العقيدة النظامية: تفاوت میان نسخه‌ها
(لینک درون متنی) |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - '==وابسته‌ها== ↵↵[[' به '==وابسته‌ها== {{وابسته‌ها}} [[') |
||
| (۳۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
| عنوان‌های دیگر = | | عنوان‌های دیگر = | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[امام‌الحرمین، عبدالملک بن عبدالله]] ( | [[امام‌الحرمین، عبدالملک بن عبدالله]] (نویسنده) | ||
[[زبيدي، محمد]] (مصحح) | [[زبيدي، محمد]] (مصحح) | ||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
| مکان نشر =لبنان - بيروت | | مکان نشر =لبنان - بيروت | ||
| سال نشر =مجلد1: 1424ق , | | سال نشر =مجلد1: 1424ق , | ||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE14733AUTOMATIONCODE | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE14733AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ = | | چاپ = | ||
| تعداد جلد =1 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =14733 | |||
| کتابخوان همراه نور =14733 | |||
| کد پدیدآور =1697 | | کد پدیدآور =1697 | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''العقيدة النظامية'''، اثر [[امام‌الحرمین، عبدالملک بن عبدالله| | |||
'''العقيدة النظامية'''، اثر [[امام‌الحرمین، عبدالملک بن عبدالله|امام‌الحرمین عبدالملک جوینی]] (419-478ق)، کتابی است کلامی در بیان عقاید شافعیه که با تحقیق [[زبيدي، محمد|محمد زبیدی]] به چاپ رسیده است. | |||
==وجه تسمیه کتاب== | ==وجه تسمیه کتاب== | ||
نویسنده به دلیل | نویسنده به دلیل علاقه‌ای که به [[نظام‌الملک، حسن بن علی|نظام‌الملک]] داشته، کتاب را به نام او، نام‌گذاری کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18391/1/108 ر.ک: مقدمه محقق، ص108]</ref>. | ||
==اهمیت کتاب== | ==اهمیت کتاب== | ||
اثر حاضر، شاهدی زنده بر تحولی فرعی و غیر اصلی است که | اثر حاضر، شاهدی زنده بر تحولی فرعی و غیر اصلی است که [[امام‌الحرمین، عبدالملک بن عبدالله|امام‌الحرمین]]، آرای کلامی خویش از جمله در مسئله حدوث عالم و صفات الهی را به آن ختم نموده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18391/1/108 ر.ک: همان، ص108-109]</ref>. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب با مقدمه مفصلی از محقق در هفت فصل آغاز شده و مطالب در یک مقدمه و سه قسم و هر قسم در چندین فصل، سامان یافته است | کتاب با مقدمه مفصلی از محقق در هفت فصل آغاز شده و مطالب در یک مقدمه و سه قسم و هر قسم در چندین فصل، سامان یافته است | ||
اثر حاضر، در واقع جزئی از کتاب | اثر حاضر، در واقع جزئی از کتاب مفصل‌تر نویسنده تحت عنوان «العقيدة النظامية في الأرکان الإسلامية» می‌باشد که به دست ما نرسیده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18391/1/109 ر.ک: همان، ص109]</ref>. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
در مقدمه محقق ضمن اشاره به موضوع کتاب و بیان این نکته که اثر حاضر به اعتقاد برخی، آخرین کتاب اعتقادی است که از [[امام‌الحرمین، عبدالملک بن عبدالله|جوینی]] به دست ما رسیده است<ref>ر.ک: همان، ص6</ref>، در خلال هفت فصل، ابتدا اوضاع سیاسی و اجتماعی، دینی و فرهنگی دوران نویسنده مورد مطالعه قرار گرفته و سپس، اطلاعاتی پیرامون زندگانی، شیوخ و اساتید، شاگردان و تألیفات وی، ارائه گردیده و در پایان، به توصیف نسخ خطی کتاب پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص9-116</ref>. | در مقدمه محقق ضمن اشاره به موضوع کتاب و بیان این نکته که اثر حاضر به اعتقاد برخی، آخرین کتاب اعتقادی است که از [[امام‌الحرمین، عبدالملک بن عبدالله|جوینی]] به دست ما رسیده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18391/1/6 ر.ک: همان، ص6]</ref>، در خلال هفت فصل، ابتدا اوضاع سیاسی و اجتماعی، دینی و فرهنگی دوران نویسنده مورد مطالعه قرار گرفته و سپس، اطلاعاتی پیرامون زندگانی، شیوخ و اساتید، شاگردان و تألیفات وی، ارائه گردیده و در پایان، به توصیف نسخ خطی کتاب پرداخته شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18391/1/9 ر.ک: همان، ص9-116]</ref>. | ||
در مقدمه نویسنده، ضمن بیان موضوع کتاب و تقدیم آن به [[نظام‌الملک، حسن بن علی| | در مقدمه نویسنده، ضمن بیان موضوع کتاب و تقدیم آن به [[نظام‌الملک، حسن بن علی|نظام‌الملک]]، به این نکته اشاره گردیده که در اثر حاضر، به بیان قواعد عقاید پرداخته شده، اما با اسلوبی که تازه و جدید بوده و پیش از آن، سابقه نداشته است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18391/1/119 ر.ک: مقدمه نویسنده، ص119-123]</ref>. | ||
نویسنده در ابتدای کتاب، تحت عنوان «القول في ما تجب معرفته في | نویسنده در ابتدای کتاب، تحت عنوان «القول في ما تجب معرفته في قاعدةالدين»، به بیان اقسام علم پرداخته و پس از طرح موضوع حدوث عالم به‌عنوان تمهید، به ترتیب مطالب کتاب اشاره نموده و آن را به سه قسم علم به احکام اله، مناط تکلیف از صفات عباد و نبواتی که به‌واسطه آن اوامر تکلیفی به بندگان می‌رسد، تقسیم نموده و در پایان، به این نکته اشاره کرده است که امامت، جزء عقاید نبوده و غفلت از آن، ضرری به انسان نمی‌رساند<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18391/1/124 ر.ک: متن کتاب، ص124-134]</ref>. | ||
باب اول، مربوط به علم به احکام اله (الهیات) بوده و نویسنده در این باب، ابتدا به اثبات علم به صانع مختار پرداخته و سپس، مطالب این باب را در سه قسم زیر، پی گرفته است: | باب اول، مربوط به علم به احکام اله (الهیات) بوده و نویسنده در این باب، ابتدا به اثبات علم به صانع مختار پرداخته و سپس، مطالب این باب را در سه قسم زیر، پی گرفته است: | ||
قسم اول، در بیان اموری که بر خداوند محال بوده و ذات مقدس او، از آن مبراست؛ که آن، صفاتی است که برآمده از نیاز بوده و مختص به مخلوقات | قسم اول، در بیان اموری که بر خداوند محال بوده و ذات مقدس او، از آن مبراست؛ که آن، صفاتی است که برآمده از نیاز بوده و مختص به مخلوقات می‌باشد<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18391/1/138 ر.ک: همان، ص138-143]</ref>. | ||
قسم دوم امور و صفاتی است که برای خداوند واجب است، مانند حیات، علم، قدرت، اراده، سمع، بصر و بقا. در این قسمت، مطالبی پیرامون اتصاف خداوند به کلام و اقوال مختلف در رابطه با آن، ارائه گردیده و معنای عباراتی همچون «كلام الله تعالی مسموع»، «كلام الله مكتوب في المصاحف مقروء بالألسنة، محفوظ بالصدور» توضیح داده شده است<ref>ر.ک: همان، ص144-168</ref>. | قسم دوم امور و صفاتی است که برای خداوند واجب است، مانند حیات، علم، قدرت، اراده، سمع، بصر و بقا. در این قسمت، مطالبی پیرامون اتصاف خداوند به کلام و اقوال مختلف در رابطه با آن، ارائه گردیده و معنای عباراتی همچون «كلام الله تعالی مسموع»، «كلام الله مكتوب في المصاحف مقروء بالألسنة، محفوظ بالصدور» توضیح داده شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18391/1/144 ر.ک: همان، ص144-168]</ref>. | ||
قسم سوم، در بیان اموری است که در مورد احکام الله جایز دانسته شده است. نویسنده این امور را به دو قسم قول در افعال خداوند و قول به جواز رویت او، تقسیم نموده و به توضیح هریک، پرداخته و معتقد است هر چیزی که عقل به جواز و امکان حدوث آن حکم کند، خداوند متصف به اقتدار بر آن | قسم سوم، در بیان اموری است که در مورد احکام الله جایز دانسته شده است. نویسنده این امور را به دو قسم قول در افعال خداوند و قول به جواز رویت او، تقسیم نموده و به توضیح هریک، پرداخته و معتقد است هر چیزی که عقل به جواز و امکان حدوث آن حکم کند، خداوند متصف به اقتدار بر آن می‌باشد. در این قسمت، بحثی پیرامون وحدانیت خداوند، مطرح گردیده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18391/1/169 ر.ک: همان، ص169-183]</ref>. | ||
در باب دوم، به بحث پیرامون اوامر تکلیفی عباد پرداخته شده و نویسنده ابتدا امکان و جواز تکلیف را از دیدگاه عقل، مورد بحث قرار داده و این امکان و جواز را در چهار رکن زیر، بررسی کرده است: | در باب دوم، به بحث پیرامون اوامر تکلیفی عباد پرداخته شده و نویسنده ابتدا امکان و جواز تکلیف را از دیدگاه عقل، مورد بحث قرار داده و این امکان و جواز را در چهار رکن زیر، بررسی کرده است: | ||
# قدرت بندگان و تأثیر آن در مقدور؛ | # قدرت بندگان و تأثیر آن در مقدور؛ | ||
# شرط توجه تکلیف به بنده، حضور عقل وی است؛ همان عقلی که بنده با آن | # شرط توجه تکلیف به بنده، حضور عقل وی است؛ همان عقلی که بنده با آن می‌تواند خطاب را بفهمد؛ | ||
# مأموربه از لحاظ وجودی و وقوعی، ذاتا ممکن باشد، ولذا تکلیف به جمع ضدین و یا بودن در دو مکان در زمان واحد جایز نیست؛ | # مأموربه از لحاظ وجودی و وقوعی، ذاتا ممکن باشد، ولذا تکلیف به جمع ضدین و یا بودن در دو مکان در زمان واحد جایز نیست؛ | ||
# ثواب و عقاب<ref>ر.ک: همان، ص184-213</ref>. | # ثواب و عقاب<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18391/1/184 ر.ک: همان، ص184-213]</ref>. | ||
باب سوم، پیرامون نبوت انبیای الهی بوده و به این نکته اشاره شده است که برخی از جمله براهمه، بااینکه اعتراف به وجود صانع دارند، اما نبوت انبیا را منکر شده و آن را قبول ندارند و معتقدند اگر انبیا چیزی را آورده باشند که مخالف عقل باشد، مردودند و اگر موافق عقل باشد که هرکسی خود عقل داشته و نیازی به آنها نبوده و بعثت آنها عبث و بیهوده است. نویسنده در این باب، ضمن پاسخ به این شبهه، به بحث پیرامون موضوعاتی چون معجزات، وجه دلالت معجزه بر صدق | باب سوم، پیرامون نبوت انبیای الهی بوده و به این نکته اشاره شده است که برخی از جمله براهمه، بااینکه اعتراف به وجود صانع دارند، اما نبوت انبیا را منکر شده و آن را قبول ندارند و معتقدند اگر انبیا چیزی را آورده باشند که مخالف عقل باشد، مردودند و اگر موافق عقل باشد که هرکسی خود عقل داشته و نیازی به آنها نبوده و بعثت آنها عبث و بیهوده است. نویسنده در این باب، ضمن پاسخ به این شبهه، به بحث پیرامون موضوعاتی چون معجزات، وجه دلالت معجزه بر صدق انجام‌دهنده آن، کرامات و اثبات نبوت پیامبر اسلام(ص)، پرداخته است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18391/1/214 ر.ک: همان، ص214-241]</ref>. | ||
در آخرین باب، تحت عنوان «سمعیات»، به تشریح این موضوع پرداخته شده است که معلومات، به دو قسم عقلیات و سمعیات تقسیم شده و برخی از امور دینی، | در آخرین باب، تحت عنوان «سمعیات»، به تشریح این موضوع پرداخته شده است که معلومات، به دو قسم عقلیات و سمعیات تقسیم شده و برخی از امور دینی، به‌وسیله سمعیات، مورد پذیرش قرار گرفته و باید بدان ملتزم گردید. سپس امور زیر از نظر امکان و استحاله عقلی بررسی شده‌اند: اعاده خلق و زنده شدن مردگان پس از مرگ؛ عذاب قبر و سؤال نکیر و منکر؛ بهشت و دوزخ؛ صراط و میزان؛ شفاعت و اجل و رزق<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18391/1/242 ر.ک: همان، ص242-269]</ref>. | ||
در پایان کتاب، مطالبی پیرامون معنای ایمان، احکام توبه و قبول آن، برگشت | در پایان کتاب، مطالبی پیرامون معنای ایمان، احکام توبه و قبول آن، برگشت به‌سوی گناه و عدم بطلان توبه سابق و صحت یا عدم صحت توبه از یک گناه و اصرار بر گناهی دیگر غیر از آن، مطرح گردیده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18391/1/270 ر.ک: همان، ص270-278]</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
فهرست منابع و مصادر مورد استفاده محقق، | فهرست منابع و مصادر مورد استفاده محقق، به‌همراه سایر فهارس، در انتهای کتاب آمده است که عبارتند از فهرستهای: آیات؛ احادیث نبوی؛ اشعار؛ اعلام؛ فرق، مذاهب و دول؛ اماکن، شهرها و سرزمین‌ها، کتب مذکور در متن و فهرست مطالب. | ||
در | در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع و توضیح برخی از مطالب متن، توضیحاتی پیرامون نسخ خطی کتب مذکور در متن ارائه گردیده است. | ||
==پانویس == | ==پانویس== | ||
<references /> | <references/> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
مقدمه و متن کتاب. | مقدمه و متن کتاب. | ||
== وابسته‌ها == | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده: | [[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | ||
[[رده: | [[رده:کلام و عقاید]] | ||
[[رده: | [[رده:آثار کلی (مناظرات کلامی، مذاهب کلامی)]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۳۶
العقيدة النظامية، اثر امام‌الحرمین عبدالملک جوینی (419-478ق)، کتابی است کلامی در بیان عقاید شافعیه که با تحقیق محمد زبیدی به چاپ رسیده است.
| العقيدة النظامية | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | امام‌الحرمین، عبدالملک بن عبدالله (نویسنده) زبيدي، محمد (مصحح) |
| ناشر | دار سبيل الرشاد |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | مجلد1: 1424ق , |
| موضوع | کلام اشعري |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 204/4 /الف8ع7 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
وجه تسمیه کتاب
نویسنده به دلیل علاقه‌ای که به نظام‌الملک داشته، کتاب را به نام او، نام‌گذاری کرده است.[۱].
اهمیت کتاب
اثر حاضر، شاهدی زنده بر تحولی فرعی و غیر اصلی است که امام‌الحرمین، آرای کلامی خویش از جمله در مسئله حدوث عالم و صفات الهی را به آن ختم نموده است.[۲].
ساختار
کتاب با مقدمه مفصلی از محقق در هفت فصل آغاز شده و مطالب در یک مقدمه و سه قسم و هر قسم در چندین فصل، سامان یافته است
اثر حاضر، در واقع جزئی از کتاب مفصل‌تر نویسنده تحت عنوان «العقيدة النظامية في الأرکان الإسلامية» می‌باشد که به دست ما نرسیده است.[۳].
گزارش محتوا
در مقدمه محقق ضمن اشاره به موضوع کتاب و بیان این نکته که اثر حاضر به اعتقاد برخی، آخرین کتاب اعتقادی است که از جوینی به دست ما رسیده است.[۴]، در خلال هفت فصل، ابتدا اوضاع سیاسی و اجتماعی، دینی و فرهنگی دوران نویسنده مورد مطالعه قرار گرفته و سپس، اطلاعاتی پیرامون زندگانی، شیوخ و اساتید، شاگردان و تألیفات وی، ارائه گردیده و در پایان، به توصیف نسخ خطی کتاب پرداخته شده است.[۵].
در مقدمه نویسنده، ضمن بیان موضوع کتاب و تقدیم آن به نظام‌الملک، به این نکته اشاره گردیده که در اثر حاضر، به بیان قواعد عقاید پرداخته شده، اما با اسلوبی که تازه و جدید بوده و پیش از آن، سابقه نداشته است.[۶].
نویسنده در ابتدای کتاب، تحت عنوان «القول في ما تجب معرفته في قاعدةالدين»، به بیان اقسام علم پرداخته و پس از طرح موضوع حدوث عالم به‌عنوان تمهید، به ترتیب مطالب کتاب اشاره نموده و آن را به سه قسم علم به احکام اله، مناط تکلیف از صفات عباد و نبواتی که به‌واسطه آن اوامر تکلیفی به بندگان می‌رسد، تقسیم نموده و در پایان، به این نکته اشاره کرده است که امامت، جزء عقاید نبوده و غفلت از آن، ضرری به انسان نمی‌رساند[۷].
باب اول، مربوط به علم به احکام اله (الهیات) بوده و نویسنده در این باب، ابتدا به اثبات علم به صانع مختار پرداخته و سپس، مطالب این باب را در سه قسم زیر، پی گرفته است:
قسم اول، در بیان اموری که بر خداوند محال بوده و ذات مقدس او، از آن مبراست؛ که آن، صفاتی است که برآمده از نیاز بوده و مختص به مخلوقات می‌باشد[۸].
قسم دوم امور و صفاتی است که برای خداوند واجب است، مانند حیات، علم، قدرت، اراده، سمع، بصر و بقا. در این قسمت، مطالبی پیرامون اتصاف خداوند به کلام و اقوال مختلف در رابطه با آن، ارائه گردیده و معنای عباراتی همچون «كلام الله تعالی مسموع»، «كلام الله مكتوب في المصاحف مقروء بالألسنة، محفوظ بالصدور» توضیح داده شده است.[۹].
قسم سوم، در بیان اموری است که در مورد احکام الله جایز دانسته شده است. نویسنده این امور را به دو قسم قول در افعال خداوند و قول به جواز رویت او، تقسیم نموده و به توضیح هریک، پرداخته و معتقد است هر چیزی که عقل به جواز و امکان حدوث آن حکم کند، خداوند متصف به اقتدار بر آن می‌باشد. در این قسمت، بحثی پیرامون وحدانیت خداوند، مطرح گردیده است.[۱۰].
در باب دوم، به بحث پیرامون اوامر تکلیفی عباد پرداخته شده و نویسنده ابتدا امکان و جواز تکلیف را از دیدگاه عقل، مورد بحث قرار داده و این امکان و جواز را در چهار رکن زیر، بررسی کرده است:
- قدرت بندگان و تأثیر آن در مقدور؛
- شرط توجه تکلیف به بنده، حضور عقل وی است؛ همان عقلی که بنده با آن می‌تواند خطاب را بفهمد؛
- مأموربه از لحاظ وجودی و وقوعی، ذاتا ممکن باشد، ولذا تکلیف به جمع ضدین و یا بودن در دو مکان در زمان واحد جایز نیست؛
- ثواب و عقاب[۱۱].
باب سوم، پیرامون نبوت انبیای الهی بوده و به این نکته اشاره شده است که برخی از جمله براهمه، بااینکه اعتراف به وجود صانع دارند، اما نبوت انبیا را منکر شده و آن را قبول ندارند و معتقدند اگر انبیا چیزی را آورده باشند که مخالف عقل باشد، مردودند و اگر موافق عقل باشد که هرکسی خود عقل داشته و نیازی به آنها نبوده و بعثت آنها عبث و بیهوده است. نویسنده در این باب، ضمن پاسخ به این شبهه، به بحث پیرامون موضوعاتی چون معجزات، وجه دلالت معجزه بر صدق انجام‌دهنده آن، کرامات و اثبات نبوت پیامبر اسلام(ص)، پرداخته است.[۱۲].
در آخرین باب، تحت عنوان «سمعیات»، به تشریح این موضوع پرداخته شده است که معلومات، به دو قسم عقلیات و سمعیات تقسیم شده و برخی از امور دینی، به‌وسیله سمعیات، مورد پذیرش قرار گرفته و باید بدان ملتزم گردید. سپس امور زیر از نظر امکان و استحاله عقلی بررسی شده‌اند: اعاده خلق و زنده شدن مردگان پس از مرگ؛ عذاب قبر و سؤال نکیر و منکر؛ بهشت و دوزخ؛ صراط و میزان؛ شفاعت و اجل و رزق[۱۳].
در پایان کتاب، مطالبی پیرامون معنای ایمان، احکام توبه و قبول آن، برگشت به‌سوی گناه و عدم بطلان توبه سابق و صحت یا عدم صحت توبه از یک گناه و اصرار بر گناهی دیگر غیر از آن، مطرح گردیده است.[۱۴].
وضعیت کتاب
فهرست منابع و مصادر مورد استفاده محقق، به‌همراه سایر فهارس، در انتهای کتاب آمده است که عبارتند از فهرستهای: آیات؛ احادیث نبوی؛ اشعار؛ اعلام؛ فرق، مذاهب و دول؛ اماکن، شهرها و سرزمین‌ها، کتب مذکور در متن و فهرست مطالب.
در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع و توضیح برخی از مطالب متن، توضیحاتی پیرامون نسخ خطی کتب مذکور در متن ارائه گردیده است.
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ص108
- ↑ ر.ک: همان، ص108-109
- ↑ ر.ک: همان، ص109
- ↑ ر.ک: همان، ص6
- ↑ ر.ک: همان، ص9-116
- ↑ ر.ک: مقدمه نویسنده، ص119-123
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص124-134
- ↑ ر.ک: همان، ص138-143
- ↑ ر.ک: همان، ص144-168
- ↑ ر.ک: همان، ص169-183
- ↑ ر.ک: همان، ص184-213
- ↑ ر.ک: همان، ص214-241
- ↑ ر.ک: همان، ص242-269
- ↑ ر.ک: همان، ص270-278
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.