اسناد تاریخی خاندان غفاری: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '}} '''' به '}} '''') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
جز (جایگزینی متن - '↵↵| ' به ' | ') |
||
| (۲۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
| مکان نشر =تهران - ایران | | مکان نشر =تهران - ایران | ||
| سال نشر = 1385 ش | | سال نشر = 1385 ش | ||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE11188AUTOMATIONCODE | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE11188AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ =1 | | چاپ =1 | ||
| شابک =964-6053-30-0 | | شابک =964-6053-30-0 | ||
| تعداد جلد =2 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =11188 | |||
| کتابخوان همراه نور =11188 | |||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۲: | ||
}} | }} | ||
'''اسناد تاريخى خاندان غفارى'''، اثر [[اصفهانیان، کریم|كريم اصفهانيان]]، بهرام غفارى و | '''اسناد تاريخى خاندان غفارى'''، اثر [[اصفهانیان، کریم|كريم اصفهانيان]]، [[غفاری، بهرام|بهرام غفارى]] و [[عمران، علی|علی‌اصغر عمران]]، دربردارنده مجموعه‌اى از اسناد دوره قاجار از 1243ق تا 1327ق مى‌باشد كه در خاندان غفارى كاشانى موجود بوده است. | ||
کتاب به زبان | کتاب به زبان فارسی و در سال 1385ش نوشته شده است. | ||
انگیزه تأليف، حفظ اسناد و آثار تاريخى به جاى مانده از گذشتگان بوده است. | |||
آن چه باعث | آن چه باعث اهمیت کتاب مى‌شود، این است كه این اسناد، داراى اهمیت تاريخى بوده و مى‌تواند برای پژوهشگران عصر قاجار سودمند باشد. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب با مقدمه مؤلف<ref>[https://noorlib.ir/book/view/11188/%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%BA%D9%81%D8%A7%D8%B1%DB%8C?pageNumber=15&viewType=html ر.ک: مقدمه، ج1، ص15]</ref>، در بيان سابقه چاپ و انتشار مجموعه اسناد و مدارک تاريخى خاندان غفارى آغاز شده و مطالب در دو جلد و هر جلد در چندين بخش، ارائه گرديده است. | |||
در این مجموعه، چهار صد و بيست و نه سند درج شده كه اكثر آن‌ها درباره اشخاص و رويدادهاى دوران محمدشاه و ناصرالدين شاه قاجار بوده و بسيارى از اسناد نيز دستخط سلاطين ياد شده است. | |||
اگر چه این اسناد در خاندان غفارى نگهدارى مى‌شوند؛ اما این بدان معنى نيست كه اسناد درباره اعضاى خاندان مذكور يا اسناد خانوادگى باشد، بلكه چون فرخ خان امین‌الدوله در مصدر بسيارى از امور به ويژه در ارتباط با معاهده پاريس و حكومت ايالات مختلف بوده، بسيارى از این اسناد، گوشه‌هایى از تاريخ دوره قاجار را دربردارند. | |||
افراد ديگر این خاندان كه اسناد آن‌ها در این مجموعه فراهم آمده، عبارتند از: میرزاهاشم خان امین خلوت (امین‌الدوله بعدى) میرزاابراهیم خان معاون‌الدوله میرزامحمدخان اقبال‌الدوله میرزامهدى خان وزير همايون و غلامحسين خان امین خلوت. | |||
افراد ديگر | |||
اسنادى كه در کتاب چاپ شده، بسيار خواندنى و جالب بوده و از تنوع مطلب برخوردار است و اوضاع سياسى، اجتماعى و اقتصادى آن دوره را نشان مى‌دهد. | اسنادى كه در کتاب چاپ شده، بسيار خواندنى و جالب بوده و از تنوع مطلب برخوردار است و اوضاع سياسى، اجتماعى و اقتصادى آن دوره را نشان مى‌دهد. | ||
عكس‌هایى از اعضاى خاندان غفارى در ابتدا و انتهاى کتاب به چاپ رسيده است. | |||
در بخش | در بخش پایانى نيز تصاوير دست‌خطها، ضمیمه شده است. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
جلد اول، ابتدا به معرفى خاندان غفارى كاشانى پرداخته است. این خاندان؛ از جمله خاندان‌هایى بودند كه چندين نفر از آن‌ها جزء رجال معتبر، مؤثر و صاحب نام در دوران قاجار به شمار مى‌رفتند. حتى چند تن از آنان، در دربار ناصرالدين شاه، نخست متصدى امور خلوت، انشاء، رياست و تفنگ‌دارى بوده و بعدها به مقامات مهم مملكتى رسيدند. | |||
برجسته‌ترين فرد این خاندان، فرخ خان امین‌الدوله (1230- 1288ق) بود كه به دربار فتحعلى شاه قاجار راه يافته و سوابقى چون حكمرانى طبرستان، گیلان و كاشان، سفارت اروپا برای رفع اختلاف انگليس و ایران بر سر هرات، امضاى معاهده پاريس از طرف ناصرالدين شاه، حكومت كاشان، اصفهان و فارس و رياست گمرك‌خانه‌ها و وزارت دربار در كارنامه اوست<ref>[https://noorlib.ir/book/view/11188/%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%BA%D9%81%D8%A7%D8%B1%DB%8C?pageNumber=13&viewType=html ر.ک: مقدمه، ص13]</ref>. | |||
برجسته‌ترين فرد | |||
اين جلد، در هشت بخش زير ارائه گرديده است: | اين جلد، در هشت بخش زير ارائه گرديده است: | ||
#اسناد دوره سلطنت محمدشاه شامل: | #اسناد دوره سلطنت محمدشاه <ref>[https://noorlib.ir/book/view/11188/%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%BA%D9%81%D8%A7%D8%B1%DB%8C?sectionNumber=2&viewType=html ر.ک: متن کتاب، ج1، ص1]</ref>شامل: | ||
#:- | #:- نامه‌هایى از محمّد میرزا به منوچهر خان معتمدالدوله، حاجى میرزا آقاسى به فرخ خان و میرزا آقا از اصفهان. | ||
#:- فرمان‌هاى محمد شاه به | #:- فرمان‌هاى محمد شاه به میرزا آقا، منوچهر خان معتمدالدوله و دستور حاجى میرزا آقاسى صدراعظم محمّد شاه درباره یکى از قنات كاشان و تعمیر بندعبّاسى. | ||
#:- | #:- عريضه‌هایى از: فرخ خان به حاج میرزا آقاسى، شاهرخ میرزا از سرداران افغان، شاه‌پسند بلوچ و محمد صالح كردبچه به محمد شاه قاجار. | ||
#اسناد و | #اسناد و مدارک دوره سلطنت ناصرالدين شاه<ref>[https://noorlib.ir/book/view/11188/%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%BA%D9%81%D8%A7%D8%B1%DB%8C?sectionNumber=2&pageNumber=23&viewType=html ر.ک: همان، ص23]</ref> كه شامل تعداى قبض رسيد، وجه به دستخط ناصرالدين شاه، فرمان‌هاى او به فرخ خان امین الملك پيرامون امور مملكتى؛ از جمله: تأكيد در منعقد كردن قرارداد با انگلستان و جلوگیرى از جنگ با آن‌ها، موافقت با تخليه هرات و... مى‌شود. | ||
#:اين اسناد تاريخ‌دار بوده و بدين جهت از داراى ارزش تاريخى ويژه‌اى مى‌باشند. | #:اين اسناد تاريخ‌دار بوده و بدين جهت از داراى ارزش تاريخى ويژه‌اى مى‌باشند. | ||
#دست‌خطهاى ناصرالدين شاه قاجار به فرخ‌خان | #دست‌خطهاى ناصرالدين شاه قاجار به فرخ‌خان امین‌الدوله پيرامون مسائلى از قبيل دستور پختن پنجاه خروار نان از غلّه‌هاى شاهى و توزيع بين فقراى زنجان، نگرانى شاه از سياست جديد انگلستان با تغيير سفير، درباره میرزا كمال پيشكار كاشان و...<ref>[https://noorlib.ir/book/view/11188/%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%BA%D9%81%D8%A7%D8%B1%DB%8C?sectionNumber=2&pageNumber=95&viewType=html ر.ک: همان، ص95]</ref> | ||
#عريضه‌هاى رجال و اشخاص مختلف به ناصرالدين شاه قاجار از جمله اردشير | #عريضه‌هاى رجال و اشخاص مختلف به ناصرالدين شاه قاجار از جمله اردشير میرزا حاكم آذربايجان راجع به استقبال از فرخ خان امین‌الملك در موقع مراجعت از مأموريت اروپا، اسدالله پسر صنيع‌الملك در مورد افزايش مواجب، مخبرالدوله راجع به منافع تلگراف و.... | ||
#:اين عريضه‌ها در پاره‌اى از موارد پاسخ داده شده و همه آن‌ها بدون تاريخ مى‌باشند. | #:اين عريضه‌ها در پاره‌اى از موارد پاسخ داده شده و همه آن‌ها بدون تاريخ مى‌باشند<ref>[https://noorlib.ir/book/view/11188/%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%BA%D9%81%D8%A7%D8%B1%DB%8C?sectionNumber=2&pageNumber=165&viewType=html ر.ک: همان، ص165]</ref>. | ||
#نامه‌هاى اشخاصى از قبيل آقاخان نورى، رالينسن سفير انگليس، لوى پلى شارژ دافر انگليسى و... به فرخ‌خان | #نامه‌هاى اشخاصى از قبيل آقاخان نورى، رالينسن سفير انگليس، لوى پلى شارژ دافر انگليسى و... به فرخ‌خان امین‌الدوله و نامه‌هاى فرخ‌خان به اشخاص مختلف از جمله برادرش میرزا هاشم‌خان امین خلوت.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/11188/%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%BA%D9%81%D8%A7%D8%B1%DB%8C?sectionNumber=2&pageNumber=227&viewType=html ر.ک: همان، ص227]</ref> | ||
# | #نامه‌هایى از رجال و اشخاص مختلف؛ از جمله میرزا محمد خان اقبال‌الدوله به محمدحسين خان، میرزا عباخان معاون‌الملك، میرزا محمدخان غفارى و...<ref>[https://noorlib.ir/book/view/11188/%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%BA%D9%81%D8%A7%D8%B1%DB%8C?sectionNumber=2&pageNumber=309&viewType=html ر.ک: همان، ص309]</ref> | ||
#:اين اسناد نيز بدون درج تاريخ مى‌باشند. | #:اين اسناد نيز بدون درج تاريخ مى‌باشند. | ||
#نامه‌هاى | #نامه‌هاى میرزا علينقى حكيم‌الممالك كه بيشتر آن‌ها را خطاب به پدرش نوشته است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/11188/%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%BA%D9%81%D8%A7%D8%B1%DB%8C?sectionNumber=2&pageNumber=423&viewType=html ر.ک: همان، ص423]</ref>. | ||
#اسناد دوره بعد از ناصرالدين شاه در مواردى، همچون قرارداد | #اسناد دوره بعد از ناصرالدين شاه در مواردى، همچون قرارداد میان صنيع‌الدوله وزير خزانه و رابينو رئيس كل بانك شاهنشاهى ایران، نمونه گواهينامه تحصيلى دارالفنون در دوره مظفرالدين شاه قاجار، فرمان محمدعلى شاه قاجار به وزير دربار و...<ref>[https://noorlib.ir/book/view/11188/%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%BA%D9%81%D8%A7%D8%B1%DB%8C?sectionNumber=2&pageNumber=489&viewType=html ر.ک: همان، ص489]</ref> | ||
در | در مجموعه‌این اسناد، از حوادث و مسائلى، چون مذاكرات فرخ‌خان با وزير مختار انگليس راجع به بحرين<ref>[https://noorlib.ir/book/view/11188/%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%BA%D9%81%D8%A7%D8%B1%DB%8C?pageNumber=16&viewType=html ر.ک: همان، ص16]</ref>، تحریک انگليسى‌ها در مسقط<ref>[https://noorlib.ir/book/view/11188/%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%BA%D9%81%D8%A7%D8%B1%DB%8C?sectionNumber=2&pageNumber=376&viewType=html ر.ک: همان، ص376]</ref>، تغيير سفير و سياست جديد انگیس<ref>[https://noorlib.ir/book/view/11188/%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%BA%D9%81%D8%A7%D8%B1%DB%8C?sectionNumber=2&pageNumber=636&viewType=html ر.ک: همان، ص636]</ref>، استخدام افسران انگليسى، پذيرايى از حاكم ایرانى هرات، سرحدات عثمانى، مسائل هرات و جدايى از ایران، فعاليت انگیسى‌ها در سيستان، اعزام قشون به ايالات مختلف و سرحدات، فعاليت بابى‌ها، اوضاع ايالات و شهرهاى مختلف، جنگ با تركمن‌ها در سرحدات شمال شرقى، مدارس مظفريه<ref>[https://noorlib.ir/book/view/11188/%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%BA%D9%81%D8%A7%D8%B1%DB%8C?sectionNumber=2&pageNumber=495&viewType=html ر.ک: همان، ص495]</ref> و بسيارى مكاتبات ديگر در باب وجوهات، داد و ستدها، توصيه‌ها، امور جارى دولتى، شخصى و خانوادگى سخن گفته شده كه در نوع خود، تصويرى از فرهنگ زندگى روزمره درباريان و ديوانيان به دست مى‌دهند. | ||
دوم، بعد از معرفى خاندان غفارى و اشاره به برخى از شخصيت‌هاى مهم آن، اسناد به جامانده از دوران قاجار نزد | دوم، بعد از معرفى خاندان غفارى و اشاره به برخى از شخصيت‌هاى مهم آن، اسناد به جامانده از دوران قاجار نزد این خاندان را در پنج بخش زير ارائه كرده است: | ||
اول و دوم، شامل دست‌خطهاى محمدشاه و ناصرالدين شاه | اول و دوم، شامل دست‌خطهاى محمدشاه و ناصرالدين شاه برای این خاندان مى‌باشد. البته دست‌خطهاى ناصرالدين شاه در قالب يادداشت، حكم و دستور، نسبت به محمدشاه بيشتر است؛ به طورى كه از محمدشاه سه دستخط و از ناصرالدين شاه نود و هفت دستخط در این مجموعه گنجانده شده است. | ||
در بيشتر | در بيشتر این اسناد كه بخشى از آن‌ها تاريخ‌دار و بخشى بى‌تاريخ‌اند، دست‌خطهاى ناصرالدين شاه بركنار آن‌ها مشاهده مى‌شود. | ||
سوم، دست‌خطهاى بى‌تاريخ و مستقل ناصرالدين شاه پيرامون امور مختلفى، همچون گمرك و مواجب حرم‌خانه، دزدان اموال مسروقه تجار كاشان، جلب رضايت گلپايگانيه و... مى‌باشد. | سوم، دست‌خطهاى بى‌تاريخ و مستقل ناصرالدين شاه پيرامون امور مختلفى، همچون گمرك و مواجب حرم‌خانه، دزدان اموال مسروقه تجار كاشان، جلب رضايت گلپايگانيه و... مى‌باشد. | ||
چهارم، به نامه‌هاى رجال با دستور شاه بركنار آن‌ها، اختصاص داشته و در پنجم سه عريضه از زنان يا كنيزان شاه در مورد همراه داشتن محرم در سواركارى، سفارش | چهارم، به نامه‌هاى رجال با دستور شاه بركنار آن‌ها، اختصاص داشته و در پنجم سه عريضه از زنان يا كنيزان شاه در مورد همراه داشتن محرم در سواركارى، سفارش برای ديگران و تقاضاى بيشتر شدن مواجب، آورده شده است. | ||
موضوعات | موضوعات این اسناد بيشتر پيرامون دستور پرداخت انعام، خريد لباس فرنگى برای زنان، مراسم و زمان ورود و خروج شاه به حرم، پرداخت مواجب، هزينه‌هاى گمركى، تفويض حكومت نواحى مختلف، سفر شاه به خارج، دستور احضار تفنگداران، و عريضه‌هایى از اشخاص مختلف مى‌باشد. | ||
==وضعيت کتاب== | ==وضعيت کتاب== | ||
سابقه چاپ و انتشار مجموعه اسناد و مدارک تاريخى خاندان غفارى، مربوط است به سال 1344ش كه دانشگاه تهران، نخست کتاب مخزن‌الوقايع در شرح مأموريت سياسى فرخ‌خان امین‌الملك به دربارهاى اروپا در قرن نوزدهم را منتشر كرد و متعاقب آن، پنج جلد از مجموعه اسناد و مدارک فرخ‌خان امین‌الدوله را بين سال‌هاى 1346ش تا 1357ش به چاپ رساند كه پس از انتشار جلد پنجم، جز جلد دوم كه حاوى اطلاعاتى درباره وضع حكومت‌ها و طرز اداره كشورهاى اروپايى در قرن نوزدهم مى‌باشد، کتاب مستقلى به چاپ نرسيده است. | |||
در پایان جلد اول، فهرست‌هاى نام اشخاص و القاب دوره قاجارى، مكان‌ها، ملل، طوايف، ايلات، خاندان‌ها، مذاهب، فرق، حوادث و رخدادها و مطالب جلد اول، به ترتيب حروف الفبا آمده و فهرست نام اشخاص، اصطلاحات، مناصب و مدنيّات، دست‌خطها و عريضه‌ها و مطالب جلد دوم، براساس شماره سند تنظيم شده و در پایان جلد دوم آمده است. | |||
در | پاورقى‌ها به توضيح برخى كلمات و عبارات متن پرداخته است. | ||
در صفحات پایانى، تصوير تعدادى از اسناد، نمايه اسامى افراد، مكان‌ها، طوايف و خاندان‌ها و پس از آن خدمت موضوعى اسناد آمده است. | |||
==پانويس == | |||
<references /> | |||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
| خط ۱۰۹: | خط ۱۰۹: | ||
#سايت: www.ketab.ir. | #سايت: www.ketab.ir. | ||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
| خط ۱۱۵: | خط ۱۱۶: | ||
[[رده: تاریخ]] | [[رده: تاریخ]] | ||
[[رده: تاریخ ایران]] | [[رده: تاریخ ایران]] | ||
[[رده:اردیبهشت (1401)]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۲ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۲۵
| اسناد تاریخی خاندان غفاری | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عمران، علی (گردآورنده)
افشار، ایرج (گردآورنده) غفاری، بهرام (گردآورنده) اصفهانیان، کریم (گردآورنده) |
| ناشر | بنياد موقوفات دکتر محمود افشار |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1385 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-6053-30-0 |
| موضوع | ایران - تاریخ - قرن 13ق. - اسناد و مدارک غفاری (خاندان) - تاریخ - اسناد و مدارک |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | DSR 1310 /الف6الف5 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اسناد تاريخى خاندان غفارى، اثر كريم اصفهانيان، بهرام غفارى و علی‌اصغر عمران، دربردارنده مجموعه‌اى از اسناد دوره قاجار از 1243ق تا 1327ق مى‌باشد كه در خاندان غفارى كاشانى موجود بوده است.
کتاب به زبان فارسی و در سال 1385ش نوشته شده است.
انگیزه تأليف، حفظ اسناد و آثار تاريخى به جاى مانده از گذشتگان بوده است.
آن چه باعث اهمیت کتاب مى‌شود، این است كه این اسناد، داراى اهمیت تاريخى بوده و مى‌تواند برای پژوهشگران عصر قاجار سودمند باشد.
ساختار
کتاب با مقدمه مؤلف[۱]، در بيان سابقه چاپ و انتشار مجموعه اسناد و مدارک تاريخى خاندان غفارى آغاز شده و مطالب در دو جلد و هر جلد در چندين بخش، ارائه گرديده است.
در این مجموعه، چهار صد و بيست و نه سند درج شده كه اكثر آن‌ها درباره اشخاص و رويدادهاى دوران محمدشاه و ناصرالدين شاه قاجار بوده و بسيارى از اسناد نيز دستخط سلاطين ياد شده است.
اگر چه این اسناد در خاندان غفارى نگهدارى مى‌شوند؛ اما این بدان معنى نيست كه اسناد درباره اعضاى خاندان مذكور يا اسناد خانوادگى باشد، بلكه چون فرخ خان امین‌الدوله در مصدر بسيارى از امور به ويژه در ارتباط با معاهده پاريس و حكومت ايالات مختلف بوده، بسيارى از این اسناد، گوشه‌هایى از تاريخ دوره قاجار را دربردارند.
افراد ديگر این خاندان كه اسناد آن‌ها در این مجموعه فراهم آمده، عبارتند از: میرزاهاشم خان امین خلوت (امین‌الدوله بعدى) میرزاابراهیم خان معاون‌الدوله میرزامحمدخان اقبال‌الدوله میرزامهدى خان وزير همايون و غلامحسين خان امین خلوت.
اسنادى كه در کتاب چاپ شده، بسيار خواندنى و جالب بوده و از تنوع مطلب برخوردار است و اوضاع سياسى، اجتماعى و اقتصادى آن دوره را نشان مى‌دهد.
عكس‌هایى از اعضاى خاندان غفارى در ابتدا و انتهاى کتاب به چاپ رسيده است.
در بخش پایانى نيز تصاوير دست‌خطها، ضمیمه شده است.
گزارش محتوا
جلد اول، ابتدا به معرفى خاندان غفارى كاشانى پرداخته است. این خاندان؛ از جمله خاندان‌هایى بودند كه چندين نفر از آن‌ها جزء رجال معتبر، مؤثر و صاحب نام در دوران قاجار به شمار مى‌رفتند. حتى چند تن از آنان، در دربار ناصرالدين شاه، نخست متصدى امور خلوت، انشاء، رياست و تفنگ‌دارى بوده و بعدها به مقامات مهم مملكتى رسيدند.
برجسته‌ترين فرد این خاندان، فرخ خان امین‌الدوله (1230- 1288ق) بود كه به دربار فتحعلى شاه قاجار راه يافته و سوابقى چون حكمرانى طبرستان، گیلان و كاشان، سفارت اروپا برای رفع اختلاف انگليس و ایران بر سر هرات، امضاى معاهده پاريس از طرف ناصرالدين شاه، حكومت كاشان، اصفهان و فارس و رياست گمرك‌خانه‌ها و وزارت دربار در كارنامه اوست[۲].
اين جلد، در هشت بخش زير ارائه گرديده است:
- اسناد دوره سلطنت محمدشاه [۳]شامل:
- - نامه‌هایى از محمّد میرزا به منوچهر خان معتمدالدوله، حاجى میرزا آقاسى به فرخ خان و میرزا آقا از اصفهان.
- - فرمان‌هاى محمد شاه به میرزا آقا، منوچهر خان معتمدالدوله و دستور حاجى میرزا آقاسى صدراعظم محمّد شاه درباره یکى از قنات كاشان و تعمیر بندعبّاسى.
- - عريضه‌هایى از: فرخ خان به حاج میرزا آقاسى، شاهرخ میرزا از سرداران افغان، شاه‌پسند بلوچ و محمد صالح كردبچه به محمد شاه قاجار.
- اسناد و مدارک دوره سلطنت ناصرالدين شاه[۴] كه شامل تعداى قبض رسيد، وجه به دستخط ناصرالدين شاه، فرمان‌هاى او به فرخ خان امین الملك پيرامون امور مملكتى؛ از جمله: تأكيد در منعقد كردن قرارداد با انگلستان و جلوگیرى از جنگ با آن‌ها، موافقت با تخليه هرات و... مى‌شود.
- اين اسناد تاريخ‌دار بوده و بدين جهت از داراى ارزش تاريخى ويژه‌اى مى‌باشند.
- دست‌خطهاى ناصرالدين شاه قاجار به فرخ‌خان امین‌الدوله پيرامون مسائلى از قبيل دستور پختن پنجاه خروار نان از غلّه‌هاى شاهى و توزيع بين فقراى زنجان، نگرانى شاه از سياست جديد انگلستان با تغيير سفير، درباره میرزا كمال پيشكار كاشان و...[۵]
- عريضه‌هاى رجال و اشخاص مختلف به ناصرالدين شاه قاجار از جمله اردشير میرزا حاكم آذربايجان راجع به استقبال از فرخ خان امین‌الملك در موقع مراجعت از مأموريت اروپا، اسدالله پسر صنيع‌الملك در مورد افزايش مواجب، مخبرالدوله راجع به منافع تلگراف و....
- اين عريضه‌ها در پاره‌اى از موارد پاسخ داده شده و همه آن‌ها بدون تاريخ مى‌باشند[۶].
- نامه‌هاى اشخاصى از قبيل آقاخان نورى، رالينسن سفير انگليس، لوى پلى شارژ دافر انگليسى و... به فرخ‌خان امین‌الدوله و نامه‌هاى فرخ‌خان به اشخاص مختلف از جمله برادرش میرزا هاشم‌خان امین خلوت.[۷]
- نامه‌هایى از رجال و اشخاص مختلف؛ از جمله میرزا محمد خان اقبال‌الدوله به محمدحسين خان، میرزا عباخان معاون‌الملك، میرزا محمدخان غفارى و...[۸]
- اين اسناد نيز بدون درج تاريخ مى‌باشند.
- نامه‌هاى میرزا علينقى حكيم‌الممالك كه بيشتر آن‌ها را خطاب به پدرش نوشته است[۹].
- اسناد دوره بعد از ناصرالدين شاه در مواردى، همچون قرارداد میان صنيع‌الدوله وزير خزانه و رابينو رئيس كل بانك شاهنشاهى ایران، نمونه گواهينامه تحصيلى دارالفنون در دوره مظفرالدين شاه قاجار، فرمان محمدعلى شاه قاجار به وزير دربار و...[۱۰]
در مجموعه‌این اسناد، از حوادث و مسائلى، چون مذاكرات فرخ‌خان با وزير مختار انگليس راجع به بحرين[۱۱]، تحریک انگليسى‌ها در مسقط[۱۲]، تغيير سفير و سياست جديد انگیس[۱۳]، استخدام افسران انگليسى، پذيرايى از حاكم ایرانى هرات، سرحدات عثمانى، مسائل هرات و جدايى از ایران، فعاليت انگیسى‌ها در سيستان، اعزام قشون به ايالات مختلف و سرحدات، فعاليت بابى‌ها، اوضاع ايالات و شهرهاى مختلف، جنگ با تركمن‌ها در سرحدات شمال شرقى، مدارس مظفريه[۱۴] و بسيارى مكاتبات ديگر در باب وجوهات، داد و ستدها، توصيه‌ها، امور جارى دولتى، شخصى و خانوادگى سخن گفته شده كه در نوع خود، تصويرى از فرهنگ زندگى روزمره درباريان و ديوانيان به دست مى‌دهند.
دوم، بعد از معرفى خاندان غفارى و اشاره به برخى از شخصيت‌هاى مهم آن، اسناد به جامانده از دوران قاجار نزد این خاندان را در پنج بخش زير ارائه كرده است:
اول و دوم، شامل دست‌خطهاى محمدشاه و ناصرالدين شاه برای این خاندان مى‌باشد. البته دست‌خطهاى ناصرالدين شاه در قالب يادداشت، حكم و دستور، نسبت به محمدشاه بيشتر است؛ به طورى كه از محمدشاه سه دستخط و از ناصرالدين شاه نود و هفت دستخط در این مجموعه گنجانده شده است.
در بيشتر این اسناد كه بخشى از آن‌ها تاريخ‌دار و بخشى بى‌تاريخ‌اند، دست‌خطهاى ناصرالدين شاه بركنار آن‌ها مشاهده مى‌شود.
سوم، دست‌خطهاى بى‌تاريخ و مستقل ناصرالدين شاه پيرامون امور مختلفى، همچون گمرك و مواجب حرم‌خانه، دزدان اموال مسروقه تجار كاشان، جلب رضايت گلپايگانيه و... مى‌باشد.
چهارم، به نامه‌هاى رجال با دستور شاه بركنار آن‌ها، اختصاص داشته و در پنجم سه عريضه از زنان يا كنيزان شاه در مورد همراه داشتن محرم در سواركارى، سفارش برای ديگران و تقاضاى بيشتر شدن مواجب، آورده شده است.
موضوعات این اسناد بيشتر پيرامون دستور پرداخت انعام، خريد لباس فرنگى برای زنان، مراسم و زمان ورود و خروج شاه به حرم، پرداخت مواجب، هزينه‌هاى گمركى، تفويض حكومت نواحى مختلف، سفر شاه به خارج، دستور احضار تفنگداران، و عريضه‌هایى از اشخاص مختلف مى‌باشد.
وضعيت کتاب
سابقه چاپ و انتشار مجموعه اسناد و مدارک تاريخى خاندان غفارى، مربوط است به سال 1344ش كه دانشگاه تهران، نخست کتاب مخزن‌الوقايع در شرح مأموريت سياسى فرخ‌خان امین‌الملك به دربارهاى اروپا در قرن نوزدهم را منتشر كرد و متعاقب آن، پنج جلد از مجموعه اسناد و مدارک فرخ‌خان امین‌الدوله را بين سال‌هاى 1346ش تا 1357ش به چاپ رساند كه پس از انتشار جلد پنجم، جز جلد دوم كه حاوى اطلاعاتى درباره وضع حكومت‌ها و طرز اداره كشورهاى اروپايى در قرن نوزدهم مى‌باشد، کتاب مستقلى به چاپ نرسيده است.
در پایان جلد اول، فهرست‌هاى نام اشخاص و القاب دوره قاجارى، مكان‌ها، ملل، طوايف، ايلات، خاندان‌ها، مذاهب، فرق، حوادث و رخدادها و مطالب جلد اول، به ترتيب حروف الفبا آمده و فهرست نام اشخاص، اصطلاحات، مناصب و مدنيّات، دست‌خطها و عريضه‌ها و مطالب جلد دوم، براساس شماره سند تنظيم شده و در پایان جلد دوم آمده است.
پاورقى‌ها به توضيح برخى كلمات و عبارات متن پرداخته است.
در صفحات پایانى، تصوير تعدادى از اسناد، نمايه اسامى افراد، مكان‌ها، طوايف و خاندان‌ها و پس از آن خدمت موضوعى اسناد آمده است.
پانويس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- سايت: www.ketab.ir.