استقصاء النظر في القضاء و القدر: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'الدين' به ' الدين')
    جز (جایگزینی متن - 'قضا و قدر (ابهام زدایی)' به 'قضا و قدر (ابهام‌زدایی)')
    برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
     
    (۴۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    [[پرونده:NUR01055J1.jpg|بندانگشتی|إستقصاء النظر في القضاء و القدر]]
    | تصویر =NUR01055J1.jpg
    {| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
    | عنوان =إستقصاء النظر في القضاء و القدر
    |+ |
    | عنوان‌های دیگر =الفرق بین کلام النبي و قول الوصي
    |-
    | پدیدآوران =
    ! نام کتاب!! data-type='bookName'|إستقصاء النظر في القضاء و القدر
    [[علامه حلی، حسن بن یوسف]] (نویسنده)
    |-
    |نام های دیگر کتاب
    |data-type='otherBookNames'|الفرق بین کلام النبي و قول الوصي
    |-
    |پدیدآورندگان
    |data-type='authors'|[[علامه حلی، حسن بن یوسف]] (نويسنده)


    [[حسینی نیشابوری، محمد]] (محقق)
    [[حسینی نیشابوری، محمد]] (محقق)
    |-
    | زبان =عربی
    |زبان  
    | کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏219‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏8‎‏الف‎‏5
    |data-type='language'|عربی
    | موضوع =
    |-
    قضا و قدر
    |کد کنگره  
    | ناشر =
    |data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏BP‎‏ ‎‏219‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏8‎‏الف‎‏5
    دار انباء الغيب
    |-
    | مکان نشر =مشهد مقدس - ایران
    |موضوع  
    | سال نشر = 1418 ‌‎ق
    |data-type='subject'|قضا و قدر
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE01055AUTOMATIONCODE
    |-
    | چاپ =1
    |ناشر  
    | تعداد جلد =1
    |data-type='publisher'|دار انباء الغيب
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =01055
    |-
    | کتابخوان همراه نور =01055
    |مکان نشر  
    | کد پدیدآور =
    |data-type='publishPlace'|مشهد مقدس - ایران
    | پس از =
    |-
    | پیش از =
    |سال نشر
    }}
    |data-type='publishYear'| 1418 هـ.ق
    {{کاربردهای دیگر|قضا و قدر (ابهام‌زدایی)}}
    |-class='articleCode'
    '''إستقصاء النظر في القضاء و القدر'''، رساله‌اى است كوتاه از [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلّى]]؛ [[حلی، حسن بن یوسف|جمال‌الدين ابى منصور الحسن بن يوسف ابن على بن المطهر]] متوفاى 726ق، در موضوع قضا و قدر از مسائل بسيار مهم كلامى است.
    |کد اتوماسیون
    |data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE1055AUTOMATIONCODE
    |}
    </div>


    ==گزارش محتوا==
    [[حلی، حسن بن یوسف|علامّه حلّى]] این اثر را در پاسخ به درخواست سلطان الجايتو محمد خدابنده كه از ايشان خواسته بود ادله و براهین دال بر مختار بودن انسان را بيان كند، به رشته تحرير درآورد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1055/%D8%A5%D8%B3%D8%AA%D9%82%D8%B5%D8%A7%D8%A1-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B6%D8%A7%D8%A1-%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AF%D8%B1?pageNumber=22&viewType=html ر.ک: مقدمه کتاب، ص22]</ref>. از اين‌رو مؤلف در این رساله، به بيان ديدگاه‌هاى اشاعره، معتزله و امامیه دربارۀ این مسأله پرداخته و پس از آن به توالى فاسده‌اى كه از پذيرش ديدگاه اشاعره در مورد مسأله مذكور لازم مى‌آيد، اشاره كرده و به أهمّ احتجاجات و براهین این گروه جواب‌هاى حلّى و نقضى مى‌دهد.


    ==معرفى اجمالى==
    [[حلی، حسن بن یوسف|علامّه حلّى]] در این رساله مختار بودن انسان را امرى ضرورى و بديهى دانسته و ادله عقلى فراوانى بر این مدعا اقامه كرده و به آيات متعدد قرآن كريم در اثبات مدعاى عدليه (امامیه و معتزله) استناد مى‌جوید<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1055/%D8%A5%D8%B3%D8%AA%D9%82%D8%B5%D8%A7%D8%A1-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B6%D8%A7%D8%A1-%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AF%D8%B1?pageNumber=43&viewType=html ر.ک: متن کتاب، ص43]</ref>. به گفتۀ نویسنده عدليه افعال انسان را به دو بخش تقسيم مى‌كنند.
     
     
    '''إستقصاء النظر في القضاء و القدر'''، رساله‌اى است كوتاه از [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلّى]]؛ جمال‌ الدين ابى منصور الحسن بن يوسف ابن على بن المطهر متوفاى 726ق، در موضوع قضا و قدر از مسائل بسيار مهم كلامى است.
     
    ==گزارش محتوا==


    بخشى از افعال بسته به قصد و انگیزه انسان است؛ مانند حركات اختيارى كه از وى صادر مى‌شود.


    علامّه حلّى اين اثر را در پاسخ به درخواست سلطان الجايتو محمد خدابنده كه از ايشان خواسته بود ادله و براهين دال بر مختار بودن انسان را بيان كند، به رشته تحرير درآورد. از اين‌رو مؤلف در اين رساله، به بيان ديدگاه‌هاى اشاعره، معتزله و اماميه دربارۀ اين مسأله پرداخته و پس از آن به توالى فاسده‌اى كه از پذيرش ديدگاه اشاعره در مورد مسأله مذكور لازم مى‌آيد، اشاره كرده و به أهمّ احتجاجات و براهين اين گروه جواب‌هاى حلّى و نقضى مى‌دهد. علامّه حلّى در اين رساله مختار بودن انسان را امرى ضرورى و بديهى دانسته و ادله عقلى فراوانى بر اين مدعا اقامه كرده و به آيات متعدد قرآن كريم در اثبات مدعاى عدليه (اماميه و معتزله) استناد مى‌جويد. به گفتۀ نويسنده عدليه افعال انسان را به دو بخش تقسيم مى‌كنند.
    بخش ديگر افعال منوط به قصد و ارادۀ انسان نيست و انسان در وقوع آنها هيچ گونه نقشى ندارد؛ مانند رشد و نموّ بدن انسان، تپش نبض و...<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1055/%D8%A5%D8%B3%D8%AA%D9%82%D8%B5%D8%A7%D8%A1-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B6%D8%A7%D8%A1-%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AF%D8%B1?pageNumber=34&viewType=html ر.ک: همان، ص34]</ref>؛ اما اشاعره بر اثبات ديدگاه جبرگرايانۀ خویش چهار دليل اقامه كرده‌اند<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1055/%D8%A5%D8%B3%D8%AA%D9%82%D8%B5%D8%A7%D8%A1-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B6%D8%A7%D8%A1-%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AF%D8%B1?pageNumber=56&viewType=html ر.ک: همان، ص56]</ref> كه [[حلی، حسن بن یوسف|علامۀ حلّى]] به پاسخ از آنها مى‌پردازد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1055/%D8%A5%D8%B3%D8%AA%D9%82%D8%B5%D8%A7%D8%A1-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B6%D8%A7%D8%A1-%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AF%D8%B1?pageNumber=57&viewType=html ر.ک: همان، ص57]</ref>.


    بخشى از افعال بسته به قصد و انگيزه انسان است؛ مانند حركات اختيارى كه از وى صادر مى‌شود.
    در انتهاى کتاب رساله‌اى كوتاه است كه با نام الفرق بين كلام النبى و قول الوصى به رسالۀ فوق ضمیمه گشته است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1055/%D8%A5%D8%B3%D8%AA%D9%82%D8%B5%D8%A7%D8%A1-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B6%D8%A7%D8%A1-%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AF%D8%B1?pageNumber=63&viewType=html ر.ک: همان، ص63]</ref>. این رساله حاوى پاسخ به سه پرسش عقيدتى است كه شخصى از خواجه رشيدالدين فضل‌اللّه بن عمادالدولة الهمدانى، از تلامذه [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصيرالدين طوسى]] پرسيده و [[حلی، حسن بن یوسف|علامۀ حلّى]] كه در آن جلسه حضور داشته، به تحرير آن پرداخته است.  


    بخش ديگر افعال منوط به قصد و ارادۀ انسان نيست و انسان در وقوع آنها هيچ گونه نقشى ندارد؛ مانند رشد و نموّ بدن انسان، تپش نبض و...؛ اما اشاعره بر اثبات ديدگاه جبرگرايانۀ خويش چهار دليل اقامه كرده‌اند كه [[حلی، حسن بن یوسف|علامۀ حلّى]] به پاسخ از آنها مى‌پردازد.
    پرسش‌هاى سه‌گانه عبارتند از: مسألۀ اول چگونه مى‌توان بين فرمايش پيامبر اكرم(ص) كه به خداوند عرضه داشت: «ربّ زدنى علما» و میان فرمايش على(ع) كه فرمود: «لو كشف الغطاء ما ازددت يقينا» جمع كرد و حال آن كه فرمايش [[امام على(ع)|حضرت امیر]] نشانگر آن است كه مقام و مرتبۀ ايشان در دستيابى به كمال، به نهایت رسيده و حال آن كه دعاى پيامبر اكرم(ص) چنين مى‌نمايد كه ايشان فاقد كمال مطلوب هستند، از اين‌رو آن را از خدا طلب مى‌نمايند و لازمۀ این امر علوّ مقام و مرتبۀ على(ع) از پيامبر اكرم(ص) مى‌باشد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1055/%D8%A5%D8%B3%D8%AA%D9%82%D8%B5%D8%A7%D8%A1-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B6%D8%A7%D8%A1-%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AF%D8%B1?pageNumber=77&viewType=html ر.ک: همان، ص77]</ref>. خواجه رشيد با تمهيد مقدمات دهگانه‌اى به پاسخ از این پرسش مى‌پردازد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1055/%D8%A5%D8%B3%D8%AA%D9%82%D8%B5%D8%A7%D8%A1-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B6%D8%A7%D8%A1-%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AF%D8%B1?pageNumber=78&viewType=html ر.ک: همان، صص78-87]</ref>.


    در انتهاى کتاب رساله‌اى كوتاه است كه با نام الفرق بين كلام النبى و قول الوصى به رسالۀ فوق ضميمه گشته است. اين رساله حاوى پاسخ به سه پرسش عقيدتى است كه شخصى از خواجه رشيد الدين فضل‌اللّه بن عماد الدولة الهمدانى، از تلامذه [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصير الدين طوسى]] پرسيده و [[حلی، حسن بن یوسف|علامۀ حلّى]] كه در آن جلسه حضور داشته، به تحرير آن پرداخته است. پرسش‌هاى سه‌گانه عبارتند از: مسألۀ اول چگونه مى‌توان بيان فرمايش پيامبر اكرم(ص) كه به خداوند عرضه داشت: «ربّ زدنى علما» و ميان فرمايش على(ع) كه فرمود: «لو كشف الغطاء ما ازددت يقينا» جمع كرد و حال آن كه فرمايش حضرت امير نشانگر آن است كه مقام و مرتبۀ ايشان در دستيابى به كمال، به نهايت رسيده و حال آن كه دعاى پيامبر اكرم(ص) چنين مى‌نمايد كه ايشان فاقد كمال مطلوب هستند، از اين‌رو آن را از خدا طلب مى‌نمايند و لازمۀ اين امر علوّ مقام و مرتبۀ على(ع) از پيامبر اكرم(ص) مى‌باشد. خواجه رشيد با تمهيد مقدمات دهگانه‌اى به پاسخ از اين پرسش مى‌پردازد.
    مسأله دوم: چگونه مى‌توان بين فرمايش خداوند كه مى‌فرمايد:'''«وقفوهم إنّهم مسئولون»''' و نيز:'''«فو ربّك لنسألنهم أجمعين»''' با فرمايش وى آن جا كه مى‌فرمايد:'''«فيومئذ لا يسأل عن ذنبه إنس و لا جانّ»''' جمع نمود و حال آن كه به نظر مى‌رسد، این دو گفته در تناقض آشكار با یکديگرند؟ خواجه رشيد در پاسخ به این پرسش ابتدا شروط تناقض را يادآور شده و ناهمخوانى و تناقض بين آيات فوق را انكار مى‌نمايد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1055/%D8%A5%D8%B3%D8%AA%D9%82%D8%B5%D8%A7%D8%A1-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B6%D8%A7%D8%A1-%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AF%D8%B1?pageNumber=89&viewType=html ر.ک: همان، ص89]</ref>.  


    مسأله دوم: چگونه مى‌توان بين فرمايش خداوند كه مى‌فرمايد: '''«وقفوهم إنّهم مسئولون»''' و نيز: '''«فو ربّك لنسألنهم أجمعين»''' با فرمايش وى آن جا كه مى‌فرمايد: '''«فيومئذ لا يسأل عن ذنبه إنس و لا جانّ»''' جمع نمود و حال آن كه به نظر مى‌رسد، اين دو گفته در تناقض آشكار با يكديگرند؟ خواجه رشيد در پاسخ به اين پرسش ابتدا شروط تناقض را يادآور شده و ناهمخوانى و تناقض بين آيات فوق را انكار مى‌نمايد. مسأله سوم: سؤال از مفهوم آيۀ شريفه '''«و لو علم اللّه فيهم خيرا لأسمعهم و لو أسمعهم لتولّوا و هم معرضون»''' است كه خواجه رشيد به بيان مفهوم آن مى‌پردازد.
    مسأله سوم: سؤال از مفهوم آيۀ شريفه'''«و لو علم اللّه فيهم خيرا لأسمعهم و لو أسمعهم لتولّوا و هم معرضون»''' است كه خواجه رشيد به بيان مفهوم آن مى‌پردازد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1055/%D8%A5%D8%B3%D8%AA%D9%82%D8%B5%D8%A7%D8%A1-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B6%D8%A7%D8%A1-%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AF%D8%B1?pageNumber=91&viewType=html ر.ک: همان، ص91]</ref>.


    ==نسخه شناسى==
    ==نسخه شناسى==


    نسخ خطى «استقصاء النظر»:
    نسخ خطى «استقصاء النظر»:


    1-نسخه خطى کتابخانۀ مجلس شوراى اسلامى به شماره 4953.
    # نسخه خطى کتابخانۀ مجلس شوراى اسلامى به شماره 4953.
    # نسخه خطى کتابخانه مسجد جامع گوهرشاد، مشهد كه در ضمن مجموعه‌اى كه رساله‌اى ديگر از مؤلف نيز در آن به چشم مى‌خورد، نگهدارى مى‌شود.
    # نسخۀ خطى کتابخانۀ آستان قدس رضوى، مشهد به شماره 314.
    # نسخه‌اى ديگر از کتابخانه مجلس شوراى اسلامى، به شماره 4954...


    2-نسخه خطى کتابخانه مسجد جامع گوهرشاد، مشهد كه در ضمن مجموعه‌اى كه رساله‌اى ديگر از مؤلف نيز در آن به چشم مى‌خورد، نگهدارى مى‌شود.
    نسخ خطى رساله «الفرق بين كلام النبى و قول الوصى»:


    3-نسخۀ خطى کتابخانۀ آستان قدس رضوى، مشهد به شماره 314.
    # نسخۀ کتابخانه مسجد جامع گوهرشاد. مشهد كه در ضمن مجموعه‌اى كه رساله «استقصاء النظر» را نيز در بر مى‌گیرد، موجود است.
     
    # نسخۀ کتابخانه ناصرية در لكنهوى هند به شماره 716.
    4-نسخه‌اى ديگر از کتابخانه مجلس شوراى اسلامى، به شماره 4954...
    # نسخۀ موجود ضمن مجموعه‌اى كه در کتابخانه استاد [[شهابی، محمود|محمود شهابى]] خراسانى كه به نسخه کتابخانۀ ناصريه شبيه است، موجود مى‌باشد.
     
    نسخ خطى رساله «الفرق بين كلام النبى و قول الوصى»:


    1-نسخۀ کتابخانه مسجد جامع گوهرشاد.
    دو رسالۀ فوق در ضمن یک مجموعه با تحقيق و پژوهش آقاى [[حسینی نیشابوری، محمد|سيد‌ ‎محمدحسینى نيشابورى]] در قطع رقعى با جلد شومیز در 109 صفحه برای بار نخست در سال 1418 ه‍.ق توسط انتشارات «دار أنباء الغيب» مشهد، منتشر شده است.


    مشهد كه در ضمن مجموعه‌اى كه رساله «استقصاء النظر» را نيز در بر مى‌گيرد، موجود است.
    ==پانويس ==
    <references />


    2-نسخۀ کتابخانه ناصرية در لكنهوى هند به شماره 716.


    3-نسخۀ موجود ضمن مجموعه‌اى كه در کتابخانه استاد [[شهابی، محمود|محمود شهابى]] خراسانى كه به نسخه کتابخانۀ ناصريه شبيه است، موجود مى‌باشد.
    ==منابع مقاله==
    # مقدمه محقق آقاى [[حسینی نیشابوری، محمد|سيد‌ ‎محمدحسینى نيشابورى]].
    # متن رسالۀ «استقصاء النظر» و «الفرق بين كلام النبى و قول الوصى».


    دو رسالۀ فوق در ضمن يك مجموعه با تحقيق و پژوهش آقاى [[حسینی نیشابوری، محمد|سيد محمد حسينى نيشابورى]] در قطع رقعى با جلد شوميز در 109 صفحه براى بار نخست در سال 1418 ه‍.ق توسط انتشارات «دار أنباء الغيب» مشهد، منتشر شده است.
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}


    ==منبع==
    [[جبر و اختیار (سبحانی)]]


    [[پرسمان قرآنی جبر و اختیار]]


    1-مقدمه محقق آقاى [[حسینی نیشابوری، محمد|سيد محمد حسينى نيشابورى]].
    [[جبر و اختیار (فانی)]]


    2-متن رسالۀ «استقصاء النظر» و «الفرق بين كلام النبى و قول الوصى».
    [[قضاء و قدر و جبر و اختیار]]




    == پیوندها ==
    [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/10552 مطالعه کتاب إستقصاء النظر في القضاء و القدر در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:کلام و عقاید]]
    [[رده:کلام و عقاید]]
    [[رده:مباحث خاص کلامی]]
    [[رده: مباحث خاص کلامی]]
    [[رده:الهیات (توحید)]]
    [[رده:الهیات (توحید)]]
    [[رده:اردیبهشت (1401)]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۰:۳۱

    إستقصاء النظر في القضاء و القدر
    استقصاء النظر في القضاء و القدر
    پدیدآورانعلامه حلی، حسن بن یوسف (نویسنده) حسینی نیشابوری، محمد (محقق)
    عنوان‌های دیگرالفرق بین کلام النبي و قول الوصي
    ناشردار انباء الغيب
    مکان نشرمشهد مقدس - ایران
    سال نشر1418 ‌‎ق
    چاپ1
    موضوعقضا و قدر
    زبانعربی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏BP‎‏ ‎‏219‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏8‎‏الف‎‏5
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf
    برای دیگر کاربردها، قضا و قدر (ابهام‌زدایی) را ببینید.

    إستقصاء النظر في القضاء و القدر، رساله‌اى است كوتاه از علامه حلّى؛ جمال‌الدين ابى منصور الحسن بن يوسف ابن على بن المطهر متوفاى 726ق، در موضوع قضا و قدر از مسائل بسيار مهم كلامى است.

    گزارش محتوا

    علامّه حلّى این اثر را در پاسخ به درخواست سلطان الجايتو محمد خدابنده كه از ايشان خواسته بود ادله و براهین دال بر مختار بودن انسان را بيان كند، به رشته تحرير درآورد[۱]. از اين‌رو مؤلف در این رساله، به بيان ديدگاه‌هاى اشاعره، معتزله و امامیه دربارۀ این مسأله پرداخته و پس از آن به توالى فاسده‌اى كه از پذيرش ديدگاه اشاعره در مورد مسأله مذكور لازم مى‌آيد، اشاره كرده و به أهمّ احتجاجات و براهین این گروه جواب‌هاى حلّى و نقضى مى‌دهد.

    علامّه حلّى در این رساله مختار بودن انسان را امرى ضرورى و بديهى دانسته و ادله عقلى فراوانى بر این مدعا اقامه كرده و به آيات متعدد قرآن كريم در اثبات مدعاى عدليه (امامیه و معتزله) استناد مى‌جوید[۲]. به گفتۀ نویسنده عدليه افعال انسان را به دو بخش تقسيم مى‌كنند.

    بخشى از افعال بسته به قصد و انگیزه انسان است؛ مانند حركات اختيارى كه از وى صادر مى‌شود.

    بخش ديگر افعال منوط به قصد و ارادۀ انسان نيست و انسان در وقوع آنها هيچ گونه نقشى ندارد؛ مانند رشد و نموّ بدن انسان، تپش نبض و...[۳]؛ اما اشاعره بر اثبات ديدگاه جبرگرايانۀ خویش چهار دليل اقامه كرده‌اند[۴] كه علامۀ حلّى به پاسخ از آنها مى‌پردازد[۵].

    در انتهاى کتاب رساله‌اى كوتاه است كه با نام الفرق بين كلام النبى و قول الوصى به رسالۀ فوق ضمیمه گشته است[۶]. این رساله حاوى پاسخ به سه پرسش عقيدتى است كه شخصى از خواجه رشيدالدين فضل‌اللّه بن عمادالدولة الهمدانى، از تلامذه خواجه نصيرالدين طوسى پرسيده و علامۀ حلّى كه در آن جلسه حضور داشته، به تحرير آن پرداخته است.

    پرسش‌هاى سه‌گانه عبارتند از: مسألۀ اول چگونه مى‌توان بين فرمايش پيامبر اكرم(ص) كه به خداوند عرضه داشت: «ربّ زدنى علما» و میان فرمايش على(ع) كه فرمود: «لو كشف الغطاء ما ازددت يقينا» جمع كرد و حال آن كه فرمايش حضرت امیر نشانگر آن است كه مقام و مرتبۀ ايشان در دستيابى به كمال، به نهایت رسيده و حال آن كه دعاى پيامبر اكرم(ص) چنين مى‌نمايد كه ايشان فاقد كمال مطلوب هستند، از اين‌رو آن را از خدا طلب مى‌نمايند و لازمۀ این امر علوّ مقام و مرتبۀ على(ع) از پيامبر اكرم(ص) مى‌باشد[۷]. خواجه رشيد با تمهيد مقدمات دهگانه‌اى به پاسخ از این پرسش مى‌پردازد[۸].

    مسأله دوم: چگونه مى‌توان بين فرمايش خداوند كه مى‌فرمايد:«وقفوهم إنّهم مسئولون» و نيز:«فو ربّك لنسألنهم أجمعين» با فرمايش وى آن جا كه مى‌فرمايد:«فيومئذ لا يسأل عن ذنبه إنس و لا جانّ» جمع نمود و حال آن كه به نظر مى‌رسد، این دو گفته در تناقض آشكار با یکديگرند؟ خواجه رشيد در پاسخ به این پرسش ابتدا شروط تناقض را يادآور شده و ناهمخوانى و تناقض بين آيات فوق را انكار مى‌نمايد[۹].

    مسأله سوم: سؤال از مفهوم آيۀ شريفه«و لو علم اللّه فيهم خيرا لأسمعهم و لو أسمعهم لتولّوا و هم معرضون» است كه خواجه رشيد به بيان مفهوم آن مى‌پردازد[۱۰].

    نسخه شناسى

    نسخ خطى «استقصاء النظر»:

    1. نسخه خطى کتابخانۀ مجلس شوراى اسلامى به شماره 4953.
    2. نسخه خطى کتابخانه مسجد جامع گوهرشاد، مشهد كه در ضمن مجموعه‌اى كه رساله‌اى ديگر از مؤلف نيز در آن به چشم مى‌خورد، نگهدارى مى‌شود.
    3. نسخۀ خطى کتابخانۀ آستان قدس رضوى، مشهد به شماره 314.
    4. نسخه‌اى ديگر از کتابخانه مجلس شوراى اسلامى، به شماره 4954...

    نسخ خطى رساله «الفرق بين كلام النبى و قول الوصى»:

    1. نسخۀ کتابخانه مسجد جامع گوهرشاد. مشهد كه در ضمن مجموعه‌اى كه رساله «استقصاء النظر» را نيز در بر مى‌گیرد، موجود است.
    2. نسخۀ کتابخانه ناصرية در لكنهوى هند به شماره 716.
    3. نسخۀ موجود ضمن مجموعه‌اى كه در کتابخانه استاد محمود شهابى خراسانى كه به نسخه کتابخانۀ ناصريه شبيه است، موجود مى‌باشد.

    دو رسالۀ فوق در ضمن یک مجموعه با تحقيق و پژوهش آقاى سيد‌ ‎محمدحسینى نيشابورى در قطع رقعى با جلد شومیز در 109 صفحه برای بار نخست در سال 1418 ه‍.ق توسط انتشارات «دار أنباء الغيب» مشهد، منتشر شده است.

    پانويس

    1. ↑ ر.ک: مقدمه کتاب، ص22
    2. ↑ ر.ک: متن کتاب، ص43
    3. ↑ ر.ک: همان، ص34
    4. ↑ ر.ک: همان، ص56
    5. ↑ ر.ک: همان، ص57
    6. ↑ ر.ک: همان، ص63
    7. ↑ ر.ک: همان، ص77
    8. ↑ ر.ک: همان، صص78-87
    9. ↑ ر.ک: همان، ص89
    10. ↑ ر.ک: همان، ص91


    منابع مقاله

    1. مقدمه محقق آقاى سيد‌ ‎محمدحسینى نيشابورى.
    2. متن رسالۀ «استقصاء النظر» و «الفرق بين كلام النبى و قول الوصى».

    وابسته‌ها

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=استقصاء_النظر_في_القضاء_و_القدر&oldid=754473»