ثلاث رسائل في إعجاز القرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی «<div class='wikiInfo'> بندانگشتی|ثلاث رسائل في إعجاز القرآن {| class="wikita...» ایجاد کرد) |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'ثلاث رسائل (ابهام زدایی)' به 'ثلاث رسائل (ابهام‌زدایی)') |
||
| (۳۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR17684J1.jpg | |||
| عنوان =ثلاث رسائل في إعجاز القرآن | |||
| عنوان‌های دیگر =في الدراسات القرآنية و النقد الأدبي | |||
| | | پدیدآوران = | ||
[[رمانی، علی بن عیسی]] (نویسنده) | |||
| | |||
| | |||
[[ | [[جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمان]] (نویسنده) | ||
[[سلام، محمد زغلول ]] (محقق) | [[سلام، محمد زغلول]] (محقق) | ||
[[ | [[بستی خطابی، حمد بن محمد]] (نویسنده) | ||
[[احمد، محمد خلف الله | [[احمد، محمد خلف الله]] (محقق) | ||
| زبان =عربی | |||
|زبان | | کد کنگره =BP 83 /ث8 | ||
| موضوع = | |||
قرآن - مسائل ادبی | |||
|کد کنگره | |||
|موضوع | |||
معاني و بيان | معاني و بيان | ||
| ناشر = | |||
|ناشر | دار المعارف | ||
| مکان نشر =مصر - قاهره | |||
| سال نشر = |مجلد1: 2008م , | |||
|مکان نشر | |||
|کد اتوماسیون | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE17684AUTOMATIONCODE | ||
| | | چاپ =5 | ||
|} | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =17684 | |||
| کتابخوان همراه نور =17684 | |||
'''ثلاث رسائل في إعجاز القرآن'''، مشتمل بر سه رساله عربی با نام‌های «بيان إعجاز قرآن» اثر ابوسلیمان حمد بن محمد ابراهیم خطابی بستی (متوفی 388ق)، «النكت في إعجاز القرآن» نوشته ابوالحسن علی بن عیسی رمانی (متوفی 386ق) و «الرسالة الشافية» نوشته عبدالقاهر بن عبدالرحمن جرجانی (متوفی 471ق)، پیرامون اعجاز قرآن کریم است. تحقیق اثر توسط محمد خلف الله و محمد زغلول سلام انجام شده است. | | کد پدیدآور = | ||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
{{کاربردهای دیگر| ثلاث رسائل (ابهام‌زدایی)}} | |||
'''ثلاث رسائل في إعجاز القرآن'''، مشتمل بر سه رساله عربی با نام‌های «بيان إعجاز قرآن» اثر [[بستی خطابی، حمد بن محمد|ابوسلیمان حمد بن محمد ابراهیم خطابی بستی]] (متوفی 388ق)، «النكت في إعجاز القرآن» نوشته [[رمانی، علی بن عیسی|ابوالحسن علی بن عیسی رمانی]] (متوفی 386ق) و «الرسالة الشافية» نوشته [[جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمان|عبدالقاهر بن عبدالرحمن جرجانی]] (متوفی 471ق)، پیرامون اعجاز قرآن کریم است. تحقیق اثر توسط محمد خلف الله و محمد زغلول سلام انجام شده است. | |||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۵۳: | خط ۴۱: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
محققین، کتاب را با این توضیح آغاز می‌کنند: قرن چهارم و پنجم مرحله پرثمری در تاریخ مطالعات قرآنی و انتقادی محسوب می‌شود. در این دو قرن نظریات دانشمندان در رابطه با اعجاز قرآن به کمال رسید و گرایش‌ها و اختلافات آنها به کشف اسرار اعجاز قرآن کریم محدود شد. خداوند ما را در طول سه سال به تحقیق سه رساله در اعجاز قرآن کریم موفق گردانید که این اختلافات را به تصویر می‌کشد: اولی از یک لغوی محدث، دومی از یک نحوی متکلم معتزلی و سومی از یک بلاغی سنی شافعی است<ref>ر.ک: مقدمه چاپ سوم، ص6-5</ref>. | محققین، کتاب را با این توضیح آغاز می‌کنند: قرن چهارم و پنجم مرحله پرثمری در تاریخ مطالعات قرآنی و انتقادی محسوب می‌شود. در این دو قرن نظریات دانشمندان در رابطه با اعجاز قرآن به کمال رسید و گرایش‌ها و اختلافات آنها به کشف اسرار اعجاز قرآن کریم محدود شد. خداوند ما را در طول سه سال به تحقیق سه رساله در اعجاز قرآن کریم موفق گردانید که این اختلافات را به تصویر می‌کشد: اولی از یک لغوی محدث، دومی از یک نحوی متکلم معتزلی و سومی از یک بلاغی سنی شافعی است.<ref>ر.ک: مقدمه چاپ سوم، ص6-5</ref>. | ||
همچنین در مقدمه تحقیقی دیگری ابتدا به شرح حال مؤلفین رساله‌ها و آثار آنها و سپس تحلیل و بررسی رساله‌ها می‌پردازند<ref>ر.ک: مقدمه، ص18-7</ref>. | همچنین در مقدمه تحقیقی دیگری ابتدا به شرح حال مؤلفین رساله‌ها و آثار آنها و سپس تحلیل و بررسی رساله‌ها می‌پردازند<ref>ر.ک: مقدمه، ص18-7</ref>. | ||
اولین رساله «بيان إعجاز القرآن» یا «رسالة في إعجاز القرآن» خطابی، کم‌حجم‌ترین کتاب اوست. به نظر می‌رسد در نگارش آن نگاه منتقدانه‌ای به دیدگاه‌های معتزله درباره اعجاز قرآن داشته و در مقدمه کوتاه کتاب به این مطلب اشاره کرده است<ref>ر.ک: باقری، حمید، ص620</ref>. | اولین رساله «بيان إعجاز القرآن» یا «رسالة في إعجاز القرآن» خطابی، کم‌حجم‌ترین کتاب اوست. به نظر می‌رسد در نگارش آن نگاه منتقدانه‌ای به دیدگاه‌های معتزله درباره اعجاز قرآن داشته و در مقدمه کوتاه کتاب به این مطلب اشاره کرده است.<ref>ر.ک: باقری، حمید، ص620</ref>. | ||
وی کتاب إعجاز القرآن را چنین آغاز می‌کند: «انسان‌ها در قدیم و جدید در اینباره زیاد سخن گفته و به راههای مختلفی رفته‌اند، اما آنها را زیبا نیافتیم و این به‌خاطر نشناختن وجه اعجاز قرآن و نشناختن امر از جهت وقوف نداشتن بر کیفیت آن است». سپس سخنانی را که قبل از وی در اینباره گفته‌اند مطرح و آن را با این نظر صاحب‌نظران آغاز می‌کند که پیامبر(ص) با همه عرب بر آوردن سوره‌ای مانند قرآن تحدّی کرد، اما از آن عاجز شدند و درماندند<ref>ر.ک: صقر، احمد، ص42؛ متن کتاب، ص21</ref>. | |||
وی | وی در بخشی از مباحث چنین می‌نویسد: بشر نمی‌تواند مانند قرآن را بیاورد؛ زیرا علم بشر به همه اسماء زبان عربی و اوضاع آنها که ظروف معانی است و معانی آنها احاطه ندارد. فهم بشر همه معانی اشیا را که بر این الفاظ حمل می‌شود درنمی‌یابد و معرفت او آنقدر نیست که همه وجوه نظام‌هایی را که موجب ائتلاف و ارتباط الفاظ باهم می‌شود، درک کند؛ لذا نمی‌تواند سخن افضل را با استفاده از نیکوترین وجه آن انتخاب کند تا در نتیجه سخنی مانند آن بیاورد. معلوم است که آوردن همانند چنین اموری و جمع بین این امور پراکنده در نظم و نسقی مشخص، امری است که قوای بشر از آن عاجز است و قدرت او بدان نمی‌رسد<ref>ر.ک: همان، ص43؛ همان، ص27-26</ref>. | ||
همچنین می‌گوید: «در اعجاز قرآن وجه دیگری هم هست که مردم بدان توجه ندارند و جز افراد نادر آن را نتوانند شناخت و آن همان کاری است که با دل‌ها می‌کند و تأثیری است که در نفوس می‌نهد؛ چراکه سخنی غیر قرآن - چه منظوم و چه منثور - نیست که وقتی آن را بشنوی در یک حال در قلب لذت و حلاوت احساس کنی و در حال دیگر ترس و مهابت!... چه بسیار دشمنان پیامبر(ص) از رجال و شجاعان عرب که با قصد غافل‌گیر کردن و قتل به سمت او رفتند و آیات قرآن را شنیدند و تا آیات به گوششان خورد نتوانستند به رأی دلشان بازگردند و از در مسالمت و قبول دین او درآمدند و دشمنی‌شان به دوستی و کفرشان به ایمان بدل شد». سپس در اینباره مثال‌هایی تاریخی و آیات قرآنی و مصادیقی درباره وصفی که از قرآن کرده آورده و با آن کتاب خود را پایان داده است.<ref>ر.ک: صقر، احمد، ص43</ref>. | |||
دومین رساله «النكت في إعجاز القرآن» است که «الجامع لعلم القرآن» نیز نامیده شده است. رمانی کتاب خود را با بیان وجوه اعجاز قرآن آغاز کرده، می‌گوید: اعجاز قرآن هفت وجه دارد: ترک معارضه به‌رغم کثرت انگیزه‌ها و شدت نیاز دشمنان به آن، تحدی [دعوت به مبارزه] برای همه، صرفه، بلاغت، خبرهای صحیح از امور آینده، نقض عادت و قیاس آن با همه معجزات. سپس بلاغت را به سه درجه تقسیم می‌کند و بالاترین درجه آن را معجزه می‌داند، که همان بلاغت قرآن است. سپس بلاغت را به رساندن معنا به قلب به زیباترین شکل لفظ تعریف می‌کند و بالاترین درجه زیبایی بلاغت را از آن قرآن می‌شمارد. آن‌گاه بلاغت را به ده قسم بدین قرار تقسیم می‌کند: ایجاز، تشبیه، استعاره، تلائم، فواصل، تجانس، تصریف، تضمین، مبالغه و زیبایی بیان. سپس بابی مفصل را به تفسیر آنها اختصاص داده است؛ مثلاً درباره استعاره، آن را تعریف کرده، فرق استعاره و تشبیه را گفته، ارکان آن را ذکر کرده است و مانند اینها. آیاتی را که بدین صورت در این باب آورده جمعاً چهل‌وچهار آیه است.<ref>ر.ک: همان، ص41</ref>. | |||
بعد از فراغت از تفسیر اقسام ده‌گانه بلاغت، به بیان وجوه هفت‌گانه‌ای که در اول کتاب ذکر کرده بود، می‌پردازد و آنها را مظاهر اعجاز قرآن می‌شمارد و بهترین دلالت‌های هریک از آنها بر اعجاز قرآن را بیان می‌کند<ref>ر.ک:همان؛ متن کتاب، ص109</ref>. | |||
وی درباره صرفه می‌گوید: اما صرفه عبارت است از منصرف کردن همت‌ها از معارضه. بر همین اساس بعضی از اهل علم گفته‌اند که قرآن از لحاظ منصرف کردن همت‌ها معجزه است و این همانند سایر معجزات خارج از عادت و دلیل بر نبوت است. به نظر ما این نیز یکی از وجوه اعجاز قرآن است که برای عقل‌ها ظاهر می‌شود<ref>ر.ک: همان، ص42؛ همان، ص110</ref>. | |||
رمانی بر آن است که قرآن سجع ندارد، بلکه فواصل دارد؛ چراکه سجع دادن عیب است و فواصل بلاغت است؛ زیرا فاصله تابع معناست، اما در سجع دادن معنا تابع سجع است و این خلاف چیزی است که حکمت بر آن دلالت می‌کند<ref>ر.ک: صقر، احمد، ص42</ref>. | |||
رساله سوم «الرسالة الشافية» نوشته [[جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمان|عبدالقاهر بن عبدالرحمن جرجانی]] (متوفی 471ق) پیرامون اعجاز قرآن کریم است. وی در این اثر به مبحث تحدی قرآن و ناتوانی مردم عرب در معارضه با قرآن پرداخته و اعجاز قرآن را در نظم آن دانسته است.<ref>ر.ک: قربانی زرین، باقر، ص173</ref>. | |||
همچنین با تأکید بر اینکه اعجاز قرآن به نظم و ترکیب آن بازمی‌گردد، نظریه صرفه را رد کرده است.<ref>ر.ک: باقر، علی‌رضا، ص701</ref>. | |||
[[جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمان|جرجانی]] اثر معروف دیگری با نام «دلائل الإعجاز» نیز نوشته است که بیشتر دربرگیرنده آراء وی در دانش معانی است.<ref>ر.ک: همان، ص700</ref>. | |||
برخی هم رساله شافیه را بخشی از دلائل الإعجاز دانسته‌اند<ref>ر.ک: همان، ص701</ref>. | برخی هم رساله شافیه را بخشی از دلائل الإعجاز دانسته‌اند<ref>ر.ک: همان، ص701</ref>. | ||
در بخش اول تعلیقات، «تطور اصطلاحات بلاغی تا قرن چهارم» به‌اختصار بررسی شده است؛ مثلاً اینکه ابواب بلاغت که رمانی به ده مورد آنها اشاره کرده بود، پس از رمانی و معاصرینش فروع زیادی یافت و ابوهلال عسکری آن را به 37 نوع رسانید<ref>ر.ک: متن کتاب، ص163-161</ref>. | در بخش اول تعلیقات، «تطور اصطلاحات بلاغی تا قرن چهارم» به‌اختصار بررسی شده است؛ مثلاً اینکه ابواب بلاغت که رمانی به ده مورد آنها اشاره کرده بود، پس از رمانی و معاصرینش فروع زیادی یافت و [[عسکری، حسن بن عبدالله|ابوهلال عسکری]] آن را به 37 نوع رسانید<ref>ر.ک: متن کتاب، ص163-161</ref>. | ||
در بخش دوم، «تعلیقات کسانی که بعد از رمانی بر دیدگاه‌های بلاغی او نوشته‌اند و از آراء او اقتباس کرده‌اند» در یازده عنوان مانند: بلاغت، شواهد ایجاز، تشبیه، استعاره و مانند آن مطرح شده است؛ قاضی ابوبکر باقلانی (متوفی403ق) و ابن سنان خفاجی (متوفی 466ق) از بارزترین این افراد هستند<ref>ر.ک: همان، ص195-164</ref>. | در بخش دوم، «تعلیقات کسانی که بعد از رمانی بر دیدگاه‌های بلاغی او نوشته‌اند و از آراء او اقتباس کرده‌اند» در یازده عنوان مانند: بلاغت، شواهد ایجاز، تشبیه، استعاره و مانند آن مطرح شده است؛ قاضی ابوبکر باقلانی (متوفی403ق) و [[خفاجی، عبدالله بن محمد|ابن سنان خفاجی]] (متوفی 466ق) از بارزترین این افراد هستند<ref>ر.ک: همان، ص195-164</ref>. | ||
در سومین بخش تعلیقات، خلاصه نظریات عبدالقاهر جرجانی درباره اعجاز قرآن با استناد به | در سومین بخش تعلیقات، خلاصه نظریات [[جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمان|عبدالقاهر جرجانی]] درباره اعجاز قرآن با استناد به «[[دلائل الإعجاز في علم المعاني|دلائل الإعجاز]]» مطرح شده است.<ref>ر.ک: همان، ص197</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
| خط ۹۱: | خط ۸۰: | ||
اختلاف نسخه‌ها، ارجاعات و توضیحات محققین در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است. | اختلاف نسخه‌ها، ارجاعات و توضیحات محققین در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است. | ||
==پانویس == | ==پانویس== | ||
<references/> | <references /> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
# مقدمه‌ها و متن کتاب. | # مقدمه‌ها و متن کتاب. | ||
# صقر، احمد، «اعجاز قرآن در نزد متکلمان»، ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی، پایگاه مجلات تخصصی نور، گلستان قرآن، دی 1379، شماره 46، صفحه 41 تا | #[[:noormags:56640|صقر، احمد، «اعجاز قرآن در نزد متکلمان»، ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی، پایگاه مجلات تخصصی نور، گلستان قرآن، دی 1379، شماره 46، صفحه 41 تا 43]]. | ||
# باقر، علی‌رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج17، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1388. | # باقر، علی‌رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج17، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1388. | ||
# قربانی زرین، باقر، دانشنامه جهان اسلام، جلد 10، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1385. | # قربانی زرین، باقر، دانشنامه جهان اسلام، جلد 10، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1385. | ||
# باقری، حمید، دانشنامه جهان اسلام، جلد 15، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1390. | # باقری، حمید، دانشنامه جهان اسلام، جلد 15، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1390. | ||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده: | [[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | ||
[[رده: | [[رده:قرآن و علوم قرآنی]] | ||
[[رده: | [[رده:علوم قرآنی]] | ||
[[رده: | [[رده: مباحث ادبی و بلاغی قرآن]] | ||
[[رده: | [[رده: مسائل بلاغی قرآن]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۳۱ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۰۱:۲۸
| ثلاث رسائل في إعجاز القرآن | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | رمانی، علی بن عیسی (نویسنده)
جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمان (نویسنده) سلام، محمد زغلول (محقق) بستی خطابی، حمد بن محمد (نویسنده) احمد، محمد خلف الله (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | في الدراسات القرآنية و النقد الأدبي |
| ناشر | دار المعارف |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| چاپ | 5 |
| موضوع | قرآن - مسائل ادبی معاني و بيان |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 83 /ث8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ثلاث رسائل في إعجاز القرآن، مشتمل بر سه رساله عربی با نام‌های «بيان إعجاز قرآن» اثر ابوسلیمان حمد بن محمد ابراهیم خطابی بستی (متوفی 388ق)، «النكت في إعجاز القرآن» نوشته ابوالحسن علی بن عیسی رمانی (متوفی 386ق) و «الرسالة الشافية» نوشته عبدالقاهر بن عبدالرحمن جرجانی (متوفی 471ق)، پیرامون اعجاز قرآن کریم است. تحقیق اثر توسط محمد خلف الله و محمد زغلول سلام انجام شده است.
ساختار
کتاب مشتمل بر مقدمه چاپ سوم و یک مقدمه تحقیقی و چهار بخش است؛ در سه بخش متن سه رساله و در بخش چهارم تعلیقات و اضافات سه مطلب در رابطه با رساله‌های مذکور ارائه شده است.
گزارش محتوا
محققین، کتاب را با این توضیح آغاز می‌کنند: قرن چهارم و پنجم مرحله پرثمری در تاریخ مطالعات قرآنی و انتقادی محسوب می‌شود. در این دو قرن نظریات دانشمندان در رابطه با اعجاز قرآن به کمال رسید و گرایش‌ها و اختلافات آنها به کشف اسرار اعجاز قرآن کریم محدود شد. خداوند ما را در طول سه سال به تحقیق سه رساله در اعجاز قرآن کریم موفق گردانید که این اختلافات را به تصویر می‌کشد: اولی از یک لغوی محدث، دومی از یک نحوی متکلم معتزلی و سومی از یک بلاغی سنی شافعی است.[۱].
همچنین در مقدمه تحقیقی دیگری ابتدا به شرح حال مؤلفین رساله‌ها و آثار آنها و سپس تحلیل و بررسی رساله‌ها می‌پردازند[۲].
اولین رساله «بيان إعجاز القرآن» یا «رسالة في إعجاز القرآن» خطابی، کم‌حجم‌ترین کتاب اوست. به نظر می‌رسد در نگارش آن نگاه منتقدانه‌ای به دیدگاه‌های معتزله درباره اعجاز قرآن داشته و در مقدمه کوتاه کتاب به این مطلب اشاره کرده است.[۳].
وی کتاب إعجاز القرآن را چنین آغاز می‌کند: «انسان‌ها در قدیم و جدید در اینباره زیاد سخن گفته و به راههای مختلفی رفته‌اند، اما آنها را زیبا نیافتیم و این به‌خاطر نشناختن وجه اعجاز قرآن و نشناختن امر از جهت وقوف نداشتن بر کیفیت آن است». سپس سخنانی را که قبل از وی در اینباره گفته‌اند مطرح و آن را با این نظر صاحب‌نظران آغاز می‌کند که پیامبر(ص) با همه عرب بر آوردن سوره‌ای مانند قرآن تحدّی کرد، اما از آن عاجز شدند و درماندند[۴].
وی در بخشی از مباحث چنین می‌نویسد: بشر نمی‌تواند مانند قرآن را بیاورد؛ زیرا علم بشر به همه اسماء زبان عربی و اوضاع آنها که ظروف معانی است و معانی آنها احاطه ندارد. فهم بشر همه معانی اشیا را که بر این الفاظ حمل می‌شود درنمی‌یابد و معرفت او آنقدر نیست که همه وجوه نظام‌هایی را که موجب ائتلاف و ارتباط الفاظ باهم می‌شود، درک کند؛ لذا نمی‌تواند سخن افضل را با استفاده از نیکوترین وجه آن انتخاب کند تا در نتیجه سخنی مانند آن بیاورد. معلوم است که آوردن همانند چنین اموری و جمع بین این امور پراکنده در نظم و نسقی مشخص، امری است که قوای بشر از آن عاجز است و قدرت او بدان نمی‌رسد[۵].
همچنین می‌گوید: «در اعجاز قرآن وجه دیگری هم هست که مردم بدان توجه ندارند و جز افراد نادر آن را نتوانند شناخت و آن همان کاری است که با دل‌ها می‌کند و تأثیری است که در نفوس می‌نهد؛ چراکه سخنی غیر قرآن - چه منظوم و چه منثور - نیست که وقتی آن را بشنوی در یک حال در قلب لذت و حلاوت احساس کنی و در حال دیگر ترس و مهابت!... چه بسیار دشمنان پیامبر(ص) از رجال و شجاعان عرب که با قصد غافل‌گیر کردن و قتل به سمت او رفتند و آیات قرآن را شنیدند و تا آیات به گوششان خورد نتوانستند به رأی دلشان بازگردند و از در مسالمت و قبول دین او درآمدند و دشمنی‌شان به دوستی و کفرشان به ایمان بدل شد». سپس در اینباره مثال‌هایی تاریخی و آیات قرآنی و مصادیقی درباره وصفی که از قرآن کرده آورده و با آن کتاب خود را پایان داده است.[۶].
دومین رساله «النكت في إعجاز القرآن» است که «الجامع لعلم القرآن» نیز نامیده شده است. رمانی کتاب خود را با بیان وجوه اعجاز قرآن آغاز کرده، می‌گوید: اعجاز قرآن هفت وجه دارد: ترک معارضه به‌رغم کثرت انگیزه‌ها و شدت نیاز دشمنان به آن، تحدی [دعوت به مبارزه] برای همه، صرفه، بلاغت، خبرهای صحیح از امور آینده، نقض عادت و قیاس آن با همه معجزات. سپس بلاغت را به سه درجه تقسیم می‌کند و بالاترین درجه آن را معجزه می‌داند، که همان بلاغت قرآن است. سپس بلاغت را به رساندن معنا به قلب به زیباترین شکل لفظ تعریف می‌کند و بالاترین درجه زیبایی بلاغت را از آن قرآن می‌شمارد. آن‌گاه بلاغت را به ده قسم بدین قرار تقسیم می‌کند: ایجاز، تشبیه، استعاره، تلائم، فواصل، تجانس، تصریف، تضمین، مبالغه و زیبایی بیان. سپس بابی مفصل را به تفسیر آنها اختصاص داده است؛ مثلاً درباره استعاره، آن را تعریف کرده، فرق استعاره و تشبیه را گفته، ارکان آن را ذکر کرده است و مانند اینها. آیاتی را که بدین صورت در این باب آورده جمعاً چهل‌وچهار آیه است.[۷].
بعد از فراغت از تفسیر اقسام ده‌گانه بلاغت، به بیان وجوه هفت‌گانه‌ای که در اول کتاب ذکر کرده بود، می‌پردازد و آنها را مظاهر اعجاز قرآن می‌شمارد و بهترین دلالت‌های هریک از آنها بر اعجاز قرآن را بیان می‌کند[۸].
وی درباره صرفه می‌گوید: اما صرفه عبارت است از منصرف کردن همت‌ها از معارضه. بر همین اساس بعضی از اهل علم گفته‌اند که قرآن از لحاظ منصرف کردن همت‌ها معجزه است و این همانند سایر معجزات خارج از عادت و دلیل بر نبوت است. به نظر ما این نیز یکی از وجوه اعجاز قرآن است که برای عقل‌ها ظاهر می‌شود[۹].
رمانی بر آن است که قرآن سجع ندارد، بلکه فواصل دارد؛ چراکه سجع دادن عیب است و فواصل بلاغت است؛ زیرا فاصله تابع معناست، اما در سجع دادن معنا تابع سجع است و این خلاف چیزی است که حکمت بر آن دلالت می‌کند[۱۰].
رساله سوم «الرسالة الشافية» نوشته عبدالقاهر بن عبدالرحمن جرجانی (متوفی 471ق) پیرامون اعجاز قرآن کریم است. وی در این اثر به مبحث تحدی قرآن و ناتوانی مردم عرب در معارضه با قرآن پرداخته و اعجاز قرآن را در نظم آن دانسته است.[۱۱].
همچنین با تأکید بر اینکه اعجاز قرآن به نظم و ترکیب آن بازمی‌گردد، نظریه صرفه را رد کرده است.[۱۲].
جرجانی اثر معروف دیگری با نام «دلائل الإعجاز» نیز نوشته است که بیشتر دربرگیرنده آراء وی در دانش معانی است.[۱۳].
برخی هم رساله شافیه را بخشی از دلائل الإعجاز دانسته‌اند[۱۴].
در بخش اول تعلیقات، «تطور اصطلاحات بلاغی تا قرن چهارم» به‌اختصار بررسی شده است؛ مثلاً اینکه ابواب بلاغت که رمانی به ده مورد آنها اشاره کرده بود، پس از رمانی و معاصرینش فروع زیادی یافت و ابوهلال عسکری آن را به 37 نوع رسانید[۱۵].
در بخش دوم، «تعلیقات کسانی که بعد از رمانی بر دیدگاه‌های بلاغی او نوشته‌اند و از آراء او اقتباس کرده‌اند» در یازده عنوان مانند: بلاغت، شواهد ایجاز، تشبیه، استعاره و مانند آن مطرح شده است؛ قاضی ابوبکر باقلانی (متوفی403ق) و ابن سنان خفاجی (متوفی 466ق) از بارزترین این افراد هستند[۱۶].
در سومین بخش تعلیقات، خلاصه نظریات عبدالقاهر جرجانی درباره اعجاز قرآن با استناد به «دلائل الإعجاز» مطرح شده است.[۱۷].
وضعیت کتاب
فهرست تفصیلی مطالب و نیز فهارس اعلام، بلدان، قوافی و کتب واردشده در اصل و پاورقی‌های کتاب در انتهای اثر ذکر شده است.
اختلاف نسخه‌ها، ارجاعات و توضیحات محققین در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است.
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه چاپ سوم، ص6-5
- ↑ ر.ک: مقدمه، ص18-7
- ↑ ر.ک: باقری، حمید، ص620
- ↑ ر.ک: صقر، احمد، ص42؛ متن کتاب، ص21
- ↑ ر.ک: همان، ص43؛ همان، ص27-26
- ↑ ر.ک: صقر، احمد، ص43
- ↑ ر.ک: همان، ص41
- ↑ ر.ک:همان؛ متن کتاب، ص109
- ↑ ر.ک: همان، ص42؛ همان، ص110
- ↑ ر.ک: صقر، احمد، ص42
- ↑ ر.ک: قربانی زرین، باقر، ص173
- ↑ ر.ک: باقر، علی‌رضا، ص701
- ↑ ر.ک: همان، ص700
- ↑ ر.ک: همان، ص701
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص163-161
- ↑ ر.ک: همان، ص195-164
- ↑ ر.ک: همان، ص197
منابع مقاله
- مقدمه‌ها و متن کتاب.
- صقر، احمد، «اعجاز قرآن در نزد متکلمان»، ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی، پایگاه مجلات تخصصی نور، گلستان قرآن، دی 1379، شماره 46، صفحه 41 تا 43.
- باقر، علی‌رضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج17، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1388.
- قربانی زرین، باقر، دانشنامه جهان اسلام، جلد 10، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1385.
- باقری، حمید، دانشنامه جهان اسلام، جلد 15، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1390.