تاریخ سیاسی معاصر ایران (نظرپور): تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - '}} '''' به '}} '''')
    جز (جایگزینی متن - 'رده:سلسله‌ها، تقسیم بندی دوره ای' به 'رده:سلسله‌ها، تقسیم‌بندی دوره‌ای')
     
    (۳۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۴: خط ۴:
    | عنوان‌های دیگر =
    | عنوان‌های دیگر =
    | پدیدآوران =  
    | پدیدآوران =  
    [[تلاشان، حسن]] (نويسنده)
    [[تلاشان، حسن]] (نویسنده)


    [[مرکز تحقيقات اسلامي نمايندگي ولي فقيه در سپاه]] (تهيه کننده)
    [[مرکز تحقيقات اسلامى نمايندگي ولی فقیه در سپاه]] (تهيه کننده)
    | زبان =فارسي
    | زبان =فارسی
    | کد کنگره =‏‏‎‏DSR‎‏ ‎‏1311‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏6‎‏ت‎‏2  
    | کد کنگره =‏‏‎‏DSR‎‏ ‎‏1311‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏6‎‏ت‎‏2  
    | موضوع =ايران - اوضاع اجتماعي - قرن 13- 14ق.  
    | موضوع =ایران - اوضاع اجتماعی - قرن 13- 14ق.  


    ايران - تاريخ - انقلاب اسلامي، ???? -  
    ایران - تاريخ - انقلاب اسلامى، ???? -  


    ايران - تاريخ - پهلوي، 1304 - 1357  
    ایران - تاريخ - پهلوی، 1304 - 1357  


    ايران - تاريخ - قاجاريان، 1193 - 1344ق.  
    ایران - تاريخ - قاجاريان، 1193 - 1344ق.  


    ايران - سياست و حکومت - قرن 13 - 14ق.  
    ایران - سياست و حکومت - قرن 13 - 14ق.  


    | ناشر =سپاه پاسداران انقلاب اسلامي، نمايندگي ولي فقيه، مرکز تحقيقات اسلامي 
    | ناشر =سپاه پاسداران انقلاب اسلامى، نمايندگي ولی فقیه، مرکز تحقيقات اسلامى


    | مکان نشر =ايران - قم
    | مکان نشر =ایران - قم
    | سال نشر =  
    | سال نشر =  


    خط ۲۸: خط ۲۸:
    | شابک =
    | شابک =
    | تعداد جلد =1
    | تعداد جلد =1
    | کتابخانۀ دیجیتال نور = 5792
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =04146
    | کتابخوان همراه نور =04146
    | کد پدیدآور =
    | کد پدیدآور =
    | پس از =
    | پس از =
    خط ۳۴: خط ۳۵:
    }}
    }}
       
       
    '''تاریخ سیاسی معاصر ایران'''، اثر [[نظرپور، مهدی|مهدی نظرپور]]، پژوهشی است پیرامون دویست سال تاریخ معاصر ایران، از زمان قاجار، تا پیروزی انقلاب اسلامی و رهبری [[خامنه‌ای، سید علی|آیت‎الله خامنه‎ای]].
    '''تاریخ سیاسی معاصر ایران'''، اثر [[نظرپور، مهدی|مهدی نظرپور]]، پژوهشی است پیرامون دویست سال تاریخ معاصر ایران، از زمان قاجار، تا پیروزی انقلاب اسلامی و رهبری [[خامنه‌ای، سید علی|آیت‌الله خامنه‌ای]].


    ==ساختار==
    ==ساختار==
    کتاب با پیشگفتار و مقدمه مرکز تحقیقات اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه آغاز و مطالب در هفده درس، تنظیم شده است.
    کتاب با پیشگفتار و مقدمه مرکز تحقیقات اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه آغاز و مطالب در بیست و چهار درس، تنظیم شده است.


    در پایان هر درس، علاوه بر خلاصه‎ای از مطالب همان درس، پرسش‎های مناسب با موضوعات مطرح‎شده، آمده است.
    در پایان هر درس، علاوه بر خلاصه‌ای از مطالب همان درس، پرسش‌های مناسب با موضوعات مطرح‌شده، آمده است.


    ==گزارش محتوا==
    ==گزارش محتوا==
    در پیشگفتار، به تشریخ مشخصات نظام آموزشی عقیدتی - ‎سیاسی سپاه پرداخته شده<ref>ر.ک: پیشگفتار، ص11-‎13</ref> و در مقدمه، اشاره کوتاهی به محتوای مطالب کتاب، گردیده است؛ از جمله چنین آمده است: در این کتاب، دویست سال تاریخ معاصر ایران از این جهت مورد مطالعه قرار گرفته است که در طی این مدت، حوادث و رویدادهای مهمی در ایران رخ داده است. سرآغاز این دوره در ایران، همراه با تحولات مهم سیاسی - ‎اجتماعی در اروپا و آغاز مرحله جدیدی از رقابت کشورهای بزرگ آن قاره بر سر تصرف یا افزایش مستعمرات در سایر نقاط جهان، به‎ویژه در آسیاست که ایران در هرکدام از آن سیاست‎ها از جایگاه ممتازی برخوردار بود<ref>ر.ک: مقدمه، ص14</ref>.
    در پیشگفتار، به تشریخ مشخصات نظام آموزشی عقیدتی - ‎سیاسی سپاه پرداخته شده<ref>ر.ک: پیشگفتار، ص11-‎13</ref> و در مقدمه، اشاره کوتاهی به محتوای مطالب کتاب، گردیده است؛ از جمله چنین آمده است: در این کتاب، دویست سال تاریخ معاصر ایران از این جهت مورد مطالعه قرار گرفته است که در طی این مدت، حوادث و رویدادهای مهمی در ایران رخ داده است. سرآغاز این دوره در ایران، همراه با تحولات مهم سیاسی - ‎اجتماعی در اروپا و آغاز مرحله جدیدی از رقابت کشورهای بزرگ آن قاره بر سر تصرف یا افزایش مستعمرات در سایر نقاط جهان، به‌ویژه در آسیاست که ایران در هرکدام از آن سیاست‎ها از جایگاه ممتازی برخوردار بود<ref>ر.ک: مقدمه، ص14</ref>.


    ظهور حکومت قاجاریه در ایران، با کشتارها و خون‎ریزی‎های داخلی و خارجی همراه بود و به دنبال آن، آغاز دوره طولانی جنگ‎های ایران و روس بود که هرکدام، چندین سال طول کشید و سرانجام منجر به تحمیل قراردهای صلح گلستان و ترکمنچای شد که به موجب این دو معاهده، کلیه مناطق حاصل‎خیز قفقاز، برای همیشه از خاک ایران جدا شده و جدایی افغانستان و ترکستان و تعیین حدود فعلی مرزهای ایران در این دوره از تاریخ ایران شکل گرفته است. حوادث و رویدادهای مهمی همچون دیکتاتوری پنجاه ساله ناصرالدین شاه، نهضت تنباکو، اعطای امتیازات به بیگانگان، سفرها و خوش‎گذرانی‎های دولت‎مردان به اروپا، انقلاب مشروطیت، استبداد صغیر، جنگ اول جهانی و اشغال ایران، انقراض قاجاریه، دیکتاتوری رضا شاه، جنگ دوم جهانی و تبعید رضا شاه، نهضت ملی شدن نفت، کودتای 28 مرداد 1332ش و آغاز تسلط همه‎جانبه آمریکا بر ایران، قیام پانزده خرداد، تصویب کاپیتولاسیون و تبعید [[خمینی، سید روح‌الله|امام خمینی (ره)]] و سرانجام پیروزی انقلاب اسلامی ایران و سقوط پادشاهی 2500 ساله، همه از حوادث این دوره از تاریخ ایران است که به‎خوبی در کتاب، منعکس شده است<ref>ر.ک: همان</ref>.
    ظهور حکومت قاجاریه در ایران، با کشتارها و خون‌ریزی‌های داخلی و خارجی همراه بود و به دنبال آن، آغاز دوره طولانی جنگ‎های ایران و روس بود که هرکدام، چندین سال طول کشید و سرانجام منجر به تحمیل قراردهای صلح گلستان و ترکمنچای شد که به موجب این دو معاهده، کلیه مناطق حاصل‎خیز قفقاز، برای همیشه از خاک ایران جدا شده و جدایی افغانستان و ترکستان و تعیین حدود فعلی مرزهای ایران در این دوره از تاریخ ایران شکل گرفته است. حوادث و رویدادهای مهمی همچون دیکتاتوری پنجاه ساله ناصرالدین شاه، نهضت تنباکو، اعطای امتیازات به بیگانگان، سفرها و خوش‎گذرانی‌های دولت‌مردان به اروپا، انقلاب مشروطیت، استبداد صغیر، جنگ اول جهانی و اشغال ایران، انقراض قاجاریه، دیکتاتوری رضا شاه، جنگ دوم جهانی و تبعید رضا شاه، نهضت ملی شدن نفت، کودتای 28 مرداد 1332ش و آغاز تسلط همه‌جانبه آمریکا بر ایران، قیام پانزده خرداد، تصویب کاپیتولاسیون و تبعید [[خمینی، سید روح‌الله|امام خمینی(ره)]] و سرانجام پیروزی انقلاب اسلامی ایران و سقوط پادشاهی 2500 ساله، همه از حوادث این دوره از تاریخ ایران است که به‌خوبی در کتاب، منعکس شده است.<ref>ر.ک: همان</ref>.


    در درس اول، به بیان دوره‎های تاریخ ایران پرداخته شده و تاریخچه اجمالی پادشاهان قاجاریه، تشریح گردیده و به این نکته اشاره شده است که در طول دویست سال تاریخ معاصر ایران، به‎ویژه در زمان حکومت پادشاهان قاجاریه، تحولات مهمی در صحنه سیاسی ایران رخ داده است. در این دوره که هم‎زمان با تحولات و پیشرفت‎های مهم در صنعت، علم و تکنولوژی در اروپاست، ایران به دلیل کشت و کشتار و هرج‎ومرج و ظلم و ستم پادشاهان، از یک‎سو و آغاز رقابت سیاسی قدرت‎های بزرگ اروپایی از سوی دیگر، با اروپا فاصله زیادی پیدا کرد و دچار رکود در زمینه‎های مادی و معنوی شد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص15</ref>.
    در درس اول، به بیان دوره‌های تاریخ ایران پرداخته شده و تاریخچه اجمالی پادشاهان قاجاریه، تشریح گردیده و به این نکته اشاره شده است که در طول دویست سال تاریخ معاصر ایران، به‌ویژه در زمان حکومت پادشاهان قاجاریه، تحولات مهمی در صحنه سیاسی ایران رخ داده است. در این دوره که هم‎زمان با تحولات و پیشرفت‎های مهم در صنعت، علم و تکنولوژی در اروپاست، ایران به دلیل کشت و کشتار و هرج‎ومرج و ظلم و ستم پادشاهان، از یک‎سو و آغاز رقابت سیاسی قدرت‎های بزرگ اروپایی از سوی دیگر، با اروپا فاصله زیادی پیدا کرد و دچار رکود در زمینه‌های مادی و معنوی شد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص15</ref>.


    در درس دوم، به بررسی جنگ‎های ایران و روس پرداخته شده است. نویسنده علل اصلی شروع جنگ‎های ایران و روس را سیاست استعماری و توسعه‎طلبی تزارهای روس به بهانه وصیت پتر کبیر در رسیدن به آب‎های گرم می‎داند. جنگ اول در سال 1803م، با ضمیمه کردن گرجستان ایران به خاک روسیه شروع شد و به مدت ده سال طول کشید. فتحعلی‎ شاه در طول جنگ، زمانی به پشتیبانی فرانسه و زمانی دیگر به پشتیبانی انگلستان، قصد شکست و بازپس‎گیری شهرهای اشغالی ایران را داشت، اما هر دو کشور در لحظه‎های حساس جنگ، ایران را تنها گذاشتند و سرانجام این جنگ به شکست ایران و تحمیل قرارداد صلح گلستان منجر شد که به موجب آن، شهرهای زیادی از ایران، جدا شدند. جنگ دوم با استفاده از ابهام در عهدنامه گلستان و نقض آن از طرف روسیه آغاز شد. این جنگ به مدت 5/1 سال طول کشید و سه مرحله متفاوت را پشت‎ سر گذاشت. هرچند در مرحله اول این جنگ، با اعلام جهاد از سوی علما، نوید پیروزی ایران نمایان گشت، اما به‎خاطر تعلل و اشتباه‎های فتحعلی‎ شاه و عباس میرزا، سرانجام با شکست سنگین ایران از روسیه و اشغال تبریز با وساطت انگلستان، عهدنامه صلح تحمیلی ترکمنچای به ایران تحمیل شد. به موجب این عهدنامه، امتیازات زیادی به روسیه داده شد که بعدها باعث سوء استفاده دیگران نیز گردید<ref>ر.ک: همان، ص34</ref>.
    در درس دوم، به بررسی جنگ‎های ایران و روس پرداخته شده است. نویسنده علل اصلی شروع جنگ‎های ایران و روس را سیاست استعماری و توسعه‌طلبی تزارهای روس به بهانه وصیت پتر کبیر در رسیدن به آب‌های گرم می‌داند. جنگ اول در سال 1803م، با ضمیمه کردن گرجستان ایران به خاک روسیه شروع شد و به مدت ده سال طول کشید. فتحعلی‎ شاه در طول جنگ، زمانی به پشتیبانی فرانسه و زمانی دیگر به پشتیبانی انگلستان، قصد شکست و بازپس‎گیری شهرهای اشغالی ایران را داشت، اما هر دو کشور در لحظه‌های حساس جنگ، ایران را تنها گذاشتند و سرانجام این جنگ به شکست ایران و تحمیل قرارداد صلح گلستان منجر شد که به موجب آن، شهرهای زیادی از ایران، جدا شدند. جنگ دوم با استفاده از ابهام در عهدنامه گلستان و نقض آن از طرف روسیه آغاز شد. این جنگ به مدت 5/1 سال طول کشید و سه مرحله متفاوت را پشت‎ سر گذاشت. هرچند در مرحله اول این جنگ، با اعلام جهاد از سوی علما، نوید پیروزی ایران نمایان گشت، اما به‌خاطر تعلل و اشتباه‌های فتحعلی‎ شاه و عباس میرزا، سرانجام با شکست سنگین ایران از روسیه و اشغال تبریز با وساطت انگلستان، عهدنامه صلح تحمیلی ترکمنچای به ایران تحمیل شد. به موجب این عهدنامه، امتیازات زیادی به روسیه داده شد که بعدها باعث سوء استفاده دیگران نیز گردید<ref>ر.ک: همان، ص34</ref>.


    در درس سوم، به بررسی رقابت بیگانگان در ایران پرداخته شده است. در اواخر قرن هجده و اوایل قرن نوزده، به علت تحولات مهم در اروپا، رقابت کشورهای بزرگ اروپا در ایران، وارد مرحله جدیدی شد. هرچند این رقابت با حضور چند کشور بزرگ اروپا بود، اما رقابت اصلی بین دو کشور بزرگ، یعنی روس و انگلیس، ملموس‎تر و شدیدتر بود و ابعاد اقتصادی، سیاسی و نظامی وسیعی داشت که در این درس، فقط به مهم‎ترین قراردادهای اقتصادی و سیاسی آن، پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص44</ref>.
    در درس سوم، به بررسی رقابت بیگانگان در ایران پرداخته شده است. در اواخر قرن هجده و اوایل قرن نوزده، به علت تحولات مهم در اروپا، رقابت کشورهای بزرگ اروپا در ایران، وارد مرحله جدیدی شد. هرچند این رقابت با حضور چند کشور بزرگ اروپا بود، اما رقابت اصلی بین دو کشور بزرگ، یعنی روس و انگلیس، ملموس‎تر و شدیدتر بود و ابعاد اقتصادی، سیاسی و نظامی وسیعی داشت که در این درس، فقط به مهم‎ترین قراردادهای اقتصادی و سیاسی آن، پرداخته شده است.<ref>ر.ک: همان، ص44</ref>.


    درس چهارم، به موضوع نهضت تنباکو اختصاص یافته است. در سفر سوم ناصرالدین شاه به اروپا، انگلیسی‎ها تقاضاهای زیادی از او کردند که یکی از آنها، واگذاری امتیاز توتون و تنباکوی ایران بود و شاه و صدر اعظم، ضمن قبول آن، قول دادند که پس از بازگشت به وطن، تالبوت را به ایران دعوت کنند. پس از ورود تالبوت به ایران و واگذاری امتیاز، عده زیادی از مردان و زنان انگلیسی، وارد کشورمان شدند و فعالیت‎های اقتصادی و فرهنگی خود را شروع کردند. خسارت‎های واردشده به مردم بر اثر واگذاری امتیاز از یک‎سو و فعالیت‎های فرهنگی خلاف اسلام بیگانگان در ایران از سوی دیگر، باعث نهضت سراسری علما و مردم علیه شاه و شرکت رژی شد. این نهضت به‎ویژه در شهرهای اصفهان، فارس، تبریز و تهران، از شدت خاصی برخوردار بود<ref>ر.ک: همان، ص55</ref>.
    درس چهارم، به موضوع نهضت تنباکو اختصاص یافته است. در سفر سوم ناصرالدین شاه به اروپا، انگلیسی‌ها تقاضاهای زیادی از او کردند که یکی از آنها، واگذاری امتیاز توتون و تنباکوی ایران بود و شاه و صدر اعظم، ضمن قبول آن، قول دادند که پس از بازگشت به وطن، تالبوت را به ایران دعوت کنند. پس از ورود تالبوت به ایران و واگذاری امتیاز، عده زیادی از مردان و زنان انگلیسی، وارد کشورمان شدند و فعالیت‎های اقتصادی و فرهنگی خود را شروع کردند. خسارت‎های واردشده به مردم بر اثر واگذاری امتیاز از یک‎سو و فعالیت‎های فرهنگی خلاف اسلام بیگانگان در ایران از سوی دیگر، باعث نهضت سراسری علما و مردم علیه شاه و شرکت رژی شد. این نهضت به‌ویژه در شهرهای اصفهان، فارس، تبریز و تهران، از شدت خاصی برخوردار بود<ref>ر.ک: همان، ص55</ref>.


    در درس پنجم و ششم، به نهضت مشروطیت پرداخته شده است. در شکل‎گیری و پیروزی نهضت مشروطیت، زمینه‎های داخلی و خارجی نقش مؤثری داشتند، اما چون لازمه هر دگرگونی و تغییر و تحول، زمینه‎های داخلی است؛ به همین دلیل ابتدا زمینه‎های داخلی و سپس زمینه‎های خارجی نهضت بررسی شده‎اند. به اعتقاد نویسنده، مهم‎ترین زمینه‎های داخلی که در شروع نهضت مشروطیت نقش داشتند، عبارتند از: پیروزی نهضت تنباکو، ظلم و استبداد پادشاهان قاجاریه بر مردم، نقش مطبوعات، فعالیت گروه‎ها و انجمن‎ها، تلاش علما و روحانیون و روشنفکران غرب‎گرا. وی زمینه‎های خارجی که بیشتر از بقیه در شکل‎گیری نهضت مؤثر بودند را سلطه اقتصادی بیگانگان بر منابع حیاتی و اقتصادی ایران، جنبش‎های آزادی‎خواهی و مشروطه‎طلبی در جهان به‎ویژه در کشورهای همسایه (روسیه و عثمانی) و سرانجام حمایت انگلستان از مشروطیت دانسته است<ref>ر.ک: همان، ص66</ref>.
    در درس پنجم و ششم، به نهضت مشروطیت پرداخته شده است. در شکل‌گیری و پیروزی نهضت مشروطیت، زمینه‌های داخلی و خارجی نقش مؤثری داشتند، اما چون لازمه هر دگرگونی و تغییر و تحول، زمینه‌های داخلی است؛ به همین دلیل ابتدا زمینه‌های داخلی و سپس زمینه‌های خارجی نهضت بررسی شده‌اند. به اعتقاد نویسنده، مهم‎ترین زمینه‌های داخلی که در شروع نهضت مشروطیت نقش داشتند، عبارتند از: پیروزی نهضت تنباکو، ظلم و استبداد پادشاهان قاجاریه بر مردم، نقش مطبوعات، فعالیت گروه‌ها و انجمن‌ها، تلاش علما و روحانیون و روشنفکران غرب‌گرا. وی زمینه‌های خارجی که بیشتر از بقیه در شکل‌گیری نهضت مؤثر بودند را سلطه اقتصادی بیگانگان بر منابع حیاتی و اقتصادی ایران، جنبش‌های آزادی‌خواهی و مشروطه‌طلبی در جهان به‌ویژه در کشورهای همسایه (روسیه و عثمانی) و سرانجام حمایت انگلستان از مشروطیت دانسته است.<ref>ر.ک: همان، ص66</ref>.


    در درس هفتم، به بررسی دوره رضا خان پرداخته شده است. در جنگ اول جهانی، به علت مشکلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از اشغال ایران، انگلستان به این فکر افتاد که برای حفظ منافع خود، یک حکومت مرکزی قدرتمند در ایران تشکیل دهد و از میان افراد در نظر گرفته‎شده، سرهنگ رضا خان برای کودتا و به قدرت رسیدن انتخاب شد. وی در سال 1304ش، خلع قاجاریه را مطرح کرده و پس از تشکیل مجلس مؤسسان و تصویب آن، سوگند یاد کرده و تاج‎گذاری نمود. وی در دوران پادشاهی خود، دست به اقداماتی از جمله کشف حجاب و کشتار مردم در مشهد زد و سرانجام در سال 1320ش، پس از اشغال ایران توسط متفقین، استعفا داده و به خارج از کشور تبعید شد<ref>ر.ک: همان، ص88</ref>.
    در درس هفتم، به بررسی دوره رضا خان پرداخته شده است. در جنگ اول جهانی، به علت مشکلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از اشغال ایران، انگلستان به این فکر افتاد که برای حفظ منافع خود، یک حکومت مرکزی قدرتمند در ایران تشکیل دهد و از میان افراد در نظر گرفته‌شده، سرهنگ رضا خان برای کودتا و به قدرت رسیدن انتخاب شد. وی در سال 1304ش، خلع قاجاریه را مطرح کرده و پس از تشکیل مجلس مؤسسان و تصویب آن، سوگند یاد کرده و تاج‎گذاری نمود. وی در دوران پادشاهی خود، دست به اقداماتی از جمله کشف حجاب و کشتار مردم در مشهد زد و سرانجام در سال 1320ش، پس از اشغال ایران توسط متفقین، استعفا داده و به خارج از کشور تبعید شد<ref>ر.ک: همان، ص88</ref>.


    در درس هشتم، به بررسی رابطه مدرس و رضا خان پرداخته شده است. آیت‎الله سید حسن مدرس در هنگام آغاز به کار مجلس دوم مشروطه، به‎عنوان مجتهد طراز اول، از سوی مجتهدان نجف، جهت تطبیق قوانین با شرع مقدس، وارد مجلس شد و مردم به علت خصوصیاتش، او را به نمایندگی انتخاب کردند و او هم‎زمان دو وظیفه نمایندگی و نظارت بر تصویب قوانین را انجام می‎داد. وی به‎عنوان رهبر جناح اکثریت مجلس، مبارزات خود را به‎طور علنی علیه رضا خان آغاز کرد. از جمله اقدامات مدرس در مقابل رضا خان، استیضاح او بود که با حمایت اکثریت از رضا خان، به نتیجه نرسید و سرانجام رضا خان او را به مدت نه سال تبعید کرد و در همان حال، او را به شهادت رساند<ref>ر.ک: همان، ص98</ref>.
    در درس هشتم، به بررسی رابطه مدرس و رضا خان پرداخته شده است. آیت‌الله سید حسن مدرس در هنگام آغاز به کار مجلس دوم مشروطه، به‌عنوان مجتهد طراز اول، از سوی مجتهدان نجف، جهت تطبیق قوانین با شرع مقدس، وارد مجلس شد و مردم به علت خصوصیاتش، او را به نمایندگی انتخاب کردند و او هم‎زمان دو وظیفه نمایندگی و نظارت بر تصویب قوانین را انجام می‌داد. وی به‌عنوان رهبر جناح اکثریت مجلس، مبارزات خود را به‌طور علنی علیه رضا خان آغاز کرد. از جمله اقدامات مدرس در مقابل رضا خان، استیضاح او بود که با حمایت اکثریت از رضا خان، به نتیجه نرسید و سرانجام رضا خان او را به مدت نه سال تبعید کرد و در همان حال، او را به شهادت رساند<ref>ر.ک: همان، ص98</ref>.


    نهضت ملی شدن نفت در ایران، در درس نهم و دهم، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. استفاده از نفت ایران، از سابقه طولانی برخوردار است، اما بهره‎برداری از آن، به‎طور رسمی از سال 1872م، به «ژولیوس رویتر» واگذار شد که عملی نشد و سپس در سال 1280م، به مدت شصت سال به «ویلیام رویتر» داده شد که در سال 1312ش، دوباره تمدید گردید که با تلاش‎ها و مبارزات آیت‎الله کاشانی و دکتر مصدق، نفت ایران ملی شد<ref>ر.ک: همان، ص108</ref>،  
    نهضت ملی شدن نفت در ایران، در درس نهم و دهم، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. استفاده از نفت ایران، از سابقه طولانی برخوردار است، اما بهره‌برداری از آن، به‌طور رسمی از سال 1872م، به «ژولیوس رویتر» واگذار شد که عملی نشد و سپس در سال 1280م، به مدت شصت سال به «ویلیام رویتر» داده شد که در سال 1312ش، دوباره تمدید گردید که با تلاش‌ها و مبارزات آیت‌الله کاشانی و دکتر مصدق، نفت ایران ملی شد<ref>ر.ک: همان، ص108</ref>،  


    اما اختلاف‎هایی که بین دکتر مصدق و آیت‎الله کاشانی به وجود آمده بود از یک‎سو و به قدرت رسیدن جمهوری‎خواهان در آمریکا از سوی دیگر زمینه‎های کودتا بر علیه دولت مصدق را فراهم کرده و سرانجام دولت او، در مرداد 32 سرنگون شد<ref>ر.ک: همان، ص118</ref>.
    اما اختلاف‌هایی که بین دکتر مصدق و آیت‌الله کاشانی به وجود آمده بود از یک‎سو و به قدرت رسیدن جمهوری‌خواهان در آمریکا از سوی دیگر زمینه‌های کودتا بر علیه دولت مصدق را فراهم کرده و سرانجام دولت او، در مرداد 32 سرنگون شد<ref>ر.ک: همان، ص118</ref>.


    در سایر دروس کتاب، به موضوعاتی همچون ظهور آمریکا در صحنه سیاسی ایران، قیام پانزده خرداد، رهبری [[خمینی، سید روح‌الله|امام خمینی (ره)]] در دوره اختناق، اوج‎گیری مبازات مردمی و پیروزی انقلاب اسلامی، پرداخته شده است.
    در سایر دروس کتاب، به موضوعاتی همچون ظهور آمریکا در صحنه سیاسی ایران، قیام پانزده خرداد، رهبری [[خمینی، سید روح‌الله|امام خمینی(ره)]] در دوره اختناق، اوج‎گیری مبازات مردمی و پیروزی انقلاب اسلامی، پرداخته شده است.


    ==وضعیت کتاب==
    ==وضعیت کتاب==
    فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع، در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‎ها، بیشتر به ذکر منابع پرداخته شده است.
    فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع، در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، بیشتر به ذکر منابع پرداخته شده است.


    ==پانویس ==
    ==پانویس==
    <references />
    <references />


    خط ۷۵: خط ۷۶:
    مقدمه و متن کتاب.
    مقدمه و متن کتاب.
       
       
    == وابسته‌ها ==
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}
     
    [[تاریخ سیاسی معاصر ایران]]
    [[تاریخ سیاسی معاصر ایران]]
       
       
    خط ۸۴: خط ۸۷:
    [[رده:تاریخ ایران]]
    [[رده:تاریخ ایران]]
       
       
    [[رده:سلسله‌ها، تقسیم بندی دوره ای]]
    [[رده:سلسله‌ها، تقسیم‌بندی دوره‌ای]]
       
       
    [[رده:سلسله‌های پس از اسلام]]
    [[رده:سلسله‌های پس از اسلام]]
    [[رده:25 خرداد الی 24 تیر]]
    [[رده:سال97-1تیر الی31]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۱۸ ژانویهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۰:۱۶

    ‏تاریخ سیاسی معاصر ایران
    تاریخ سیاسی معاصر ایران (نظرپور)
    پدیدآورانتلاشان، حسن (نویسنده) مرکز تحقيقات اسلامى نمايندگي ولی فقیه در سپاه (تهيه کننده)
    ناشرسپاه پاسداران انقلاب اسلامى، نمايندگي ولی فقیه، مرکز تحقيقات اسلامى
    مکان نشرایران - قم
    موضوعایران - اوضاع اجتماعی - قرن 13- 14ق.

    ایران - تاريخ - انقلاب اسلامى، ???? -

    ایران - تاريخ - پهلوی، 1304 - 1357

    ایران - تاريخ - قاجاريان، 1193 - 1344ق.

    ایران - سياست و حکومت - قرن 13 - 14ق.
    زبانفارسی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏‏‎‏DSR‎‏ ‎‏1311‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏6‎‏ت‎‏2
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    تاریخ سیاسی معاصر ایران، اثر مهدی نظرپور، پژوهشی است پیرامون دویست سال تاریخ معاصر ایران، از زمان قاجار، تا پیروزی انقلاب اسلامی و رهبری آیت‌الله خامنه‌ای.

    ساختار

    کتاب با پیشگفتار و مقدمه مرکز تحقیقات اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه آغاز و مطالب در بیست و چهار درس، تنظیم شده است.

    در پایان هر درس، علاوه بر خلاصه‌ای از مطالب همان درس، پرسش‌های مناسب با موضوعات مطرح‌شده، آمده است.

    گزارش محتوا

    در پیشگفتار، به تشریخ مشخصات نظام آموزشی عقیدتی - ‎سیاسی سپاه پرداخته شده[۱] و در مقدمه، اشاره کوتاهی به محتوای مطالب کتاب، گردیده است؛ از جمله چنین آمده است: در این کتاب، دویست سال تاریخ معاصر ایران از این جهت مورد مطالعه قرار گرفته است که در طی این مدت، حوادث و رویدادهای مهمی در ایران رخ داده است. سرآغاز این دوره در ایران، همراه با تحولات مهم سیاسی - ‎اجتماعی در اروپا و آغاز مرحله جدیدی از رقابت کشورهای بزرگ آن قاره بر سر تصرف یا افزایش مستعمرات در سایر نقاط جهان، به‌ویژه در آسیاست که ایران در هرکدام از آن سیاست‎ها از جایگاه ممتازی برخوردار بود[۲].

    ظهور حکومت قاجاریه در ایران، با کشتارها و خون‌ریزی‌های داخلی و خارجی همراه بود و به دنبال آن، آغاز دوره طولانی جنگ‎های ایران و روس بود که هرکدام، چندین سال طول کشید و سرانجام منجر به تحمیل قراردهای صلح گلستان و ترکمنچای شد که به موجب این دو معاهده، کلیه مناطق حاصل‎خیز قفقاز، برای همیشه از خاک ایران جدا شده و جدایی افغانستان و ترکستان و تعیین حدود فعلی مرزهای ایران در این دوره از تاریخ ایران شکل گرفته است. حوادث و رویدادهای مهمی همچون دیکتاتوری پنجاه ساله ناصرالدین شاه، نهضت تنباکو، اعطای امتیازات به بیگانگان، سفرها و خوش‎گذرانی‌های دولت‌مردان به اروپا، انقلاب مشروطیت، استبداد صغیر، جنگ اول جهانی و اشغال ایران، انقراض قاجاریه، دیکتاتوری رضا شاه، جنگ دوم جهانی و تبعید رضا شاه، نهضت ملی شدن نفت، کودتای 28 مرداد 1332ش و آغاز تسلط همه‌جانبه آمریکا بر ایران، قیام پانزده خرداد، تصویب کاپیتولاسیون و تبعید امام خمینی(ره) و سرانجام پیروزی انقلاب اسلامی ایران و سقوط پادشاهی 2500 ساله، همه از حوادث این دوره از تاریخ ایران است که به‌خوبی در کتاب، منعکس شده است.[۳].

    در درس اول، به بیان دوره‌های تاریخ ایران پرداخته شده و تاریخچه اجمالی پادشاهان قاجاریه، تشریح گردیده و به این نکته اشاره شده است که در طول دویست سال تاریخ معاصر ایران، به‌ویژه در زمان حکومت پادشاهان قاجاریه، تحولات مهمی در صحنه سیاسی ایران رخ داده است. در این دوره که هم‎زمان با تحولات و پیشرفت‎های مهم در صنعت، علم و تکنولوژی در اروپاست، ایران به دلیل کشت و کشتار و هرج‎ومرج و ظلم و ستم پادشاهان، از یک‎سو و آغاز رقابت سیاسی قدرت‎های بزرگ اروپایی از سوی دیگر، با اروپا فاصله زیادی پیدا کرد و دچار رکود در زمینه‌های مادی و معنوی شد[۴].

    در درس دوم، به بررسی جنگ‎های ایران و روس پرداخته شده است. نویسنده علل اصلی شروع جنگ‎های ایران و روس را سیاست استعماری و توسعه‌طلبی تزارهای روس به بهانه وصیت پتر کبیر در رسیدن به آب‌های گرم می‌داند. جنگ اول در سال 1803م، با ضمیمه کردن گرجستان ایران به خاک روسیه شروع شد و به مدت ده سال طول کشید. فتحعلی‎ شاه در طول جنگ، زمانی به پشتیبانی فرانسه و زمانی دیگر به پشتیبانی انگلستان، قصد شکست و بازپس‎گیری شهرهای اشغالی ایران را داشت، اما هر دو کشور در لحظه‌های حساس جنگ، ایران را تنها گذاشتند و سرانجام این جنگ به شکست ایران و تحمیل قرارداد صلح گلستان منجر شد که به موجب آن، شهرهای زیادی از ایران، جدا شدند. جنگ دوم با استفاده از ابهام در عهدنامه گلستان و نقض آن از طرف روسیه آغاز شد. این جنگ به مدت 5/1 سال طول کشید و سه مرحله متفاوت را پشت‎ سر گذاشت. هرچند در مرحله اول این جنگ، با اعلام جهاد از سوی علما، نوید پیروزی ایران نمایان گشت، اما به‌خاطر تعلل و اشتباه‌های فتحعلی‎ شاه و عباس میرزا، سرانجام با شکست سنگین ایران از روسیه و اشغال تبریز با وساطت انگلستان، عهدنامه صلح تحمیلی ترکمنچای به ایران تحمیل شد. به موجب این عهدنامه، امتیازات زیادی به روسیه داده شد که بعدها باعث سوء استفاده دیگران نیز گردید[۵].

    در درس سوم، به بررسی رقابت بیگانگان در ایران پرداخته شده است. در اواخر قرن هجده و اوایل قرن نوزده، به علت تحولات مهم در اروپا، رقابت کشورهای بزرگ اروپا در ایران، وارد مرحله جدیدی شد. هرچند این رقابت با حضور چند کشور بزرگ اروپا بود، اما رقابت اصلی بین دو کشور بزرگ، یعنی روس و انگلیس، ملموس‎تر و شدیدتر بود و ابعاد اقتصادی، سیاسی و نظامی وسیعی داشت که در این درس، فقط به مهم‎ترین قراردادهای اقتصادی و سیاسی آن، پرداخته شده است.[۶].

    درس چهارم، به موضوع نهضت تنباکو اختصاص یافته است. در سفر سوم ناصرالدین شاه به اروپا، انگلیسی‌ها تقاضاهای زیادی از او کردند که یکی از آنها، واگذاری امتیاز توتون و تنباکوی ایران بود و شاه و صدر اعظم، ضمن قبول آن، قول دادند که پس از بازگشت به وطن، تالبوت را به ایران دعوت کنند. پس از ورود تالبوت به ایران و واگذاری امتیاز، عده زیادی از مردان و زنان انگلیسی، وارد کشورمان شدند و فعالیت‎های اقتصادی و فرهنگی خود را شروع کردند. خسارت‎های واردشده به مردم بر اثر واگذاری امتیاز از یک‎سو و فعالیت‎های فرهنگی خلاف اسلام بیگانگان در ایران از سوی دیگر، باعث نهضت سراسری علما و مردم علیه شاه و شرکت رژی شد. این نهضت به‌ویژه در شهرهای اصفهان، فارس، تبریز و تهران، از شدت خاصی برخوردار بود[۷].

    در درس پنجم و ششم، به نهضت مشروطیت پرداخته شده است. در شکل‌گیری و پیروزی نهضت مشروطیت، زمینه‌های داخلی و خارجی نقش مؤثری داشتند، اما چون لازمه هر دگرگونی و تغییر و تحول، زمینه‌های داخلی است؛ به همین دلیل ابتدا زمینه‌های داخلی و سپس زمینه‌های خارجی نهضت بررسی شده‌اند. به اعتقاد نویسنده، مهم‎ترین زمینه‌های داخلی که در شروع نهضت مشروطیت نقش داشتند، عبارتند از: پیروزی نهضت تنباکو، ظلم و استبداد پادشاهان قاجاریه بر مردم، نقش مطبوعات، فعالیت گروه‌ها و انجمن‌ها، تلاش علما و روحانیون و روشنفکران غرب‌گرا. وی زمینه‌های خارجی که بیشتر از بقیه در شکل‌گیری نهضت مؤثر بودند را سلطه اقتصادی بیگانگان بر منابع حیاتی و اقتصادی ایران، جنبش‌های آزادی‌خواهی و مشروطه‌طلبی در جهان به‌ویژه در کشورهای همسایه (روسیه و عثمانی) و سرانجام حمایت انگلستان از مشروطیت دانسته است.[۸].

    در درس هفتم، به بررسی دوره رضا خان پرداخته شده است. در جنگ اول جهانی، به علت مشکلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از اشغال ایران، انگلستان به این فکر افتاد که برای حفظ منافع خود، یک حکومت مرکزی قدرتمند در ایران تشکیل دهد و از میان افراد در نظر گرفته‌شده، سرهنگ رضا خان برای کودتا و به قدرت رسیدن انتخاب شد. وی در سال 1304ش، خلع قاجاریه را مطرح کرده و پس از تشکیل مجلس مؤسسان و تصویب آن، سوگند یاد کرده و تاج‎گذاری نمود. وی در دوران پادشاهی خود، دست به اقداماتی از جمله کشف حجاب و کشتار مردم در مشهد زد و سرانجام در سال 1320ش، پس از اشغال ایران توسط متفقین، استعفا داده و به خارج از کشور تبعید شد[۹].

    در درس هشتم، به بررسی رابطه مدرس و رضا خان پرداخته شده است. آیت‌الله سید حسن مدرس در هنگام آغاز به کار مجلس دوم مشروطه، به‌عنوان مجتهد طراز اول، از سوی مجتهدان نجف، جهت تطبیق قوانین با شرع مقدس، وارد مجلس شد و مردم به علت خصوصیاتش، او را به نمایندگی انتخاب کردند و او هم‎زمان دو وظیفه نمایندگی و نظارت بر تصویب قوانین را انجام می‌داد. وی به‌عنوان رهبر جناح اکثریت مجلس، مبارزات خود را به‌طور علنی علیه رضا خان آغاز کرد. از جمله اقدامات مدرس در مقابل رضا خان، استیضاح او بود که با حمایت اکثریت از رضا خان، به نتیجه نرسید و سرانجام رضا خان او را به مدت نه سال تبعید کرد و در همان حال، او را به شهادت رساند[۱۰].

    نهضت ملی شدن نفت در ایران، در درس نهم و دهم، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. استفاده از نفت ایران، از سابقه طولانی برخوردار است، اما بهره‌برداری از آن، به‌طور رسمی از سال 1872م، به «ژولیوس رویتر» واگذار شد که عملی نشد و سپس در سال 1280م، به مدت شصت سال به «ویلیام رویتر» داده شد که در سال 1312ش، دوباره تمدید گردید که با تلاش‌ها و مبارزات آیت‌الله کاشانی و دکتر مصدق، نفت ایران ملی شد[۱۱]،

    اما اختلاف‌هایی که بین دکتر مصدق و آیت‌الله کاشانی به وجود آمده بود از یک‎سو و به قدرت رسیدن جمهوری‌خواهان در آمریکا از سوی دیگر زمینه‌های کودتا بر علیه دولت مصدق را فراهم کرده و سرانجام دولت او، در مرداد 32 سرنگون شد[۱۲].

    در سایر دروس کتاب، به موضوعاتی همچون ظهور آمریکا در صحنه سیاسی ایران، قیام پانزده خرداد، رهبری امام خمینی(ره) در دوره اختناق، اوج‎گیری مبازات مردمی و پیروزی انقلاب اسلامی، پرداخته شده است.

    وضعیت کتاب

    فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع، در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، بیشتر به ذکر منابع پرداخته شده است.

    پانویس

    1. ر.ک: پیشگفتار، ص11-‎13
    2. ر.ک: مقدمه، ص14
    3. ر.ک: همان
    4. ر.ک: متن کتاب، ص15
    5. ر.ک: همان، ص34
    6. ر.ک: همان، ص44
    7. ر.ک: همان، ص55
    8. ر.ک: همان، ص66
    9. ر.ک: همان، ص88
    10. ر.ک: همان، ص98
    11. ر.ک: همان، ص108
    12. ر.ک: همان، ص118

    منابع مقاله

    مقدمه و متن کتاب.

    وابسته‌ها