الأنساب (سمعاني): تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'حاكم ابوعبدالله حافظ نيشابورى' به 'حاكم ابوعبدالله حافظ نيشابورى ')
    جز (جایگزینی متن - 'الأنساب (ابهام زدایی)' به 'الأنساب (ابهام‌زدایی)')
     
    (۶۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    [[پرونده:NUR02850J1.jpg|بندانگشتی|الأنساب]]
    | تصویر =NUR02850J1.jpg
    {| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
    | عنوان =الأنساب
    |+ |
    | عنوان‌های دیگر =
    |-
    | پدیدآوران =  
    ! نام کتاب!! data-type='bookName'|الأنساب
    [[سمعانی، عبدالکریم بن محمد]] (نویسنده)
    |-
    |نام های دیگر کتاب
    |data-type='otherBookNames'|
    |-
    |پدیدآورندگان
    |data-type='authors'|[[سمعانی، عبدالکریم بن محمد]] (نويسنده)


    [[معلمی، عبدالرحمن بن یحیی]] (مصحح)
    [[معلمی، عبدالرحمن بن یحیی]] (مصحح)
    |-
    | زبان =عربی
    |زبان  
    | کد کنگره =‏CS‎‏ ‎‏15‎‏49‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏س‎‏8‎‏الف‎‏8‎‏ ‎‏1341
    |data-type='language'|عربی
    | موضوع =
    |-
    اعراب - سرگذشتنامه - متون قدیمی تا قرن 14
    |کد کنگره  
    |data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏CS‎‏ ‎‏15‎‏49‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏س‎‏8‎‏الف‎‏8‎‏ ‎‏1341
    |-
    |موضوع  
    |data-type='subject'|اعراب - سرگذشتنامه - متون قدیمی تا قرن 14


    نامهای جغرافیایی - کشورهای اسلامی - تلفظ
    نامهای جغرافیایی - کشورهای اسلامی - تلفظ
    خط ۲۷: خط ۱۶:
    نام‏های عربی - کشورهای اسلامی - تلفظ
    نام‏های عربی - کشورهای اسلامی - تلفظ


    نسب شناسی - متون قدیمی تا قرن 14
    نسب‌شناسی - متون قدیمی تا قرن 14


    کشورهای اسلامی - نسب نامه - متون قدیمی تا قرن 14
    کشورهای اسلامی - نسب نامه - متون قدیمی تا قرن 14
    |-
    | ناشر =
    |ناشر  
    مطبعة مجلس، دائرةالمعارف العثمانیة
    |data-type='publisher'|مطبعة مجلس، دائرة المعارف العثمانیة
    | مکان نشر =حیدرآباد - هند
    |-
    | سال نشر = 1382 ‌‎ق یا 1962 م
    |مکان نشر  
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE02850AUTOMATIONCODE
    |data-type='publishPlace'|حیدرآباد - هند
    | چاپ =1
    |-
    | تعداد جلد =13
    |سال نشر  
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =02850
    |data-type='publishYear'| 1382 هـ.ق یا 1962 م
    | کتابخوان همراه نور =02850
    |-class='articleCode'
    | کد پدیدآور =
    |کد اتوماسیون
    | پس از =
    |data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE2850AUTOMATIONCODE
    | پیش از =
    |}
    }}
    </div>
    {{کاربردهای دیگر|الأنساب (ابهام‌زدایی)}}


    '''الأنساب'''، اثر [[سمعانی، عبدالکریم بن محمد|ابوسعد عبدالكريم بن محمد بن منصور تميمى]]، كتابى است در انساب عرب كه به زبان عربى و در نيمه اول قرن ششم هجرى نوشته شده است.


    == معرفى اجمالى ==
    كتاب، توسط [[معلمی، عبدالرحمن بن یحیی|عبدالرحمن بن يحيى]] تصحيح و تعليقه‌نگارى شده است.


    ==ساختار==
    كتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز و مطالب در سيزده جلد، تنظيم شده است.


    '''الأنساب'''، اثر [[سمعانی، عبدالکریم بن محمد|ابوسعيد عبدالكريم بن محمد بن منصور تميمى]] ، كتابى است در انساب عرب كه به زبان عربى و در نيمه اول قرن ششم هجرى نوشته شده است.
    نویسنده، كتاب را بر اساس ترتيب الفبايى نام شهرها، قبيله‌ها يا قريه‌ها تنظيم نموده است. آنگاه در زير نام هر شهر يا قريه يا قبيله، سعى كرده است نام رجال و علماى آن‌ها را، همراه با مختصرى از شرح حال و سيره او بنگارد. به دنبال نام رجال، اطلاعات ديگرى از اين دست داده شده است: تاريخ و محلّ تولد و وفات، استادان او، كسانى كه از ايشان روايت شنيده است، نام تأليفات، نوع تخصص و برخى موارد ديگر.


    كتاب، توسط عبدالرحمن بن يحيى تصحيح و تعليقه‌نگارى شده است.
    ==گزارش محتوا==
    در مقدمه محقق، اطلاعات مفيدى پيرامون نویسنده و اثر وى، ارائه شده است.


    == ساختار ==
    نویسنده در مقدمه، روش خود را در نگارش توضيح داده است.


    وى در بيان برخى حكايات كه از راويان شنيده، اختصار را رعايت كرده و اسناد آن‌ها را حذف نموده است. در ترتيب الفبايى نام شهرها، علاوه بر حرف اوّل، حرف دوم و سوم تا آخر نيز لحاظ شده است. به اين ترتيب، مطالب از الف ممدوده آغاز شده است؛ مثلاًمدخل «الآبري» (منسوب به قريه‌اى از سجستان) را در «باب الألفين» پس از مدخل «الآبجي» آورده است.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/63 ج1، ص63]</ref>


    كتاب با دو مقدمه از محقق و نويسنده آغاز و مطالب در سيزده جلد، تنظيم شده است.
    در باب «الألف و الباء».<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/69 همان، ص69]</ref>مدخل‌هاى «الإباحتي»، «الأبّار»، «الإباضي»، «الأباوردي»، «الأبح»، «الأبدي»، «الأبرادي»، «الأبرص» و... تا آخر به همين ترتيب فهرست شده‌اند.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/85 همان، ص85]</ref>


    نويسنده، كتاب را بر اساس ترتيب الفبايى نام شهرها، قبيله‌ها يا قريه‌ها تنظيم نموده است. آنگاه در زير نام هر شهر يا قريه يا قبيله، سعى كرده است نام رجال و علماى آن‌ها را، همراه با مختصرى از شرح حال و سيره او بنگارد. به دنبال نام رجال، اطلاعات ديگرى از اين دست داده شده است: تاريخ و محلّ تولد و وفات، استادان او، كسانى كه از ايشان روايت شنيده است، نام تأليفات، نوع تخصص و برخى موارد ديگر.
    نویسنده در ابتداى جلد اول، به ذكر رواياتى از پيامبر(ص) در فضيلت علم انساب پرداخته است و در فصلى با عنوان «في الحث على تعلّم الأنساب و معرفتها».<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/6 همان، ص6]</ref>، روايت مشهور «تعلموا من أنسابكم ما تعلمون به أرحاكم...» را با عبارات و اسناد مختلف و مفصل نقل كرده است. سپس برای تيمن و تبرّك، فصلى را با عنوان «في نسب رسول‌اللّه(ص)» در آغاز كتاب آورده است.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/12 همان، ص12]</ref>


    == گزارش محتوا ==
    وى پس از بيان نسب پيامبر(ص)، به ذكر نسب بنى هاشم.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/15 همان، ص15]</ref>و بعد از آن، به ذكر نسب قريش.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/17 همان، ص17]</ref>، سپس به ذكر نسب عرب.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/19 همان، ص19]</ref>و قبايل مضر، قحطان، كهلان، قضاعه و برخى قبايل ديگر پرداخته و سپس «باب الألفين» را آغاز كرده است.


    نویسنده مسافرت‌هاى فراوانى به شهرها، روستاها و سرزمين‌هاى مختلف كرده و با عالمان و محدثان بسيارى ديدار و گفتگو كرده است و سپس با تنظيم ديده‌ها و شنيده‌هاى خود، قسمت اعظم كتاب را سامان داده است؛ مثلاًدر جايى نوشته «كتبت عنه من حفظه».<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12731/2/6 ج3، ص6]</ref>؛ به سخن ديگر، بيشتر منابع «الأنساب» به‌صورت شفاهى بوده است؛ به‌علاوه اينكه [[سمعانی، عبدالکریم بن محمد |سمعانى]] از منابع كتب فراوان ديگرى هم كه در دست داشته، سود جسته است. برخى از اين منابع عبارتند از:


    در مقدمه محقق، اطلاعات مفيدى پيرامون نويسنده و اثر وى، ارائه شده است.
    الف)- [[تاریخ نیشابور]]، اثر [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاكم ابوعبدالله حافظ نيشابورى]]: [[سمعانی، عبدالکریم بن محمد |سمعانى]] از اين اثر بيش از منابع ديگر بهره برده و در سراسر فصل‌هاى مختلف «الأنساب»، بارها به آن ارجاع داده يا از آن روايت كرده است؛
     
    نويسنده در مقدمه، روش خود را در نگارش توضيح داده است.
     
    وى در بيان برخى حكايات كه از راويان شنيده، اختصار را رعايت كرده و اسناد آن‌ها را حذف نموده است. در ترتيب الفبايى نام شهرها، علاوه بر حرف اوّل، حرف دوم و سوم تا آخر نيز لحاظ شده است. به اين ترتيب، مطالب از الف ممدوده آغاز شده است؛ مثلا مدخل «الآبري» (منسوب به قريه‌اى از سجستان) را در «باب الألفين» پس از مدخل «الآبجي» آورده است <ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/63 ج1، ص63]</ref>.
     
    در باب «الألف و الباء» <ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/69 همان، ص69]</ref> مدخل‌هاى «الإباحتي»، «الأبّار»، «الإباضي»، «الأباوردي»، «الأبح»، «الأبدي»، «الأبرادي»، «الأبرص» و... تا آخر به همين ترتيب فهرست شده‌اند <ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/85 همان، ص85]</ref>.
     
    نويسنده در ابتداى جلد اول، به ذكر رواياتى از پيامبر (ص) در فضيلت علم انساب پرداخته است و در فصلى با عنوان «في الحث على تعلّم الأنساب و معرفتها» <ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/6 همان، ص6]</ref>، روايت مشهور «تعلموا من أنسابكم ما تعلمون به أرحاكم...» را با عبارات و اسناد مختلف و مفصل نقل كرده است. سپس براى تيمن و تبرّك، فصلى را با عنوان «في نسب رسول‌اللّه (ص)» در آغاز كتاب آورده است <ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/12 همان، ص12]</ref>.
     
    وى پس از بيان نسب پيامبر (ص)، به ذكر نسب بنى هاشم <ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/15 همان، ص15]</ref> و بعد از آن، به ذكر نسب قريش <ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/17 همان، ص17]</ref>، سپس به ذكر نسب عرب <ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/12729/2/19 همان، ص19]</ref> و قبايل مضر، قحطان، كهلان، قضاعه و برخى قبايل ديگر پرداخته و سپس «باب الألفين» را آغاز كرده است.
     
    نويسنده مسافرت‌هاى فراوانى به شهرها، روستاها و سرزمين‌هاى مختلف كرده و با عالمان و محدثان بسيارى ديدار و گفتگو كرده است و سپس با تنظيم ديده‌ها و شنيده‌هاى خود، قسمت اعظم كتاب را سامان داده است؛ مثلا در جايى نوشته «كتبت عنه من حفظه» <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12731/2/6 ج3، ص6]</ref>؛ به سخن ديگر، بيشتر منابع «الأنساب» به‌صورت شفاهى بوده است؛ به‌علاوه اينكه [[سمعانی، عبدالکریم بن محمد |سمعانى]] از منابع كتب فراوان ديگرى هم كه در دست داشته، سود جسته است. برخى از اين منابع عبارتند از:
     
    الف)- تاريخ نيشابور، اثر [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاكم ابوعبدالله حافظ نيشابورى]] : [[سمعانی، عبدالکریم بن محمد |سمعانى]] از اين اثر بيش از منابع ديگر بهره برده و در سراسر فصل‌هاى مختلف «الأنساب»، بارها به آن ارجاع داده يا از آن روايت كرده است؛


    ب)- الإكمال، اثر ابوالحسن بن ماكولا؛
    ب)- الإكمال، اثر ابوالحسن بن ماكولا؛


    ج)- [[تاریخ بغداد|تاريخ بغداد]]، اثر [[خطيب بغدادى]]؛
    ج)- [[تاریخ بغداد|تاريخ بغداد]]، اثر [[خطیب بغدادى]]؛


    د)- تاريخ اصفهان، اثر حافظ ابوزكريا يحيى بن ابى‌عمرو بن منده؛
    د)- تاريخ اصفهان، اثر حافظ ابوزكريا يحيى بن ابى‌عمرو بن منده؛
    خط ۸۹: خط ۷۰:
    و)- تاريخ جرجان، اثر حمزة بن يوسف سهمى.
    و)- تاريخ جرجان، اثر حمزة بن يوسف سهمى.


    نويسنده به مذهب اهل سنّت اعتقاد داشته و از ميان ائمه چهارگانه اهل سنّت، بيشتر به شافعى و [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] گرايش دارد. وى در لابه‌لاى نوشته‌هاى خود، گاه به گاه عقايد خود را آشكار كرده و بر مبناى آن‌ها درباره محدثان و راويان شيعه اظهار نظر كرده است؛ مثلا در جايى، هم‌عقيده با ابوحاتم بن حبان بستى، مؤلف «الثقات» گفته است: «جعفر بن سليمان ضبعى يكى از ثقات و راويان معتبر است؛ تنها عيب او ميل و ارادتش به اهل‌بيت(ع) است». وى در ادامه افزوده است: «ائمه حديث ما اجماع دارند اگر راوى صادق و متقنى، اهل بدعت بود، لكن عقايد خود را تبليغ و اظهار نمى‌كرد، شنيدن و حجّت گرفتن اخبار او جايز است؛ در غير اين صورت و حتى در صورت ثقه بودن، احتجاج به اخبار و احاديثى كه نقل كرده، پايه‌اى ندارد و درست نيست؛ به همين خاطر ما حديث اهل بدعت را يكسره طرد مى‌كنيم» <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12736/2/378 ج8، ص378]</ref>. در جايى ديگر ضمن ذكر ابوعبدالرحمن محمّد بن فضيل بن غزوان بن جرير ضبّى كوفى (متوفى 195ق) با اينكه نوشته [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] از او حديث و روايت نقل كرده است، امّا با كنايه افزوده: «كان يغلو في التّشيّع» <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12736/2/382 همان، ص382]</ref>؛ يعنى در تشيع غلوّ مى‌كرد.
    نویسنده به مذهب اهل سنّت اعتقاد داشته و از ميان ائمه چهارگانه اهل سنّت، بيشتر به شافعى و [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] گرايش دارد. وى در لابه‌لاى نوشته‌هاى خود، گاه به گاه عقايد خود را آشكار كرده و بر مبناى آن‌ها درباره محدثان و راويان شيعه اظهار نظر كرده است؛ مثلاًدر جايى، هم‌عقيده با ابوحاتم بن حبان بستى، مؤلف «الثقات» گفته است: «جعفر بن سليمان ضبعى یکى از ثقات و راويان معتبر است؛ تنها عيب او ميل و ارادتش به اهل‌بيت(ع) است». وى در ادامه افزوده است: «ائمه حديث ما اجماع دارند اگر راوى صادق و متقنى، اهل بدعت بود، لكن عقايد خود را تبليغ و اظهار نمى‌كرد، شنيدن و حجّت گرفتن اخبار او جايز است؛ در غير اين صورت و حتى در صورت ثقه بودن، احتجاج به اخبار و احاديثى كه نقل كرده، پايه‌اى ندارد و درست نيست؛ به همين خاطر ما حديث اهل بدعت را یکسره طرد مى‌كنيم».<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12736/2/378 ج8، ص378]</ref>در جايى ديگر ضمن ذكر ابوعبدالرحمن محمّد بن فضيل بن غزوان بن جرير ضبّى كوفى (متوفى 195ق) با اينكه نوشته [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] از او حديث و روايت نقل كرده است، امّا با كنايه افزوده: «كان يغلو في التّشيّع».<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/12736/2/382 همان، ص382]</ref>؛ يعنى در تشيع غلوّ مى‌كرد.


    نويسنده گاهى به جاى نقد علمى انديشه‌هاى اهل تشيع، يكسره آن‌ها را تكفير كرده و اين روش از هركه باشد - خواه شيعه خواه سنّى - ناپسند و غير علمى است. درباره جاروديه نوشته است: «جاروديه فرقه‌اى از زيديه (شعبه‌اى از تشيّع) و منسوب به ابى‌الجارود هستند. آنها معتقدند پيامبر (ص) از راه توصيف، به امامت على [ع] تصريح كرده؛ با اينكه نام او را نبرده است و مردمى كه پس از پيامبر (ص) اقتدا به على [ع] را ترك گفتند، كافر شدند و معتقدند پس از على [ع] حسن [ع] و حسين [ع] امام هستند و امامت پس از آن‌ها، در ميان فرزندان آن‌ها شورايى است و بعد از آن‌ها، از ميان مردم كسى كه مردم را به خدا بخواند و عالم فاضل باشد مى‌تواند امام باشد. امّا ما آن‌ها را تكفير مى‌كنيم به‌خاطر اينكه صحابه را تكفير كردند».
    نویسنده گاهى به جاى نقد علمى انديشه‌هاى اهل تشيع، یکسره آن‌ها را تكفير كرده و اين روش از هركه باشد - خواه شيعه خواه سنّى - ناپسند و غير علمى است. درباره جاروديه نوشته است: «جاروديه فرقه‌اى از زيديه (شعبه‌اى از تشيّع) و منسوب به ابى‌الجارود هستند. آنها معتقدند پيامبر(ص) از راه توصيف، به امامت على [ع] تصريح كرده؛ با اينكه نام او را نبرده است و مردمى كه پس از پيامبر(ص) اقتدا به على [ع] را ترك گفتند، كافر شدند و معتقدند پس از على [ع] حسن [ع] و حسین [ع] امام هستند و امامت پس از آن‌ها، در ميان فرزندان آن‌ها شورايى است و بعد از آن‌ها، از ميان مردم كسى كه مردم را به خدا بخواند و عالم فاضل باشد مى‌تواند امام باشد. امّا ما آن‌ها را تكفير مى‌كنيم به‌خاطر اينكه صحابه را تكفير كردند».


    در جاى ديگر نوشته است: «ابوزكريا يحيى بن ابى‌عمر بن منده در تاريخ اصفهان از عبدالرحمن بن عبدالله بن منده نقل كرده كه داشتم از عبدالله بن محمّد بن عقيل باوردى دو جزء از حديثى را از احمد بن سلمان مى‌نوشتم كه به من گفت: من لم يكن على مذهب الاعتزال فليس بمسلم». وقتى اين سخن را از او شنيدم، نوشتن جزء دوم حديث را ترك كردم».
    در جاى ديگر نوشته است: «ابوزكريا يحيى بن ابى‌عمر بن منده در تاريخ اصفهان از عبدالرحمن بن عبدالله بن منده نقل كرده كه داشتم از عبدالله بن محمّد بن عقيل باوردى دو جزء از حديثى را از احمد بن سلمان مى‌نوشتم كه به من گفت: من لم یکن على مذهب الاعتزال فليس بمسلم». وقتى اين سخن را از او شنيدم، نوشتن جزء دوم حديث را ترك كردم».


    يكى از فوائد اثر حاضر، ذكر نام كتاب‌هايى است كه غالبا در منابع ديگر ذكر نشده است؛ زيرا همان‌طوركه گفته شد، نويسنده براى نگارش اين كتاب، سفرهاى فراوانى به نقاط مختلف دنيا كرده و كتاب‌هاى بسيارى را ديده يا شنيده كه ذكر نام آن‌ها در تأليفات ديگر - از اين دست - كم‌سابقه يا بى‌سابقه بوده است. اين كتاب‌ها اعم از تفاسير، كتاب‌هاى علوم قرآنى، ادبى، عرفانى، تاريخى، سفرنامه‌ها و دواوين شعر است. اكثر اين كتاب‌ها امروز در دست نيستند و در منابع كتاب‌شناختى ديگر هم ذكرى از آن‌ها نيست. براى نمونه، نام برخى كتاب‌ها كه از «الأنساب» استخراج شده است، عبارت است از: التفسير للقرآن، اثر ابوزكريا يحيى بن جعفر بن اعين ازدى؛ كبير في القرائات، اثر ابوجعفر محمّد بن سعدان نحوى ضرير؛ أحكام القرآن، اثر ابوالحسن عبّاد بن عباس طالقانى؛ مقالات المعتزله، اثر ابوعلى محمّد بن عبدالوهاب جبايى؛ رد على أهل السنة، اثر ابوعلى محمّد بن عبدالوهاب جبايى و...
    یکى از فوائد اثر حاضر، ذكر نام كتاب‌هایى است كه غالباً در منابع ديگر ذكر نشده است؛ زيرا همان‌طوركه گفته شد، نویسنده برای نگارش اين كتاب، سفرهاى فراوانى به نقاط مختلف دنيا كرده و كتاب‌هاى بسيارى را ديده يا شنيده كه ذكر نام آن‌ها در تأليفات ديگر - از اين دست - كم‌سابقه يا بى‌سابقه بوده است. اين كتاب‌ها اعم از تفاسير، كتاب‌هاى علوم قرآنى، ادبى، عرفانى، تاريخى، سفرنامه‌ها و دواوين شعر است. اكثر اين كتاب‌ها امروز در دست نيستند و در منابع كتاب‌شناختى ديگر هم ذكرى از آن‌ها نيست. برای نمونه، نام برخى كتاب‌ها كه از «الأنساب» استخراج شده است، عبارت است از: التفسير للقرآن، اثر ابوزكريا يحيى بن جعفر بن اعين ازدى؛ كبير في القرائات، اثر ابوجعفر محمّد بن سعدان نحوى ضرير؛ أحكام القرآن، اثر ابوالحسن عبّاد بن عباس طالقانى؛ مقالات المعتزله، اثر ابوعلى محمّد بن عبدالوهاب جبايى؛ رد على أهل السنة، اثر ابوعلى محمّد بن عبدالوهاب جبايى و...


    نكته‌هاى ظريف و خواندنى نيز در «الأنساب» فراوان است؛ مثلا بحث‌هاى خواندنى درباره مزدكيان؛ درباره شهيد؛ وجه تسميه برخى از شهرها، مثل بغداد؛ عقايد فرقه سبعيه؛ جملاتى از فارسى كهن: «فقال له بالفارسیة: خدايكان تازيان ذمار گرفت؛ قال باذان و هو في السوق: اسب زين و استر پالان و اسباب بى‌درنگ» و...
    نكته‌هاى ظريف و خواندنى نيز در «الأنساب» فراوان است؛ مثلاًبحث‌هاى خواندنى درباره مزدكيان؛ درباره شهيد؛ وجه تسميه برخى از شهرها، مثل بغداد؛ عقايد فرقه سبعيه؛ جملاتى از فارسی كهن: «فقال له بالفارسیة: خدایکان تازيان ذمار گرفت؛ قال باذان و هو في السوق: اسب زين و استر پالان و اسباب بى‌درنگ» و...


    == وضعيت كتاب ==
    == وضعيت كتاب ==
     
    در ميان آثار تأليف‌شده در علم انساب، اثر حاضر از جايگاهى بلند برخوردار است؛ به‌طورى‌كه پس از تأليف، مورد توجّه و اقبال مورّخان و مؤلفان بعدى قرار گرفت و عدّه‌اى بر آن تقريظ و شرح نوشته، يا آن را تلخيص كردند. از جمله عزالدين ابوالحسن على بن محمّد بن اثير جوزى (متوفى 630ق) با تلخيص و افزودن برخى استدراكات به آن، كتاب جديدى در سه جلد سامان داد و آن را «اللباب» ناميد. همچنين جلال‌الدين عبدالرحمن [[سيوطى]] آن را تلخيص كرد و با برخى از اضافات كه از كتاب‌هایى چون «[[معجم البلدان]]» [[یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله|ياقوت حموى]] استخراج كرده بود، در سال 873ق كتاب جديدى را با عنوان «لبّ اللباب» پديد آورد.
     
    در ميان آثار تأليف‌شده در علم انساب، اثر حاضر از جايگاهى بلند برخوردار است؛ به‌طورى‌كه پس از تأليف، مورد توجّه و اقبال مورّخان و مؤلفان بعدى قرار گرفت و عدّه‌اى بر آن تقريظ و شرح نوشته، يا آن را تلخيص كردند. از جمله عزالدين ابوالحسن على بن محمّد بن اثير جوزى (متوفى 630ق) با تلخيص و افزودن برخى استدراكات به آن، كتاب جديدى در سه جلد سامان داد و آن را «اللباب» ناميد. همچنين جلال‌الدين عبدالرحمن [[سيوطى]] آن را تلخيص كرد و با برخى از اضافات كه از كتاب‌هايى چون «[[معجم البلدان]]» [[یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله|ياقوت حموى]] استخراج كرده بود، در سال 873ق كتاب جديدى را با عنوان «لبّ اللباب» پديد آورد.


    نيز قاضى قطب‌الدين محمّد بن محمّد خيضرى شافعى (متوفى 894ق) آن را تلخيص كرد و اضافات و تعليقات [[ابن اثیر، علی بن محمد|ابن اثير]]، رشاطى و ديگران را هم بر آن افزود و كتاب خود را «الاكتساب» ناميد.
    نيز قاضى قطب‌الدين محمّد بن محمّد خيضرى شافعى (متوفى 894ق) آن را تلخيص كرد و اضافات و تعليقات [[ابن اثیر، علی بن محمد|ابن اثير]]، رشاطى و ديگران را هم بر آن افزود و كتاب خود را «الاكتساب» ناميد.


    فهرست مطالب جلد اول، در انتهاى آن و فهرست بقيه مجلدات در آغاز هريك از آنها آمده است.
    فهرست مطالب جلد اول، در انتهاى آن و فهرست بقيه مجلدات در آغاز هریک از آنها آمده است.
    ==پانويس ==
    ==پانويس ==
    <references />
    <references />


    == منابع مقاله ==
    ==منابع مقاله==
    مقدمه و متن كتاب.
     


    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}


    مقدمه و متن كتاب.
    [[اللباب في تهذيب الأنساب]]
     
    [[الأنساب (نسخه)]]


    [[التعريف في الأنساب و التنويه لذوي الأحساب]]


    == پیوندها ==
    [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/12729 مطالعه کتاب الأنساب در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:علوم کمکی تاریخ]]
    [[رده:نسب‌شناسی]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۲۶ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۸:۲۰

    الأنساب
    الأنساب (سمعاني)
    پدیدآورانسمعانی، عبدالکریم بن محمد (نویسنده) معلمی، عبدالرحمن بن یحیی (مصحح)
    ناشرمطبعة مجلس، دائرةالمعارف العثمانیة
    مکان نشرحیدرآباد - هند
    سال نشر1382 ‌‎ق یا 1962 م
    چاپ1
    موضوعاعراب - سرگذشتنامه - متون قدیمی تا قرن 14

    نامهای جغرافیایی - کشورهای اسلامی - تلفظ

    نام‏های عربی - کشورهای اسلامی - تلفظ

    نسب‌شناسی - متون قدیمی تا قرن 14

    کشورهای اسلامی - نسب نامه - متون قدیمی تا قرن 14
    زبانعربی
    تعداد جلد13
    کد کنگره
    ‏CS‎‏ ‎‏15‎‏49‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏س‎‏8‎‏الف‎‏8‎‏ ‎‏1341
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf
    برای دیگر کاربردها، الأنساب (ابهام‌زدایی) را ببینید.

    الأنساب، اثر ابوسعد عبدالكريم بن محمد بن منصور تميمى، كتابى است در انساب عرب كه به زبان عربى و در نيمه اول قرن ششم هجرى نوشته شده است.

    كتاب، توسط عبدالرحمن بن يحيى تصحيح و تعليقه‌نگارى شده است.

    ساختار

    كتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز و مطالب در سيزده جلد، تنظيم شده است.

    نویسنده، كتاب را بر اساس ترتيب الفبايى نام شهرها، قبيله‌ها يا قريه‌ها تنظيم نموده است. آنگاه در زير نام هر شهر يا قريه يا قبيله، سعى كرده است نام رجال و علماى آن‌ها را، همراه با مختصرى از شرح حال و سيره او بنگارد. به دنبال نام رجال، اطلاعات ديگرى از اين دست داده شده است: تاريخ و محلّ تولد و وفات، استادان او، كسانى كه از ايشان روايت شنيده است، نام تأليفات، نوع تخصص و برخى موارد ديگر.

    گزارش محتوا

    در مقدمه محقق، اطلاعات مفيدى پيرامون نویسنده و اثر وى، ارائه شده است.

    نویسنده در مقدمه، روش خود را در نگارش توضيح داده است.

    وى در بيان برخى حكايات كه از راويان شنيده، اختصار را رعايت كرده و اسناد آن‌ها را حذف نموده است. در ترتيب الفبايى نام شهرها، علاوه بر حرف اوّل، حرف دوم و سوم تا آخر نيز لحاظ شده است. به اين ترتيب، مطالب از الف ممدوده آغاز شده است؛ مثلاًمدخل «الآبري» (منسوب به قريه‌اى از سجستان) را در «باب الألفين» پس از مدخل «الآبجي» آورده است.[۱]

    در باب «الألف و الباء».[۲]مدخل‌هاى «الإباحتي»، «الأبّار»، «الإباضي»، «الأباوردي»، «الأبح»، «الأبدي»، «الأبرادي»، «الأبرص» و... تا آخر به همين ترتيب فهرست شده‌اند.[۳]

    نویسنده در ابتداى جلد اول، به ذكر رواياتى از پيامبر(ص) در فضيلت علم انساب پرداخته است و در فصلى با عنوان «في الحث على تعلّم الأنساب و معرفتها».[۴]، روايت مشهور «تعلموا من أنسابكم ما تعلمون به أرحاكم...» را با عبارات و اسناد مختلف و مفصل نقل كرده است. سپس برای تيمن و تبرّك، فصلى را با عنوان «في نسب رسول‌اللّه(ص)» در آغاز كتاب آورده است.[۵]

    وى پس از بيان نسب پيامبر(ص)، به ذكر نسب بنى هاشم.[۶]و بعد از آن، به ذكر نسب قريش.[۷]، سپس به ذكر نسب عرب.[۸]و قبايل مضر، قحطان، كهلان، قضاعه و برخى قبايل ديگر پرداخته و سپس «باب الألفين» را آغاز كرده است.

    نویسنده مسافرت‌هاى فراوانى به شهرها، روستاها و سرزمين‌هاى مختلف كرده و با عالمان و محدثان بسيارى ديدار و گفتگو كرده است و سپس با تنظيم ديده‌ها و شنيده‌هاى خود، قسمت اعظم كتاب را سامان داده است؛ مثلاًدر جايى نوشته «كتبت عنه من حفظه».[۹]؛ به سخن ديگر، بيشتر منابع «الأنساب» به‌صورت شفاهى بوده است؛ به‌علاوه اينكه سمعانى از منابع كتب فراوان ديگرى هم كه در دست داشته، سود جسته است. برخى از اين منابع عبارتند از:

    الف)- تاریخ نیشابور، اثر حاكم ابوعبدالله حافظ نيشابورى: سمعانى از اين اثر بيش از منابع ديگر بهره برده و در سراسر فصل‌هاى مختلف «الأنساب»، بارها به آن ارجاع داده يا از آن روايت كرده است؛

    ب)- الإكمال، اثر ابوالحسن بن ماكولا؛

    ج)- تاريخ بغداد، اثر خطیب بغدادى؛

    د)- تاريخ اصفهان، اثر حافظ ابوزكريا يحيى بن ابى‌عمرو بن منده؛

    ه)- تاريخ بخارا، اثر ابوبكر منصور نرشخى؛

    و)- تاريخ جرجان، اثر حمزة بن يوسف سهمى.

    نویسنده به مذهب اهل سنّت اعتقاد داشته و از ميان ائمه چهارگانه اهل سنّت، بيشتر به شافعى و احمد بن حنبل گرايش دارد. وى در لابه‌لاى نوشته‌هاى خود، گاه به گاه عقايد خود را آشكار كرده و بر مبناى آن‌ها درباره محدثان و راويان شيعه اظهار نظر كرده است؛ مثلاًدر جايى، هم‌عقيده با ابوحاتم بن حبان بستى، مؤلف «الثقات» گفته است: «جعفر بن سليمان ضبعى یکى از ثقات و راويان معتبر است؛ تنها عيب او ميل و ارادتش به اهل‌بيت(ع) است». وى در ادامه افزوده است: «ائمه حديث ما اجماع دارند اگر راوى صادق و متقنى، اهل بدعت بود، لكن عقايد خود را تبليغ و اظهار نمى‌كرد، شنيدن و حجّت گرفتن اخبار او جايز است؛ در غير اين صورت و حتى در صورت ثقه بودن، احتجاج به اخبار و احاديثى كه نقل كرده، پايه‌اى ندارد و درست نيست؛ به همين خاطر ما حديث اهل بدعت را یکسره طرد مى‌كنيم».[۱۰]در جايى ديگر ضمن ذكر ابوعبدالرحمن محمّد بن فضيل بن غزوان بن جرير ضبّى كوفى (متوفى 195ق) با اينكه نوشته احمد بن حنبل از او حديث و روايت نقل كرده است، امّا با كنايه افزوده: «كان يغلو في التّشيّع».[۱۱]؛ يعنى در تشيع غلوّ مى‌كرد.

    نویسنده گاهى به جاى نقد علمى انديشه‌هاى اهل تشيع، یکسره آن‌ها را تكفير كرده و اين روش از هركه باشد - خواه شيعه خواه سنّى - ناپسند و غير علمى است. درباره جاروديه نوشته است: «جاروديه فرقه‌اى از زيديه (شعبه‌اى از تشيّع) و منسوب به ابى‌الجارود هستند. آنها معتقدند پيامبر(ص) از راه توصيف، به امامت على [ع] تصريح كرده؛ با اينكه نام او را نبرده است و مردمى كه پس از پيامبر(ص) اقتدا به على [ع] را ترك گفتند، كافر شدند و معتقدند پس از على [ع] حسن [ع] و حسین [ع] امام هستند و امامت پس از آن‌ها، در ميان فرزندان آن‌ها شورايى است و بعد از آن‌ها، از ميان مردم كسى كه مردم را به خدا بخواند و عالم فاضل باشد مى‌تواند امام باشد. امّا ما آن‌ها را تكفير مى‌كنيم به‌خاطر اينكه صحابه را تكفير كردند».

    در جاى ديگر نوشته است: «ابوزكريا يحيى بن ابى‌عمر بن منده در تاريخ اصفهان از عبدالرحمن بن عبدالله بن منده نقل كرده كه داشتم از عبدالله بن محمّد بن عقيل باوردى دو جزء از حديثى را از احمد بن سلمان مى‌نوشتم كه به من گفت: من لم یکن على مذهب الاعتزال فليس بمسلم». وقتى اين سخن را از او شنيدم، نوشتن جزء دوم حديث را ترك كردم».

    یکى از فوائد اثر حاضر، ذكر نام كتاب‌هایى است كه غالباً در منابع ديگر ذكر نشده است؛ زيرا همان‌طوركه گفته شد، نویسنده برای نگارش اين كتاب، سفرهاى فراوانى به نقاط مختلف دنيا كرده و كتاب‌هاى بسيارى را ديده يا شنيده كه ذكر نام آن‌ها در تأليفات ديگر - از اين دست - كم‌سابقه يا بى‌سابقه بوده است. اين كتاب‌ها اعم از تفاسير، كتاب‌هاى علوم قرآنى، ادبى، عرفانى، تاريخى، سفرنامه‌ها و دواوين شعر است. اكثر اين كتاب‌ها امروز در دست نيستند و در منابع كتاب‌شناختى ديگر هم ذكرى از آن‌ها نيست. برای نمونه، نام برخى كتاب‌ها كه از «الأنساب» استخراج شده است، عبارت است از: التفسير للقرآن، اثر ابوزكريا يحيى بن جعفر بن اعين ازدى؛ كبير في القرائات، اثر ابوجعفر محمّد بن سعدان نحوى ضرير؛ أحكام القرآن، اثر ابوالحسن عبّاد بن عباس طالقانى؛ مقالات المعتزله، اثر ابوعلى محمّد بن عبدالوهاب جبايى؛ رد على أهل السنة، اثر ابوعلى محمّد بن عبدالوهاب جبايى و...

    نكته‌هاى ظريف و خواندنى نيز در «الأنساب» فراوان است؛ مثلاًبحث‌هاى خواندنى درباره مزدكيان؛ درباره شهيد؛ وجه تسميه برخى از شهرها، مثل بغداد؛ عقايد فرقه سبعيه؛ جملاتى از فارسی كهن: «فقال له بالفارسیة: خدایکان تازيان ذمار گرفت؛ قال باذان و هو في السوق: اسب زين و استر پالان و اسباب بى‌درنگ» و...

    وضعيت كتاب

    در ميان آثار تأليف‌شده در علم انساب، اثر حاضر از جايگاهى بلند برخوردار است؛ به‌طورى‌كه پس از تأليف، مورد توجّه و اقبال مورّخان و مؤلفان بعدى قرار گرفت و عدّه‌اى بر آن تقريظ و شرح نوشته، يا آن را تلخيص كردند. از جمله عزالدين ابوالحسن على بن محمّد بن اثير جوزى (متوفى 630ق) با تلخيص و افزودن برخى استدراكات به آن، كتاب جديدى در سه جلد سامان داد و آن را «اللباب» ناميد. همچنين جلال‌الدين عبدالرحمن سيوطى آن را تلخيص كرد و با برخى از اضافات كه از كتاب‌هایى چون «معجم البلدان» ياقوت حموى استخراج كرده بود، در سال 873ق كتاب جديدى را با عنوان «لبّ اللباب» پديد آورد.

    نيز قاضى قطب‌الدين محمّد بن محمّد خيضرى شافعى (متوفى 894ق) آن را تلخيص كرد و اضافات و تعليقات ابن اثير، رشاطى و ديگران را هم بر آن افزود و كتاب خود را «الاكتساب» ناميد.

    فهرست مطالب جلد اول، در انتهاى آن و فهرست بقيه مجلدات در آغاز هریک از آنها آمده است.

    پانويس

    1. ↑ ج1، ص63
    2. ↑ همان، ص69
    3. ↑ همان، ص85
    4. ↑ همان، ص6
    5. ↑ همان، ص12
    6. ↑ همان، ص15
    7. ↑ همان، ص17
    8. ↑ همان، ص19
    9. ↑ ج3، ص6
    10. ↑ ج8، ص378
    11. ↑ همان، ص382

    منابع مقاله

    مقدمه و متن كتاب.


    وابسته‌ها

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=الأنساب_(سمعاني)&oldid=748336»