المسلك في أصول‌الدين: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '</ref>.' به '</ref>') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - ' '''' به ''''') |
||
| (۳۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR01152J1.jpg | |||
| عنوان =المسلک في أصول‌الدین | |||
| عنوان‌های دیگر =الرساله الماتعیه | |||
| پدیدآوران = | |||
[[حلی، جعفر بن حسن]] (نویسنده) | |||
| | |||
| | |||
[[استادی، رضا]] (محقق) | [[استادی، رضا]] (محقق) | ||
| زبان =عربی | |||
|زبان | | کد کنگره =BP 210 /م3م5 | ||
| موضوع = | |||
شیعه - اصول دین | |||
|کد کنگره | |||
|موضوع | |||
کلام شیعه امامیه - متون قدیمی تا قرن 14 | کلام شیعه امامیه - متون قدیمی تا قرن 14 | ||
| ناشر = | |||
|ناشر | آستانة الرضوية المقدسة، مجمع البحوث الإسلامية | ||
| مکان نشر =مشهد مقدس - ایران | |||
| سال نشر = 1373 ش یا 1414 ق | |||
|مکان نشر | |||
|سال نشر | |||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE01152AUTOMATIONCODE | |||
| چاپ =1 | |||
| تعداد جلد =1 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =01152 | |||
| کتابخوان همراه نور =01152 | |||
| کد پدیدآور = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
'''المسلك في أصول‌الدين''' مهم‌ترين اثر [[حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] است كه در كلام نگاشته است. او در مقدمۀ كتاب مى‌گويد: چون ديدم تحقيق در علم عقائد از نفيس‌ترين كارها و گرانبهاترين امور است؛ به طورى كه بر هر صاحب فكرى واجب است در آن غور و حقائق آن را كشف كند، لذا اين كتاب را تأليف نمودم.<ref>ص1</ref> | |||
مؤلف شيوۀ تحقيق در كلام را متعدد دانسته و قائل است كه شيوه و منهج متأخرين معتزله بهترين شيوه براى تحقيق در علم عقائد مى‌باشد. لذا مؤلف مطالب اين كتاب را براساس شيوۀ ياد شده نگاشته است. او سعى نموده مطالب و آراء خود را كاملا منسجم، ولى به صورت مختصر بيان كند. چنانكه گفته است «اين كتاب را به صورت مختصر نوشتم تا مدخلى باشد براى كتب مطول كلامى».<ref>ص2</ref>اسم كتاب در [[الرجال (حلی)|رجال ابن داود]] «المسلك في اصول‌الدين» ثبت شده است و در آغاز نسخۀ خطى «كتاب المسلك في علم الكلام» ثبت شده و در آخر تنها نسخۀ خطى اين كتاب آمده است «كم كتاب المسلك في علم الاصول».<ref>ص3</ref>تاريخ نگارش اين اثر مشخص نمى‌باشد. | |||
مؤلف شيوۀ تحقيق در كلام را متعدد دانسته و قائل است كه شيوه و منهج متأخرين معتزله بهترين شيوه براى تحقيق در علم عقائد مى‌باشد. لذا مؤلف مطالب اين كتاب را براساس شيوۀ ياد شده نگاشته است. او سعى نموده مطالب و آراء خود را كاملا منسجم، ولى به صورت مختصر بيان كند. چنانكه گفته است «اين كتاب را به صورت مختصر نوشتم تا مدخلى باشد براى كتب مطول كلامى»<ref>ص2</ref> اسم كتاب در رجال ابن داود «المسلك | |||
==ساختار و گزارش محتوا== | ==ساختار و گزارش محتوا== | ||
| خط ۵۲: | خط ۳۶: | ||
مطالب كتاب به طور كلى به چهار قسمت اصلى تقسيم مى‌شوند كه مؤلف آنها را با تعبير النظر الاول و...بيان نموده است. هر يك از ابواب به فصولى تقسيم مى‌شوند: | مطالب كتاب به طور كلى به چهار قسمت اصلى تقسيم مى‌شوند كه مؤلف آنها را با تعبير النظر الاول و...بيان نموده است. هر يك از ابواب به فصولى تقسيم مى‌شوند: | ||
النظر الاول | النظر الاول في التوحيد: در اين بخش مؤلف مباحث مربوط به توحيد را مورد بررسى قرار مى‌دهد. او تمام مباحث توحيد را در سه فصل كه عبارتند از: اثبات علم به صانع، صفات ثبوتيۀ حضرت حق و صفات سلبيه خداوند بيان مى‌كند. | ||
او براى اثبات صانع به برهان حدوث استناد كرده و صفات ثبوتيه را به دو قسم تقسيم مى‌نمايد كه عبارتند از صفات ذات و صفات اضافه و از تك‌تك آنها بحث مى‌كند. | او براى اثبات صانع به برهان حدوث استناد كرده و صفات ثبوتيه را به دو قسم تقسيم مى‌نمايد كه عبارتند از صفات ذات و صفات اضافه و از تك‌تك آنها بحث مى‌كند. | ||
النظر الثانى | النظر الثانى في افعاله سبحانه و تعالى: در اين باب به مباحث زير پرداخته شده است: افعال خداوند، افعال انسان، حسن و قبح عقلى و اين كه خداوند فعل قبيح انجام نمى‌دهد. او بخشى از مباحث را به عنوان فروع مباحث عدل مطرح كرده است كه عبارتند از: تكليف، الطاف، الام و اعواض، آجال و ارزاق و اسعار، وعده و وعيد مؤلف مباحث مربوط به معاد را در همين جا مطرح مى‌كند. | ||
النظر الثالث | النظر الثالث في النبوات: مؤلف مباحث مربوط به نبوت را در سه فصل بيان مى‌كند. او در فصل اول از اين باب نبوت را تعريف كرده و در فصل دوم صفات نبى را بيان مى‌نمايد. در فصل سوم آنچه را كه مى‌تواند بر صدق مدعاى پيامبر دلالت كند، بيان مى‌كند و معجزات پيامبر(ص) را شرح مى‌دهد. | ||
النظر الرابع | النظر الرابع في الامامة: اين بخش از سه فصل تشكيل يافته كه عبارتند از: بيان حقيقت امامت و اثبات وجوب آن، صفات امام و راه شناخت امام. | ||
مؤلف در ذيل فصل سوم چهار مقصد بيان كرده و در آنها اثبات مى‌كند كه امام بعد از نبى(ص) حضرت | مؤلف در ذيل فصل سوم چهار مقصد بيان كرده و در آنها اثبات مى‌كند كه امام بعد از نبى(ص) حضرت [[امام على(ع)|امیرالمؤمنین(ع)]] مى‌باشد. او همچنين ادله‌اى كه بر امامت ابوبكر از طرف اهل تسنن اقامه شده است را ابطال مى‌كند و اثبات مى‌كند كه [[امام على(ع)|امیرالمؤمنین(ع)]] افضل بوده و افضليت ابوبكر را نفى مى‌كند. | ||
او در مقصد ديگرى امامت هر يك از ائمۀ | او در مقصد ديگرى امامت هر يك از ائمۀ اثنی‌عشر ى را اثبات مى‌كند. در مقصد سوم به مباحث مربوط به غيبت مى‌پردازد؛ مثل علت غيبت حضرت حجة(عج)، اثبات ولادت آن حضرت و رفع استبعاد از طول عمر آن حضرت. | ||
مؤلف در مقصد چهارم، از مباحث امامت مجموعۀ مباحثى كه با امامت مرتبط هستند را بيان مى‌كند. از آن جمله اثبات عصمت ملائكة، اثبات عصمت حضرت فاطمۀ زهرا (س)، حكم كسى كه بر | مؤلف در مقصد چهارم، از مباحث امامت مجموعۀ مباحثى كه با امامت مرتبط هستند را بيان مى‌كند. از آن جمله اثبات عصمت ملائكة، اثبات عصمت حضرت فاطمۀ زهرا(س)، حكم كسى كه بر [[امام على(ع)|امیرالمؤمنین(ع)]] خروج كند، افضليت انبياء از ملائكه. | ||
==ويژگى‌ها== | ==ويژگى‌ها== | ||
شيوۀ كتاب: مؤلف همچنانكه در اول كتاب گفته است، «اما بعد فانه لما كان الخوض | شيوۀ كتاب: مؤلف همچنانكه در اول كتاب گفته است، «اما بعد فانه لما كان الخوض في تحقيق العقائد من انفس الفوائد و اعز الفرائد وجب على كل ذى فطنة أن يصرف رويته الى استخراج حقائقها و كشف غوامضها و دقائقها و لما كانت الطرق الى ذلك مختلفة و الوسائل اليه منكرة و معرفة وجب أن نسلك اتمها تحقيقا و اوضحها مسلكا و طريقا و هو النهج الذى سلكه متأخروا المعتزلة» از شيوۀ متأخرين معتزله براى بيان مطالب عقائد استفاده نموده كه احتمالا مراد كتب قاضى عبدالجبار همدانى باشد. | ||
او شيوۀ خود را چنين توصيف مى‌كند «رأيت أن املى مختصرا يقصر عن هجنة التطويل و يرتفع عن لكنة التقليل يكون مدخلا الى مطول كتبهم و موصلا الى تحصيل مذاهبهم»<ref>ص4</ref> | او شيوۀ خود را چنين توصيف مى‌كند «رأيت أن املى مختصرا يقصر عن هجنة التطويل و يرتفع عن لكنة التقليل يكون مدخلا الى مطول كتبهم و موصلا الى تحصيل مذاهبهم».<ref>ص4</ref> | ||
2-انقطاع عذاب اخروى: مؤلف مى‌گويد، در اين كه عذاب فساق در آخرت ابدى است يا منقطع مى‌شود، دو قول است. عده‌اى قائل شده‌اند آنها در عذاب خالد خواهند بود و استناد كرده‌اند به اين آيات'''«يدخله نارا خالدا فيها»''' و '''«فجزاؤه جهنم خالدا فيها»''' و عده‌اى قائل شده‌اند، عذاب آنها منقطع مى‌شود و به آياتى همچون'''«من جاء بالسيئة فلا يجزى الامثلها»،''' '''«من يعمل سوءا يجز به»''' و...استناد نموده‌اند. | 2-انقطاع عذاب اخروى: مؤلف مى‌گويد، در اين كه عذاب فساق در آخرت ابدى است يا منقطع مى‌شود، دو قول است. عده‌اى قائل شده‌اند آنها در عذاب خالد خواهند بود و استناد كرده‌اند به اين آيات'''«يدخله نارا خالدا فيها»''' و'''«فجزاؤه جهنم خالدا فيها»''' و عده‌اى قائل شده‌اند، عذاب آنها منقطع مى‌شود و به آياتى همچون'''«من جاء بالسيئة فلا يجزى الامثلها»،''''''«من يعمل سوءا يجز به»''' و...استناد نموده‌اند. | ||
مؤلف در جمع اين دو گروه به انقطاع عذاب قائل شده و مى‌گويد، «فاذن الحق ان الآيات المذكورة | مؤلف در جمع اين دو گروه به انقطاع عذاب قائل شده و مى‌گويد، «فاذن الحق ان الآيات المذكورة في غاية التعارض لكن مع تعارضها يكون الترجيح لجانب من يقول بانقطاع عقابه لانه مصير الى الاصل و انسب بالعدل».<ref>ص5</ref> | ||
==نسخه شناسى== | ==نسخه شناسى== | ||
از اين كتاب كه تنها يك نسخۀ خطى از آن موجود است كه در سال 709ق نگاشته شده است و در كتابخانه ملك تهران نگهدارى مى‌شود. براى | از اين كتاب كه تنها يك نسخۀ خطى از آن موجود است كه در سال 709ق نگاشته شده است و در كتابخانه ملك تهران نگهدارى مى‌شود. براى اولین بار در سال 1414ق توسط بنياد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى در مشهد با تحقيق و تصحيح آقاى [[استادی، رضا|رضا استادى]] به طبع رسيد. | ||
اين كتاب در 350 صفحه در قطع وزيرى همراه خلاصۀ كتاب؛ يعنى كتاب ديگر مؤلف «الماتعية» چاپ شده است. | اين كتاب در 350 صفحه در قطع وزيرى همراه خلاصۀ كتاب؛ يعنى كتاب ديگر مؤلف «الماتعية» چاپ شده است. | ||
| خط ۸۸: | خط ۷۲: | ||
كتاب حاوى مقدمه‌اى كوتاه دربارۀ شخصيت مؤلف، فهرست آيات قرآن، فهرست احاديث، فهرست اشعار، فهرست اعلام، فهرست امكنه و بلدان، فهرست طوائف و فرق، فهرست مصادر تحقيق و فهرست موضوعات كتاب مى‌باشد. | كتاب حاوى مقدمه‌اى كوتاه دربارۀ شخصيت مؤلف، فهرست آيات قرآن، فهرست احاديث، فهرست اشعار، فهرست اعلام، فهرست امكنه و بلدان، فهرست طوائف و فرق، فهرست مصادر تحقيق و فهرست موضوعات كتاب مى‌باشد. | ||
محقق كتاب علاوه بر آدرس دهى مطالب كتاب در موارد متعددى | محقق كتاب علاوه بر آدرس دهى مطالب كتاب در موارد متعددى پاورقى‌هایى در تكملۀ مطالب بيان شده، توسط مؤلف دارد كه گاه تحقيق ارزنده‌اى در موضوعات كلامى به حساب مى‌آيد. | ||
==پانويس == | ==پانويس == | ||
<references /> | <references/> | ||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | [[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | ||
[[رده:کلام و عقاید]] | [[رده:کلام و عقاید]] | ||
[[رده:آثار کلی (مناظرات کلامی، مذاهب کلامی)]] | [[رده:آثار کلی (مناظرات کلامی، مذاهب کلامی)]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۴ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۷:۲۷
| المسلک في أصول‌الدین | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حلی، جعفر بن حسن (نویسنده) استادی، رضا (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | الرساله الماتعیه |
| ناشر | آستانة الرضوية المقدسة، مجمع البحوث الإسلامية |
| مکان نشر | مشهد مقدس - ایران |
| سال نشر | 1373 ش یا 1414 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | شیعه - اصول دین کلام شیعه امامیه - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 210 /م3م5 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
المسلك في أصول‌الدين مهم‌ترين اثر محقق حلى است كه در كلام نگاشته است. او در مقدمۀ كتاب مى‌گويد: چون ديدم تحقيق در علم عقائد از نفيس‌ترين كارها و گرانبهاترين امور است؛ به طورى كه بر هر صاحب فكرى واجب است در آن غور و حقائق آن را كشف كند، لذا اين كتاب را تأليف نمودم.[۱]
مؤلف شيوۀ تحقيق در كلام را متعدد دانسته و قائل است كه شيوه و منهج متأخرين معتزله بهترين شيوه براى تحقيق در علم عقائد مى‌باشد. لذا مؤلف مطالب اين كتاب را براساس شيوۀ ياد شده نگاشته است. او سعى نموده مطالب و آراء خود را كاملا منسجم، ولى به صورت مختصر بيان كند. چنانكه گفته است «اين كتاب را به صورت مختصر نوشتم تا مدخلى باشد براى كتب مطول كلامى».[۲]اسم كتاب در رجال ابن داود «المسلك في اصول‌الدين» ثبت شده است و در آغاز نسخۀ خطى «كتاب المسلك في علم الكلام» ثبت شده و در آخر تنها نسخۀ خطى اين كتاب آمده است «كم كتاب المسلك في علم الاصول».[۳]تاريخ نگارش اين اثر مشخص نمى‌باشد.
ساختار و گزارش محتوا
مطالب كتاب به طور كلى به چهار قسمت اصلى تقسيم مى‌شوند كه مؤلف آنها را با تعبير النظر الاول و...بيان نموده است. هر يك از ابواب به فصولى تقسيم مى‌شوند:
النظر الاول في التوحيد: در اين بخش مؤلف مباحث مربوط به توحيد را مورد بررسى قرار مى‌دهد. او تمام مباحث توحيد را در سه فصل كه عبارتند از: اثبات علم به صانع، صفات ثبوتيۀ حضرت حق و صفات سلبيه خداوند بيان مى‌كند.
او براى اثبات صانع به برهان حدوث استناد كرده و صفات ثبوتيه را به دو قسم تقسيم مى‌نمايد كه عبارتند از صفات ذات و صفات اضافه و از تك‌تك آنها بحث مى‌كند.
النظر الثانى في افعاله سبحانه و تعالى: در اين باب به مباحث زير پرداخته شده است: افعال خداوند، افعال انسان، حسن و قبح عقلى و اين كه خداوند فعل قبيح انجام نمى‌دهد. او بخشى از مباحث را به عنوان فروع مباحث عدل مطرح كرده است كه عبارتند از: تكليف، الطاف، الام و اعواض، آجال و ارزاق و اسعار، وعده و وعيد مؤلف مباحث مربوط به معاد را در همين جا مطرح مى‌كند.
النظر الثالث في النبوات: مؤلف مباحث مربوط به نبوت را در سه فصل بيان مى‌كند. او در فصل اول از اين باب نبوت را تعريف كرده و در فصل دوم صفات نبى را بيان مى‌نمايد. در فصل سوم آنچه را كه مى‌تواند بر صدق مدعاى پيامبر دلالت كند، بيان مى‌كند و معجزات پيامبر(ص) را شرح مى‌دهد.
النظر الرابع في الامامة: اين بخش از سه فصل تشكيل يافته كه عبارتند از: بيان حقيقت امامت و اثبات وجوب آن، صفات امام و راه شناخت امام.
مؤلف در ذيل فصل سوم چهار مقصد بيان كرده و در آنها اثبات مى‌كند كه امام بعد از نبى(ص) حضرت امیرالمؤمنین(ع) مى‌باشد. او همچنين ادله‌اى كه بر امامت ابوبكر از طرف اهل تسنن اقامه شده است را ابطال مى‌كند و اثبات مى‌كند كه امیرالمؤمنین(ع) افضل بوده و افضليت ابوبكر را نفى مى‌كند.
او در مقصد ديگرى امامت هر يك از ائمۀ اثنی‌عشر ى را اثبات مى‌كند. در مقصد سوم به مباحث مربوط به غيبت مى‌پردازد؛ مثل علت غيبت حضرت حجة(عج)، اثبات ولادت آن حضرت و رفع استبعاد از طول عمر آن حضرت.
مؤلف در مقصد چهارم، از مباحث امامت مجموعۀ مباحثى كه با امامت مرتبط هستند را بيان مى‌كند. از آن جمله اثبات عصمت ملائكة، اثبات عصمت حضرت فاطمۀ زهرا(س)، حكم كسى كه بر امیرالمؤمنین(ع) خروج كند، افضليت انبياء از ملائكه.
ويژگى‌ها
شيوۀ كتاب: مؤلف همچنانكه در اول كتاب گفته است، «اما بعد فانه لما كان الخوض في تحقيق العقائد من انفس الفوائد و اعز الفرائد وجب على كل ذى فطنة أن يصرف رويته الى استخراج حقائقها و كشف غوامضها و دقائقها و لما كانت الطرق الى ذلك مختلفة و الوسائل اليه منكرة و معرفة وجب أن نسلك اتمها تحقيقا و اوضحها مسلكا و طريقا و هو النهج الذى سلكه متأخروا المعتزلة» از شيوۀ متأخرين معتزله براى بيان مطالب عقائد استفاده نموده كه احتمالا مراد كتب قاضى عبدالجبار همدانى باشد.
او شيوۀ خود را چنين توصيف مى‌كند «رأيت أن املى مختصرا يقصر عن هجنة التطويل و يرتفع عن لكنة التقليل يكون مدخلا الى مطول كتبهم و موصلا الى تحصيل مذاهبهم».[۴]
2-انقطاع عذاب اخروى: مؤلف مى‌گويد، در اين كه عذاب فساق در آخرت ابدى است يا منقطع مى‌شود، دو قول است. عده‌اى قائل شده‌اند آنها در عذاب خالد خواهند بود و استناد كرده‌اند به اين آيات'«يدخله نارا خالدا فيها» و«فجزاؤه جهنم خالدا فيها» و عده‌اى قائل شده‌اند، عذاب آنها منقطع مى‌شود و به آياتى همچون«من جاء بالسيئة فلا يجزى الامثلها»،'«من يعمل سوءا يجز به» و...استناد نموده‌اند.
مؤلف در جمع اين دو گروه به انقطاع عذاب قائل شده و مى‌گويد، «فاذن الحق ان الآيات المذكورة في غاية التعارض لكن مع تعارضها يكون الترجيح لجانب من يقول بانقطاع عقابه لانه مصير الى الاصل و انسب بالعدل».[۵]
نسخه شناسى
از اين كتاب كه تنها يك نسخۀ خطى از آن موجود است كه در سال 709ق نگاشته شده است و در كتابخانه ملك تهران نگهدارى مى‌شود. براى اولین بار در سال 1414ق توسط بنياد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى در مشهد با تحقيق و تصحيح آقاى رضا استادى به طبع رسيد.
اين كتاب در 350 صفحه در قطع وزيرى همراه خلاصۀ كتاب؛ يعنى كتاب ديگر مؤلف «الماتعية» چاپ شده است.
كتاب حاوى مقدمه‌اى كوتاه دربارۀ شخصيت مؤلف، فهرست آيات قرآن، فهرست احاديث، فهرست اشعار، فهرست اعلام، فهرست امكنه و بلدان، فهرست طوائف و فرق، فهرست مصادر تحقيق و فهرست موضوعات كتاب مى‌باشد.
محقق كتاب علاوه بر آدرس دهى مطالب كتاب در موارد متعددى پاورقى‌هایى در تكملۀ مطالب بيان شده، توسط مؤلف دارد كه گاه تحقيق ارزنده‌اى در موضوعات كلامى به حساب مى‌آيد.