اثر آفرینان: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - ' {{جعبه اطلاعات کتاب' به '{{جعبه اطلاعات کتاب') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'زندگینامه' به 'زندگینامه') |
||
| (۴۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
| تصویر =NUR11581J1.jpg | | تصویر =NUR11581J1.jpg | ||
| عنوان =اثر آفرینان | | عنوان =اثر آفرینان | ||
| عنوان‌های دیگر = | | عنوان‌های دیگر =زندگینامه نام آوران فرهنگی ایران از آغاز تا سال 1300ش | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[محدث زاده، حسین]] (تدوین) | [[محدث زاده، حسین]] (تدوین) | ||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
[[عباسی، حبیب‌الله]] (تدوین) | [[عباسی، حبیب‌الله]] (تدوین) | ||
[[نصیری، محمدرضا]] ( | [[نصیری، محمدرضا]] (نویسنده) | ||
| زبان =فارسی | | زبان =فارسی | ||
| کد کنگره =CT 1884 /ن6الف2 | | کد کنگره =CT 1884 /ن6الف2 | ||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
انجمن آثار و مفاخر فرهنگی | انجمن آثار و مفاخر فرهنگی | ||
| مکان نشر =تهران - ایران | | مکان نشر =تهران - ایران | ||
| سال نشر = 1384 | | سال نشر = 1384 ش | ||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE11581AUTOMATIONCODE | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE11581AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ =2 | | چاپ =2 | ||
| تعداد جلد =6 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =11581 | |||
| کتابخوان همراه نور =11581 | |||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}}'''اثرآفرينان'''، زير نظر [[نصیری، محمدرضا|محمدرضا نصيرى]]، دربردارنده زندگى‌نامه كوتاه و آثار | }} | ||
'''اثرآفرينان'''، زير نظر [[نصیری، محمدرضا|محمدرضا نصيرى]]، دربردارنده زندگى‌نامه كوتاه و آثار نویسندگان، شاعران و به‌طور كلى، مشاهير علمى و فرهنگى ایران، از آغاز تا سال 1300ش است كه به زبان فارسی و در دوران معاصر نوشته شده است. | |||
طرح دانشنامه مذكور را - كه در حقيقت بايد دايرةالمعارف رجال علمى و فرهنگى | طرح دانشنامه مذكور را - كه در حقيقت بايد دايرةالمعارف رجال علمى و فرهنگى ایران دانست - نخست دكتر [[نوایی، عبدالحسین|عبدالحسين نوايى]] در سال 1372ش، به انجمن آثار و مفاخر فرهنگى ارائه داد و در آغاز خود مسئولیت انجام آن را عهده‌دار گرديد و پژوهشگرانى را به خدمت گرفت، اما مجال انجام و اتمام آن را پيدا نكرد و از آن پس دو تن از محققان - حسین محدث‌زاده و حبيب‌الله عباسى - طرح مذكور را زير نظر دكتر كمال حاج سيدجوادى ادامه دادند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/35417/210 آل داود، سيد على، 1378، ص210]</ref> | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب با دو مقدمه از سيد كمال حاج سيدجوادى و حسین محدث‌زاده و حبيب‌الله عباسى آغاز و مدخل‌ها، بر اساس ترتيب حروف الفبا، در شش جلد، تنظيم شده است. | |||
کتاب بر مبناى آثار و منابع متعدد فارسی و عربى تأليف شده است و تنها در دو مجلد اول، جمعا 163 منبع فارسی اعم از كتب تحقيقى، تذكره‌ها، دواوین شعرا و كتب علمى مورد مراجعه مؤلفان قرار گرفته و افزون بر آنها، از 95 مأخذ عربى و 31 دايرةالمعارف استفاده شده است. در مقدمه‌هاى این دو مجلد، منابع هم به ترتيب نام کتاب‌ها و هم به ترتيب نام نویسندگان معرفى شده‌اند و شايد این تكرار به‌صورت مذكور ضرورى نبوده است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/35417/211 همان، ص211]</ref> | |||
کتاب بر مبناى آثار و منابع متعدد | |||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
در مقدمات، به شيوه تدوین کتاب و خصوصيات آن، اشاره شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/7577/1/16 مقدمه، ج1، صیک - شانزده]</ref> | |||
در نگارش این مجموعه نكات و دقايقى چند مورد توجه بوده است: | |||
#اين اثر، دربرگیرنده شرح احوال و آثار نام‌آوران فرهنگ ایرانى است كه از آغاز تاريخ این ديار تا متولدين سال 1300 به منصه ظهور رسيده و در عرصه‌هاى فرهنگى اعم از دين، ادب، هنر، علوم و... اثرآفرين بوده‌اند. از اساتيد گرفته تا محدثان، راویان، نقاشان، آهنگ‌سازان، معماران، شاعران، هركه را نامى برای خود آورده در این مجموعه نام و ياد و اثرشان آمده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/7577/1/10 ر.ک: مقدمه، ج1، ده]</ref> | |||
#اعلام و شخصيت‌هاى این کتاب، ایرانى و يا داراى تبار ایرانى و نژاد ایرانى‌اند، هرچند كه ممكن است برخى از آنان به خارج رفته و در خارج از ایران زيسته و يا فرزندان آنان كه اصلا به زيارت این خاک نيامده، اما خون ایرانى داشته‌اند.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/7577/1/10 همان]</ref> | |||
#آن دسته از غير ایرانیانى كه به ایران سفر كرده و در این ديار رحل اقامت افكنده و جذب فرهنگ این مرز و بوم شده‌اند و به سهم خود در اعتلاى تمدن و فرهنگ ایران كوشيده و در زنجيره فرهنگ ایران‌زمین، حلقه واسطى بشمار رفته، ایرانى به حساب آمده‌اند و به معرفى احوال و آثارشان مبادرت شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/7577/1/10 همان]</ref> | |||
#حدود و ثغور ایران در ادوار مختلف برابر نقشه سياسى هر دوره تاريخى سياسى است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/7577/1/10 همان]</ref> | |||
#اين اثر، | #القابى همچون آيت‌الله حجت‌الاسلام، استاد، دكتر، مهندس و... از عناوین و مداخل حذف شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/7577/1/10 همان]</ref> | ||
#اعلام و شخصيت‌هاى | #چون مدار كار بر ايجاز و به‌دور از هرگونه اطناب بوده است، از نقل اقوال مختلف و ديدگاه‌هاى متفاوت در جنبه‌هاى مختلف زندگى هر فرد امتناع شده و قول صواب‌تر از میان اقوال ديگر، برگزيده و از بقيه، چشم‌پوشى شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/7577/1/10 همان]</ref> | ||
#آن دسته از غير | #در این مجموعه، سعى شده است كه از مدح و ذم نابجا و حتى بجا، تا آنجا كه میسر است، پرهيز شود و گاه به نقل قول در این باب، بسنده شده است. البته اصل «اذكروا موتاكم بالخير» هيچ‌گاه از نظر دور نشده و مطالب افترايى و افتراقى، به خواننده پى‌گیر، در منابع و مآخذ مذكور در ذيل هر مدخل، احاله شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/7577/1/10 همان، ده - يازده]</ref> | ||
#حدود و ثغور | #چون زيرنویس در این مجموعه در نظر گرفته نشده، موارد اختلافى در سال تولد و وفات و يا نام کتاب تا سرحد امكان، در متن ذكر شده و با علامت «/» يا «يا» اختلاف، نشان داده شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/7577/1/11 همان، يازده]</ref> | ||
#القابى همچون آيت‌الله حجت‌الاسلام، استاد، دكتر، مهندس و... از | #در تهيه و تنظيم جلد اول، از حدود 500 منبع و مأخذ استفاده شده كه مشخصات این منابع در قسمت فهرست منابع و مآخذ، به‌طور كامل آورده شده است. از آنجا كه احتمال گسترش این منابع در مجلدات بعدى بوده است، لذا در آغاز هریک از مجلدات بعدى نيز مشخصات کتاب‌هایى كه در آن مجلد مورد استناد و استفاده قرار خواهد گرفت، ذكر شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/7577/1/11 همان]</ref> | ||
#چون مدار كار بر ايجاز و به‌دور از هرگونه اطناب بوده است، از نقل اقوال مختلف و ديدگاه‌هاى متفاوت در جنبه‌هاى مختلف زندگى هر فرد امتناع شده و قول صواب‌تر از | #هرچند مداخل کتاب بر اساس كهن‌ترين منبع و نزدیک ترين مآخذ به عصر حيات صاحب عنوان نوشته شده، لیکن در ذيل هر مدخل، شمارى از منابع و مآخذ جديد نيز آورده شده تا برای كليه مخاطبان این اثر، از هر قشرى و طبقه‌اى، مفيد باشد. تنوع منابع و مآخذ در ذيل هر مدخل، این امكان را فراهم كرده است تا هر خواننده‌اى، فراخور خویش تفصيل مطالب را در صفحات ذكرشده منبع در دسترسش، پى گیرد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/7577/1/11 همان]</ref> | ||
#در | #منابع و مآخذ ذيل هر مدخل، به ترتيب حروف الفبا تنظيم و شماره جلد و صفحه هر منبع ذكر شده و در دقت و صحت آن، كوشش بسيار شده است. توجه همه‌جانبه به این مهم به چند جهت، از جمله جلوگیرى از اتلاف وقت و سهولت پى‌گیرى و همچنين اطلاع اجمالى از حجم پرداختن ديگران به شخصيت مورد نظر، صورت گرفته است. | ||
#چون | |||
#در تهيه و تنظيم جلد اول، از حدود 500 منبع و مأخذ استفاده شده كه مشخصات | |||
#هرچند مداخل کتاب بر اساس كهن‌ترين منبع و | |||
#منابع و مآخذ ذيل هر مدخل، به ترتيب حروف الفبا تنظيم و شماره جلد و صفحه هر منبع ذكر شده و در دقت و صحت آن، كوشش بسيار شده است. توجه همه‌جانبه به | |||
#در ترتيب الفبايى مداخل، «ال» به حساب نيامده است. | #در ترتيب الفبايى مداخل، «ال» به حساب نيامده است. | ||
#رسم الخط به‌كارگرفته‌شده در | #رسم الخط به‌كارگرفته‌شده در این مجموعه، عمدتاً مبتنى بر شيوه‌نامه نشر دانشگاهى بوده است. | ||
#قرار گرفتن شخصيت‌هاى مختلف، | #قرار گرفتن شخصيت‌هاى مختلف، عناوین متفاوت فرهنگى، علمى و هنرى در كنار یکديگر، نمايانگر فرهنگ چندبعدى و چندصدايى ایران‌زمین، به‌ویژه بعد از رواج اسلام است. | ||
#هرچند كه در | #هرچند كه در این اثر، به دلايلى، استقصاى تام و تمام صورت نگرفته، اما بااين‌همه، این اثر برای دانش‌پژوهان، كارساز و راهگشاست.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/7577/1/11 همان]</ref> | ||
در | در این اثر هر مدخل از سه بخش كلى تشكيل شده است: | ||
بخش اول: تعيين سرشناسه‌ها: اسم اشهر در تعيين سرشناسه‌ها ملاك اصلى بوده است و اگر شخصى داراى چندين شهرت بوده، شرح حال او به تصديق چندين منبع متقدم در ذيل نام اشهرش آمده و شهرت‌هاى ديگر وى در جاى خود ذكر شده و به قسمت نوشته‌شده، ارجاع داده شده است. اسم اشهر در مورد عالمان دينى، | بخش اول: تعيين سرشناسه‌ها: اسم اشهر در تعيين سرشناسه‌ها ملاك اصلى بوده است و اگر شخصى داراى چندين شهرت بوده، شرح حال او به تصديق چندين منبع متقدم در ذيل نام اشهرش آمده و شهرت‌هاى ديگر وى در جاى خود ذكر شده و به قسمت نوشته‌شده، ارجاع داده شده است. اسم اشهر در مورد عالمان دينى، عمدتاً مبتنى بر كنيه و گاه لقب و همچنين نسبت شهر بوده است. در مورد شاعران، اسم اشهر اغلب مبتنى بر تخلص بوده و در مورد هنرمندان اسم اشهر همان اسمى است كه در رقمشان آمده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/7577/1/12 همان، دوازده]</ref> | ||
بخش دوم: عنوان فرهنگى و متن مدخل: در | بخش دوم: عنوان فرهنگى و متن مدخل: در این مجموعه، به‌هيچ‌وجه عنوان سياسى و مشغله كارى فرد، مورد نظر نبوده و تنها به مشخصات فرهنگى، علمى و ادبى صاحب عنوان توجه شده است. متن هر مدخل، سايه متن زندگى هر فرد است و از تولد آغاز و به مرگ و محل دفن او ختم مى‌شود و چون آثار، تنها چيزى است كه بعد از مرگ باقى مى‌ماند، در انتهاى مدخل آورده شده است. اسامى آثار بازشناسى از یکديگر در داخل گیومه «» قرار داده شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/7577/1/12 همان]</ref> | ||
بخش سوم: منابع و مآخذ: در | بخش سوم: منابع و مآخذ: در این بخش، منابع و مآخذ به ترتيب حروف الفبائى و با ذكر مجلد و شماره صفحه ذكر شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/7577/1/12 همان]</ref> | ||
ترتيب اجزاء ساختمان | ترتيب اجزاء ساختمان یک مدخل، به قرار زير مى‌باشد: | ||
#اسم اشهر/لقب/كنيه/اسم/اسم پدر و شهرت او/ اسم جد و شهرت او. | #اسم اشهر/لقب/كنيه/اسم/اسم پدر و شهرت او/ اسم جد و شهرت او. | ||
#سال تولد - سال وفات (ذكر اختلافات مراجع در | #سال تولد - سال وفات (ذكر اختلافات مراجع در زمینه تاريخ ولادت و وفات). | ||
#شهرت علمى، فرهنگى. | #شهرت علمى، فرهنگى. | ||
#دين و مذهب. | #دين و مذهب. | ||
| خط ۸۴: | خط ۸۱: | ||
#نكته‌ها و خصايص برجسته زندگى وى. | #نكته‌ها و خصايص برجسته زندگى وى. | ||
#محل وفات، مقبره/مزار. | #محل وفات، مقبره/مزار. | ||
#آثار (علمى، فرهنگى، هنرى و...).<ref>ر.ک: همان، | #آثار (علمى، فرهنگى، هنرى و...).<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/7577/1/13 ر.ک: همان، سيزده]</ref> | ||
در | در پایان تذكر این نكته ضرورى است كه باآنكه در مقدمه و پشت جلد ذكر شده است كه کتاب را به سال 1300ش محدود كرده‌اند، لیکن احوال كسانى در آن ديده مى‌شود كه زاده سال‌هاى پس از 1300ش هستند. اختصارات کتاب هم به‌گونه‌اى انتخاب شده‌اند كه گاه منظور از آنها به‌آسانى امكان‌پذير نيست؛ مثلاًاز «س» هم سال و هم «سده» مراد شده است. حرف «ش» هم برای «شمسى» و هم برای «شماره» منظور گرديده است. منابع مورد استفاده مؤلفان، اكثرا مقبول و درجه اوّل هستند، اما گاه آثار ضعيف هم در میان مآخذ ديده مى‌شوند كه بهتر بود از آنها صرف نظر می‌كردند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/35417/211 آل داود، سيد على، 1378، ص211]</ref> | ||
==وضعيت کتاب== | ==وضعيت کتاب== | ||
| خط ۹۳: | خط ۹۰: | ||
فهرست منابع و مآخذ هر جلد در ابتداى همان جلد و فهرست مداخل مجموعه، در انتهاى جلد ششم آمده است. | فهرست منابع و مآخذ هر جلد در ابتداى همان جلد و فهرست مداخل مجموعه، در انتهاى جلد ششم آمده است. | ||
== | ==پانویس== | ||
<references /> | <references/> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
#مقدمه و متن کتاب. | |||
#[[:noormags:659428|آل داود، سيد على، «فرهنگنامه دانشوران ایران»، پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله: نامه پارسى، شماره 13، تابستان 1378 (3 صفحه، از 209 تا 211)]]. | |||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | |||
[[رده:علوم کمکی تاریخ]] | |||
[[رده: | [[رده:سرگذشت‌نامه‌ها]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۵ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۰۰
| اثر آفرینان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | محدث زاده، حسین (تدوین)
احمدیان، مینا (ویراستار) عباسی، حبیب‌الله (تدوین) نصیری، محمدرضا (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | زندگینامه نام آوران فرهنگی ایران از آغاز تا سال 1300ش |
| ناشر | انجمن آثار و مفاخر فرهنگی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1384 ش |
| چاپ | 2 |
| موضوع | ایران - سرگذشت‌نامه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 6 |
| کد کنگره | CT 1884 /ن6الف2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اثرآفرينان، زير نظر محمدرضا نصيرى، دربردارنده زندگى‌نامه كوتاه و آثار نویسندگان، شاعران و به‌طور كلى، مشاهير علمى و فرهنگى ایران، از آغاز تا سال 1300ش است كه به زبان فارسی و در دوران معاصر نوشته شده است.
طرح دانشنامه مذكور را - كه در حقيقت بايد دايرةالمعارف رجال علمى و فرهنگى ایران دانست - نخست دكتر عبدالحسين نوايى در سال 1372ش، به انجمن آثار و مفاخر فرهنگى ارائه داد و در آغاز خود مسئولیت انجام آن را عهده‌دار گرديد و پژوهشگرانى را به خدمت گرفت، اما مجال انجام و اتمام آن را پيدا نكرد و از آن پس دو تن از محققان - حسین محدث‌زاده و حبيب‌الله عباسى - طرح مذكور را زير نظر دكتر كمال حاج سيدجوادى ادامه دادند.[۱]
ساختار
کتاب با دو مقدمه از سيد كمال حاج سيدجوادى و حسین محدث‌زاده و حبيب‌الله عباسى آغاز و مدخل‌ها، بر اساس ترتيب حروف الفبا، در شش جلد، تنظيم شده است.
کتاب بر مبناى آثار و منابع متعدد فارسی و عربى تأليف شده است و تنها در دو مجلد اول، جمعا 163 منبع فارسی اعم از كتب تحقيقى، تذكره‌ها، دواوین شعرا و كتب علمى مورد مراجعه مؤلفان قرار گرفته و افزون بر آنها، از 95 مأخذ عربى و 31 دايرةالمعارف استفاده شده است. در مقدمه‌هاى این دو مجلد، منابع هم به ترتيب نام کتاب‌ها و هم به ترتيب نام نویسندگان معرفى شده‌اند و شايد این تكرار به‌صورت مذكور ضرورى نبوده است.[۲]
گزارش محتوا
در مقدمات، به شيوه تدوین کتاب و خصوصيات آن، اشاره شده است.[۳]
در نگارش این مجموعه نكات و دقايقى چند مورد توجه بوده است:
- اين اثر، دربرگیرنده شرح احوال و آثار نام‌آوران فرهنگ ایرانى است كه از آغاز تاريخ این ديار تا متولدين سال 1300 به منصه ظهور رسيده و در عرصه‌هاى فرهنگى اعم از دين، ادب، هنر، علوم و... اثرآفرين بوده‌اند. از اساتيد گرفته تا محدثان، راویان، نقاشان، آهنگ‌سازان، معماران، شاعران، هركه را نامى برای خود آورده در این مجموعه نام و ياد و اثرشان آمده است.[۴]
- اعلام و شخصيت‌هاى این کتاب، ایرانى و يا داراى تبار ایرانى و نژاد ایرانى‌اند، هرچند كه ممكن است برخى از آنان به خارج رفته و در خارج از ایران زيسته و يا فرزندان آنان كه اصلا به زيارت این خاک نيامده، اما خون ایرانى داشته‌اند.[۵]
- آن دسته از غير ایرانیانى كه به ایران سفر كرده و در این ديار رحل اقامت افكنده و جذب فرهنگ این مرز و بوم شده‌اند و به سهم خود در اعتلاى تمدن و فرهنگ ایران كوشيده و در زنجيره فرهنگ ایران‌زمین، حلقه واسطى بشمار رفته، ایرانى به حساب آمده‌اند و به معرفى احوال و آثارشان مبادرت شده است.[۶]
- حدود و ثغور ایران در ادوار مختلف برابر نقشه سياسى هر دوره تاريخى سياسى است.[۷]
- القابى همچون آيت‌الله حجت‌الاسلام، استاد، دكتر، مهندس و... از عناوین و مداخل حذف شده است.[۸]
- چون مدار كار بر ايجاز و به‌دور از هرگونه اطناب بوده است، از نقل اقوال مختلف و ديدگاه‌هاى متفاوت در جنبه‌هاى مختلف زندگى هر فرد امتناع شده و قول صواب‌تر از میان اقوال ديگر، برگزيده و از بقيه، چشم‌پوشى شده است.[۹]
- در این مجموعه، سعى شده است كه از مدح و ذم نابجا و حتى بجا، تا آنجا كه میسر است، پرهيز شود و گاه به نقل قول در این باب، بسنده شده است. البته اصل «اذكروا موتاكم بالخير» هيچ‌گاه از نظر دور نشده و مطالب افترايى و افتراقى، به خواننده پى‌گیر، در منابع و مآخذ مذكور در ذيل هر مدخل، احاله شده است.[۱۰]
- چون زيرنویس در این مجموعه در نظر گرفته نشده، موارد اختلافى در سال تولد و وفات و يا نام کتاب تا سرحد امكان، در متن ذكر شده و با علامت «/» يا «يا» اختلاف، نشان داده شده است.[۱۱]
- در تهيه و تنظيم جلد اول، از حدود 500 منبع و مأخذ استفاده شده كه مشخصات این منابع در قسمت فهرست منابع و مآخذ، به‌طور كامل آورده شده است. از آنجا كه احتمال گسترش این منابع در مجلدات بعدى بوده است، لذا در آغاز هریک از مجلدات بعدى نيز مشخصات کتاب‌هایى كه در آن مجلد مورد استناد و استفاده قرار خواهد گرفت، ذكر شده است.[۱۲]
- هرچند مداخل کتاب بر اساس كهن‌ترين منبع و نزدیک ترين مآخذ به عصر حيات صاحب عنوان نوشته شده، لیکن در ذيل هر مدخل، شمارى از منابع و مآخذ جديد نيز آورده شده تا برای كليه مخاطبان این اثر، از هر قشرى و طبقه‌اى، مفيد باشد. تنوع منابع و مآخذ در ذيل هر مدخل، این امكان را فراهم كرده است تا هر خواننده‌اى، فراخور خویش تفصيل مطالب را در صفحات ذكرشده منبع در دسترسش، پى گیرد.[۱۳]
- منابع و مآخذ ذيل هر مدخل، به ترتيب حروف الفبا تنظيم و شماره جلد و صفحه هر منبع ذكر شده و در دقت و صحت آن، كوشش بسيار شده است. توجه همه‌جانبه به این مهم به چند جهت، از جمله جلوگیرى از اتلاف وقت و سهولت پى‌گیرى و همچنين اطلاع اجمالى از حجم پرداختن ديگران به شخصيت مورد نظر، صورت گرفته است.
- در ترتيب الفبايى مداخل، «ال» به حساب نيامده است.
- رسم الخط به‌كارگرفته‌شده در این مجموعه، عمدتاً مبتنى بر شيوه‌نامه نشر دانشگاهى بوده است.
- قرار گرفتن شخصيت‌هاى مختلف، عناوین متفاوت فرهنگى، علمى و هنرى در كنار یکديگر، نمايانگر فرهنگ چندبعدى و چندصدايى ایران‌زمین، به‌ویژه بعد از رواج اسلام است.
- هرچند كه در این اثر، به دلايلى، استقصاى تام و تمام صورت نگرفته، اما بااين‌همه، این اثر برای دانش‌پژوهان، كارساز و راهگشاست.[۱۴]
در این اثر هر مدخل از سه بخش كلى تشكيل شده است:
بخش اول: تعيين سرشناسه‌ها: اسم اشهر در تعيين سرشناسه‌ها ملاك اصلى بوده است و اگر شخصى داراى چندين شهرت بوده، شرح حال او به تصديق چندين منبع متقدم در ذيل نام اشهرش آمده و شهرت‌هاى ديگر وى در جاى خود ذكر شده و به قسمت نوشته‌شده، ارجاع داده شده است. اسم اشهر در مورد عالمان دينى، عمدتاً مبتنى بر كنيه و گاه لقب و همچنين نسبت شهر بوده است. در مورد شاعران، اسم اشهر اغلب مبتنى بر تخلص بوده و در مورد هنرمندان اسم اشهر همان اسمى است كه در رقمشان آمده است.[۱۵]
بخش دوم: عنوان فرهنگى و متن مدخل: در این مجموعه، به‌هيچ‌وجه عنوان سياسى و مشغله كارى فرد، مورد نظر نبوده و تنها به مشخصات فرهنگى، علمى و ادبى صاحب عنوان توجه شده است. متن هر مدخل، سايه متن زندگى هر فرد است و از تولد آغاز و به مرگ و محل دفن او ختم مى‌شود و چون آثار، تنها چيزى است كه بعد از مرگ باقى مى‌ماند، در انتهاى مدخل آورده شده است. اسامى آثار بازشناسى از یکديگر در داخل گیومه «» قرار داده شده است.[۱۶]
بخش سوم: منابع و مآخذ: در این بخش، منابع و مآخذ به ترتيب حروف الفبائى و با ذكر مجلد و شماره صفحه ذكر شده است.[۱۷]
ترتيب اجزاء ساختمان یک مدخل، به قرار زير مى‌باشد:
- اسم اشهر/لقب/كنيه/اسم/اسم پدر و شهرت او/ اسم جد و شهرت او.
- سال تولد - سال وفات (ذكر اختلافات مراجع در زمینه تاريخ ولادت و وفات).
- شهرت علمى، فرهنگى.
- دين و مذهب.
- معروف به.
- محل تولد و نشو نما.
- محل تحصيلات و اساتيد.
- معاصرين (امرا، شعرا، علما و...).
- سفرهاى مرتبط با شخصيت فرهنگى صاحب عنوان.
- مشاغل مرتبط با شخصيت فرهنگى صاحب عنوان.
- شاگردان.
- نكته‌ها و خصايص برجسته زندگى وى.
- محل وفات، مقبره/مزار.
- آثار (علمى، فرهنگى، هنرى و...).[۱۸]
در پایان تذكر این نكته ضرورى است كه باآنكه در مقدمه و پشت جلد ذكر شده است كه کتاب را به سال 1300ش محدود كرده‌اند، لیکن احوال كسانى در آن ديده مى‌شود كه زاده سال‌هاى پس از 1300ش هستند. اختصارات کتاب هم به‌گونه‌اى انتخاب شده‌اند كه گاه منظور از آنها به‌آسانى امكان‌پذير نيست؛ مثلاًاز «س» هم سال و هم «سده» مراد شده است. حرف «ش» هم برای «شمسى» و هم برای «شماره» منظور گرديده است. منابع مورد استفاده مؤلفان، اكثرا مقبول و درجه اوّل هستند، اما گاه آثار ضعيف هم در میان مآخذ ديده مى‌شوند كه بهتر بود از آنها صرف نظر می‌كردند.[۱۹]
وضعيت کتاب
فهرست منابع و مآخذ هر جلد در ابتداى همان جلد و فهرست مداخل مجموعه، در انتهاى جلد ششم آمده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- آل داود، سيد على، «فرهنگنامه دانشوران ایران»، پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله: نامه پارسى، شماره 13، تابستان 1378 (3 صفحه، از 209 تا 211).