دانی، عثمان بن سعید: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - '؛ق' به '؛ ق')
     
    (۳۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۵: خط ۵:
    ! نام!! data-type="authorName" |دانی، عثمان بن سعید
    ! نام!! data-type="authorName" |دانی، عثمان بن سعید
    |-
    |-
    |نام های دیگر  
    |نام‎های دیگر  
    | data-type="authorOtherNames" | اب‍ن ‌ال‍ص‍ی‍رف‍ی‌، ع‍ث‍م‍ان ‌ب‍ن‌ س‍ع‍ی‍د
    | data-type="authorOtherNames" | اب‍ن ‌ال‍ص‍ی‍رف‍ی‌، ع‍ث‍م‍ان ‌ب‍ن‌ س‍ع‍ی‍د


    خط ۱۷: خط ۱۷:
    |-
    |-
    |نام پدر  
    |نام پدر  
    | data-type="authorfatherName" |
    | data-type="authorfatherName" |سعید
    |-
    |-
    |متولد  
    |متولد  
    | data-type="authorbirthDate" |
    | data-type="authorbirthDate" |371ق
    |-
    |-
    |محل تولد
    |محل تولد
    | data-type="authorBirthPlace" |
    | data-type="authorBirthPlace" |روستاى قوته راشه واقع در حومۀ قرطبه اندلس
    |-
    |-
    |رحلت  
    |رحلت  
    | data-type="authorDeathDate" |444 هـ.ق
    | data-type="authorDeathDate" |444 ق
    |-
    |-
    |اساتید
    |اساتید
    | data-type="authorTeachers" |
    | data-type="authorTeachers" |ابوالمطرف عبدالرحمن بن عثمان قشیرى
     
    ابوالعباس احمد بن محمد، بدر قاضى
     
    ابومحمد عبدالرحمن بن عمر بن محمد معدل
    |-
    |-
    |برخی آثار
    |برخی آثار
    | data-type="authorWritings" |[[‏البيان في عدّ آي القرآن]]  
    | data-type="authorWritings" |[[‏البيان في عدّ آي القرآن|‏البیان فی عدّ آی القرآن]]  
    |- class="articleCode"
    |- class="articleCode"
    |کد مؤلف  
    |کد مؤلف  
    | data-type="authorCode" |AUTHORCODE423AUTHORCODE
    | data-type="authorCode" |AUTHORCODE00423AUTHORCODE
    |}
    |}
    </div>
    </div>


    '''ابوعمرو دانى، عثمان بن سعید بن عثمان اموى قرطبى دانى''' (371- 444 ق)، مقرى و محدث بزرگ مالکی اندلس در قرن چهارم و پنجم


    '''ابوعمرو دانى، عثمان بن سعيد بن عثمان اموى قرطبى دانى''' (371-شوال 444 ق981/-فوريۀ 1053 م)، مقرى و محدث بزرگ اندلس.خاندان وى كه از موالى حاكمان اموى اندلس بودند، از روستاى قوته راشه واقع در حومۀ قرطبه برخاستند(نك:[[ابن بشکوال، خلف بن عبدالملک|ابن بشكوال]]، 405/2؛ذهبى، معرفة،325/1).ابوعمرو به ابن صيرفى نيز شهرت داشته است(حميدى،483/2).
    == ولادت ==
     
    خاندان وى که از موالى حاکمان اموى اندلس بودند، از روستاى قوته راشه واقع در حومۀ قرطبه برخاستند. ابوعمرو به ابن صیرفى نیز شهرت داشته است. وی در 371ق  برابر با 981م زاده شد.
    اطلاعات اندكى كه از شرح حال ابوعمرو داريم برگرفته از نوشته‌اى به قلم خود اوست كه ياقوت آن را نقل كرده است(125/12-127).بنابر اين گزارش و ديگر منابع، ابوعمرو در 14 سالگى تحصيل علم را آغاز كرد.نخست ساليانى به حلقۀ درس عالمان و محدثان بزرگ قرطبه پيوست، تا آنكه در محرم 397 راهى مشرق شد(حميدى، همانجا؛[[ابن بشکوال، خلف بن عبدالملک|ابن بشكوال]]،405/2،407).وى 4 ماه در قيروان اقامت كرد و نزد جمعى از شيوخ آن ديار حديث فرا گرفت(همو،406/2؛ياقوت، 126/12؛ذهبى، تاريخ،384/11).در شوال همان سال به مصر در آمد و تا موسم حج 398ق در آنجا ماندگار شد(ياقوت،ذهبى، همانجاها).
     
    در همين سال حج گزارد و در مكه اقامت كرد و از محدثان برجستۀ حجاز حديث، فقه، ادبيات و دانشهاى ديگر آموخت([[ابن بشکوال، خلف بن عبدالملک|ابن بشكوال]]، همانجا؛ياقوت،127/12).آنگاه از مكه به مصر بازگشت و پس از اندك زمانى راهى مغرب شد و در مسير سفر چند ماهى در قيروان اقامت گزيد(همانجا).


    بازگشت ابوعمرو به قرطبه در 399ق با آغاز شورش بربرها بر زمامداران اموى-كه به انقراض سلسلۀ آنان انجاميد-همزمان گرديد([[ابن بشکوال، خلف بن عبدالملک|ابن بشكوال]]،407/2).حدود 4 سال در زادگاهش به سر برد و پس از آن 7 سال در سر قسطه اقامت كرد.سپس به وطّه و در 409ق به دانيه سفر كرد و همان سال به ميورقه رفت و 8 سال در آنجا بماند.
    == تحصیلات ==
    اطلاعات اندکى که از شرح حال ابوعمرو داریم برگرفته از نوشته‌اى به قلم خود اوست که یاقوت آن را نقل کرده است.بنابر این گزارش و دیگر منابع، ابوعمرو در 14 سالگى تحصیل علم را آغاز کرد.نخست سالیانى به حلقۀ درس عالمان و محدثان بزرگ قرطبه پیوست، تا آنکه در محرم 397 راهى مشرق شد.


    سرانجام ابوعمرو در 417ق به دانيه رفت و تا آخر عمر در همانجا زيست و به تعليم و تدريس و تأليف روزگار سپرى ساخت(ياقوت، همانجا).
    وى 4 ماه در قیروان اقامت کرد و نزد جمعى از شیوخ آن دیار حدیث فرا گرفت.


    ابوعمرو در نيمۀ شوال 444 در گذشت و بنا به وصيت خود او، ابومحمد عبدالله بن خميس انصارى بر او نماز گزارد و در مقبرۀ باب انداره به خاك سپرده شد([[ابن بشکوال، خلف بن عبدالملک|ابن بشكوال]]، همانجا؛ياقوت،127/12- 128؛ ابن ابار،801/2).
    در شوال همان سال به مصر در آمد و تا موسم حج 398ق در آنجا ماندگار شد.


    دقت در ضبط، توانمندى حافظه و هوش سرشار را از ويژگيهاى ابوعمرو دانى برشمرده‌اند([[ابن بشکوال، خلف بن عبدالملک|ابن بشكوال]]،406/2؛ قفطى،341/2- 342؛ذهبى، سير،80/18).قطعاتى كه از ارجوزۀ اعتقادى وى در دست است، از تعصب شديد مذهبى و عرق دينى او حكايت دارد(نك: همان،81/18-83).زهد و پارسايى او را مى‌توان تا حدودى تحت تأثير ويژگيهاى روحانى و سجاياى اخلاقى استادانش، به ويژه ابن ابى زمنين (ه‍ م) دانست(نك:مرعشلى،28).
    در همین سال حج گزارد و در مکه اقامت کرد و از محدثان برجستۀ حجاز حدیث، فقه، ادبیات و دانشهاى دیگر آموخت.


    ==مشايخ و استادان==
    آنگاه از مکه به مصر بازگشت و پس از اندک زمانى راهى مغرب شد و در مسیر سفر چند ماهى در قیروان اقامت گزید.


    بازگشت ابوعمرو به قرطبه در 399ق با آغاز شورش بربرها بر زمامداران اموى-که به انقراض سلسلۀ آنان انجامید-همزمان گردید. حدود 4 سال در زادگاهش به سر برد و پس از آن 7 سال در سر قسطه اقامت کرد.سپس به وطّه و در 409ق به دانیه سفر کرد و همان سال به میورقه رفت و 8 سال در آنجا بماند.


    ابوعمرو دانى استادان اندلسى، مصرى، حجازى، شامى و عراقى بسيار ديده بود كه تهيۀ فهرست جامعى از آنان ميسر نيست و منابع موجود تنها به ذكر نام بعضى از مشهورترين ايشان پرداخته‌اند(نك:حميدى،483/2-484؛[[ابن بشکوال، خلف بن عبدالملک|ابن بشكوال]]،405/2-406؛ ياقوت،126/12-127؛ نيز نك:آثار خطى، شم‍ 8).در ميان شيوخ وى، ابوالمطرف عبدالرحمن بن عثمان قشيرى زاهد، جايگاه ويژه‌اى دارد،
    سرانجام ابوعمرو در 417ق به دانیه رفت و تا آخر عمر در همانجا زیست و به تعلیم و تدریس و تألیف روزگار سپرى ساخت.


    زيرا ابوعمرو بيش از مجموع احاديثى كه از ديگران نقل كرده، احاديث او را در آثار خود آورده است.
    دقت در ضبط، توانمندى حافظه و هوش سرشار را از ویژگی‌هاى ابوعمرو دانى برشمرده‌اند. قطعاتى که از ارجوزۀ اعتقادى وى در دست است، از تعصب شدید مذهبى و عرق دینى او حکایت دارد.زهد و پارسایى او را مى‌توان تا حدودى تحت تأثیر ویژگی‌هاى روحانى و سجایاى اخلاقى استادانش، به ویژه ابن ابى زمنین (ه‍ م) دانست.


    ابن ابى زمنين، محدث بزرگ اندلس نيز در شمار مشايخ حديث وى بوده است(نك:حميدى،100/1).همچنين ابوالعباس احمد بن محمد، بدر قاضى(ابوعمرو، السنن، برگ 180 ب)، ابومحمد عبدالرحمن بن عمر بن محمد معدل(همان، برگ 4 ب)، عبدالوهاب بن احمد بن حسن بن منير خشّاب(همان، برگ 183 الف)، احمد بن ابراهيم بن فراس معدل مكى(همان، برگ 173 ب) و ابوالحسن على بن محمد قابسى(همان، برگ 169 ب) از ديگر مشايخ او در حديثند.
    ==مشایخ و استادان==


    از استادان وى در قرائت، نامدارتر از همه، طاهر بن عبدالمنعم ابن غلبون (د 399 ق) بود كه ابوعمرو قرآن را به چند روايت از روايات مشهور قراء سبع همچون حفص از عاصم نزد او ختم كرده بود(همو،
    ابوعمرو دانى استادان اندلسى، مصرى، حجازى، شامى و عراقى بسیار دیده بود که تهیۀ فهرست جامعى از آنان میسر نیست و منابع موجود تنها به ذکر نام بعضى از مشهورترین ایشان پرداخته‌اند.در میان شیوخ وى، ابوالمطرف عبدالرحمن بن عثمان قشیرى زاهد، جایگاه ویژه‌اى دارد،


    التيسير،14؛[[جزری، محمد بن محمد|ابن جزرى]]، غاية،339/1).از شيوخ ديگر وى در قرائت كه در مقدمۀ التيسير از آنان نام برده (ص 10-16)، ابوالفتح فارس بن احمد حمصى، ابوالقاسم خلف بن ابراهيم خاقانى و ابوالقاسم
    زیرا ابوعمرو بیش از مجموع احادیثى که از دیگران نقل کرده، احادیث او را در آثار خود آورده است.


    عبدالعزيز بن جعفر، معروف به ابن ابى غسّان را بايد نام برد.ابومسلم محمد بن احمد كاتب بغدادى نيز استاد ديگر وى در حديث و قرائت است كه ابوعمرو نزد او كتاب السبعۀ ابن مجاهد را استماع كرده است([[جزری، محمد بن محمد|ابن جزرى]]، همان،503/1-504).
    ابن ابى زمنین، محدث بزرگ اندلس نیز در شمار مشایخ حدیث وى بوده است.همچنین ابوالعباس احمد بن محمد، بدر قاضى، ابومحمد عبدالرحمن بن عمر بن محمد معدل، عبدالوهاب بن احمد بن حسن بن منیر خشّاب، احمد بن ابراهیم بن فراس معدل مکى و ابوالحسن على بن محمد قابسى از دیگر مشایخ او در حدیثند.


    ==شاگردان و راويان==
    از استادان وى در قرائت، نامدارتر از همه، طاهر بن عبدالمنعم ابن غلبون (متوفای  399 ق) بود که ابوعمرو قرآن را به چند روایت از روایات مشهور قراء سبع همچون حفص از عاصم نزد او ختم کرده بود. از شیوخ دیگر وى در قرائت که در مقدمۀ التیسیر از آنان نام برده (ص 10-16)، ابوالفتح فارس بن احمد حمصى، ابوالقاسم خلف بن ابراهیم خاقانى و ابوالقاسم عبدالعزیز بن جعفر، معروف به ابن ابى غسّان را باید نام برد.ابومسلم محمد بن احمد کاتب بغدادى نیز استاد دیگر وى در حدیث و قرائت است که ابوعمرو نزد او کتاب السبعۀ ابن مجاهد را استماع کرده است.


    ==شاگردان و راویان==


    جمع كثيرى از مقريان، محدثان، فقيهان و اديبان اندلس، به ويژه اهل دانيه، از ابوعمرو بهرۀ علمى گرفته‌اند.وى پس از بازگشت از سفر مشرق در ميورقه (نك:مرعشلى،30)، المريه (نك:ضبى،412) و ديگر شهرهاى اندلس، به خصوص دانيه، بر مسند افادت تكيه زد و شاگردان بسيارى را در علم قرائات و ديگر زمينه‌ها
    جمع کثیرى از مقریان، محدثان، فقیهان و ادیبان اندلس، به ویژه اهل دانیه، از ابوعمرو بهرۀ علمى گرفته‌اند.وى پس از بازگشت از سفر مشرق در میورقه، المریه و دیگر شهرهاى اندلس، به خصوص دانیه، بر مسند افادت تکیه زد و شاگردان بسیارى را در علم قرائات و دیگر زمینه‌ها پرورش داد.


    پرورش داد(براى فهرست اسامى آنان، نك:ذهبى، معرفة،327/1، تذكرة،1120/3؛[[جزری، محمد بن محمد|ابن جزرى]]، همان،504/1).
    3 تن از مشهورترین آنان، مقریانى هستند که خود در اندلس حوزه‌هاى قرائت تشکیل داده‌اند:یکى، فرزندش ابوالعباس احمد(متوفای  471 ق) است که پس از پدر در دانیه بر مسند اقراء تکیه زد؛ دیگرى، ابوداوود سلیمان ابن نجاح مغربى، شیخ القراء بلنسیه (متوفای  496 ق) است که مدت مدیدى در ملازمت ابوعمرو دانى به سر برد و بیشتر تألیفات وى را از خود او استماع کرد و آثار ابوعمرو دانى را در سراسر اندلس رواج داد؛ سومى، ابوعبدالله محمد بن عیسى تجیبى طلیطلى، معروف به مغامى(متوفای  485 ق) است که در اشبیلیه به تدریس قرائت اشتغال داشت.


    3 تن از مشهورترين آنان، مقريانى هستند كه خود در اندلس حوزه‌هاى قرائت تشكيل داده‌اند:يكى، فرزندش ابوالعباس احمد(د 471 ق) است كه پس از پدر در دانيه بر مسند اقراء تكيه زد(ابن بشكوال،65/1؛[[جزری، محمد بن محمد|ابن جزرى]]، همان،80/1)؛ ديگرى، ابوداوود سليمان ابن نجاح مغربى، شيخ القراء بلنسيه (د 496 ق) است كه مدت مديدى در ملازمت ابوعمرو دانى به سر برد و بيشتر تأليفات وى را از خود او استماع كرد و آثار ابوعمرو دانى را در سراسر اندلس رواج داد(نك: [[ابن بشکوال، خلف بن عبدالملک|ابن بشكوال]]،203/1-204؛ ابن خير،28-29،34،72-74؛[[جزری، محمد بن محمد|ابن جزرى]]، همان،316/1-317، النشر،58/1-61)؛سومى، ابوعبدالله محمد بن عيسى تجيبى طليطلى، معروف به مغامى(د 485 ق) است كه در اشبيليه به تدريس قرائت اشتغال داشت(نك:همو، غاية،224/2- 225).
    شهرت ابوعمرو دانى به عنوان مقرى و تألیفات مشهور او در علم قرائت، مقام علمى او را در حدیث از نظرها دور داشته است.این در حالى است که منابع کهن از او به عنوان محدثى بزرگ که از مغرب به مشرق در طلب حدیث سفر کرده است، یاد مى‌کنند.تألیف شناخته شدۀ او در حدیث کتاب السنن الواردة فى الفتن است که بنا به گفتۀ ذهبى(سیر،81/18) گواه تبحّر او در علم حدیث است.ابوعمرو در این تألیف، کتاب جامعى در باب روایات مربوط به حوادث آخر الزمان و فساد روزگار و «اشراط الساعة»گرد آورده است.
    شهرت ابوعمرو دانى به عنوان مقرى و تأليفات مشهور او در علم قرائت، مقام علمى او را در حديث از نظرها دور داشته است.اين در حالى است كه منابع كهن از او به عنوان محدثى بزرگ كه از مغرب به
     
    مشرق در طلب حديث سفر كرده است،ياد مى‌كنند(حميدى،483/2- 484؛[[ابن بشکوال، خلف بن عبدالملک|ابن بشكوال]]،405/2-407؛ضبى،411-412).تأليف شناخته شدۀ او در حديث كتاب السنن الواردة فى الفتن است كه بنا به گفتۀ ذهبى(سير،81/18) گواه تبحّر او در علم حديث است.ابوعمرو در اين تأليف، كتاب جامعى در باب روايات مربوط به حوادث آخر الزمان و فساد روزگار و «اشراط الساعة»گرد آورده است.


    ==علم قرائت==
    ==علم قرائت==


    رونق فراوان حوزه‌هاى تدریس قرائت در مشرق اسلامى، ابوعمرو دانى را که در طلب دانش به شرق آمده بود، سخت شیفته گردانید و او را بر آن داشت تا قرائت را رشتۀ تخصصى خود قرار دهد.وى در کتاب [[غاية النهاية في طبقات القراء|طبقات القراء]]، زندگى نامه و شیوخ و تلامیذ و فهرست آثار همۀ قاریان و مقریان را از صحابه و تابعین گرفته، تا عصر خود به ترتیب الفبایى گرد آورد و همین تتبع و پى جویى سیر تاریخى و تحول علم قرائات که ابوعمرو در تألیف این کتاب رنج آن را بر خود هموار ساخت، آنچنان دانش و بینشى، براى وى فراهم آورد که توانست پس از ابن مجاهد (ه‍ م)جایگاهى بلند در علم قرائات به خویش اختصاص دهد؛ چنانکه یک سده بعد، ابن خیر اشبیلى از بین 76 فقره کتاب‌هاى درسى قرائات که نزد استادان و مشایخ خود خوانده،16 مورد از تألیفات ابوعمرو دانى را در فهرسۀ خود آورده است.نیز بنا به گزارش ذهبى  در طى قرنها، قاریان و مقریان همه بر نوشته‌هاى ابوعمرو اعتماد مى‌کرده و به تبحر وى در علوم قرآنى اذعان داشته‌اند.


    رونق فراوان حوزه‌هاى تدريس قرائت در مشرق اسلامى، ابوعمرو دانى را كه در طلب دانش به شرق آمده بود، سخت شيفته گردانيد و او را بر آن داشت تا قرائت را رشتۀ تخصصى خود قرار دهد.وى در كتاب [[غاية النهاية في طبقات القراء|طبقات القراء]]، زندگى نامه و شيوخ و تلاميذ و فهرست آثار همۀ قاريان و مقريان را از صحابه و تابعين گرفته، تا عصر خود به ترتيب الفبايى گرد آورد(نك:ابن خير،72؛[[جزری، محمد بن محمد|ابن جزرى]]، همان، 505/1) و همين تتبع و پى جويى سير تاريخى و تحول علم قرائات كه ابوعمرو در تأليف اين كتاب رنج آن را بر خود هموار ساخت، آنچنان دانش و بينشى، براى وى فراهم آورد كه توانست پس از ابن مجاهد (ه‍ م)جايگاهى بلند در علم قرائات به خويش اختصاص دهد(نك: قسطلانى،109/1-114)؛چنانكه يك سده بعد، ابن خير اشبيلى از
    ابوعمرو بر ترویج هر چه بیشتر قرائات هفتگانه همت گماشت.وى تمامى طرق و روایات مشهور و غیر مشهور قرائات سبعه را که در زمان او از 500 طریق مى‌گذشت، استقصا کرد و در کتاب جامع البیان گرد
    بين 76 فقره كتابهاى درسى قرائات كه نزد استادان و مشايخ خود خوانده،16 مورد از تأليفات ابوعمرو دانى را در فهرسۀ خود آورده است(ص 28-29،40-41،72-74).نيز بنا به گزارش ذهبى (تذكرة،1121/3، تاريخ،386/11) در طى قرنها، قاريان و مقريان همه بر نوشته‌هاى ابوعمرو اعتماد مى‌كرده و به تبحر وى در علوم قرآنى اذعان داشته‌اند(نيز نك:ابن خلدون،347/1؛مقرى،341/2).


    ابوعمرو بر ترويج هر چه بيشتر قرائات هفتگانه همت گماشت.وى تمامى طرق و روايات مشهور و غير مشهور قرائات سبعه را كه در زمان او از 500 طريق مى‌گذشت، استقصا كرد و در كتاب جامع البيان گرد
    آورد و به شرح و بسط آنها پرداخت.[[جزری، محمد بن محمد|ابن جزرى]] این کتاب را که از منابع عمدۀ اوست، کتابى بى‌مانند وصف مى‌کند.


    آورد و به شرح و بسط آنها پرداخت.[[جزری، محمد بن محمد|ابن جزرى]] اين كتاب را كه از منابع عمدۀ اوست، كتابى بى‌مانند وصف مى‌كند(النشر،61/1).
    ابوعمرو در جهت تثبیت قرائات هفتگانه در کتابش المحتوى على القراءات الشواذ، حتى قرائت یعقوب حضرمى را که استادش ابن غلبون وى را به عنوان قارى هشتم، معرفى مى‌کرده


    ابوعمرو در جهت تثبيت قرائات هفتگانه در كتابش المحتوى على القراءات الشواذ، حتى قرائت يعقوب حضرمى را كه استادش ابن غلبون وى را به عنوان قارى هشتم، معرفى مى‌كرده (نك:ه‍ د،363/4)
    و نیز قرائت ابوجعفر یزید بن قعقاع را با همۀ قدمتى که داشت در زمرۀ قرائات شاذ جاى داد.


    و نيز قرائت ابوجعفر يزيد بن قعقاع را با همۀ قدمتى كه داشت(نك: ذهبى، معرفة،58/1-62) در زمرۀ قرائات شاذ جاى داد.
    ابوعمرو خود نیز اختیاراتى در قرائت داشت که در برخى مواضع التیسیر گاه با ذکر ادلۀ گزینش خود، بدانها اشاره کرده است.ویژگی‌ها و مزیتهاى التیسیر، از قبیل جامع بودن، روان بودن


    ابوعمرو خود نيز اختياراتى در قرائت داشت كه در برخى مواضع التيسير(ص 21،22، جم‍) گاه با ذكر ادلۀ گزينش خود، بدانها اشاره كرده است.ويژگيها و مزيتهاى التيسير، از قبيل جامع بودن، روان بودن
    متن، سهولت حفظ و یادگیرى و کارآمد بودن آن براى مبتدیان و آموختگان از یک سو و راویانى که مستقیما این کتاب را از مؤلف آن روایت می‌کردند از سوى دیگر، موجب شهرت این کتاب گردید.در حالى که کتاب التذکرة فى القراءات الثمان، اثر ابن غلبون که از جهت طرح و تبویب الگوى کار ابوعمرو در التیسیر بوده، از محدودۀ مصر فراتر نرفته  و کتاب العنوان تألیف مقرى معاصر وى


    متن، سهولت حفظ و يادگيرى و كارآمد بودن آن براى مبتديان و آموختگان از يك سو و راويانى كه مستقيما اين كتاب را از مؤلف آن روايت مى‌كردند از سوى ديگر، موجب شهرت اين كتاب گرديد.در حالى كه كتاب التذكرة فى القراءات الثمان، اثر ابن غلبون كه از جهت طرح و تبويب الگوى كار ابوعمرو در التيسير بوده، از محدودۀ مصر فراتر نرفته (نك:ه‍ د، همانجا) و كتاب العنوان تأليف مقرى معاصر وى
    ابوطاهر اسماعیل بن خلف انصارى اندلسى(متوفای  455 ق) که حتى در چند مورد کامل‌تر و دقیق‌تر از التیسیر بوده، چندان شهرتى کسب نکرده است.


    ابوطاهر اسماعيل بن خلف انصارى اندلسى(د 455 ق)كه حتى در چند مورد كامل‌تر و دقيق‌تر از التيسير بوده (زاهد،12-13)، چندان شهرتى كسب نكرده است.
    کتاب التیسیر بارها توسط علماى علم قرائت شرح شده (براى شروح آن، نک:مرعشلى،39) و 2 سده پس از ابوعمرو، شاطبى(متوفای  590 ق) التیسیر را در قصیدۀ مشهورش حرز الامانى و وجه التهانى (معروف به شاطبیه) به نظم آورد و شهرت التیسیر را دو چندان گردانید.شهرت التیسیر و شکل منظوم آن شاطبیه، رفته رفته به جایى رسید که در اواخر سدۀ 8 و اوایل سدۀ 9ق دیگر این تصور در حوزه‌هاى علمیه و محافل قرائات به وجود آمده بود که قرائت معتبر و متواترى در غیر این 2 کتاب وجود ندارد.


    كتاب التيسير بارها توسط علماى علم قرائت شرح شده (براى شروح آن، نك:مرعشلى،39) و 2 سده پس از ابوعمرو، شاطبى(د 590 ق) التيسير را در قصيدۀ مشهورش حرز الامانى و وجه التهانى (معروف به شاطبيه) به نظم آورد و شهرت التيسير را دو چندان گردانيد.شهرت التيسير و شكل منظوم آن شاطبيه، رفته رفته به جايى رسيد كه در اواخر سدۀ 8 و اوايل سدۀ 9ق ديگر اين تصور در حوزه‌هاى علميه و محافل قرائات به وجود آمده بود كه قرائت معتبر و متواترى در غير اين 2 كتاب وجود ندارد(نك:[[جزری، محمد بن محمد|ابن جزرى]]، تحبير،7).
    امروزه وجود صدها نسخۀ دست نوشته از کتاب التیسیر در کتابخانه‌هاى جهان که در سده‌هاى مختلف استنساخ شده‌اند(مثلاً248 نسخه در الفهرس الشامل، القراءات،33/1-73)، خود بهترین گواه بر رواج پیوستۀ این کتاب از زمان مؤلف تاکنون مى‌باشد، چنانکه در دوران معاصر، زمانى که خاور شناسان در صدد چاپ و نشر برخى منابع علم قرائات برآمدند، کتاب التیسیر را به جهت اعتبار و شهرت بى‌نظیر و فراوانى نسخه‌هاى خطى آن، براى این منظور انتخاب کردند.


    امروزه وجود صدها نسخۀ دست نوشته از كتاب التيسير در كتابخانه‌هاى جهان كه در سده‌هاى مختلف استنساخ شده‌اند(مثلا 248 نسخه در الفهرس الشامل، القراءات،33/1-73)، خود بهترين گواه بر رواج پيوستۀ اين كتاب از زمان مؤلف تاكنون مى‌باشد، چنانكه در دوران معاصر، زمانى كه خاور شناسان در صدد چاپ و نشر برخى منابع علم قرائات برآمدند، كتاب التيسير را به جهت اعتبار و شهرت بى‌نظير و فراوانى نسخه‌هاى خطى آن، براى اين منظور انتخاب كردند(نك: پرتسل،«د، ط»).
    نقش ابوعمرو در تجدید و احیاى علوم قرآنى در آغاز سدۀ 5ق منحصر به علم قرائات نبود.وى علم رسم المصحف را نیز که در ارتباط تنگاتنگ با علم قرائات است، وجهۀ همت خویش قرار داد.در زمان او کاتبان مصاحف و دیگر دست اندرکاران علوم قرآنى از علم رسم المصحف روى گردان شده و به ثبت و ضبط اسناد و روایات مربوط به آن نمى‌پرداختند و در نگارش نسخه‌هاى قرآن به درایت خود بسنده می‌کردند. ابوعمرو در این زمینه کتاب المقنع فى رسم مصاحف الامصار را تألیف کرد که مانند التیسیر از ساختار تعلیمى برخوردار بود و همان ویژگی‌هاى التیسیر را داشت. این کتاب را نیز شاطبى در قصیدۀ رائیۀ معروفش عقیلة اتراب القصائد فى اسنى المقاصد به نظم کشید و شهرت گسترده‌اى نصیب آن گردانید،


    نقش ابوعمرو در تجديد و احياى علوم قرآنى در آغاز سدۀ 5ق منحصر به علم قرائات نبود.وى علم رسم المصحف را نيز كه در ارتباط تنگاتنگ با علم قرائات است، وجهۀ همت خويش قرار داد.در زمان او كاتبان مصاحف و ديگر دست اندركاران علوم قرآنى از علم رسم المصحف روى گردان شده و به ثبت و ضبط اسناد و روايات مربوط به آن نمى‌پرداختند و در نگارش نسخه‌هاى قرآن به درايت خود بسنده مى‌كردند(نك:ابوعمرو دانى، المقنع،2).ابوعمرو در اين زمينه كتاب المقنع فى رسم مصاحف الامصار را تأليف كرد كه مانند التيسير از ساختار تعليمى برخوردار بود و همان ويژگيهاى التيسير را داشت. اين كتاب را نيز شاطبى در قصيدۀ رائيۀ معروفش عقيلة اتراب القصائد فى اسنى المقاصد به نظم كشيد و شهرت گسترده‌اى نصيب آن گردانيد،
    چنانکه در الفهرس الشامل،113 نسخه از این منظومه نشان داده شده و 13 مورد از شروح آن معرفى گردیده است.


    چنانكه در الفهرس الشامل(رسم المصاحف،17-34)،113 نسخه از اين منظومه نشان داده شده و 13 مورد از شروح آن معرفى گرديده است.
    در وقف و ابتداء نیز که پیوند نزدیک با علم قرائات دارد، ابوعمرو کتاب المکتفى را تألیف کرده است که خود وى در مقدمه (ص 129) به ساختار درسى کتاب و کار آیى آن براى مبتدیان و آموختگان اشاره دارد.


    در وقف و ابتداء نيز كه پيوند نزديك با علم قرائات دارد، ابوعمرو كتاب المكتفى را تأليف كرده است كه خود وى در مقدمه (ص 129) به ساختار درسى كتاب و كار آيى آن براى مبتديان و آموختگان اشاره دارد
    در مباحث خاص علم تجوید نیز ابوعمرو تألیفات متعددى داشته که برخى از آنها به صورت چاپى یا خطى موجودند.


    (نيز نك:مرعشلى،92-96،102-113).در مباحث خاص علم تجويد نيز ابوعمرو تأليفات متعددى داشته كه برخى از آنها به صورت چاپى يا خطى موجودند.
    == وفات ==
    ابوعمرو در نیمۀ شوال 444ق برابر با فوریۀ 1053م در گذشت و بنا به وصیت خود او، ابومحمد عبدالله بن خمیس انصارى بر او نماز گزارد و در مقبرۀ باب انداره به خاک سپرده شد.


    ==آثار==
    ==آثار==
     
    ابوعمرو دانى در زمینۀ علوم قرآنى و حدیث آثار سودمند فراوانى از خود بر جاى نهاده که گویا شمار آنها افزون بر 100 عنوان بوده است.
     
    ابوعمرو دانى در زمينۀ علوم قرآنى و حديث آثار سودمند فراوانى از خود بر جاى نهاده كه گويا شمار آنها افزون بر 100 عنوان بوده است(نك:ضبى،412؛ذهبى، تذكرة، همانجا، معرفة،327/1- 328).


    الف-چاپى:
    الف-چاپى:
     
    # التیسیر فى القراءات السبع،
    1.التيسير فى القراءات السبع، به كوشش پرتسل، استانبول،1349 ق1930/ م؛2.الفرق بين الضاد و الظاء فى كتاب الله، به كوشش محسن جمال‌الدين، بغداد،1390 ق؛3.المحكم فى نقط المصاحف، به كوشش عزت حسن، دمشق،1960 م؛4.المقنع فى معرفة مرسوم مصاحف اهل الامصار، به كوشش محمد احمد دهمان، دمشق،1358 ق؛5.المكتفى فى الوقف و الابتداء، به كوشش يوسف عبدالرحمن مرعشلى، بيروت،1407 ق؛6.النقط، مختصرى است در باب نقط(اعراب گذارى) و شكل(زير و زبر گذارى)قرآن مجيد كه ابوعمرو دانى آن را ذيل كتاب المقنع قرار داده است.اين كتاب به ضميمۀ المقنع به چاپ رسيده است.
    # الفرق بین الضاد و الظاء فى کتاب الله
     
    # المحکم فى نقط المصاحف
    # المقنع فى معرفة مرسوم مصاحف اهل الامصار
    # المکتفى فى الوقف و الابتداء
    # النقط، مختصرى است در باب نقط(اعراب گذارى) و شکل(زیر و زبر گذارى)قرآن مجید که ابوعمرو دانى آن را ذیل کتاب المقنع قرار داده است.این کتاب به ضمیمۀ المقنع به چاپ رسیده است.
    ب-خطى:
    ب-خطى:
    # الادغام الکبیر، که موضوع آن مجموعۀ ادغامهاى کبیر ویژۀ قرائت ابوعمرو بصرى است.
    # الاشارة بلطیف العبارة،
    # الاهتداء فى الوقف و الابتداء.
    # الایجاز و البیان فى اصول قراءة نافع.
    # البیان فى اختلاف ائمة الامصار و اتفاقهم فى عدد آى القرآن
    # التحدید فى الاتقان و التجوید.
    # تذکرة الحافظ لتراجم القرّاء السبعة و اجتماعهم و اتفاقهم فى حروف الاختلاف.ن
    # الترجمة.
    # التقریب النافع فى الطرق العشرة لنافع.
    # جامع البیان فى القراءات السبع(و طرقها) المشهورة
    # السنن الواردة فى الفتن، یا الفتن و الملاحم
    # شرح القصیدة الخاقانیة، شرحى است بر قصیدۀ ابومزاحم موسى بن عبیدالله خاقانى
    # مفردات القرّاء السبعة
    # الموضح فى الفتح و الامالة، که در آن شیوۀ قرّاء سبعه و موارد اختلافشان را با یکدیگر در موضوع اماله مورد بررسى قرار داده است.
    # نقط المصاحف


    1.الادغام الكبير، كه موضوع آن مجموعۀ ادغامهاى كبير ويژۀ قرائت ابوعمرو بصرى است و نسخه‌هايى از آن در موزۀ بريتانيا، كتابخانۀ شهيد على در تركيه و كتابخانۀ جامع زيتونه در تونس موجود است(/720 I , S , LAG ;/42 XL , SAG؛ريو، شم‍ 92)؛2.الاشارة بلطيف العبارة، كه نسخه‌اى از آن در اسكندريه (سيد،6/1) و نسخه‌اى ديگر در كتابخانۀ نجيب پاشا در تركيه موجود است(ششن،268/1؛ الفهرس الشامل، القراءات،30/1)؛3.الاهتداء فى الوقف و الابتداء.
    == منابع مقاله ==
    نسخه‌هايى از اين اثر در برخى كتابخانه‌ها از جمله در كتابخانۀ ازهريه موجود است(مرعشلى،37)؛4.الايجاز و البيان فى اصول قراءة نافع.
    دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج 6، ص 71-69،
    بخشهايى از آن در كتابخانۀ ملى پاريس موجود است(دوسلان، شم‍ (3)592)؛5.البيان فى اختلاف ائمة الامصار و اتفاقهم فى عدد آى القرآن.نسخه‌اى از آن در دانشگاه رياض موجود است(اسحاق،34/1 -35)؛6.التحديد فى الاتقان و التجويد.3 نسخه از اين كتاب را بروكلمان نشان داده (S , LAG، همانجا) و يك نسخه نيز در آستان قدس(آستان،1/2) موجود است؛7.تذكرة الحافظ لتراجم القرّاء السبعة و اجتماعهم و اتفاقهم فى حروف الاختلاف.نسخه‌اى از آن در كتابخانۀ افيون قره حصار در تركيه موجود است(ششن،269/1)؛8. الترجمة.اين كتاب حاوى فهرست شيوخ ابوعمرو و سلسلۀ اسانيد قرائات اوست كه نسخه‌اى از آن در مجموعۀ قوله (/517 I , LAG) یافت مى‌شود؛9.التقريب النافع فى الطرق العشرة لنافع.نسخه‌اى از آن در
    كتابخانۀ ملى پاريس موجود است(دوسلان، شم‍(3)4532؛ نيز نك: پرتسل،46)؛10.جامع البيان فى القراءات السبع(و طرقها) المشهورة (و الغريبة)(ذهبى، همان،327/1؛[[جزری، محمد بن محمد|ابن جزرى]]، غاية،505/1).اين كتاب در 30 باب تنظيم شده (براى عناوين ابواب، نك:بانكيپور، شم‍1214) و نسخه‌هاى متعددى از آن در كتابخانه‌هاى خدابخش، نور عثمانيه و دار الكتب مصر موجود است(/719 I , S , LAG ; LAG، همانجا؛ الفهرس الشامل، القراءات،75/1-76)؛11.السنن الواردة فى الفتن،يا الفتن و الملاحم([[جزری، محمد بن محمد|ابن جزرى]]، همانجا)، كه نسخۀ خطى آن در كتابخانۀ ظاهريه و تصوير آن در كتابخانۀ مركز موجود است؛12.شرح القصيدة الخاقانية، شرحى است بر قصيدۀ ابومزاحم موسى بن عبيد الله خاقانى(د 325 ق)كه در 51 بيت، در تجويد و قرائات سروده شده و نسخه‌هاى متعددى از آن موجود است(نك:مرعشلى،40-41)؛
    13.مفردات القرّاء السبعة([[جزری، محمد بن محمد|ابن جزرى]]، همانجا).نسخه‌اى از آن در دار الكتب مصر موجود است(خديويه،114/1)؛14.الموضح فى الفتح و الامالة، كه در آن شيوۀ قرّاء سبعه و موارد اختلافشان را با يكديگر در موضوع اماله مورد بررسى قرار داده است(نك:پرتسل، 234).نسخه‌هايى از اين كتاب در كتابخانه‌هاى ازهريه (ازهريه،148/1) و ملى پاريس(دو سلان، شم‍(2)4202) موجود است؛15.نقط المصاحف.نسخه‌هايى از اين اثر در كتابخانه‌هاى ظاهريه، دانشگاه ابوظبى، دار الكتب مصر و كتابخانۀ ملى پاريس موجود است(الفهرس الشامل، رسم المصاحف،14؛براى عناوين ديگر آثار خطى و يافت نشده، نك:مرعشلى،35-44).[1]
    (1) منبع:دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج 6، ص 71-69،




    == وابسته‌ها ==
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}
    {{وابسته‌ها}}
    [[کتاب التیسیر فی القراءات السبع]]  
    [[کتاب التیسیر فی القراءات السبع]]  


    [[التحدید فی الاتقان و التجوید]]  
    [[التحدید فی الاتقان و التجوید]]  


    [[المکتفی فی الوقف و الابتدا]]  
    [[المكتفی في الوقف و الإبتدا]]  


    [[جامع البیان فی القراءات السبع]]  
    [[جامع البیان فی القراءات السبع]]  
    خط ۱۴۶: خط ۱۶۲:
    [[المقنع فی رسم مصاحف الامصار]]  
    [[المقنع فی رسم مصاحف الامصار]]  


    [[ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء فی کتاب الله]]  
    [[ترجمه المكتفی في الوقف و الإبتداء فی کتاب الله]]  


    [[کتاب النقط]]  
    [[کتاب النقط]]  
    خط ۱۵۳: خط ۱۶۹:


    [[المحکم فی نقط المصاحف]]  
    [[المحکم فی نقط المصاحف]]  
    [[مفردة يعقوب بن اسحاق الحضرمي]]


    [[الموضح لمذاهب القراء و إختلافهم في الفتح و الإمالة]]  
    [[الموضح لمذاهب القراء و إختلافهم في الفتح و الإمالة]]  
    خط ۱۶۴: خط ۱۸۲:
    [[المقنع في رسم مصاحف الأمصار و نقطها]]  
    [[المقنع في رسم مصاحف الأمصار و نقطها]]  


    [[المفردات السبع: و هي مفردات القراء السبعة: نافع المدني و ابن کثير و أبي عمرو بن العلاء و ابن عامر و عاصم و حمزة الزيات و الکسائي]]  
    [[المفردات السبع: و هي مفردات القراء السبعة: نافع المدنیو ابن کثير و أبي‌عمرو بن العلاء و ابن عامر و عاصم و حمزة الزيات و الکسائي]]  


    [[السنن الواردة في الفتن]]  
    [[السنن الواردة في الفتن]]  
    خط ۱۷۵: خط ۱۹۳:


    [[رده:زندگی‌نامه]]
    [[رده:زندگی‌نامه]]
    [[رده:مرداد(1400)]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۱۸ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۹:۳۸

    دانی، عثمان بن سعید
    نام دانی، عثمان بن سعید
    نام‎های دیگر اب‍ن ‌ال‍ص‍ی‍رف‍ی‌، ع‍ث‍م‍ان ‌ب‍ن‌ س‍ع‍ی‍د

    اب‍و ع‍م‍رو ال‍دان‍ی

    دان‍ی‌، اب‍و ع‍م‍رو ع‍ث‍م‍ان

    ع‍ث‍م‍ان‌ ال‍دان‍ی‌

    ق‍رطب‍ی‌، ع‍ث‍م‍ان ‌ب‍ن‌ س‍ع‍ی‍د

    نام پدر سعید
    متولد 371ق
    محل تولد روستاى قوته راشه واقع در حومۀ قرطبه اندلس
    رحلت 444 ق
    اساتید ابوالمطرف عبدالرحمن بن عثمان قشیرى

    ابوالعباس احمد بن محمد، بدر قاضى

    ابومحمد عبدالرحمن بن عمر بن محمد معدل

    برخی آثار ‏البیان فی عدّ آی القرآن
    کد مؤلف AUTHORCODE00423AUTHORCODE

    ابوعمرو دانى، عثمان بن سعید بن عثمان اموى قرطبى دانى (371- 444 ق)، مقرى و محدث بزرگ مالکی اندلس در قرن چهارم و پنجم

    ولادت

    خاندان وى که از موالى حاکمان اموى اندلس بودند، از روستاى قوته راشه واقع در حومۀ قرطبه برخاستند. ابوعمرو به ابن صیرفى نیز شهرت داشته است. وی در 371ق برابر با 981م زاده شد.

    تحصیلات

    اطلاعات اندکى که از شرح حال ابوعمرو داریم برگرفته از نوشته‌اى به قلم خود اوست که یاقوت آن را نقل کرده است.بنابر این گزارش و دیگر منابع، ابوعمرو در 14 سالگى تحصیل علم را آغاز کرد.نخست سالیانى به حلقۀ درس عالمان و محدثان بزرگ قرطبه پیوست، تا آنکه در محرم 397 راهى مشرق شد.

    وى 4 ماه در قیروان اقامت کرد و نزد جمعى از شیوخ آن دیار حدیث فرا گرفت.

    در شوال همان سال به مصر در آمد و تا موسم حج 398ق در آنجا ماندگار شد.

    در همین سال حج گزارد و در مکه اقامت کرد و از محدثان برجستۀ حجاز حدیث، فقه، ادبیات و دانشهاى دیگر آموخت.

    آنگاه از مکه به مصر بازگشت و پس از اندک زمانى راهى مغرب شد و در مسیر سفر چند ماهى در قیروان اقامت گزید.

    بازگشت ابوعمرو به قرطبه در 399ق با آغاز شورش بربرها بر زمامداران اموى-که به انقراض سلسلۀ آنان انجامید-همزمان گردید. حدود 4 سال در زادگاهش به سر برد و پس از آن 7 سال در سر قسطه اقامت کرد.سپس به وطّه و در 409ق به دانیه سفر کرد و همان سال به میورقه رفت و 8 سال در آنجا بماند.

    سرانجام ابوعمرو در 417ق به دانیه رفت و تا آخر عمر در همانجا زیست و به تعلیم و تدریس و تألیف روزگار سپرى ساخت.

    دقت در ضبط، توانمندى حافظه و هوش سرشار را از ویژگی‌هاى ابوعمرو دانى برشمرده‌اند. قطعاتى که از ارجوزۀ اعتقادى وى در دست است، از تعصب شدید مذهبى و عرق دینى او حکایت دارد.زهد و پارسایى او را مى‌توان تا حدودى تحت تأثیر ویژگی‌هاى روحانى و سجایاى اخلاقى استادانش، به ویژه ابن ابى زمنین (ه‍ م) دانست.

    مشایخ و استادان

    ابوعمرو دانى استادان اندلسى، مصرى، حجازى، شامى و عراقى بسیار دیده بود که تهیۀ فهرست جامعى از آنان میسر نیست و منابع موجود تنها به ذکر نام بعضى از مشهورترین ایشان پرداخته‌اند.در میان شیوخ وى، ابوالمطرف عبدالرحمن بن عثمان قشیرى زاهد، جایگاه ویژه‌اى دارد،

    زیرا ابوعمرو بیش از مجموع احادیثى که از دیگران نقل کرده، احادیث او را در آثار خود آورده است.

    ابن ابى زمنین، محدث بزرگ اندلس نیز در شمار مشایخ حدیث وى بوده است.همچنین ابوالعباس احمد بن محمد، بدر قاضى، ابومحمد عبدالرحمن بن عمر بن محمد معدل، عبدالوهاب بن احمد بن حسن بن منیر خشّاب، احمد بن ابراهیم بن فراس معدل مکى و ابوالحسن على بن محمد قابسى از دیگر مشایخ او در حدیثند.

    از استادان وى در قرائت، نامدارتر از همه، طاهر بن عبدالمنعم ابن غلبون (متوفای 399 ق) بود که ابوعمرو قرآن را به چند روایت از روایات مشهور قراء سبع همچون حفص از عاصم نزد او ختم کرده بود. از شیوخ دیگر وى در قرائت که در مقدمۀ التیسیر از آنان نام برده (ص 10-16)، ابوالفتح فارس بن احمد حمصى، ابوالقاسم خلف بن ابراهیم خاقانى و ابوالقاسم عبدالعزیز بن جعفر، معروف به ابن ابى غسّان را باید نام برد.ابومسلم محمد بن احمد کاتب بغدادى نیز استاد دیگر وى در حدیث و قرائت است که ابوعمرو نزد او کتاب السبعۀ ابن مجاهد را استماع کرده است.

    شاگردان و راویان

    جمع کثیرى از مقریان، محدثان، فقیهان و ادیبان اندلس، به ویژه اهل دانیه، از ابوعمرو بهرۀ علمى گرفته‌اند.وى پس از بازگشت از سفر مشرق در میورقه، المریه و دیگر شهرهاى اندلس، به خصوص دانیه، بر مسند افادت تکیه زد و شاگردان بسیارى را در علم قرائات و دیگر زمینه‌ها پرورش داد.

    3 تن از مشهورترین آنان، مقریانى هستند که خود در اندلس حوزه‌هاى قرائت تشکیل داده‌اند:یکى، فرزندش ابوالعباس احمد(متوفای 471 ق) است که پس از پدر در دانیه بر مسند اقراء تکیه زد؛ دیگرى، ابوداوود سلیمان ابن نجاح مغربى، شیخ القراء بلنسیه (متوفای 496 ق) است که مدت مدیدى در ملازمت ابوعمرو دانى به سر برد و بیشتر تألیفات وى را از خود او استماع کرد و آثار ابوعمرو دانى را در سراسر اندلس رواج داد؛ سومى، ابوعبدالله محمد بن عیسى تجیبى طلیطلى، معروف به مغامى(متوفای 485 ق) است که در اشبیلیه به تدریس قرائت اشتغال داشت.

    شهرت ابوعمرو دانى به عنوان مقرى و تألیفات مشهور او در علم قرائت، مقام علمى او را در حدیث از نظرها دور داشته است.این در حالى است که منابع کهن از او به عنوان محدثى بزرگ که از مغرب به مشرق در طلب حدیث سفر کرده است، یاد مى‌کنند.تألیف شناخته شدۀ او در حدیث کتاب السنن الواردة فى الفتن است که بنا به گفتۀ ذهبى(سیر،81/18) گواه تبحّر او در علم حدیث است.ابوعمرو در این تألیف، کتاب جامعى در باب روایات مربوط به حوادث آخر الزمان و فساد روزگار و «اشراط الساعة»گرد آورده است.

    علم قرائت

    رونق فراوان حوزه‌هاى تدریس قرائت در مشرق اسلامى، ابوعمرو دانى را که در طلب دانش به شرق آمده بود، سخت شیفته گردانید و او را بر آن داشت تا قرائت را رشتۀ تخصصى خود قرار دهد.وى در کتاب طبقات القراء، زندگى نامه و شیوخ و تلامیذ و فهرست آثار همۀ قاریان و مقریان را از صحابه و تابعین گرفته، تا عصر خود به ترتیب الفبایى گرد آورد و همین تتبع و پى جویى سیر تاریخى و تحول علم قرائات که ابوعمرو در تألیف این کتاب رنج آن را بر خود هموار ساخت، آنچنان دانش و بینشى، براى وى فراهم آورد که توانست پس از ابن مجاهد (ه‍ م)جایگاهى بلند در علم قرائات به خویش اختصاص دهد؛ چنانکه یک سده بعد، ابن خیر اشبیلى از بین 76 فقره کتاب‌هاى درسى قرائات که نزد استادان و مشایخ خود خوانده،16 مورد از تألیفات ابوعمرو دانى را در فهرسۀ خود آورده است.نیز بنا به گزارش ذهبى در طى قرنها، قاریان و مقریان همه بر نوشته‌هاى ابوعمرو اعتماد مى‌کرده و به تبحر وى در علوم قرآنى اذعان داشته‌اند.

    ابوعمرو بر ترویج هر چه بیشتر قرائات هفتگانه همت گماشت.وى تمامى طرق و روایات مشهور و غیر مشهور قرائات سبعه را که در زمان او از 500 طریق مى‌گذشت، استقصا کرد و در کتاب جامع البیان گرد

    آورد و به شرح و بسط آنها پرداخت.ابن جزرى این کتاب را که از منابع عمدۀ اوست، کتابى بى‌مانند وصف مى‌کند.

    ابوعمرو در جهت تثبیت قرائات هفتگانه در کتابش المحتوى على القراءات الشواذ، حتى قرائت یعقوب حضرمى را که استادش ابن غلبون وى را به عنوان قارى هشتم، معرفى مى‌کرده

    و نیز قرائت ابوجعفر یزید بن قعقاع را با همۀ قدمتى که داشت در زمرۀ قرائات شاذ جاى داد.

    ابوعمرو خود نیز اختیاراتى در قرائت داشت که در برخى مواضع التیسیر گاه با ذکر ادلۀ گزینش خود، بدانها اشاره کرده است.ویژگی‌ها و مزیتهاى التیسیر، از قبیل جامع بودن، روان بودن

    متن، سهولت حفظ و یادگیرى و کارآمد بودن آن براى مبتدیان و آموختگان از یک سو و راویانى که مستقیما این کتاب را از مؤلف آن روایت می‌کردند از سوى دیگر، موجب شهرت این کتاب گردید.در حالى که کتاب التذکرة فى القراءات الثمان، اثر ابن غلبون که از جهت طرح و تبویب الگوى کار ابوعمرو در التیسیر بوده، از محدودۀ مصر فراتر نرفته و کتاب العنوان تألیف مقرى معاصر وى

    ابوطاهر اسماعیل بن خلف انصارى اندلسى(متوفای 455 ق) که حتى در چند مورد کامل‌تر و دقیق‌تر از التیسیر بوده، چندان شهرتى کسب نکرده است.

    کتاب التیسیر بارها توسط علماى علم قرائت شرح شده (براى شروح آن، نک:مرعشلى،39) و 2 سده پس از ابوعمرو، شاطبى(متوفای 590 ق) التیسیر را در قصیدۀ مشهورش حرز الامانى و وجه التهانى (معروف به شاطبیه) به نظم آورد و شهرت التیسیر را دو چندان گردانید.شهرت التیسیر و شکل منظوم آن شاطبیه، رفته رفته به جایى رسید که در اواخر سدۀ 8 و اوایل سدۀ 9ق دیگر این تصور در حوزه‌هاى علمیه و محافل قرائات به وجود آمده بود که قرائت معتبر و متواترى در غیر این 2 کتاب وجود ندارد.

    امروزه وجود صدها نسخۀ دست نوشته از کتاب التیسیر در کتابخانه‌هاى جهان که در سده‌هاى مختلف استنساخ شده‌اند(مثلاً248 نسخه در الفهرس الشامل، القراءات،33/1-73)، خود بهترین گواه بر رواج پیوستۀ این کتاب از زمان مؤلف تاکنون مى‌باشد، چنانکه در دوران معاصر، زمانى که خاور شناسان در صدد چاپ و نشر برخى منابع علم قرائات برآمدند، کتاب التیسیر را به جهت اعتبار و شهرت بى‌نظیر و فراوانى نسخه‌هاى خطى آن، براى این منظور انتخاب کردند.

    نقش ابوعمرو در تجدید و احیاى علوم قرآنى در آغاز سدۀ 5ق منحصر به علم قرائات نبود.وى علم رسم المصحف را نیز که در ارتباط تنگاتنگ با علم قرائات است، وجهۀ همت خویش قرار داد.در زمان او کاتبان مصاحف و دیگر دست اندرکاران علوم قرآنى از علم رسم المصحف روى گردان شده و به ثبت و ضبط اسناد و روایات مربوط به آن نمى‌پرداختند و در نگارش نسخه‌هاى قرآن به درایت خود بسنده می‌کردند. ابوعمرو در این زمینه کتاب المقنع فى رسم مصاحف الامصار را تألیف کرد که مانند التیسیر از ساختار تعلیمى برخوردار بود و همان ویژگی‌هاى التیسیر را داشت. این کتاب را نیز شاطبى در قصیدۀ رائیۀ معروفش عقیلة اتراب القصائد فى اسنى المقاصد به نظم کشید و شهرت گسترده‌اى نصیب آن گردانید،

    چنانکه در الفهرس الشامل،113 نسخه از این منظومه نشان داده شده و 13 مورد از شروح آن معرفى گردیده است.

    در وقف و ابتداء نیز که پیوند نزدیک با علم قرائات دارد، ابوعمرو کتاب المکتفى را تألیف کرده است که خود وى در مقدمه (ص 129) به ساختار درسى کتاب و کار آیى آن براى مبتدیان و آموختگان اشاره دارد.

    در مباحث خاص علم تجوید نیز ابوعمرو تألیفات متعددى داشته که برخى از آنها به صورت چاپى یا خطى موجودند.

    وفات

    ابوعمرو در نیمۀ شوال 444ق برابر با فوریۀ 1053م در گذشت و بنا به وصیت خود او، ابومحمد عبدالله بن خمیس انصارى بر او نماز گزارد و در مقبرۀ باب انداره به خاک سپرده شد.

    آثار

    ابوعمرو دانى در زمینۀ علوم قرآنى و حدیث آثار سودمند فراوانى از خود بر جاى نهاده که گویا شمار آنها افزون بر 100 عنوان بوده است.

    الف-چاپى:

    1. التیسیر فى القراءات السبع،
    2. الفرق بین الضاد و الظاء فى کتاب الله
    3. المحکم فى نقط المصاحف
    4. المقنع فى معرفة مرسوم مصاحف اهل الامصار
    5. المکتفى فى الوقف و الابتداء
    6. النقط، مختصرى است در باب نقط(اعراب گذارى) و شکل(زیر و زبر گذارى)قرآن مجید که ابوعمرو دانى آن را ذیل کتاب المقنع قرار داده است.این کتاب به ضمیمۀ المقنع به چاپ رسیده است.

    ب-خطى:

    1. الادغام الکبیر، که موضوع آن مجموعۀ ادغامهاى کبیر ویژۀ قرائت ابوعمرو بصرى است.
    2. الاشارة بلطیف العبارة،
    3. الاهتداء فى الوقف و الابتداء.
    4. الایجاز و البیان فى اصول قراءة نافع.
    5. البیان فى اختلاف ائمة الامصار و اتفاقهم فى عدد آى القرآن
    6. التحدید فى الاتقان و التجوید.
    7. تذکرة الحافظ لتراجم القرّاء السبعة و اجتماعهم و اتفاقهم فى حروف الاختلاف.ن
    8. الترجمة.
    9. التقریب النافع فى الطرق العشرة لنافع.
    10. جامع البیان فى القراءات السبع(و طرقها) المشهورة
    11. السنن الواردة فى الفتن، یا الفتن و الملاحم
    12. شرح القصیدة الخاقانیة، شرحى است بر قصیدۀ ابومزاحم موسى بن عبیدالله خاقانى
    13. مفردات القرّاء السبعة
    14. الموضح فى الفتح و الامالة، که در آن شیوۀ قرّاء سبعه و موارد اختلافشان را با یکدیگر در موضوع اماله مورد بررسى قرار داده است.
    15. نقط المصاحف

    منابع مقاله

    دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج 6، ص 71-69،


    وابسته‌ها

    کتاب التیسیر فی القراءات السبع

    التحدید فی الاتقان و التجوید

    المكتفی في الوقف و الإبتدا

    جامع البیان فی القراءات السبع

    الفرق بین الضاد و الظاء فی کتاب الله عزوجل و فی المشهور من الکلام

    المقنع فی رسم مصاحف الامصار

    ترجمه المكتفی في الوقف و الإبتداء فی کتاب الله

    کتاب النقط

    مختصر فی مذاهب القراء السبعه بالامصار

    المحکم فی نقط المصاحف

    مفردة يعقوب بن اسحاق الحضرمي

    الموضح لمذاهب القراء و إختلافهم في الفتح و الإمالة

    المواضع لمذاهب القراء و إختلافهم في الفتح و الإمالة

    کتاب النقط في شکل المصاحف و کيفية ضبطها

    مفردة

    المقنع في رسم مصاحف الأمصار و نقطها

    المفردات السبع: و هي مفردات القراء السبعة: نافع المدنیو ابن کثير و أبي‌عمرو بن العلاء و ابن عامر و عاصم و حمزة الزيات و الکسائي

    السنن الواردة في الفتن

    البيان في عدّ آي القرآن

    المحکم في نقط المصاحف

    مفردات القراء السبعة

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=دانی،_عثمان_بن_سعید&oldid=720042»