها == | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[تجريد المنطق]] | [[تجريد المنطق]] | ||
[[المنطقيات]] | |||
[[المنطق (ابن مقفع)]] | [[المنطق (ابن مقفع)]] | ||
[[المنطق]] | [[المنطق]] | ||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
| خط ۸۶: | خط ۸۸: | ||
[[رده:آثار عمومی منطقی]] | [[رده:آثار عمومی منطقی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۰ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۲۲:۰۰
| التنقيح في المنطق | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم(نویسنده) ياسي‌پور، غلامرضا (تصحيح و تنظيم) |
| ناشر | بنياد حکمت اسلامى صدرا |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-92244-1-6 |
| موضوع | منطق - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | فارسی عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BC 66 /ع4ص4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
التنقيح في المنطق، تألیف صدرالدین محمد شیرازی (ملاصدرا) با تصحیح و تحقیق غلامرضا یاسی‌پور (اساس تصحیح را دکتر یاسی‌پور برعهده گرفته و دکتر مقصود محمدی و دکتر سید حسین موسویان آن را به‌صورت مطلوب و نسبتا دقیق درآورده‌اند) و اشراف سید محمد خامنه‌ای، کتابی است به زبان عربی با موضوع منطق. احد فرامرز قراملکی، مقدمه مفصلی به زبان فارسی بر کتاب نوشته که از حجم آن بیشتر است. ملاصدرا در این اثر، اصول منطق را (به تعبیر خودش: منقحا فصولها من فضول؛ یعنی بدون ذکر مباحث اضافه و زیادی) بیان کرده است.[۱].
او در رساله منطقی خود اشاره به نام آن نمی‌کند. دو نسخه از چهار نسخه خطی [این کتاب] به‌صورت «رسالة موجزة موسومة بالتنقيح» عنوان یافته‌اند. این اثر از حیث اسلوب نگارشی، روانی عبارات و روشنی مفاهیم، نوع اصطلاحات و نحوه اخذ و اقتباس، مشخصات قلم ملاصدرا را دارا است»[۲].
ساختار
کتاب دارای مقدمه ناشر، مقدمه احد فرامرز قراملکی (که خودش پنج بخش اصلی دارد) و محتوای مطالب (که ضمن مقدمه‌ای مختصر و نُه اشراق بیان شده) است.
گزارش محتوا
در ابتدای کتاب مقدمه ناشر ذکر شده و در آن به انقلاب اسلامی ایران و زمینه‌سازی تحقیقات علمی، نقش امام خمینی در پیشبرد تحقیقات فلسفی و عرفانی، ضرورت معرفی افکار صدرای شیرازی به جهانیان و جامه عمل پوشانیدن به این اهداف توسط آیت‌الله خامنه‌ای و برگزاری همایش جهانی ملاصدرا اشاره می‌شود و ذکر می‌گردد که در این همایش، «رشته‌های فلسفه و منطق و حدیث و تفسیر گرد هم آمدند و در کنار ده‌ها فعالیت سازنده، مانند نشر مجله فلسفی، ارتباط با محافل علمی جهان از راه شبکه‌های رایانه‌ای، انجام امور هنری، فراخوان مقالات در سطح جهان و چاپ و نشر آنها، ترجمه و معرفی کتب آن حکیم به زبان‌های مشهور بیگانه و ترجمه آن به زبان فارسی و بسیاری کارهای ضروری دیگر برای برگزاری باشکوه و اثربخش این همایش، به کار تصحیح انتقادی کتب و رسائل صدرالمتألهین نیز اهتمام شد»[۳].
سپس شش مورد از ویژگی‌های کار تصحیح انتقادی متون ملاصدرا (که کتاب حاضر نیز از این متون است) برشمرده می‌شود[۴].
دکتر احد فرامرز قراملکی، در مقدمه مفصلی که بر کتاب نوشته، ابتدا جایگاه تاریخی التنقيح را ذکر می‌کند و سپس ضمن پنج شماره به مباحث روش‌های عمده منطقنگاری نزد دانشمندان مسلمان، ساختار التنقيح، تحلیل آرای ملاصدرا در منطق، ویژگی‌های نگارشی التنقيح و معرفی نسخه‌های این اثر و شیوه تصحیح آن می‌پردازد و در بخشی از آن می‌نویسد: «اختصار و پرهیز از حاشیه‌پردازی ویژگی این اثر است. عدم بحث از مباحثی چون شکل چهارم که از تفکر طبیعی ذهن دور است، عدم تفصیل در موجهات و مختلطات و نیز پرهیز از طرح دیدگاه‌ها و آراء گوناگون، آن را از حیث متن آموزشی پربارتر کرده است. ملاصدرا این اثر را به سبک و شیوه رساله مختصر استادش، یعنی «قانون العصمة و برهان الحكمة» تنظیم کرده است.
اگرچه ملاصدرا تنها یک بار از منطقدانان گذشته یاد کرده است، اما اثر او آکنده از اقتباس توأم با تصرف از آثار سلف است. تعابیر آغازین وی: «إنّي مهد إليك... فإن أخذت الفطانة بيدك سهل عليك...»، همچون آغاز اشارات است... مواضعی نیز وجود دارد که ملاصدرا عینا از اسفار آورده و یا مباحث اسفار را به‌اختصار گزارش کرده است. همه مواضع یادشده بدون ارجاع است؛ همان گونه که شیوه ملاصدرا است. آغاز بحث مغالطه که دقیقا از «تجريد المنطق» خواجه برگرفته شده است، نمونه‌ای از چنین اقتباس است»[۵].
«شیوه تصحیح در این اثر، سبک توأم است؛ یعنی نسخه‌ای اصل قرار گرفته و پس از مقایسه انتقادی نسخ، اصحّ عبارتها گزینش می‌شود و مفاد نسخه اصل در شرایط مساوی ترجیح داده می‌شود»[۶].
در انتهای کار، تصاویری از چهار نسخه از نسخه‌های خطی این کتاب را ارائه می‌کند.
وی در بخش بیان روش‌های عمده منطقنگاری میان مسلمانان، روش‌ای منطقنگاری نُه‌بخشی، دوبخشی و تلفیقی را بیان می‌کند. «مدخل، مقولات، عبارت و هفت فصل نخست قیاس (تا پایان اشکال وجودی و قیاسهای حملی) تا قرن سوم توسط معلمان مسیحی در مدارس آموزش داده می‌شد... هنگامی که مسلمانان خود اداره مدارس و امر آموزش را به دست گرفتند، آموزش منطق شامل همه بخش‌های نه‌گانه شد. سپس از مهمترین آثار منطق نه‌بخشی در دوره پس از فارابی یاد می‌کند[۷].
وی «الإشارات و التنبيهات» بوعلی را سرآغاز نگارش منطق دووجهی می‌داند[۸].
او در ادامه می‌نویسد: «عده‌ای در نگارش منطق سعی کرده‌اند دو ساختار نه‌بخشی و دوبخشی را تلفیق کنند. آنان از طرفی بر اهمیت استقلال منطق تعریف پی برده‌اند و مانند منطقنگاران دوبخشی آن را پیش از قیاس مورد بحث قرار داده‌اند و از طرف دیگر سعی کرده‌اند، نه بخش ارسطویی را بدون حذف و ارجاع به دیگر بخش‌ها بیاورند. چنین آثاری در واقع دارای ده بخش هستند: الفاظ، مدخل، قول شارح، قضیه، قیاس، برهان، جدل، خطابه، شعر و مغالطه. ابن سهلان ساوی (506-567) مؤلّف البصائر النصيرية و تبصره و افضل‌الدین کاشانی نویسنده المنهاج المبين (576-667) از متقدمان و محمود شهابی مؤلف رهبر خرد (1353-1406) و محمد خوانساری مؤلف منطق صوری از معاصران، بر چنین روشی نگارش منطق را استوار ساخته‌اند»[۹].
کتاب التنقيح شامل نُه بخش است و به همین سبب ظاهر تبویب، موهم نُه‌بخشی بودن ساختار آن است. نه‌تنها این اثر بلکه بسیاری از منطقنگاریهای دوبخشی متأخر، شامل نُه بخش عمده‌اند و این نه به دلیل نُه‌بخشی بودن ساختار منطقی آنها، بلکه به دلیل حفظ ظواهر سنّت ارسطویی است... نُه بخش کتاب التنقيح شامل همه صناعات خمس نیست، بلکه مانند اشارات به بحث اجمالی از برهان و مغالطه بسنده کرده است. پراکندگی مباحث دوبخشی در ابواب التنقيح، شیوه خاصی دارد و تابع آثار پیشین نیست. ملاصدرا اثر خود را شامل نه باب و هر باب را شامل چندین فصل قرار داده و عناوین باب و فصل را به‌ترتیب «اشراق» و «لمعه» نامیده و موضوع هر اشراقی را گاهی با تعابیر ارسطویی و گاهی با تعابیر متداول متأخر می‌آورد.
اشراق اول با عنوان «ایساغوجی» علاوه بر کلیات پنجگانه، شامل تعریف منطق و دلالت‌شناسی و نسبتهای چهارگانه است. اشراق دوم در «اقوال شارحه» است. اشراق سوم با تعبیر ارسطویی «باری‌ارمیناس» به بحث از تعریف و اقسام قضیه می‌پردازد. اشراق چهارم «موجهات»، «تناقض» و «عکس» را مورد بحث قرار می‌دهد. اشراق پنجم با عنوان «ترکیب ثانی» به بحث از قیاس می‌پردازد. ارسطو بحث از قیاس را تحت عنوان «تحلیل اوّل» آورده است. ملاصدرا عنوان «ترکیب ثانی» را از خواجه طوسی متأثر است که تألیف قیاسی را در برابر تألیف قضیه، تألیف یا ترکیب ثانی می‌نامید. اشراق ششم به «قیاس خلف» اختصاص دارد و اشراق هفتم به بیان اقسام سه‌گانه «استدلال» می‌پردازد. اشراق هشتم و نهم به‌ترتیب در «برهان» و «مغالطه» است که بیشوکم به روش اشارات نگارش یافته‌اند. التنقيح علاوه بر ساختار منطقی به‌لحاظ تحلیل مسائل منطقی نیز به روش دوبخشی است.[۱۰].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در ابتدای کتاب ذکر شده و فهارس فنی در انتهای مقدمه. صفحات اول و آخر چهار نسخه از نسخه‌های خطی کتاب در صفحات «هفتادویک» تا «هفتادوهشت» از مقدمه کتاب، ارائه شده است.
«رساله التنقيح پیش از این، به دو صورت منتشر شده است: نخست مرحوم دکتر عبدالمحسن مشکات‌الدینی آن را با عنوان «اللمعات المشرقية في فنون المنطقية» و با ترجمه و شرح در مجموعه‌ای به نام منطق نوین منتشر کرد. نسخ مورد استفاده در این تصحیح معرفی نشده است و تصحیح از صحّت و دقّت کافی برخوردار نیست.
حامد ناجی اصفهانی دومین بار این اثر را با اعتماد به دو نسخه خطی متعلق به کتابخانه مجلس شورای اسلامی (1721 و 1719) و نیز تصحیح مشکات‌الدینی با نام التنقيح و با آثار دیگری از ملاصدرا در مجموعه‌ای با عنوان مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین منتشر کرد... روی جلد این کتاب دارای سه توصیف نادرست از آثار مجموعه از جمله التنقيح است... اغلاط طبع مشکات‌الدینی در این طبع نیز راه یافته‌اند...»[۱۱].
پانویس
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص4
- ↑ ر.ک: مقدمه دکتر قراملکی، صفحه پنجاه‌وچهار
- ↑ ر.ک: مقدمه ناشر، ص6
- ↑ ر.ک: همان، ص7-8
- ↑ ر.ک: مقدمه قراملکی، صفحه پنجاه‌وپنج
- ↑ ر.ک: همان، صفحه پنجاه‌وشش
- ↑ ر.ک: همان، صفحات هفت و هشت
- ↑ ر.ک: همان، صفحه نُه
- ↑ همان، صفحه پانزده
- ↑ ر.ک: همان، صفحات پانزده تا هفده
- ↑ ر.ک: همان، صفحات پنجاه‌وپنج و پنجاه‌وشش
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.