مقباس الهداية في علم الدراية: تفاوت میان نسخه‌ها
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'علم الدراية (ابهام زدایی)' به 'علم الدراية (ابهام‌زدایی)') |
|||
| (۵۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR21154J1.jpg | |||
| عنوان =مقباس الهداية في علم الدراية | |||
| عنوان‌های دیگر =مستدرکات مقباس الهدايه في علم الدرايه | |||
نتائج مقباس الهدايه في علم الدرايه | |||
مقباس الهدايه في علم الدرايه. مستدرک | |||
| | |||
نتائج مقباس الهدايه في علم الدرايه | |||
مقباس الهدايه في علم الدرايه. مستدرک | |||
|پدیدآورندگان | |پدیدآورندگان | ||
| | | پدیدآوران = | ||
[[مامقانی، عبدالله]](نویسنده) | |||
[[ | [[مامقانی، محمدرضا]] (محقق) | ||
|- | |- | ||
| data-type="language" |عربي | | data-type="language" |عربي | ||
|کد کنگره | |کد کنگره | ||
| | | کد کنگره =BP 109 /م2م7 | ||
| موضوع = | |||
|موضوع | حديث - علم الدرايه | ||
مامقاني، عبدالله، 1872؟ - 1932م. مقياس الهدايه في علم الدرايه - فهرستها | |||
مامقاني، | |||
|ناشر | |ناشر | ||
| | | ناشر = | ||
مؤسسة آل البيت (عليهم‌السلام) لإحياء التراث | |||
|مکان نشر | | مکان نشر = ايران - قم | ||
| سال نشر = |مجلد1: 1411ق , | |||
| | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE21154AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ =1 | |||
| تعداد جلد =7 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =21154 | |||
| کتابخوان همراه نور =21154 | |||
| کد پدیدآور = | |||
| | | پس از = | ||
| | | پیش از = | ||
|} | }} | ||
{{کاربردهای دیگر|علم الدراية (ابهام‌زدایی)}} | |||
'''مقباس الهداية في علم الدراية'''، اثر [[مامقانی، عبدالله|علامه شیخ عبدالله مامقانی]] (1290-1351ق)، با تحقیق شیخ محمدرضا | '''مقباس الهداية في علم الدراية'''، اثر [[مامقانی، عبدالله|علامه شیخ عبدالله مامقانی]] (1290-1351ق)، با تحقیق شیخ [[مامقانی، محمدرضا|محمدرضا مامقانی]]، کتاب مفصل و مبسوطی است در علم درایه که به‌عنوان مقدمه‌ای بر رجال کبیر نویسنده، موسوم به «تنقيح المقال» نگاشته شده و مباحث مربوط به حدیث و درایه به‌خوبی در آن مطرح شده است و از بهترین کتاب‌های درایه شیعه است<ref>ر.ک: حافظیان بابلی، ابوالفضل، ص100</ref>. | ||
کتاب به زبان عربی نوشته شده و نگارش آن در 22 محرم سال 1333ق، به پایان رسیده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق با عنوان «المصنف في سطور»، ج1، ص22</ref>. | کتاب به زبان عربی نوشته شده و نگارش آن در 22 محرم سال 1333ق، به پایان رسیده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق با عنوان «المصنف في سطور»، ج1، ص22</ref>. | ||
دلیل اصلی تألیف کتاب، مهجور ماندن دو علم رجال و درایه در زمان مؤلف بوده است؛ | دلیل اصلی تألیف کتاب، مهجور ماندن دو علم رجال و درایه در زمان مؤلف بوده است؛ به‌گونه‌ای که کمتر کسی یافت می‌شده است که نسبت به این دو علم، آگاهی داشته باشد؛ درحالی‌که فقه و اجتهاد، متوقف بر این دو بوده است و همین امر مؤلف را بر آن داشته تا به تألیف کتابی شافی و وافی در این زمینه بپردازد<ref>ر.ک: غفاری، علی‌اکبر؛ صانعی‌پور محمدحسن، ص22</ref>. | ||
این کتاب یکی از مهمترین منابع در گرایش حدیث و نیز علوم قرآن و حدیث و از جمله کتب آزمون کارشناسی ارشد و دکتری این رشته | این کتاب یکی از مهمترین منابع در گرایش حدیث و نیز علوم قرآن و حدیث و از جمله کتب آزمون کارشناسی ارشد و دکتری این رشته می‌باشد<ref>ر.ک: همان، ص5</ref>. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
مقدمه‌ای از محقق، آغازگر کتاب می‌باشد و مؤلف، مطالب خویش را را در یک مقدمه، هشت فصل و یک خاتمه سامان داده است. | |||
این کتاب | این کتاب به‍‌همراه مستدرکات و نتایج (که معجم اصطلاحات به‌کاررفته در کتاب می‌باشد)، مجموعا در هفت جلد به چاپ رسیده است. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
در مقدمه محقق، ابتدا به اهمیت و جایگاه علم حدیث و نیز ارزش کتاب حاضر اشاره و سپس اقدامات تحقیقی | در مقدمه محقق، ابتدا به اهمیت و جایگاه علم حدیث و نیز ارزش کتاب حاضر اشاره و سپس اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته در آن، بیان شده است. در پایان نیز اطلاعاتی از زندگی‌نامه نویسنده و آثار وی، ارائه گردیده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ج1، ص9-28</ref>. | ||
محقق کتاب، بر اساس چاپ دوم و با توجه به چاپ اول، کتاب را تصحیح کرده است و افزون بر آن، مصادر و اقوال را نشان داده و به مصادر بسیاری مراجعه کرده است. همچنین برخی از اختلافات عالمان حدیث را در مباحث متن آورده و به نقدهای مؤلفان پس از [[مامقانی، عبدالله|مرحوم مامقانی]] اشاره کرده و آنچه را | محقق کتاب، بر اساس چاپ دوم و با توجه به چاپ اول، کتاب را تصحیح کرده است و افزون بر آن، مصادر و اقوال را نشان داده و به مصادر بسیاری مراجعه کرده است. همچنین برخی از اختلافات عالمان حدیث را در مباحث متن آورده و به نقدهای مؤلفان پس از [[مامقانی، عبدالله|مرحوم مامقانی]] اشاره کرده و آنچه را به‌صواب دیده، آورده است<ref>ر.ک: مهدوی‌راد، محمدعلی، ص102</ref>. | ||
نویسنده، نخست، به بیان حقیقت، تعریف، موضوع و غایت علم درایه پرداخته است<ref>ر.ک: متن کتاب، ج1، ص39-46</ref>. سپس در فصل اول، از اصطلاحات علم درایه، سخن گفته است. برخی از این اصطلاحات عبارتند از: متن و سند حدیث؛ خبر؛ حدیث؛ اثر؛ حدیث قدسی و سنت فعلیه<ref>ر.ک: همان، ص47-77</ref>. | نویسنده، نخست، به بیان حقیقت، تعریف، موضوع و غایت علم درایه پرداخته است<ref>ر.ک: متن کتاب، ج1، ص39-46</ref>. سپس در فصل اول، از اصطلاحات علم درایه، سخن گفته است. برخی از این اصطلاحات عبارتند از: متن و سند حدیث؛ خبر؛ حدیث؛ اثر؛ حدیث قدسی و سنت فعلیه<ref>ر.ک: همان، ص47-77</ref>. | ||
در فصل دوم، از «خبر» و اقسام آن، بحث کرده است. وی ابتدا خبر را به پنج قسمت تقسیم کرده و سپس هریک را جداگانه توضیح داده است. این اقسام عبارتند از: خبری که معلوم الصدق بوده و صدق آن ضروری است؛ خبری که معلوم الکذب بوده و کذب آن ضروری است؛ خبری که معلوم الصدق بوده، ولی صدق آن، نظری است؛ خبری که معلوم الکذب، ولی کذب آن نظری است و خبری که محتمل الامرین | در فصل دوم، از «خبر» و اقسام آن، بحث کرده است. وی ابتدا خبر را به پنج قسمت تقسیم کرده و سپس هریک را جداگانه توضیح داده است. این اقسام عبارتند از: خبری که معلوم الصدق بوده و صدق آن ضروری است؛ خبری که معلوم الکذب بوده و کذب آن ضروری است؛ خبری که معلوم الصدق بوده، ولی صدق آن، نظری است؛ خبری که معلوم الکذب، ولی کذب آن نظری است و خبری که محتمل الامرین می‌باشد<ref>ر.ک: همان، ص81-84</ref>. | ||
در فصل سوم، از خبر متواتر و آحاد سخن گفته است. نویسنده در این فصل، ابتدا به تعریف خبر متواتر و امکان تحقق آن پرداخته و سپس ضروری بودن علم به خبر متواتر یا نظری بودن آن و نیز شرایط مفید علم بودن خبر متواتر را بررسی کرده است. خبر واحد محفوف به قراین قطعی و خبر مستفیض و فرق آن با مشهور، از دیگر مطالب این فصل | در فصل سوم، از خبر متواتر و آحاد سخن گفته است. نویسنده در این فصل، ابتدا به تعریف خبر متواتر و امکان تحقق آن پرداخته و سپس ضروری بودن علم به خبر متواتر یا نظری بودن آن و نیز شرایط مفید علم بودن خبر متواتر را بررسی کرده است. خبر واحد محفوف به قراین قطعی و خبر مستفیض و فرق آن با مشهور، از دیگر مطالب این فصل می‌باشد<ref>ر.ک: همان، ص87-134</ref>. | ||
فصل چهارم، | فصل چهارم، عهده‌دار بحث درباره خبر، به‌لحاظ احوال راویان آن است. نویسنده، روایات را از این لحاظ، به صحیح، حسن، موثق و ضعیف تقسیم کرده و هریک را توضیح داده است<ref>ر.ک: همان، ص137-196</ref>. | ||
در فصل پنجم، مصطلحات عالمان حدیث (غیر از آنچه در فصل اول گذشت)، آورده شده است. برخی از این اصطلاحات عبارتند از: مسند، متصل، مرفوع، معنعن، معلق، مفرد، مدرج، مشهور، غریب، مصحف، عالی و نازل، شاذ، نادر، محفوظ، منکر و... (اینها بین اقسام چهارگانه حدیث مشترکند و اختصاص به ضعیف ندارند). اصطلاحات مختص به حدیث ضعیف عبارتند از: موقوف، مقطوع، مضمر، معضل، مرسل، معلل، مدلس و | در فصل پنجم، مصطلحات عالمان حدیث (غیر از آنچه در فصل اول گذشت)، آورده شده است. برخی از این اصطلاحات عبارتند از: مسند، متصل، مرفوع، معنعن، معلق، مفرد، مدرج، مشهور، غریب، مصحف، عالی و نازل، شاذ، نادر، محفوظ، منکر و... (اینها بین اقسام چهارگانه حدیث مشترکند و اختصاص به ضعیف ندارند). اصطلاحات مختص به حدیث ضعیف عبارتند از: موقوف، مقطوع، مضمر، معضل، مرسل، معلل، مدلس و..<ref>ر.ک: همان، ص201-398</ref>. | ||
پنج فصل یادشده، در جلد اول گنجانده شده است. | پنج فصل یادشده، در جلد اول گنجانده شده است. | ||
جلد دوم، حاوی فصل ششم است. در این فصل، از شرایط پذیرش و عدم پذیرش خبر سخن رفته و در ضمن آن، به مباحثی مانند: شروط معتبر در راوی، ضبط در راوی و چگونگی آن، عدالت، جرح و تعدیل و مسائل مربوط به آن، الفاظ مدح و ذم و...، عالمانه و پژوهشگرانه، رسیدگی شده است<ref>ر.ک: | جلد دوم، حاوی فصل ششم است. در این فصل، از شرایط پذیرش و عدم پذیرش خبر سخن رفته و در ضمن آن، به مباحثی مانند: شروط معتبر در راوی، ضبط در راوی و چگونگی آن، عدالت، جرح و تعدیل و مسائل مربوط به آن، الفاظ مدح و ذم و...، عالمانه و پژوهشگرانه، رسیدگی شده است<ref>ر.ک: مهدوی‌راد، محمدعلی، ص102</ref>. | ||
در جلد سوم، فصل هفتم و هشتم، گنجانده شده است. در فصل هفتم، جایگاه والای حدیث تبیین شده و از چگونگی فراگیری و آداب نقل آن، سخن رفته است. در این بحث، به مطالبی همچون «اجازه»، «مقاوله»، «کتابت» و «وجاده»، با استواری تمام، پرداخته شده است. در فصل هشتم نیز، اسماء رجال و ملقبات آنان بحث شده و در ضمن آن، صحابی، تابعی و اصطلاحاتی دیگر مانند: موالی، مخضرم و... تبیین شده است<ref>ر.ک: همان</ref>. | در جلد سوم، فصل هفتم و هشتم، گنجانده شده است. در فصل هفتم، جایگاه والای حدیث تبیین شده و از چگونگی فراگیری و آداب نقل آن، سخن رفته است. در این بحث، به مطالبی همچون «اجازه»، «مقاوله»، «کتابت» و «وجاده»، با استواری تمام، پرداخته شده است. در فصل هشتم نیز، اسماء رجال و ملقبات آنان بحث شده و در ضمن آن، صحابی، تابعی و اصطلاحاتی دیگر مانند: موالی، مخضرم و... تبیین شده است<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
جلد چهارم، خاتمه را در خود جای داده است. در خاتمه کتاب، از شرح حال | جلد چهارم، خاتمه را در خود جای داده است. در خاتمه کتاب، از شرح حال درایه‌نویسان و آثار آنان، به‌اجمال سخن گفته شده است. نام این افراد، به‌ترتیب حروف الفبا آمده است. برخی از ایشان عبارتند از: غضائری، [[نجاشی، احمد بن علی|نجاشی]]، احمد بن علی سیرافی، احمد بن محمد کندی، [[ابن عقده، احمد بن محمد|ابن عقده]]، [[عیاشی، محمد بن مسعود|عیاشی]] و...<ref>ر.ک: متن کتاب، ج4، ص11-84</ref>. | ||
جلد پنجم و ششم و هفتم کتاب، مشتمل بر مستدرکات است که در آنها، به توضیح مطالب کتاب، با توجه به منابع فریقین پرداخته شده و نیز فواید متعدد درایی طرح و مفصلا بررسی شده است. | جلد پنجم و ششم و هفتم کتاب، مشتمل بر مستدرکات است که در آنها، به توضیح مطالب کتاب، با توجه به منابع فریقین پرداخته شده و نیز فواید متعدد درایی طرح و مفصلا بررسی شده است. | ||
جلد آخر مستدرکات، با عنوان «نتائج مقباس الهداية»، معجم اصطلاحات | جلد آخر مستدرکات، با عنوان «نتائج مقباس الهداية»، معجم اصطلاحات به‌کاررفته در کتاب «مقباس الهداية» و در حقیقت عصاره و چکیده مباحث تفصیلیافته در مجلدات پیشین است. در مثل اگر در متن کتاب و استدرکها، صفحات مفصلی درباره اصطلاح «صحیح» بحث شده است، نتیجه آن در اینجا آمده است. در حقیقت این جلد، کلیدواژه و فهرست کوتاه‌شده اصطلاحات و مطالب کتاب است با ارجاع به متن آن<ref>ر.ک: مهدوی‌راد، محمدعلی، ص102</ref>. | ||
در پایان | در پایان می‌توان چنین گفت که هرچند کتاب حاضر، اثری نفیس و ذ‌ی‌قیمت در علوم حدیث می‌باشد، اما متأسفانه نویسنده در آن، کمتر به مسئله مهم و اساسی نقد متن حدیث و روش‌های آن پرداخته است<ref>ر.ک: غروی نایینی، نهله، ص120</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
این کتاب توسط استاد | این کتاب توسط استاد علی‌اکبر غفاریصفت و محمدحسن صانعی‌پور، برای تدریس در دانشگاه امام صادق(ع)، تحت عنوان «دراسات في علم الدراية (تلخيص مقباس الهداية)» تلخیص و متن آن، با دقت فراوانی، اعراب‌گذاری شده است<ref>ر.ک: غفاری، علی‌اکبر؛ صانعی‌پور محمدحسن</ref>. | ||
فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد آمده، ولی فهارس چهار جلد «مقباس الهداية»، در انتهای جلد چهارم جای گرفته است. این فهارس | فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد آمده، ولی فهارس چهار جلد «مقباس الهداية»، در انتهای جلد چهارم جای گرفته است. این فهارس به‌ترتیب عبارتند از: فهرست آیات؛ فهرست احادیث و روایات؛ فهرست اعلام؛ فهرست اعلام ترجمه‌شده؛ فهرست بیوتات و قبایل؛ فهرست شهرها و اماکن جغرافیایی؛ فهرست مذاهب و ملل و نحل؛ فهرست الفاظی که تفسیر لغوی شده‌اند؛ فهرست ابیات؛ فهرست امثال؛ فهرست کتاب‌های مذکور در متن و پاورقی‌ها؛ فهرست منابع؛ جدول خطا و صواب و فهرست فواید و تنبیهات. | ||
پاورقی‌ها توسط محقق نوشته شده و در آنها علاوه بر ذکر منابع، توضیحات جامع و مفصلی پیرامون شرح مطالب و توضیح برخی لغات و عبارات متن، ارائه گردیده است. | |||
==پانویس == | ==پانویس== | ||
<references /> | <references /> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
# مقدمه و متن کتاب. | # مقدمه و متن کتاب. | ||
# غفاری، | # غفاری، علی‌اکبر؛ صانعی‌پور محمدحسن، «ترجمه دراسات في علم الدراية (تلخيص مقباس الهداية)»، ترجمه ولی‌الله حسومی، قم، انتشارات دانشکده اصول الحدیث، شهریور 1388. | ||
# حافظیان بابلی، ابوالفضل، | #[[:noormags:33705| حافظیان بابلی، ابوالفضل، «کتاب‌شناسی درایه شیعه، بخش پایانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: کتاب ماه دین، شماره 51 و 52، دی و بهمن 1380]]. | ||
#: | #[[:noormags:35048|مهدوی‌راد، محمدعلی، «معرفی‌های اجمالی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: آیینه پژوهش، شماره 7، خرداد و تیر 1370]]. | ||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[ترجمه دراسات في علم الدراية]] | |||
[[دراسات في علم الدراية (تلخيص مقباس الهداية)]] | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
| خط ۱۳۲: | خط ۱۰۹: | ||
[[رده:علم الحدیث قرن 14]] | [[رده:علم الحدیث قرن 14]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۶ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۳:۱۱
| مقباس الهداية في علم الدراية | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مامقانی، عبدالله(نویسنده) مامقانی، محمدرضا (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | مستدرکات مقباس الهدايه في علم الدرايه
نتائج مقباس الهدايه في علم الدرايه مقباس الهدايه في علم الدرايه. مستدرک |
| ناشر | مؤسسة آل البيت (عليهم‌السلام) لإحياء التراث |
| مکان نشر | ايران - قم |
| چاپ | 1 |
| موضوع | حديث - علم الدرايه مامقاني، عبدالله، 1872؟ - 1932م. مقياس الهدايه في علم الدرايه - فهرستها |
| تعداد جلد | 7 |
| کد کنگره | BP 109 /م2م7 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مقباس الهداية في علم الدراية، اثر علامه شیخ عبدالله مامقانی (1290-1351ق)، با تحقیق شیخ محمدرضا مامقانی، کتاب مفصل و مبسوطی است در علم درایه که به‌عنوان مقدمه‌ای بر رجال کبیر نویسنده، موسوم به «تنقيح المقال» نگاشته شده و مباحث مربوط به حدیث و درایه به‌خوبی در آن مطرح شده است و از بهترین کتاب‌های درایه شیعه است[۱].
کتاب به زبان عربی نوشته شده و نگارش آن در 22 محرم سال 1333ق، به پایان رسیده است[۲].
دلیل اصلی تألیف کتاب، مهجور ماندن دو علم رجال و درایه در زمان مؤلف بوده است؛ به‌گونه‌ای که کمتر کسی یافت می‌شده است که نسبت به این دو علم، آگاهی داشته باشد؛ درحالی‌که فقه و اجتهاد، متوقف بر این دو بوده است و همین امر مؤلف را بر آن داشته تا به تألیف کتابی شافی و وافی در این زمینه بپردازد[۳].
این کتاب یکی از مهمترین منابع در گرایش حدیث و نیز علوم قرآن و حدیث و از جمله کتب آزمون کارشناسی ارشد و دکتری این رشته می‌باشد[۴].
ساختار
مقدمه‌ای از محقق، آغازگر کتاب می‌باشد و مؤلف، مطالب خویش را را در یک مقدمه، هشت فصل و یک خاتمه سامان داده است.
این کتاب به‍‌همراه مستدرکات و نتایج (که معجم اصطلاحات به‌کاررفته در کتاب می‌باشد)، مجموعا در هفت جلد به چاپ رسیده است.
گزارش محتوا
در مقدمه محقق، ابتدا به اهمیت و جایگاه علم حدیث و نیز ارزش کتاب حاضر اشاره و سپس اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته در آن، بیان شده است. در پایان نیز اطلاعاتی از زندگی‌نامه نویسنده و آثار وی، ارائه گردیده است[۵].
محقق کتاب، بر اساس چاپ دوم و با توجه به چاپ اول، کتاب را تصحیح کرده است و افزون بر آن، مصادر و اقوال را نشان داده و به مصادر بسیاری مراجعه کرده است. همچنین برخی از اختلافات عالمان حدیث را در مباحث متن آورده و به نقدهای مؤلفان پس از مرحوم مامقانی اشاره کرده و آنچه را به‌صواب دیده، آورده است[۶].
نویسنده، نخست، به بیان حقیقت، تعریف، موضوع و غایت علم درایه پرداخته است[۷]. سپس در فصل اول، از اصطلاحات علم درایه، سخن گفته است. برخی از این اصطلاحات عبارتند از: متن و سند حدیث؛ خبر؛ حدیث؛ اثر؛ حدیث قدسی و سنت فعلیه[۸].
در فصل دوم، از «خبر» و اقسام آن، بحث کرده است. وی ابتدا خبر را به پنج قسمت تقسیم کرده و سپس هریک را جداگانه توضیح داده است. این اقسام عبارتند از: خبری که معلوم الصدق بوده و صدق آن ضروری است؛ خبری که معلوم الکذب بوده و کذب آن ضروری است؛ خبری که معلوم الصدق بوده، ولی صدق آن، نظری است؛ خبری که معلوم الکذب، ولی کذب آن نظری است و خبری که محتمل الامرین می‌باشد[۹].
در فصل سوم، از خبر متواتر و آحاد سخن گفته است. نویسنده در این فصل، ابتدا به تعریف خبر متواتر و امکان تحقق آن پرداخته و سپس ضروری بودن علم به خبر متواتر یا نظری بودن آن و نیز شرایط مفید علم بودن خبر متواتر را بررسی کرده است. خبر واحد محفوف به قراین قطعی و خبر مستفیض و فرق آن با مشهور، از دیگر مطالب این فصل می‌باشد[۱۰].
فصل چهارم، عهده‌دار بحث درباره خبر، به‌لحاظ احوال راویان آن است. نویسنده، روایات را از این لحاظ، به صحیح، حسن، موثق و ضعیف تقسیم کرده و هریک را توضیح داده است[۱۱].
در فصل پنجم، مصطلحات عالمان حدیث (غیر از آنچه در فصل اول گذشت)، آورده شده است. برخی از این اصطلاحات عبارتند از: مسند، متصل، مرفوع، معنعن، معلق، مفرد، مدرج، مشهور، غریب، مصحف، عالی و نازل، شاذ، نادر، محفوظ، منکر و... (اینها بین اقسام چهارگانه حدیث مشترکند و اختصاص به ضعیف ندارند). اصطلاحات مختص به حدیث ضعیف عبارتند از: موقوف، مقطوع، مضمر، معضل، مرسل، معلل، مدلس و..[۱۲].
پنج فصل یادشده، در جلد اول گنجانده شده است.
جلد دوم، حاوی فصل ششم است. در این فصل، از شرایط پذیرش و عدم پذیرش خبر سخن رفته و در ضمن آن، به مباحثی مانند: شروط معتبر در راوی، ضبط در راوی و چگونگی آن، عدالت، جرح و تعدیل و مسائل مربوط به آن، الفاظ مدح و ذم و...، عالمانه و پژوهشگرانه، رسیدگی شده است[۱۳].
در جلد سوم، فصل هفتم و هشتم، گنجانده شده است. در فصل هفتم، جایگاه والای حدیث تبیین شده و از چگونگی فراگیری و آداب نقل آن، سخن رفته است. در این بحث، به مطالبی همچون «اجازه»، «مقاوله»، «کتابت» و «وجاده»، با استواری تمام، پرداخته شده است. در فصل هشتم نیز، اسماء رجال و ملقبات آنان بحث شده و در ضمن آن، صحابی، تابعی و اصطلاحاتی دیگر مانند: موالی، مخضرم و... تبیین شده است[۱۴].
جلد چهارم، خاتمه را در خود جای داده است. در خاتمه کتاب، از شرح حال درایه‌نویسان و آثار آنان، به‌اجمال سخن گفته شده است. نام این افراد، به‌ترتیب حروف الفبا آمده است. برخی از ایشان عبارتند از: غضائری، نجاشی، احمد بن علی سیرافی، احمد بن محمد کندی، ابن عقده، عیاشی و...[۱۵].
جلد پنجم و ششم و هفتم کتاب، مشتمل بر مستدرکات است که در آنها، به توضیح مطالب کتاب، با توجه به منابع فریقین پرداخته شده و نیز فواید متعدد درایی طرح و مفصلا بررسی شده است.
جلد آخر مستدرکات، با عنوان «نتائج مقباس الهداية»، معجم اصطلاحات به‌کاررفته در کتاب «مقباس الهداية» و در حقیقت عصاره و چکیده مباحث تفصیلیافته در مجلدات پیشین است. در مثل اگر در متن کتاب و استدرکها، صفحات مفصلی درباره اصطلاح «صحیح» بحث شده است، نتیجه آن در اینجا آمده است. در حقیقت این جلد، کلیدواژه و فهرست کوتاه‌شده اصطلاحات و مطالب کتاب است با ارجاع به متن آن[۱۶].
در پایان می‌توان چنین گفت که هرچند کتاب حاضر، اثری نفیس و ذ‌ی‌قیمت در علوم حدیث می‌باشد، اما متأسفانه نویسنده در آن، کمتر به مسئله مهم و اساسی نقد متن حدیث و روش‌های آن پرداخته است[۱۷].
وضعیت کتاب
این کتاب توسط استاد علی‌اکبر غفاریصفت و محمدحسن صانعی‌پور، برای تدریس در دانشگاه امام صادق(ع)، تحت عنوان «دراسات في علم الدراية (تلخيص مقباس الهداية)» تلخیص و متن آن، با دقت فراوانی، اعراب‌گذاری شده است[۱۸].
فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد آمده، ولی فهارس چهار جلد «مقباس الهداية»، در انتهای جلد چهارم جای گرفته است. این فهارس به‌ترتیب عبارتند از: فهرست آیات؛ فهرست احادیث و روایات؛ فهرست اعلام؛ فهرست اعلام ترجمه‌شده؛ فهرست بیوتات و قبایل؛ فهرست شهرها و اماکن جغرافیایی؛ فهرست مذاهب و ملل و نحل؛ فهرست الفاظی که تفسیر لغوی شده‌اند؛ فهرست ابیات؛ فهرست امثال؛ فهرست کتاب‌های مذکور در متن و پاورقی‌ها؛ فهرست منابع؛ جدول خطا و صواب و فهرست فواید و تنبیهات.
پاورقی‌ها توسط محقق نوشته شده و در آنها علاوه بر ذکر منابع، توضیحات جامع و مفصلی پیرامون شرح مطالب و توضیح برخی لغات و عبارات متن، ارائه گردیده است.
پانویس
- ↑ ر.ک: حافظیان بابلی، ابوالفضل، ص100
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق با عنوان «المصنف في سطور»، ج1، ص22
- ↑ ر.ک: غفاری، علی‌اکبر؛ صانعی‌پور محمدحسن، ص22
- ↑ ر.ک: همان، ص5
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ج1، ص9-28
- ↑ ر.ک: مهدوی‌راد، محمدعلی، ص102
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ج1، ص39-46
- ↑ ر.ک: همان، ص47-77
- ↑ ر.ک: همان، ص81-84
- ↑ ر.ک: همان، ص87-134
- ↑ ر.ک: همان، ص137-196
- ↑ ر.ک: همان، ص201-398
- ↑ ر.ک: مهدوی‌راد، محمدعلی، ص102
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ج4، ص11-84
- ↑ ر.ک: مهدوی‌راد، محمدعلی، ص102
- ↑ ر.ک: غروی نایینی، نهله، ص120
- ↑ ر.ک: غفاری، علی‌اکبر؛ صانعی‌پور محمدحسن
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- غفاری، علی‌اکبر؛ صانعی‌پور محمدحسن، «ترجمه دراسات في علم الدراية (تلخيص مقباس الهداية)»، ترجمه ولی‌الله حسومی، قم، انتشارات دانشکده اصول الحدیث، شهریور 1388.
- حافظیان بابلی، ابوالفضل، «کتاب‌شناسی درایه شیعه، بخش پایانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: کتاب ماه دین، شماره 51 و 52، دی و بهمن 1380.
- مهدوی‌راد، محمدعلی، «معرفی‌های اجمالی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: آیینه پژوهش، شماره 7، خرداد و تیر 1370.