ابن عصفور، علی بن مؤمن: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۵ نوامبر ۲۰۲۲، ساعت ۲۱:۱۶

ابن عصفور، علی بن مؤمن

نام	ابن عصفور، علی بن مؤمن
نام‌های دیگر	اب‍ن‌ع‍ص‍ف‍ور، اب‍وال‍ح‍س‍ن ع‍ل‍ی
نام پدر	مؤمن
متولد	597ق
محل تولد	اشبيليه
رحلت	670ق
اساتید	ابوالحسن دبّاج ابوعلى شَلوبين
برخی آثار	شرح جمل الزجاجي المقرب و معه مثل المقرب الممتع في التصريف
کد مؤلف	AUTHORCODE07748AUTHORCODE

ابن عُصْفُور، ابوالحسن على بن مؤمن بن محمد بن عصفور اشبيلى حَضرَمى (597-670ق 1201/-1272م)، نحوى، اديب و شاعر بود.

ولادت

وى در سال 597ق در اشبيليه چشم به جهان گشود

تحصیلات

او نزد مشهورترين علماى عصر خود ابوالحسن دبّاج و ابوعلى شَلوبين به تحصيل نحو پرداخت. مدت 10 سال در ملازمت شلوبين به سربرد و «الکتاب» سيبویه را نزد او خواند و پس از اختلافى كه با او پيدا كرد، اشبيليه را ترك گفت و به ترتيب در شهرهاى شريش، شذونه، مالقه، لورقه و مرسيه مدتى اقامت گزيد و به تدريس نحو پرداخت. او در مجالس درس خود كه طالبان علم را از اطراف و اكناف اندلس به خود جذب كرده بود، «الکتاب» سيبویه، «الجمل» زجّاجى و «ايضاح» ابوعلى فارسی را از حفظ شرح و املاء مى‌كرد. پس از چندى اندلس را به قصد شمال افريقا ترك كرد و در تونس رحل اقامت افكند و به خدمت امیر ابوعبدالله محمد بن زكرياى هنتاتى ملقب به المستنصر بالله، كه قبل از رسيدن به حكومت مدتى شاگرد او بود، درآمد و از خواص او شد.

ابن عصفور پس از اقامتى كوتاه در تونس به همراه مخدوم خود راهى بجايه شد و سپس به تونس برگشت و از آنجا دوباره قصد اندلس كرد و به لورقه رفت و پس از آن، عازم غرب اندلس و سلا شد، اما ديرى نپاييد كه به دعوت المستنصر بالله دوباره به تونس برگشت و تا آخر عمر نزد او ماند. بدين سان ملاحظه مى‌كنيم كه وى بيشتر عمر خود را در سفر گذرانيد و در شهرهاى مختلف نزد نخبگان علم و ادب دانش آموخت و شاگردان بسيارى تربيت كرد. ابن سعيد عَنْسى و ابوزكريا يحيى يفرينى (غبرينى) و احتمالاً ابوحيان غرناطى، از جمله شاگردان معروف او بوده‌اند. ابن زبير معتقد است كه وى به جز نحو در ساير علوم اطلاع چندانى نداشت و قرائت و فقه و حديث را نمى‌دانست، اما از فهرست آثار او برمى‌آيد كه در شعر و قواعد آن نيز بسيار توانا بوده و کتاب «ضرائر الشعر» او كه اينك در دست است، بر این امر دلالت آشكار دارد.

ابن عصفور را با توجه به آثارى كه در نحو از وى برجاى مانده، نمى‌توان به مكتب خاصى وابسته دانست. با این همه، گویى به مكتب بصره تمايل بيشترى داشته است، اگرچه گاهى آراء كوفيان و يا بغداديان را بر بصريان ترجيح مى‌داده. بسيارى از نحویان از جمله ابوحيان غرناطى و ابن هشام در آثار خود به آراء و نظرات او استناد كرده‌اند.

وى شعر نيز مى‌سرود، اما از اشعار او به جز یک دو بيتى كه صفدى نقل كرده، اثرى بر جاى نمانده است. در این دو بيتى وى به عدم تقيد خویش به احكام شرع اشاره مى‌كند. صفدى نيز او را از پارسايى دور مى‌داند. علاوه بر اين، زندگى او در دربار المستنصر و حكايتى كه درباره مرگش نقل كرده‌اند، مؤيد این قول است. او در دهه 670ق و به گفته‌اى در 669ق و يا 663ق در تونس درگذشت و ابن منيّر در رثاى او ابياتى سرود. روايتى كه در این باره شهرت يافته، از این قرار است كه گویند در مجلس شراب، نديمان با وى شوخى‌هاى خشن كردند و او را با نارنج چندان بزدند كه جان داد، اما به روايت زركشى سبب مرگ او، شوخى نابجاى سلطان المستنصر بالله بود كه در مجلس عيش و نوش فرمود تا ابن عصفور را در حوض آبى انداختند و وى به علت سرماى شديد، بيمار شد و 3 روز بعد درگذشت. البته روايت صفدى غريب جلوه مى‌كند و روايت دوم نيز بسيار متأخر است. از این رو قباوه در کتاب ابن عصفور و تصريف دو روايت را در هم آمیخته و بهتر آن ديده كه وى نخست در اثر شوخى سلطان بيمار شود و 3 روز بعد در اثر ضربات نارنج نديمان جان دهد. اما این تحليل هم خالى از تكلف نيست. بنابراین امكان دارد كه در اصل روايت تحريفى رخ داده باشد.

آثار

المقرّب، مهم‌ترين اثر او در نحو است و شايد بتوان گفت كه ابن عصفور، همه شهرت خویش را مديون همین اثر است.
المُمْتع، اثرى است در تصريف كه در آن به بحث درباره حروف زايد، ساختمان افعال و اسماء، ابدال، قلب و ادغام پرداخته است.
شرح الجمل، كه شرح الجمل زجاجى است.
ضرائر الشعر.^[۱].

پانویس

↑ فاتحی نژاد، عنایت‌الله، ج4، ص300

منابع مقاله

فاتحی نژاد، عنایت‌الله، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1378

وابسته‌ها

شرح جمل الزجاجي

المقرب و معه مثل المقرب

شرح المقرب لإبن عصفور الإشبیلی الأندلسی

الممتع في التصريف

شرح جمل الزجاجي (الشرح الکبیر)

[1] فاتحی نژاد، عنایت‌الله، ج4، ص300

[۱]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-<div class='wikiInfo'>
+<div class="wikiInfo">
-[[پرونده:NUR07748.jpg|بندانگشتی|ابن‌عصفور، علی بن مومن]]
+[[پرونده:NUR07748.jpg|بندانگشتی|ابن عصفور، علی بن مؤمن]]
 {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
 |-
-! نام!! data-type='authorName'|ابن‌عصفور، علی بن مومن
+! نام!! data-type="authorName" |ابن عصفور، علی بن مؤمن
 |-
 |نام‌های دیگر
-|data-type='authorOtherNames'| اب‍ن‌ع‍ص‍ف‍ور، اب‍وال‍ح‍س‍ن‌ ع‍ل‍ی
+| data-type="authorOtherNames" | اب‍ن‌ع‍ص‍ف‍ور، اب‍وال‍ح‍س‍ن ع‍ل‍ی
 |-
 |نام پدر
-|data-type='authorfatherName'|
+| data-type="authorfatherName" |مؤمن
 |-
 |متولد
-|data-type='authorbirthDate'|
+| data-type="authorbirthDate" |597ق
 |-
 |محل تولد
-|data-type='authorBirthPlace'|
+| data-type="authorBirthPlace" |اشبيليه
 |-
 |رحلت
-|data-type='authorDeathDate'|670 ‌‎ق
+| data-type="authorDeathDate" |670ق
 |-
 |اساتید
-|data-type='authorTeachers'|
+| data-type="authorTeachers" |ابوالحسن دبّاج
+ابوعلى شَلوبين
 |-
 |برخی آثار
-|data-type='authorWritings'|[[‏المقرب و معه مثل المقرب]]
+| data-type="authorWritings" |[[شرح جمل الزجاجي]]
+[[المقرب و معه مثل المقرب]]
-[[‏الممتع فی التصریف]]
+[[الممتع في التصريف]]
+|- class="articleCode"
-[[‏شرح المقرب لابن عصفور الاشبیلی الاندلسی 597 - 669]]
-|-class='articleCode'
 |کد مؤلف
-|data-type='authorCode'|AUTHORCODE7748AUTHORCODE
+| data-type="authorCode" |AUTHORCODE07748AUTHORCODE
 |}
 </div>
+'''ابن عُصْفُور، ابوالحسن على بن مؤمن بن محمد بن عصفور اشبيلى حَضرَمى''' (597-670ق 1201/-1272م)، نحوى، اديب و شاعر بود.
-'''اِبْن عُصْفُور، ابوالحسن على بن مؤمن بن محمد بن عصفور اشبيلى حَصْرَمى''' (597-670ق 1201/-1272م)، نحوى، اديب و شاعر بود. وى در سال 597ق در اشبيليه چشم به جهان گشود و نزد مشهورترين علماى عصر خود ابوالحسن دبّاج و ابوعلى شَلوبين به تحصيل نحو پرداخت. مدت 10 سال در ملازمت شلوبين به سربرد و «الکتاب» [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] را نزد او خواند و پس از اختلافى كه با او پيدا كرد، اشبيليه را ترك گفت و به ترتيب در شهرهاى شريش، شذونه، مالقه، لورقه و مرسيه مدتى اقامت گزيد و به تدريس نحو پرداخت. او در مجالس درس خود كه طالبان علم را از اطراف و اكناف اندلس به خود جذب كرده بود، «الکتاب» [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]]، «الجمل» زجّاجى و «ايضاح» ابوعلى فارسى را از حفظ شرح و املاء مى‌كرد. پس از چندى اندلس را به قصد شمال افريقا ترك كرد و در تونس رحل اقامت افكند و به خدمت امير ابوعبدالله محمد بن زكرياى هنتاتى ملقب به المستنصر بالله، كه قبل از رسيدن به حكومت مدتى شاگرد او بود، درآمد و از خواص او شد.
+== ولادت ==
+وى در سال 597ق در اشبيليه چشم به جهان گشود
-ابن عصفور پس از اقامتى كوتاه در تونس به همراه مخدوم خود راهى بجايه شد و سپس به تونس برگشت و از آنجا دوباره قصد اندلس كرد و به لورقه رفت و پس از آن، عازم غرب اندلس و سلا شد، اما ديرى نپاييد كه به دعوت المستنصر بالله دوباره به تونس برگشت و تا آخر عمر نزد او ماند. بدين سان ملاحظه مى‌كنيم كه وى بيشتر عمر خود را در سفر گذرانيد و در شهرهاى مختلف نزد نخبگان علم و ادب دانش آموخت و شاگردان بسيارى تربيت كرد. ابن سعيد عَنْسى و ابوزكريا يحيى يفرينى (غبرينى) و احتمالاً ابوحيان غرناطى، از جمله شاگردان معروف او بوده‌اند. ابن زبير معتقد است كه وى به جز نحو در ساير علوم اطلاع چندانى نداشت و قرائت و فقه و حديث را نمى‌دانست، اما از فهرست آثار او برمى‌آيد كه در شعر و قواعد آن نيز بسيار توانا بوده و کتاب «ضرائر الشعر» او كه اينك در دست است، بر اين امر دلالت آشكار دارد.
+== تحصیلات ==
+او نزد مشهورترين علماى عصر خود ابوالحسن دبّاج و ابوعلى شَلوبين به تحصيل نحو پرداخت. مدت 10 سال در ملازمت شلوبين به سربرد و «[[كتاب سيبويه و يليه تحصيل عين الذهب من معدن جوهر الأدب في علم مجازات العرب|الکتاب]]» [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبویه]] را نزد او خواند و پس از اختلافى كه با او پيدا كرد، اشبيليه را ترك گفت و به ترتيب در شهرهاى شريش، شذونه، مالقه، لورقه و مرسيه مدتى اقامت گزيد و به تدريس نحو پرداخت. او در مجالس درس خود كه طالبان علم را از اطراف و اكناف اندلس به خود جذب كرده بود، «[[كتاب سيبويه و يليه تحصيل عين الذهب من معدن جوهر الأدب في علم مجازات العرب|الکتاب]]» [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبویه]]، «الجمل» [[زجاجی، عبدالرحمان بن اسحاق|زجّاجى]] و «ايضاح» ابوعلى فارسی را از حفظ شرح و املاء مى‌كرد. پس از چندى اندلس را به قصد شمال افريقا ترك كرد و در تونس رحل اقامت افكند و به خدمت امیر ابوعبدالله محمد بن زكرياى هنتاتى ملقب به المستنصر بالله، كه قبل از رسيدن به حكومت مدتى شاگرد او بود، درآمد و از خواص او شد.
-ابن عصفور را با توجه به آثارى كه در نحو از وى برجاى مانده، نمى‌توان به مكتب خاصى وابسته دانست. با اين همه، گويى به مكتب بصره تمايل بيشترى داشته است، اگرچه گاهى آراء كوفيان و يا بغداديان را بر بصريان ترجيح مى‌داده. بسيارى از نحويان از جمله ابوحيان غرناطى و ابن هشام در آثار خود به آراء و نظرات او استناد كرده‌اند.
+ابن عصفور پس از اقامتى كوتاه در تونس به همراه مخدوم خود راهى بجايه شد و سپس به تونس برگشت و از آنجا دوباره قصد اندلس كرد و به لورقه رفت و پس از آن، عازم غرب اندلس و سلا شد، اما ديرى نپاييد كه به دعوت المستنصر بالله دوباره به تونس برگشت و تا آخر عمر نزد او ماند. بدين سان ملاحظه مى‌كنيم كه وى بيشتر عمر خود را در سفر گذرانيد و در شهرهاى مختلف نزد نخبگان علم و ادب دانش آموخت و شاگردان بسيارى تربيت كرد. ابن سعيد عَنْسى و ابوزكريا يحيى يفرينى (غبرينى) و احتمالاً ابوحيان غرناطى، از جمله شاگردان معروف او بوده‌اند. ابن زبير معتقد است كه وى به جز نحو در ساير علوم اطلاع چندانى نداشت و قرائت و فقه و حديث را نمى‌دانست، اما از فهرست آثار او برمى‌آيد كه در شعر و قواعد آن نيز بسيار توانا بوده و کتاب «ضرائر الشعر» او كه اينك در دست است، بر این امر دلالت آشكار دارد.
-وى شعر نيز مى‌سرود، اما از اشعار او به جز يك دو بيتى كه [[صفدی، خلیل بن ایبک|صفدى]] نقل كرده، اثرى بر جاى نمانده است. در اين دو بيتى وى به عدم تقيد خويش به احكام شرع اشاره مى‌كند. [[صفدی، خلیل بن ایبک|صفدى]] نيز او را از پارسايى دور مى‌داند. علاوه بر اين، زندگى او در دربار المستنصر و حكايتى كه درباره مرگش نقل كرده‌اند، مؤيد اين قول است. او در دهه 670ق و به گفته‌اى در 669ق و يا 663ق در تونس درگذشت و ابن منيّر در رثاى او ابياتى سرود. روايتى كه در اين باره شهرت يافته، از اين قرار است كه گويند در مجلس شراب، نديمان با وى شوخى‌هاى خشن كردند و او را با نارنج چندان بزدند كه جان داد، اما به روايت زركشى سبب مرگ او، شوخى نابجاى سلطان المستنصر بالله بود كه در مجلس عيش و نوش فرمود تا ابن عصفور را در حوض آبى انداختند و وى به علت سرماى شديد، بيمار شد و 3 روز بعد درگذشت. البته روايت [[صفدی، خلیل بن ایبک|صفدى]] غريب جلوه مى‌كند و روايت دوم نيز بسيار متأخر است. از اين رو قباوه در کتاب ابن عصفور و تصريف دو روايت را در هم آميخته و بهتر آن ديده كه وى نخست در اثر شوخى سلطان بيمار شود و 3 روز بعد در اثر ضربات نارنج نديمان جان دهد. اما اين تحليل هم خالى از تكلف نيست. بنابراين امكان دارد كه در اصل روايت تحريفى رخ داده باشد.
+ابن عصفور را با توجه به آثارى كه در نحو از وى برجاى مانده، نمى‌توان به مكتب خاصى وابسته دانست. با این همه، گویى به مكتب بصره تمايل بيشترى داشته است، اگرچه گاهى آراء كوفيان و يا بغداديان را بر بصريان ترجيح مى‌داده. بسيارى از نحویان از جمله ابوحيان غرناطى و ابن هشام در آثار خود به آراء و نظرات او استناد كرده‌اند.
-== آثار==
+وى شعر نيز مى‌سرود، اما از اشعار او به جز یک دو بيتى كه [[صفدی، خلیل بن ایبک|صفدى]] نقل كرده، اثرى بر جاى نمانده است. در این دو بيتى وى به عدم تقيد خویش به احكام شرع اشاره مى‌كند. [[صفدی، خلیل بن ایبک|صفدى]] نيز او را از پارسايى دور مى‌داند. علاوه بر اين، زندگى او در دربار المستنصر و حكايتى كه درباره مرگش نقل كرده‌اند، مؤيد این قول است. او در دهه 670ق و به گفته‌اى در 669ق و يا 663ق در تونس درگذشت و ابن منيّر در رثاى او ابياتى سرود. روايتى كه در این باره شهرت يافته، از این قرار است كه گویند در مجلس شراب، نديمان با وى شوخى‌هاى خشن كردند و او را با نارنج چندان بزدند كه جان داد، اما به روايت زركشى سبب مرگ او، شوخى نابجاى سلطان المستنصر بالله بود كه در مجلس عيش و نوش فرمود تا ابن عصفور را در حوض آبى انداختند و وى به علت سرماى شديد، بيمار شد و 3 روز بعد درگذشت. البته روايت [[صفدی، خلیل بن ایبک|صفدى]] غريب جلوه مى‌كند و روايت دوم نيز بسيار متأخر است. از این رو قباوه در کتاب ابن عصفور و تصريف دو روايت را در هم آمیخته و بهتر آن ديده كه وى نخست در اثر شوخى سلطان بيمار شود و 3 روز بعد در اثر ضربات نارنج نديمان جان دهد. اما این تحليل هم خالى از تكلف نيست. بنابراین امكان دارد كه در اصل روايت تحريفى رخ داده باشد.
-# المقرّب، مهم‌ترين اثر او در نحو است و شايد بتوان گفت كه ابن عصفور، همه شهرت خويش را مديون همين اثر است.
+==آثار==
+# المقرّب، مهم‌ترين اثر او در نحو است و شايد بتوان گفت كه ابن عصفور، همه شهرت خویش را مديون همین اثر است.
 # المُمْتع، اثرى است در تصريف كه در آن به بحث درباره حروف زايد، ساختمان افعال و اسماء، ابدال، قلب و ادغام پرداخته است.
 # شرح الجمل، كه شرح الجمل زجاجى است.
-# ضرائر الشعر.
+# ضرائر الشعر.<ref> [https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/2371 فاتحی نژاد، عنایت‌الله، ج4، ص300]</ref>.
+==پانویس==
+<references/>
 ==منابع مقاله==
+[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/2371 فاتحی نژاد، عنایت‌الله، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1378]
-برگرفته از دايرةالمعارف بزرگ اسلامى ج 4 ص300
+==وابسته‌ها==
-== وابسته‌ها ==
 {{وابسته‌ها}}
 [[شرح جمل الزجاجي]]
-[[شرح جمل الزجاجي (الشرح الکبیر)]]
 [[المقرب و معه مثل المقرب]]
-[[شرح المقرب لابن عصفور الاشبیلی الاندلسی (المرفوعات)]]
+[[شرح المقرب لإبن عصفور الإشبیلی الأندلسی]]
 [[الممتع في التصريف]]
+[[شرح جمل الزجاجي (الشرح الکبیر)]]
 [[رده:زندگی‌نامه]]
+[[رده:ادیبان]]