تاریخ سیاسی معاصر ایران (نظرپور): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '}} '''' به '}} '''') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'رده:سلسله‌ها، تقسیم بندی دوره ای' به 'رده:سلسله‌ها، تقسیم‌بندی دوره‌ای') |
||
| (۳۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
| عنوان‌های دیگر = | | عنوان‌های دیگر = | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[تلاشان، حسن]] ( | [[تلاشان، حسن]] (نویسنده) | ||
[[مرکز تحقيقات | [[مرکز تحقيقات اسلامى نمايندگي ولی فقیه در سپاه]] (تهيه کننده) | ||
| زبان = | | زبان =فارسی | ||
| کد کنگره =DSR 1311 /ن6ت2 | | کد کنگره =DSR 1311 /ن6ت2 | ||
| موضوع = | | موضوع =ایران - اوضاع اجتماعی - قرن 13- 14ق. | ||
ایران - تاريخ - انقلاب اسلامى، ???? - | |||
ایران - تاريخ - پهلوی، 1304 - 1357 | |||
ایران - تاريخ - قاجاريان، 1193 - 1344ق. | |||
ایران - سياست و حکومت - قرن 13 - 14ق. | |||
| ناشر =سپاه پاسداران انقلاب | | ناشر =سپاه پاسداران انقلاب اسلامى، نمايندگي ولی فقیه، مرکز تحقيقات اسلامى | ||
| مکان نشر = | | مکان نشر =ایران - قم | ||
| سال نشر = | | سال نشر = | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
| شابک = | | شابک = | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =04146 | ||
| کتابخوان همراه نور =04146 | |||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| خط ۳۴: | خط ۳۵: | ||
}} | }} | ||
'''تاریخ سیاسی معاصر ایران'''، اثر [[نظرپور، مهدی|مهدی نظرپور]]، پژوهشی است پیرامون دویست سال تاریخ معاصر ایران، از زمان قاجار، تا پیروزی انقلاب اسلامی و رهبری [[خامنه‌ای، سید علی| | '''تاریخ سیاسی معاصر ایران'''، اثر [[نظرپور، مهدی|مهدی نظرپور]]، پژوهشی است پیرامون دویست سال تاریخ معاصر ایران، از زمان قاجار، تا پیروزی انقلاب اسلامی و رهبری [[خامنه‌ای، سید علی|آیت‌الله خامنه‌ای]]. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب با پیشگفتار و مقدمه مرکز تحقیقات اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه آغاز و مطالب در | کتاب با پیشگفتار و مقدمه مرکز تحقیقات اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه آغاز و مطالب در بیست و چهار درس، تنظیم شده است. | ||
در پایان هر درس، علاوه بر | در پایان هر درس، علاوه بر خلاصه‌ای از مطالب همان درس، پرسش‌های مناسب با موضوعات مطرح‌شده، آمده است. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
در پیشگفتار، به تشریخ مشخصات نظام آموزشی عقیدتی - سیاسی سپاه پرداخته شده<ref>ر.ک: پیشگفتار، ص11-13</ref> و در مقدمه، اشاره کوتاهی به محتوای مطالب کتاب، گردیده است؛ از جمله چنین آمده است: در این کتاب، دویست سال تاریخ معاصر ایران از این جهت مورد مطالعه قرار گرفته است که در طی این مدت، حوادث و رویدادهای مهمی در ایران رخ داده است. سرآغاز این دوره در ایران، همراه با تحولات مهم سیاسی - اجتماعی در اروپا و آغاز مرحله جدیدی از رقابت کشورهای بزرگ آن قاره بر سر تصرف یا افزایش مستعمرات در سایر نقاط جهان، | در پیشگفتار، به تشریخ مشخصات نظام آموزشی عقیدتی - سیاسی سپاه پرداخته شده<ref>ر.ک: پیشگفتار، ص11-13</ref> و در مقدمه، اشاره کوتاهی به محتوای مطالب کتاب، گردیده است؛ از جمله چنین آمده است: در این کتاب، دویست سال تاریخ معاصر ایران از این جهت مورد مطالعه قرار گرفته است که در طی این مدت، حوادث و رویدادهای مهمی در ایران رخ داده است. سرآغاز این دوره در ایران، همراه با تحولات مهم سیاسی - اجتماعی در اروپا و آغاز مرحله جدیدی از رقابت کشورهای بزرگ آن قاره بر سر تصرف یا افزایش مستعمرات در سایر نقاط جهان، به‌ویژه در آسیاست که ایران در هرکدام از آن سیاستها از جایگاه ممتازی برخوردار بود<ref>ر.ک: مقدمه، ص14</ref>. | ||
ظهور حکومت قاجاریه در ایران، با کشتارها و | ظهور حکومت قاجاریه در ایران، با کشتارها و خون‌ریزی‌های داخلی و خارجی همراه بود و به دنبال آن، آغاز دوره طولانی جنگهای ایران و روس بود که هرکدام، چندین سال طول کشید و سرانجام منجر به تحمیل قراردهای صلح گلستان و ترکمنچای شد که به موجب این دو معاهده، کلیه مناطق حاصلخیز قفقاز، برای همیشه از خاک ایران جدا شده و جدایی افغانستان و ترکستان و تعیین حدود فعلی مرزهای ایران در این دوره از تاریخ ایران شکل گرفته است. حوادث و رویدادهای مهمی همچون دیکتاتوری پنجاه ساله ناصرالدین شاه، نهضت تنباکو، اعطای امتیازات به بیگانگان، سفرها و خوشگذرانیهای دولت‌مردان به اروپا، انقلاب مشروطیت، استبداد صغیر، جنگ اول جهانی و اشغال ایران، انقراض قاجاریه، دیکتاتوری رضا شاه، جنگ دوم جهانی و تبعید رضا شاه، نهضت ملی شدن نفت، کودتای 28 مرداد 1332ش و آغاز تسلط همه‌جانبه آمریکا بر ایران، قیام پانزده خرداد، تصویب کاپیتولاسیون و تبعید [[خمینی، سید روح‌الله|امام خمینی(ره)]] و سرانجام پیروزی انقلاب اسلامی ایران و سقوط پادشاهی 2500 ساله، همه از حوادث این دوره از تاریخ ایران است که به‌خوبی در کتاب، منعکس شده است.<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
در درس اول، به بیان | در درس اول، به بیان دوره‌های تاریخ ایران پرداخته شده و تاریخچه اجمالی پادشاهان قاجاریه، تشریح گردیده و به این نکته اشاره شده است که در طول دویست سال تاریخ معاصر ایران، به‌ویژه در زمان حکومت پادشاهان قاجاریه، تحولات مهمی در صحنه سیاسی ایران رخ داده است. در این دوره که همزمان با تحولات و پیشرفتهای مهم در صنعت، علم و تکنولوژی در اروپاست، ایران به دلیل کشت و کشتار و هرجومرج و ظلم و ستم پادشاهان، از یکسو و آغاز رقابت سیاسی قدرتهای بزرگ اروپایی از سوی دیگر، با اروپا فاصله زیادی پیدا کرد و دچار رکود در زمینه‌های مادی و معنوی شد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص15</ref>. | ||
در درس دوم، به بررسی جنگهای ایران و روس پرداخته شده است. نویسنده علل اصلی شروع جنگهای ایران و روس را سیاست استعماری و | در درس دوم، به بررسی جنگهای ایران و روس پرداخته شده است. نویسنده علل اصلی شروع جنگهای ایران و روس را سیاست استعماری و توسعه‌طلبی تزارهای روس به بهانه وصیت پتر کبیر در رسیدن به آب‌های گرم می‌داند. جنگ اول در سال 1803م، با ضمیمه کردن گرجستان ایران به خاک روسیه شروع شد و به مدت ده سال طول کشید. فتحعلی شاه در طول جنگ، زمانی به پشتیبانی فرانسه و زمانی دیگر به پشتیبانی انگلستان، قصد شکست و بازپسگیری شهرهای اشغالی ایران را داشت، اما هر دو کشور در لحظه‌های حساس جنگ، ایران را تنها گذاشتند و سرانجام این جنگ به شکست ایران و تحمیل قرارداد صلح گلستان منجر شد که به موجب آن، شهرهای زیادی از ایران، جدا شدند. جنگ دوم با استفاده از ابهام در عهدنامه گلستان و نقض آن از طرف روسیه آغاز شد. این جنگ به مدت 5/1 سال طول کشید و سه مرحله متفاوت را پشت سر گذاشت. هرچند در مرحله اول این جنگ، با اعلام جهاد از سوی علما، نوید پیروزی ایران نمایان گشت، اما به‌خاطر تعلل و اشتباه‌های فتحعلی شاه و عباس میرزا، سرانجام با شکست سنگین ایران از روسیه و اشغال تبریز با وساطت انگلستان، عهدنامه صلح تحمیلی ترکمنچای به ایران تحمیل شد. به موجب این عهدنامه، امتیازات زیادی به روسیه داده شد که بعدها باعث سوء استفاده دیگران نیز گردید<ref>ر.ک: همان، ص34</ref>. | ||
در درس سوم، به بررسی رقابت بیگانگان در ایران پرداخته شده است. در اواخر قرن هجده و اوایل قرن نوزده، به علت تحولات مهم در اروپا، رقابت کشورهای بزرگ اروپا در ایران، وارد مرحله جدیدی شد. هرچند این رقابت با حضور چند کشور بزرگ اروپا بود، اما رقابت اصلی بین دو کشور بزرگ، یعنی روس و انگلیس، ملموستر و شدیدتر بود و ابعاد اقتصادی، سیاسی و نظامی وسیعی داشت که در این درس، فقط به مهمترین قراردادهای اقتصادی و سیاسی آن، پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص44</ref>. | در درس سوم، به بررسی رقابت بیگانگان در ایران پرداخته شده است. در اواخر قرن هجده و اوایل قرن نوزده، به علت تحولات مهم در اروپا، رقابت کشورهای بزرگ اروپا در ایران، وارد مرحله جدیدی شد. هرچند این رقابت با حضور چند کشور بزرگ اروپا بود، اما رقابت اصلی بین دو کشور بزرگ، یعنی روس و انگلیس، ملموستر و شدیدتر بود و ابعاد اقتصادی، سیاسی و نظامی وسیعی داشت که در این درس، فقط به مهمترین قراردادهای اقتصادی و سیاسی آن، پرداخته شده است.<ref>ر.ک: همان، ص44</ref>. | ||
درس چهارم، به موضوع نهضت تنباکو اختصاص یافته است. در سفر سوم ناصرالدین شاه به اروپا، | درس چهارم، به موضوع نهضت تنباکو اختصاص یافته است. در سفر سوم ناصرالدین شاه به اروپا، انگلیسی‌ها تقاضاهای زیادی از او کردند که یکی از آنها، واگذاری امتیاز توتون و تنباکوی ایران بود و شاه و صدر اعظم، ضمن قبول آن، قول دادند که پس از بازگشت به وطن، تالبوت را به ایران دعوت کنند. پس از ورود تالبوت به ایران و واگذاری امتیاز، عده زیادی از مردان و زنان انگلیسی، وارد کشورمان شدند و فعالیتهای اقتصادی و فرهنگی خود را شروع کردند. خسارتهای واردشده به مردم بر اثر واگذاری امتیاز از یکسو و فعالیتهای فرهنگی خلاف اسلام بیگانگان در ایران از سوی دیگر، باعث نهضت سراسری علما و مردم علیه شاه و شرکت رژی شد. این نهضت به‌ویژه در شهرهای اصفهان، فارس، تبریز و تهران، از شدت خاصی برخوردار بود<ref>ر.ک: همان، ص55</ref>. | ||
در درس پنجم و ششم، به نهضت مشروطیت پرداخته شده است. در | در درس پنجم و ششم، به نهضت مشروطیت پرداخته شده است. در شکل‌گیری و پیروزی نهضت مشروطیت، زمینه‌های داخلی و خارجی نقش مؤثری داشتند، اما چون لازمه هر دگرگونی و تغییر و تحول، زمینه‌های داخلی است؛ به همین دلیل ابتدا زمینه‌های داخلی و سپس زمینه‌های خارجی نهضت بررسی شده‌اند. به اعتقاد نویسنده، مهمترین زمینه‌های داخلی که در شروع نهضت مشروطیت نقش داشتند، عبارتند از: پیروزی نهضت تنباکو، ظلم و استبداد پادشاهان قاجاریه بر مردم، نقش مطبوعات، فعالیت گروه‌ها و انجمن‌ها، تلاش علما و روحانیون و روشنفکران غرب‌گرا. وی زمینه‌های خارجی که بیشتر از بقیه در شکل‌گیری نهضت مؤثر بودند را سلطه اقتصادی بیگانگان بر منابع حیاتی و اقتصادی ایران، جنبش‌های آزادی‌خواهی و مشروطه‌طلبی در جهان به‌ویژه در کشورهای همسایه (روسیه و عثمانی) و سرانجام حمایت انگلستان از مشروطیت دانسته است.<ref>ر.ک: همان، ص66</ref>. | ||
در درس هفتم، به بررسی دوره رضا خان پرداخته شده است. در جنگ اول جهانی، به علت مشکلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از اشغال ایران، انگلستان به این فکر افتاد که برای حفظ منافع خود، یک حکومت مرکزی قدرتمند در ایران تشکیل دهد و از میان افراد در نظر | در درس هفتم، به بررسی دوره رضا خان پرداخته شده است. در جنگ اول جهانی، به علت مشکلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از اشغال ایران، انگلستان به این فکر افتاد که برای حفظ منافع خود، یک حکومت مرکزی قدرتمند در ایران تشکیل دهد و از میان افراد در نظر گرفته‌شده، سرهنگ رضا خان برای کودتا و به قدرت رسیدن انتخاب شد. وی در سال 1304ش، خلع قاجاریه را مطرح کرده و پس از تشکیل مجلس مؤسسان و تصویب آن، سوگند یاد کرده و تاجگذاری نمود. وی در دوران پادشاهی خود، دست به اقداماتی از جمله کشف حجاب و کشتار مردم در مشهد زد و سرانجام در سال 1320ش، پس از اشغال ایران توسط متفقین، استعفا داده و به خارج از کشور تبعید شد<ref>ر.ک: همان، ص88</ref>. | ||
در درس هشتم، به بررسی رابطه مدرس و رضا خان پرداخته شده است. | در درس هشتم، به بررسی رابطه مدرس و رضا خان پرداخته شده است. آیت‌الله سید حسن مدرس در هنگام آغاز به کار مجلس دوم مشروطه، به‌عنوان مجتهد طراز اول، از سوی مجتهدان نجف، جهت تطبیق قوانین با شرع مقدس، وارد مجلس شد و مردم به علت خصوصیاتش، او را به نمایندگی انتخاب کردند و او همزمان دو وظیفه نمایندگی و نظارت بر تصویب قوانین را انجام می‌داد. وی به‌عنوان رهبر جناح اکثریت مجلس، مبارزات خود را به‌طور علنی علیه رضا خان آغاز کرد. از جمله اقدامات مدرس در مقابل رضا خان، استیضاح او بود که با حمایت اکثریت از رضا خان، به نتیجه نرسید و سرانجام رضا خان او را به مدت نه سال تبعید کرد و در همان حال، او را به شهادت رساند<ref>ر.ک: همان، ص98</ref>. | ||
نهضت ملی شدن نفت در ایران، در درس نهم و دهم، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. استفاده از نفت ایران، از سابقه طولانی برخوردار است، اما | نهضت ملی شدن نفت در ایران، در درس نهم و دهم، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. استفاده از نفت ایران، از سابقه طولانی برخوردار است، اما بهره‌برداری از آن، به‌طور رسمی از سال 1872م، به «ژولیوس رویتر» واگذار شد که عملی نشد و سپس در سال 1280م، به مدت شصت سال به «ویلیام رویتر» داده شد که در سال 1312ش، دوباره تمدید گردید که با تلاش‌ها و مبارزات آیت‌الله کاشانی و دکتر مصدق، نفت ایران ملی شد<ref>ر.ک: همان، ص108</ref>، | ||
اما | اما اختلاف‌هایی که بین دکتر مصدق و آیت‌الله کاشانی به وجود آمده بود از یکسو و به قدرت رسیدن جمهوری‌خواهان در آمریکا از سوی دیگر زمینه‌های کودتا بر علیه دولت مصدق را فراهم کرده و سرانجام دولت او، در مرداد 32 سرنگون شد<ref>ر.ک: همان، ص118</ref>. | ||
در سایر دروس کتاب، به موضوعاتی همچون ظهور آمریکا در صحنه سیاسی ایران، قیام پانزده خرداد، رهبری [[خمینی، سید روح‌الله|امام خمینی (ره)]] در دوره اختناق، اوجگیری مبازات مردمی و پیروزی انقلاب اسلامی، پرداخته شده است. | در سایر دروس کتاب، به موضوعاتی همچون ظهور آمریکا در صحنه سیاسی ایران، قیام پانزده خرداد، رهبری [[خمینی، سید روح‌الله|امام خمینی(ره)]] در دوره اختناق، اوجگیری مبازات مردمی و پیروزی انقلاب اسلامی، پرداخته شده است. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع، در انتهای کتاب آمده و در | فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع، در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، بیشتر به ذکر منابع پرداخته شده است. | ||
==پانویس == | ==پانویس== | ||
<references /> | <references /> | ||
| خط ۷۵: | خط ۷۶: | ||
مقدمه و متن کتاب. | مقدمه و متن کتاب. | ||
== وابسته‌ها == | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[تاریخ سیاسی معاصر ایران]] | [[تاریخ سیاسی معاصر ایران]] | ||
| خط ۸۴: | خط ۸۷: | ||
[[رده:تاریخ ایران]] | [[رده:تاریخ ایران]] | ||
[[رده:سلسله‌ها، | [[رده:سلسله‌ها، تقسیم‌بندی دوره‌ای]] | ||
[[رده:سلسله‌های پس از اسلام]] | [[رده:سلسله‌های پس از اسلام]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۸ ژانویهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۰:۱۶
| تاریخ سیاسی معاصر ایران | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | تلاشان، حسن (نویسنده) مرکز تحقيقات اسلامى نمايندگي ولی فقیه در سپاه (تهيه کننده) |
| ناشر | سپاه پاسداران انقلاب اسلامى، نمايندگي ولی فقیه، مرکز تحقيقات اسلامى |
| مکان نشر | ایران - قم |
| موضوع | ایران - اوضاع اجتماعی - قرن 13- 14ق.
ایران - تاريخ - انقلاب اسلامى، ???? - ایران - تاريخ - پهلوی، 1304 - 1357 ایران - تاريخ - قاجاريان، 1193 - 1344ق. ایران - سياست و حکومت - قرن 13 - 14ق. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DSR 1311 /ن6ت2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تاریخ سیاسی معاصر ایران، اثر مهدی نظرپور، پژوهشی است پیرامون دویست سال تاریخ معاصر ایران، از زمان قاجار، تا پیروزی انقلاب اسلامی و رهبری آیت‌الله خامنه‌ای.
ساختار
کتاب با پیشگفتار و مقدمه مرکز تحقیقات اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه آغاز و مطالب در بیست و چهار درس، تنظیم شده است.
در پایان هر درس، علاوه بر خلاصه‌ای از مطالب همان درس، پرسش‌های مناسب با موضوعات مطرح‌شده، آمده است.
گزارش محتوا
در پیشگفتار، به تشریخ مشخصات نظام آموزشی عقیدتی - سیاسی سپاه پرداخته شده[۱] و در مقدمه، اشاره کوتاهی به محتوای مطالب کتاب، گردیده است؛ از جمله چنین آمده است: در این کتاب، دویست سال تاریخ معاصر ایران از این جهت مورد مطالعه قرار گرفته است که در طی این مدت، حوادث و رویدادهای مهمی در ایران رخ داده است. سرآغاز این دوره در ایران، همراه با تحولات مهم سیاسی - اجتماعی در اروپا و آغاز مرحله جدیدی از رقابت کشورهای بزرگ آن قاره بر سر تصرف یا افزایش مستعمرات در سایر نقاط جهان، به‌ویژه در آسیاست که ایران در هرکدام از آن سیاستها از جایگاه ممتازی برخوردار بود[۲].
ظهور حکومت قاجاریه در ایران، با کشتارها و خون‌ریزی‌های داخلی و خارجی همراه بود و به دنبال آن، آغاز دوره طولانی جنگهای ایران و روس بود که هرکدام، چندین سال طول کشید و سرانجام منجر به تحمیل قراردهای صلح گلستان و ترکمنچای شد که به موجب این دو معاهده، کلیه مناطق حاصلخیز قفقاز، برای همیشه از خاک ایران جدا شده و جدایی افغانستان و ترکستان و تعیین حدود فعلی مرزهای ایران در این دوره از تاریخ ایران شکل گرفته است. حوادث و رویدادهای مهمی همچون دیکتاتوری پنجاه ساله ناصرالدین شاه، نهضت تنباکو، اعطای امتیازات به بیگانگان، سفرها و خوشگذرانیهای دولت‌مردان به اروپا، انقلاب مشروطیت، استبداد صغیر، جنگ اول جهانی و اشغال ایران، انقراض قاجاریه، دیکتاتوری رضا شاه، جنگ دوم جهانی و تبعید رضا شاه، نهضت ملی شدن نفت، کودتای 28 مرداد 1332ش و آغاز تسلط همه‌جانبه آمریکا بر ایران، قیام پانزده خرداد، تصویب کاپیتولاسیون و تبعید امام خمینی(ره) و سرانجام پیروزی انقلاب اسلامی ایران و سقوط پادشاهی 2500 ساله، همه از حوادث این دوره از تاریخ ایران است که به‌خوبی در کتاب، منعکس شده است.[۳].
در درس اول، به بیان دوره‌های تاریخ ایران پرداخته شده و تاریخچه اجمالی پادشاهان قاجاریه، تشریح گردیده و به این نکته اشاره شده است که در طول دویست سال تاریخ معاصر ایران، به‌ویژه در زمان حکومت پادشاهان قاجاریه، تحولات مهمی در صحنه سیاسی ایران رخ داده است. در این دوره که همزمان با تحولات و پیشرفتهای مهم در صنعت، علم و تکنولوژی در اروپاست، ایران به دلیل کشت و کشتار و هرجومرج و ظلم و ستم پادشاهان، از یکسو و آغاز رقابت سیاسی قدرتهای بزرگ اروپایی از سوی دیگر، با اروپا فاصله زیادی پیدا کرد و دچار رکود در زمینه‌های مادی و معنوی شد[۴].
در درس دوم، به بررسی جنگهای ایران و روس پرداخته شده است. نویسنده علل اصلی شروع جنگهای ایران و روس را سیاست استعماری و توسعه‌طلبی تزارهای روس به بهانه وصیت پتر کبیر در رسیدن به آب‌های گرم می‌داند. جنگ اول در سال 1803م، با ضمیمه کردن گرجستان ایران به خاک روسیه شروع شد و به مدت ده سال طول کشید. فتحعلی شاه در طول جنگ، زمانی به پشتیبانی فرانسه و زمانی دیگر به پشتیبانی انگلستان، قصد شکست و بازپسگیری شهرهای اشغالی ایران را داشت، اما هر دو کشور در لحظه‌های حساس جنگ، ایران را تنها گذاشتند و سرانجام این جنگ به شکست ایران و تحمیل قرارداد صلح گلستان منجر شد که به موجب آن، شهرهای زیادی از ایران، جدا شدند. جنگ دوم با استفاده از ابهام در عهدنامه گلستان و نقض آن از طرف روسیه آغاز شد. این جنگ به مدت 5/1 سال طول کشید و سه مرحله متفاوت را پشت سر گذاشت. هرچند در مرحله اول این جنگ، با اعلام جهاد از سوی علما، نوید پیروزی ایران نمایان گشت، اما به‌خاطر تعلل و اشتباه‌های فتحعلی شاه و عباس میرزا، سرانجام با شکست سنگین ایران از روسیه و اشغال تبریز با وساطت انگلستان، عهدنامه صلح تحمیلی ترکمنچای به ایران تحمیل شد. به موجب این عهدنامه، امتیازات زیادی به روسیه داده شد که بعدها باعث سوء استفاده دیگران نیز گردید[۵].
در درس سوم، به بررسی رقابت بیگانگان در ایران پرداخته شده است. در اواخر قرن هجده و اوایل قرن نوزده، به علت تحولات مهم در اروپا، رقابت کشورهای بزرگ اروپا در ایران، وارد مرحله جدیدی شد. هرچند این رقابت با حضور چند کشور بزرگ اروپا بود، اما رقابت اصلی بین دو کشور بزرگ، یعنی روس و انگلیس، ملموستر و شدیدتر بود و ابعاد اقتصادی، سیاسی و نظامی وسیعی داشت که در این درس، فقط به مهمترین قراردادهای اقتصادی و سیاسی آن، پرداخته شده است.[۶].
درس چهارم، به موضوع نهضت تنباکو اختصاص یافته است. در سفر سوم ناصرالدین شاه به اروپا، انگلیسی‌ها تقاضاهای زیادی از او کردند که یکی از آنها، واگذاری امتیاز توتون و تنباکوی ایران بود و شاه و صدر اعظم، ضمن قبول آن، قول دادند که پس از بازگشت به وطن، تالبوت را به ایران دعوت کنند. پس از ورود تالبوت به ایران و واگذاری امتیاز، عده زیادی از مردان و زنان انگلیسی، وارد کشورمان شدند و فعالیتهای اقتصادی و فرهنگی خود را شروع کردند. خسارتهای واردشده به مردم بر اثر واگذاری امتیاز از یکسو و فعالیتهای فرهنگی خلاف اسلام بیگانگان در ایران از سوی دیگر، باعث نهضت سراسری علما و مردم علیه شاه و شرکت رژی شد. این نهضت به‌ویژه در شهرهای اصفهان، فارس، تبریز و تهران، از شدت خاصی برخوردار بود[۷].
در درس پنجم و ششم، به نهضت مشروطیت پرداخته شده است. در شکل‌گیری و پیروزی نهضت مشروطیت، زمینه‌های داخلی و خارجی نقش مؤثری داشتند، اما چون لازمه هر دگرگونی و تغییر و تحول، زمینه‌های داخلی است؛ به همین دلیل ابتدا زمینه‌های داخلی و سپس زمینه‌های خارجی نهضت بررسی شده‌اند. به اعتقاد نویسنده، مهمترین زمینه‌های داخلی که در شروع نهضت مشروطیت نقش داشتند، عبارتند از: پیروزی نهضت تنباکو، ظلم و استبداد پادشاهان قاجاریه بر مردم، نقش مطبوعات، فعالیت گروه‌ها و انجمن‌ها، تلاش علما و روحانیون و روشنفکران غرب‌گرا. وی زمینه‌های خارجی که بیشتر از بقیه در شکل‌گیری نهضت مؤثر بودند را سلطه اقتصادی بیگانگان بر منابع حیاتی و اقتصادی ایران، جنبش‌های آزادی‌خواهی و مشروطه‌طلبی در جهان به‌ویژه در کشورهای همسایه (روسیه و عثمانی) و سرانجام حمایت انگلستان از مشروطیت دانسته است.[۸].
در درس هفتم، به بررسی دوره رضا خان پرداخته شده است. در جنگ اول جهانی، به علت مشکلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از اشغال ایران، انگلستان به این فکر افتاد که برای حفظ منافع خود، یک حکومت مرکزی قدرتمند در ایران تشکیل دهد و از میان افراد در نظر گرفته‌شده، سرهنگ رضا خان برای کودتا و به قدرت رسیدن انتخاب شد. وی در سال 1304ش، خلع قاجاریه را مطرح کرده و پس از تشکیل مجلس مؤسسان و تصویب آن، سوگند یاد کرده و تاجگذاری نمود. وی در دوران پادشاهی خود، دست به اقداماتی از جمله کشف حجاب و کشتار مردم در مشهد زد و سرانجام در سال 1320ش، پس از اشغال ایران توسط متفقین، استعفا داده و به خارج از کشور تبعید شد[۹].
در درس هشتم، به بررسی رابطه مدرس و رضا خان پرداخته شده است. آیت‌الله سید حسن مدرس در هنگام آغاز به کار مجلس دوم مشروطه، به‌عنوان مجتهد طراز اول، از سوی مجتهدان نجف، جهت تطبیق قوانین با شرع مقدس، وارد مجلس شد و مردم به علت خصوصیاتش، او را به نمایندگی انتخاب کردند و او همزمان دو وظیفه نمایندگی و نظارت بر تصویب قوانین را انجام می‌داد. وی به‌عنوان رهبر جناح اکثریت مجلس، مبارزات خود را به‌طور علنی علیه رضا خان آغاز کرد. از جمله اقدامات مدرس در مقابل رضا خان، استیضاح او بود که با حمایت اکثریت از رضا خان، به نتیجه نرسید و سرانجام رضا خان او را به مدت نه سال تبعید کرد و در همان حال، او را به شهادت رساند[۱۰].
نهضت ملی شدن نفت در ایران، در درس نهم و دهم، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. استفاده از نفت ایران، از سابقه طولانی برخوردار است، اما بهره‌برداری از آن، به‌طور رسمی از سال 1872م، به «ژولیوس رویتر» واگذار شد که عملی نشد و سپس در سال 1280م، به مدت شصت سال به «ویلیام رویتر» داده شد که در سال 1312ش، دوباره تمدید گردید که با تلاش‌ها و مبارزات آیت‌الله کاشانی و دکتر مصدق، نفت ایران ملی شد[۱۱]،
اما اختلاف‌هایی که بین دکتر مصدق و آیت‌الله کاشانی به وجود آمده بود از یکسو و به قدرت رسیدن جمهوری‌خواهان در آمریکا از سوی دیگر زمینه‌های کودتا بر علیه دولت مصدق را فراهم کرده و سرانجام دولت او، در مرداد 32 سرنگون شد[۱۲].
در سایر دروس کتاب، به موضوعاتی همچون ظهور آمریکا در صحنه سیاسی ایران، قیام پانزده خرداد، رهبری امام خمینی(ره) در دوره اختناق، اوجگیری مبازات مردمی و پیروزی انقلاب اسلامی، پرداخته شده است.
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع، در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، بیشتر به ذکر منابع پرداخته شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.