إعراب القراءات السبع و عللها: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - ' ==' به '==')
    جز (جایگزینی متن - '↵↵|' به ' |')
     
    (۳۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    | تصویر =NUR11070J1.jpg
    | تصویر =NUR11070J1.jpg
    | عنوان =اعراب القراءات السبع و عللها
    | عنوان =إعراب القراءات السبع و عللها
    | عنوان‌های دیگر =
    | عنوان‌های دیگر =
    | پدیدآوران =  
    | پدیدآوران =  
    [[ابن‌خالویه، حسین بن احمد]] (نويسنده)
    [[ابن‌ خالویه، حسین بن احمد]] (نویسنده)
    | زبان =عربی
    | زبان =عربی
    | کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏75‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏الف‎‏6
    | کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏75‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏الف‎‏6
    خط ۱۵: خط ۱۴:
    مکتبة الخانجي
    مکتبة الخانجي
    | مکان نشر =قاهره - مصر
    | مکان نشر =قاهره - مصر
    | سال نشر = 1413 هـ.ق یا 1992 م
    | سال نشر = 1413 ق یا 1992 م
     
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE11070AUTOMATIONCODE
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE11070AUTOMATIONCODE
    | چاپ =1
    | چاپ =1
    | شابک =977-5046-07-6
    | شابک =977-5046-07-6
    | تعداد جلد =2
    | تعداد جلد =2
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =19399
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =11070
    | کتابخوان همراه نور =11070
    | کد پدیدآور =
    | کد پدیدآور =
    | پس از =
    | پس از =
    | پیش از =
    | پیش از =
    }}
    }}
    '''إعراب القرائات السبع و عللها'''، اثر [[ابن خالویه، حسین بن احمد|ابوعبدالله حسین بن احمد بن خالویه همدانى نحوى شافعى]] (متوفاى 370ق) است كه در آن، قرائت‌هاى هفت‌گانه آيات قرآن كريم را با رعايت ترتيب از آغاز تا انجام شرح داده و علت‌هاى ادبى آن را توضيح داده و البته گاه وارد بحث‌هاى تفسيرى نيز شده و به اظهار نظر در این مسائل پرداخته است.


    اين اثر به زبان عربى نوشته شده و آن را آقاى دكتر عبدالرحمن بن سليمان عثيمین تصحيح كرده و با افزودن مقدمه‌اى عالمانه منتشر كرده است. مصحح، نویسنده را سنى شافعى همراه با گرايش‌هاى شيعى به‌خاطر تأثيرپذيرى از استادان شيعى خودش دانسته است.


     
    با صرف نظر از گرايش مذهبى نویسنده، کتاب حاضر از منظر علمى و ادبى با توجه به تخصص نویسنده در زمینه ادبيات و نحو، در باب علوم و معارف قرآن و قرائت‌هاى هفت‌گانه مقامى رفيع و ارزنده دارد.
    '''إعراب القرائات السبع و عللها'''، اثر [[ابن خالویه، حسین بن احمد|ابوعبدالله حسين بن احمد بن خالويه همدانى نحوى شافعى]] (متوفاى 370ق) است كه در آن، قرائت‌هاى هفت‌گانه آيات قرآن كريم را با رعايت ترتيب از آغاز تا انجام شرح داده و علت‌هاى ادبى آن را توضيح داده و البته گاه وارد بحث‌هاى تفسيرى نيز شده و به اظهار نظر در اين مسائل پرداخته است.
     
    اين اثر به زبان عربى نوشته شده و آن را آقاى دكتر عبدالرحمن بن سليمان عثيمين تصحيح كرده و با افزودن مقدمه‌اى عالمانه منتشر كرده است. مصحح، نويسنده را سنى شافعى همراه با گرايش‌هاى شيعى به‌خاطر تأثيرپذيرى از استادان شيعى خودش دانسته است.
     
    با صرف نظر از گرايش مذهبى نويسنده، کتاب حاضر از منظر علمى و ادبى با توجه به تخصص نويسنده در زمينه ادبيات و نحو، در باب علوم و معارف قرآن و قرائت‌هاى هفت‌گانه مقامى رفيع و ارزنده دارد.


    ==ساختار==
    ==ساختار==
     
    کتاب حاضر از مقدمه مصحح و مقدمه نویسنده و متن اصلى کتاب (شامل بيان علل اعراب قرائات سبع به ترتيب از آغاز قرآن تا پایان) تشكيل شده است. زبان و ادبيات متن اصلى، زبان عربى به‌صورت قديمى همراه با اصطلاحات رايج در علوم ادبى مانند لغت، صرف و نحو... است؛ پس کتاب حاضر برای آشنايان با علوم اسلامى و اديبان و پژوهشگران علوم و معارف قرآن كريم نوشته شده است. روش نویسنده بر محور بحث و بررسى‌ها و تحليل‌هاى ادبى و لغوى و صرفى و نحوى شكل گرفته است.
     
    کتاب حاضر از مقدمه مصحح و مقدمه نويسنده و متن اصلى کتاب (شامل بيان علل اعراب قرائات سبع به ترتيب از آغاز قرآن تا پايان) تشكيل شده است. زبان و ادبيات متن اصلى، زبان عربى به‌صورت قديمى همراه با اصطلاحات رايج در علوم ادبى مانند لغت، صرف و نحو... است؛ پس کتاب حاضر براى آشنايان با علوم اسلامى و اديبان و پژوهشگران علوم و معارف قرآن كريم نوشته شده است. روش نويسنده بر محور بحث و بررسى‌ها و تحليل‌هاى ادبى و لغوى و صرفى و نحوى شكل گرفته است.


    ==گزارش محتوا==
    ==گزارش محتوا==
    مصحح در مقدمه‌اش - كه در تاريخ 1411/4/14ق، در مكه مكرمه نوشته - تأكيد كرده است: «باآنكه نویسنده کتاب، مشهور و از متقدمان است و در زمینه لغت و نحو از سرآمدان بشمار مى‌رود و کتابش در زمینه پژوهش‌هاى قرآنى ارزش علمى بالايى دارد و دانشمندان روزگار ما با کتاب‌هایى كه از او چاپ شده، مانند «إعراب ثلاثين سورة» و «مختصر الشواذّ» و «ليس» و... وى و ارزش علمى آثارش را شناخته‌اند، ولى تاكنون نديده‌ام كه كسى به تصحيح کتاب «إعراب القرائات السبع و عللها» بپردازد. شايد این مطلب به این جهت است كه نام این کتاب به‌صورت «القرائات» در فهرست نسخه‌هاى خطى آمده و به همین نام شهره شده است و جز عده معدودى نمى‌دانند كه در این کتاب چه مطالبى هست و تعليل قرائت‌هاى هفت‌گانه در آن نوشته شده است و نكته مهم‌تر اينكه در این کتاب در تصویر نسخه خطى آن كه تنها نسخه خطى موجود است، نقصان‌ها و افتادگى‌هاى متعددى وجود دارد كه در مجموع، حدود یک‌چهارم کتاب را تشكيل مى‌دهد و همین مطلب انسان را در مورد تصحيح کتاب، به ترديد مى‌اندازد. من کتاب ابن خالویه را بيش از ده سال است كه مى‌شناسم و هر زمان كه آن را مى‌خواندم و به این خلل و آسيب‌ها مى‌رسيدم، متوقف مى‌شدم و نمى‌توانستم به تصحيح بپردازم و مدتى کتاب در بوته فراموشى ماند؛ تاآنكه خداى تعالى اراده كرد كه من به زيارت کتابخانه «مراد ملا» در تركيه در تابستان سال 1406ق، موفق شوم و اصل کتاب را هم ديدم و معلوم شد كه نقصان، نه‌تنها در تصویر، بلكه در اصل کتاب هم هست و با شيخ استاد محمود محمد شاكر درباره این موضوع صحبت كردم و ايشان مرا بسيار تشویق كرد و قانعم ساخت كه این کتاب را باآنكه نقصان هم دارد تصحيح و منتشر كنم...».<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/19399/1/7 مقدمه کتاب، ص7-9]</ref>


    همچنين مصحح در بحثى تحت عنوان «ظاهرة التشيع عند ابن خالویه و هل كان شيعياً» به بررسى مذهب نویسنده و سنى يا شيعى بودن وى پرداخته و بعد از بررسى ادله و نقد آن به این نتيجه رسيده است كه وى شيعه نبوده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/19399/1/43 مقدمه کتاب، ج1، ص43-53]</ref>البته نظر مصحح، جاى تأمل و بررسى بيشتر دارد.


    مصحح در مقدمه‌اش - كه در تاريخ 1411/4/14ق، در مكه مكرمه نوشته - تأكيد كرده است: «باآنكه نويسنده کتاب، مشهور و از متقدمان است و در زمينه لغت و نحو از سرآمدان بشمار مى‌رود و کتابش در زمينه پژوهش‌هاى قرآنى ارزش علمى بالايى دارد و دانشمندان روزگار ما با کتاب‌هايى كه از او چاپ شده، مانند «إعراب ثلاثين سورة» و «مختصر الشواذّ» و «ليس» و... وى و ارزش علمى آثارش را شناخته‌اند، ولى تاكنون نديده‌ام كه كسى به تصحيح کتاب «إعراب القرائات السبع و عللها» بپردازد. شايد اين مطلب به اين جهت است كه نام اين کتاب به‌صورت «القرائات» در فهرست نسخه‌هاى خطى آمده و به همين نام شهره شده است و جز عده معدودى نمى‌دانند كه در اين کتاب چه مطالبى هست و تعليل قرائت‌هاى هفت‌گانه در آن نوشته شده است و نكته مهم‌تر اينكه در اين کتاب در تصوير نسخه خطى آن كه تنها نسخه خطى موجود است، نقصان‌ها و افتادگى‌هاى متعددى وجود دارد كه در مجموع، حدود يك‌چهارم کتاب را تشكيل مى‌دهد و همين مطلب انسان را در مورد تصحيح کتاب، به ترديد مى‌اندازد. من کتاب ابن خالويه را بيش از ده سال است كه مى‌شناسم و هر زمان كه آن را مى‌خواندم و به اين خلل و آسيب‌ها مى‌رسيدم، متوقف مى‌شدم و نمى‌توانستم به تصحيح بپردازم و مدتى کتاب در بوته فراموشى ماند؛ تاآنكه خداى تعالى اراده كرد كه من به زيارت کتابخانه «مراد ملا» در تركيه در تابستان سال 1406ق، موفق شوم و اصل کتاب را هم ديدم و معلوم شد كه نقصان، نه‌تنها در تصوير، بلكه در اصل کتاب هم هست و با شيخ استاد محمود محمد شاكر درباره اين موضوع صحبت كردم و ايشان مرا بسيار تشويق كرد و قانعم ساخت كه اين کتاب را باآنكه نقصان هم دارد تصحيح و منتشر كنم...».<ref>مقدمه کتاب، ص7-9</ref>
    نویسنده کتاب در مقدمه‌اش كه زمان و مكان و مشخصات نگارش آن را معين نكرده - يادآور شده است: «اين کتابى است كه در آن، اعراب قرائات اهالى شهرهاى مكه، مدينه، بصره، كوفه و شام را شرح داده‌ام و از این مطلب به مباحث مرتبط با اعراب مانند مشكلات اعرابى و تفسير و غريب و حروف با قرائات شاذّ و نادر نپرداخته‌ام؛ زيرا در این موضوعات، کتابى جداگانه و جامع آماده كردم و فقط به این جهت این انتخاب را انجام دادم كه جوینده به‌زودى سود ببرد و برای دانشمند نيز يادآورى باشد و برای هركه بخواهد، حفظش آسان گردد؛ إن‌شاءالله...».<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/19399/2/3 متن کتاب، ج1، ص3-4]</ref>سپس نویسنده به بيان توضيحاتى در مورد پيشوايان قرائت در هریک از شهرهاى مذكور پرداخته و نيز به این پرسش پاسخ داده است كه آيا قرآن با یک قرائت نازل شده و يا با قرائت‌هاى گوناگون (هفت‌گانه) و.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/19399/2/4 همان، ج1، ص4-46]</ref>


    همچنين مصحح در بحثى تحت عنوان «ظاهرة التشيع عند ابن خالويه و هل كان شيعياً» به بررسى مذهب نويسنده و سنى يا شيعى بودن وى پرداخته و بعد از بررسى ادله و نقد آن به اين نتيجه رسيده است كه وى شيعه نبوده است.<ref>مقدمه کتاب، ج1، ص43-53</ref>البته نظر مصحح، جاى تأمل و بررسى بيشتر دارد.
    نویسنده گاه وارد بحث‌هاى تفسيرى شده و به اظهار نظر در این مسائل پرداخته است؛ از جمله در مورد آيه''' «ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعيمِ»'''.<ref>تكاثر: 8</ref>چنين نوشته است: در مورد آن نعمت مورد سؤال، ده قول است كه بهترينش این است كه از ولايت [[امام على(ع)|على بن ابى‌طالب]] (رضى‌الله‌عنه) پرسيده مى‌شود. مصحح در اينجا پاورقى نوشته و این مطلب را نپذيرفته و افزوده است كه این گرايش به تشيع كه به‌صورت آشكار در او ديده مى‌شود، به خاطر این است كه مى خواهد با استادان شيعى خودش مجامله و خوش‌زبانى كرده باشد و در مورد نویسنده (ابن خالویه) من معتقد به تشيع او نيستم، بلكه او از سنيانى است كه با شيعه مجامله مى‌كرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19400/1/525 ر.ک: متن کتاب، ج2، ص525 و پاورقى 3]</ref>؛ ولى به نظر مى‌رسد كه بيان مصحح، صحيح نيست و تكلف‌آمیز است.


    نويسنده کتاب در مقدمه‌اش كه زمان و مكان و مشخصات نگارش آن را معين نكرده - يادآور شده است: «اين کتابى است كه در آن، اعراب قرائات اهالى شهرهاى مكه، مدينه، بصره، كوفه و شام را شرح داده‌ام و از اين مطلب به مباحث مرتبط با اعراب مانند مشكلات اعرابى و تفسير و غريب و حروف با قرائات شاذّ و نادر نپرداخته‌ام؛ زيرا در اين موضوعات، کتابى جداگانه و جامع آماده كردم و فقط به اين جهت اين انتخاب را انجام دادم كه جوينده به‌زودى سود ببرد و براى دانشمند نيز يادآورى باشد و براى هركه بخواهد، حفظش آسان گردد؛ إن‌شاءالله...».<ref>متن کتاب، ج1، ص3-4</ref>سپس نويسنده به بيان توضيحاتى در مورد پيشوايان قرائت در هريك از شهرهاى مذكور پرداخته و نيز به اين پرسش پاسخ داده است كه آيا قرآن با يك قرائت نازل شده و يا با قرائت‌هاى گوناگون (هفت‌گانه) و.<ref>همان، ج1، ص4-46</ref>
    ==وضعيت کتاب==


    نويسنده گاه وارد بحث‌هاى تفسيرى شده و به اظهار نظر در اين مسائل پرداخته است؛ از جمله در مورد آيه ''' «ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعيمِ» '''.<ref>تكاثر: 8</ref>چنين نوشته است: در مورد آن نعمت مورد سؤال، ده قول است كه بهترينش اين است كه از ولايت [[امام على(ع)|على بن ابى‌طالب]] (رضى‌الله‌عنه) پرسيده مى‌شود. مصحح در اينجا پاورقى نوشته و اين مطلب را نپذيرفته و افزوده است كه اين گرايش به تشيع كه به‌صورت آشكار در او ديده مى‌شود، به خاطر اين است كه مى خواهد با استادان شيعى خودش مجامله و خوش‌زبانى كرده باشد و در مورد نويسنده (ابن خالويه) من معتقد به تشيع او نيستم، بلكه او از سنيانى است كه با شيعه مجامله مى‌كرده است.<ref>ر.ک: متن کتاب، ج2، ص525 و پاورقى 3</ref>؛ ولى به نظر مى‌رسد كه بيان مصحح، صحيح نيست و تكلف‌آميز است.
    ==وضعيت کتاب==


    برای کتاب حاضر، فهرست‌هاى فنى (شامل آيات، احاديث و آثار، شعر، انصاف الابيات، رجز، امثال، كلام عرب و امثال نحویان، مواضع و بلدان، قبائل و جماعات، اعلام، شعرا، لغت، كتب مذكور در متن).<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19400/1/555 همان، ج2، ص555-648]</ref>و همچنين منابع کتاب.<ref>همان، ج2، ص649-673</ref>، تنظيم شده، ولى متأسفانه فهرست مطالب نيامده است.


    براى کتاب حاضر، فهرست‌هاى فنى (شامل آيات، احاديث و آثار، شعر، انصاف الابيات، رجز، امثال، كلام عرب و امثال نحويان، مواضع و بلدان، قبائل و جماعات، اعلام، شعرا، لغت، كتب مذكور در متن).<ref>همان، ج2، ص555-648</ref>و همچنين منابع کتاب.<ref>همان، ج2، ص649-673</ref>، تنظيم شده، ولى متأسفانه فهرست مطالب نيامده است.
    مصحح، این کتاب را به‌صورت مستند و با ذكر منابع منتشر كرده و ارجاعاتش را به‌صورت پاورقى در پایان هر صفحه آورده است. این پاورقى‌ها به‌طور غالب، استنادى و ارجاعى است.<ref>[[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19399/1/16|مثلاً ر.ک: مقدمه کتاب، ج1، ص16، پاورقى 1 و...]]</ref> و<ref>[[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19399/2/4|متن کتاب، ج1، ص4، پاورقى 1 و...]]</ref>و گاه در آن نام و نشان آيات و سوره‌ها مشخص شده.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19399/2/74 مثلاً ر.ک: همان، ج1، ص74، پاورقى 1 و 2 و... و ج2، ص232، پاورقى 1 و 2 و...]</ref>و گاهى پاورقى‌هاى توضيحى آورده است.<ref>[[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19399/2/128|مثلاً ر.ک: همان، ج1، ص128، پاورقى 1. و...]]</ref>و گاه شاعر ابيات مورد استفاده در متن را مشخص كرده و منابع این بحث را آورده است.<ref>[[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19399/2/83|مثلاً ر.ک: همان، ج1، ص83، پاورقى 3 و...]]</ref>


    مصحح، اين کتاب را به‌صورت مستند و با ذكر منابع منتشر كرده و ارجاعاتش را به‌صورت پاورقى در پايان هر صفحه آورده است. اين پاورقى‌ها به‌طور غالب، استنادى و ارجاعى است.<ref>مثلاً ر.ک: مقدمه کتاب، ج1، ص16، پاورقى 1 و... و متن کتاب، ج1، ص4، پاورقى 1 و...</ref>و گاه در آن نام و نشان آيات و سوره‌ها مشخص شده.<ref>مثلاً ر.ک: همان، ج1، ص74، پاورقى 1 و 2 و... و ج2، ص232، پاورقى 1 و 2 و...</ref>و گاهى پاورقى‌هاى توضيحى آورده است.<ref>مثلاً ر.ک: همان، ج1، ص128، پاورقى 1. و...</ref>و گاه شاعر ابيات مورد استفاده در متن را مشخص كرده و منابع اين بحث را آورده است.<ref>مثلاً ر.ک: همان، ج1، ص83، پاورقى 3 و...</ref>
    آنچه در پایان جلد اول کتاب آمده به این عبارت كه بنده خدا ابوالقاسم احمد بن فراج بن سرو بن ابهرى از تحرير این کتاب در نيمه شوال سال 600ق، فراغت حاصل كرد.<ref>متن کتاب، ج1، ص423-424</ref>و نيز آنچه در پایان جلد دوم کتاب آمده به این مضمون كه صديق بن عمر بن محمد بن حسین در روز شنبه در وقت نماز در آخر ماه ذى‌القعده از سال 600ق، نوشتن کتاب را به پایان برد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19400/1/553 متن کتاب، ج2، ص553]</ref>، مربوط به نویسنده نيست و كلام كاتبان نسخه خطى است. مصحح، نواقص و افتادگى‌هاى نسخه خطى کتاب حاضر را كه حدود صد صفحه است، تحت عنوان «خروم النسخة»، با ذكر آيات و سور مورد نظر مشخص كرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/19399/1/106 مقدمه کتاب، ج1، ص106-107]</ref>


    آنچه در پايان جلد اول کتاب آمده به اين عبارت كه بنده خدا ابوالقاسم احمد بن فراج بن سرو بن ابهرى از تحرير اين کتاب در نيمه شوال سال 600ق، فراغت حاصل كرد.<ref>متن کتاب، ج1، ص423-424</ref>و نيز آنچه در پايان جلد دوم کتاب آمده به اين مضمون كه صديق بن عمر بن محمد بن حسين در روز شنبه در وقت نماز در آخر ماه ذى‌القعده از سال 600ق، نوشتن کتاب را به پايان برد.<ref>متن کتاب، ج2، ص553</ref>، مربوط به نويسنده نيست و كلام كاتبان نسخه خطى است. مصحح، نواقص و افتادگى‌هاى نسخه خطى کتاب حاضر را كه حدود صد صفحه است، تحت عنوان «خروم النسخة»، با ذكر آيات و سور مورد نظر مشخص كرده است.<ref>مقدمه کتاب، ج1، ص106-107</ref>
    ==پانویس==
    <references/>


    ==پانويس==
    <references />
    ==منابع مقاله==
    ==منابع مقاله==


    مقدمه و متن کتاب.
    مقدمه و متن کتاب.


    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}


    [[إعراب القراءات السبع و عللها (ابن خالويه)]]


    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۲۸

    إعراب القراءات السبع و عللها
    إعراب القراءات السبع و عللها
    پدیدآورانابن‌ خالویه، حسین بن احمد (نویسنده)
    ناشرمکتبة الخانجي
    مکان نشرقاهره - مصر
    سال نشر1413 ق یا 1992 م
    چاپ1
    شابک977-5046-07-6
    موضوعقرآن - اعراب قرآن - قرائت
    زبانعربی
    تعداد جلد2
    کد کنگره
    ‏BP‎‏ ‎‏75‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏الف‎‏6
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    إعراب القرائات السبع و عللها، اثر ابوعبدالله حسین بن احمد بن خالویه همدانى نحوى شافعى (متوفاى 370ق) است كه در آن، قرائت‌هاى هفت‌گانه آيات قرآن كريم را با رعايت ترتيب از آغاز تا انجام شرح داده و علت‌هاى ادبى آن را توضيح داده و البته گاه وارد بحث‌هاى تفسيرى نيز شده و به اظهار نظر در این مسائل پرداخته است.

    اين اثر به زبان عربى نوشته شده و آن را آقاى دكتر عبدالرحمن بن سليمان عثيمین تصحيح كرده و با افزودن مقدمه‌اى عالمانه منتشر كرده است. مصحح، نویسنده را سنى شافعى همراه با گرايش‌هاى شيعى به‌خاطر تأثيرپذيرى از استادان شيعى خودش دانسته است.

    با صرف نظر از گرايش مذهبى نویسنده، کتاب حاضر از منظر علمى و ادبى با توجه به تخصص نویسنده در زمینه ادبيات و نحو، در باب علوم و معارف قرآن و قرائت‌هاى هفت‌گانه مقامى رفيع و ارزنده دارد.

    ساختار

    کتاب حاضر از مقدمه مصحح و مقدمه نویسنده و متن اصلى کتاب (شامل بيان علل اعراب قرائات سبع به ترتيب از آغاز قرآن تا پایان) تشكيل شده است. زبان و ادبيات متن اصلى، زبان عربى به‌صورت قديمى همراه با اصطلاحات رايج در علوم ادبى مانند لغت، صرف و نحو... است؛ پس کتاب حاضر برای آشنايان با علوم اسلامى و اديبان و پژوهشگران علوم و معارف قرآن كريم نوشته شده است. روش نویسنده بر محور بحث و بررسى‌ها و تحليل‌هاى ادبى و لغوى و صرفى و نحوى شكل گرفته است.

    گزارش محتوا

    مصحح در مقدمه‌اش - كه در تاريخ 1411/4/14ق، در مكه مكرمه نوشته - تأكيد كرده است: «باآنكه نویسنده کتاب، مشهور و از متقدمان است و در زمینه لغت و نحو از سرآمدان بشمار مى‌رود و کتابش در زمینه پژوهش‌هاى قرآنى ارزش علمى بالايى دارد و دانشمندان روزگار ما با کتاب‌هایى كه از او چاپ شده، مانند «إعراب ثلاثين سورة» و «مختصر الشواذّ» و «ليس» و... وى و ارزش علمى آثارش را شناخته‌اند، ولى تاكنون نديده‌ام كه كسى به تصحيح کتاب «إعراب القرائات السبع و عللها» بپردازد. شايد این مطلب به این جهت است كه نام این کتاب به‌صورت «القرائات» در فهرست نسخه‌هاى خطى آمده و به همین نام شهره شده است و جز عده معدودى نمى‌دانند كه در این کتاب چه مطالبى هست و تعليل قرائت‌هاى هفت‌گانه در آن نوشته شده است و نكته مهم‌تر اينكه در این کتاب در تصویر نسخه خطى آن كه تنها نسخه خطى موجود است، نقصان‌ها و افتادگى‌هاى متعددى وجود دارد كه در مجموع، حدود یک‌چهارم کتاب را تشكيل مى‌دهد و همین مطلب انسان را در مورد تصحيح کتاب، به ترديد مى‌اندازد. من کتاب ابن خالویه را بيش از ده سال است كه مى‌شناسم و هر زمان كه آن را مى‌خواندم و به این خلل و آسيب‌ها مى‌رسيدم، متوقف مى‌شدم و نمى‌توانستم به تصحيح بپردازم و مدتى کتاب در بوته فراموشى ماند؛ تاآنكه خداى تعالى اراده كرد كه من به زيارت کتابخانه «مراد ملا» در تركيه در تابستان سال 1406ق، موفق شوم و اصل کتاب را هم ديدم و معلوم شد كه نقصان، نه‌تنها در تصویر، بلكه در اصل کتاب هم هست و با شيخ استاد محمود محمد شاكر درباره این موضوع صحبت كردم و ايشان مرا بسيار تشویق كرد و قانعم ساخت كه این کتاب را باآنكه نقصان هم دارد تصحيح و منتشر كنم...».[۱]

    همچنين مصحح در بحثى تحت عنوان «ظاهرة التشيع عند ابن خالویه و هل كان شيعياً» به بررسى مذهب نویسنده و سنى يا شيعى بودن وى پرداخته و بعد از بررسى ادله و نقد آن به این نتيجه رسيده است كه وى شيعه نبوده است.[۲]البته نظر مصحح، جاى تأمل و بررسى بيشتر دارد.

    نویسنده کتاب در مقدمه‌اش كه زمان و مكان و مشخصات نگارش آن را معين نكرده - يادآور شده است: «اين کتابى است كه در آن، اعراب قرائات اهالى شهرهاى مكه، مدينه، بصره، كوفه و شام را شرح داده‌ام و از این مطلب به مباحث مرتبط با اعراب مانند مشكلات اعرابى و تفسير و غريب و حروف با قرائات شاذّ و نادر نپرداخته‌ام؛ زيرا در این موضوعات، کتابى جداگانه و جامع آماده كردم و فقط به این جهت این انتخاب را انجام دادم كه جوینده به‌زودى سود ببرد و برای دانشمند نيز يادآورى باشد و برای هركه بخواهد، حفظش آسان گردد؛ إن‌شاءالله...».[۳]سپس نویسنده به بيان توضيحاتى در مورد پيشوايان قرائت در هریک از شهرهاى مذكور پرداخته و نيز به این پرسش پاسخ داده است كه آيا قرآن با یک قرائت نازل شده و يا با قرائت‌هاى گوناگون (هفت‌گانه) و.[۴]

    نویسنده گاه وارد بحث‌هاى تفسيرى شده و به اظهار نظر در این مسائل پرداخته است؛ از جمله در مورد آيه «ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعيمِ».[۵]چنين نوشته است: در مورد آن نعمت مورد سؤال، ده قول است كه بهترينش این است كه از ولايت على بن ابى‌طالب (رضى‌الله‌عنه) پرسيده مى‌شود. مصحح در اينجا پاورقى نوشته و این مطلب را نپذيرفته و افزوده است كه این گرايش به تشيع كه به‌صورت آشكار در او ديده مى‌شود، به خاطر این است كه مى خواهد با استادان شيعى خودش مجامله و خوش‌زبانى كرده باشد و در مورد نویسنده (ابن خالویه) من معتقد به تشيع او نيستم، بلكه او از سنيانى است كه با شيعه مجامله مى‌كرده است.[۶]؛ ولى به نظر مى‌رسد كه بيان مصحح، صحيح نيست و تكلف‌آمیز است.

    وضعيت کتاب

    برای کتاب حاضر، فهرست‌هاى فنى (شامل آيات، احاديث و آثار، شعر، انصاف الابيات، رجز، امثال، كلام عرب و امثال نحویان، مواضع و بلدان، قبائل و جماعات، اعلام، شعرا، لغت، كتب مذكور در متن).[۷]و همچنين منابع کتاب.[۸]، تنظيم شده، ولى متأسفانه فهرست مطالب نيامده است.

    مصحح، این کتاب را به‌صورت مستند و با ذكر منابع منتشر كرده و ارجاعاتش را به‌صورت پاورقى در پایان هر صفحه آورده است. این پاورقى‌ها به‌طور غالب، استنادى و ارجاعى است.[۹] و[۱۰]و گاه در آن نام و نشان آيات و سوره‌ها مشخص شده.[۱۱]و گاهى پاورقى‌هاى توضيحى آورده است.[۱۲]و گاه شاعر ابيات مورد استفاده در متن را مشخص كرده و منابع این بحث را آورده است.[۱۳]

    آنچه در پایان جلد اول کتاب آمده به این عبارت كه بنده خدا ابوالقاسم احمد بن فراج بن سرو بن ابهرى از تحرير این کتاب در نيمه شوال سال 600ق، فراغت حاصل كرد.[۱۴]و نيز آنچه در پایان جلد دوم کتاب آمده به این مضمون كه صديق بن عمر بن محمد بن حسین در روز شنبه در وقت نماز در آخر ماه ذى‌القعده از سال 600ق، نوشتن کتاب را به پایان برد.[۱۵]، مربوط به نویسنده نيست و كلام كاتبان نسخه خطى است. مصحح، نواقص و افتادگى‌هاى نسخه خطى کتاب حاضر را كه حدود صد صفحه است، تحت عنوان «خروم النسخة»، با ذكر آيات و سور مورد نظر مشخص كرده است.[۱۶]

    پانویس

    منابع مقاله

    مقدمه و متن کتاب.

    وابسته‌ها