مستوفی، حمدالله: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۲ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۰۰:۰۶

حمد الله مستوفی، حمد الله بن ابی‌بکر

نام	حمد الله مستوفی، حمد الله بن ابی‌بکر
نام‌های دیگر	ح‍م‍د ال‍ل‍ه‌ م‍س‍ت‍وف‍ی‌، ح‍م‍د ب‍ن‌ اب‍ی ‌ب‍ک‍ر م‍س‍ت‍وف‍ی‌، ح‍م‍د ال‍ل‍ه م‍س‍ت‍وف‍ی‌ ق‍زوی‍ن‍ی‌، ح‍م‍د ال‍ل‍ه‌ ب‍ن‌ اب‍ی ‌ب‍ک‍ر
نام پدر	تاج‌الدین ابی‌بکر
متولد	۶۸۰ق
محل تولد	قزوین
رحلت	750ق؛ محله ملک‌آباد قزوین
اساتید
برخی آثار	تاریخ گزیده نزهة القلوب
کد مؤلف	AUTHORCODE03629AUTHORCODE

برای دیگر کاربردها، مستوفی (ابهام زدایی) را ببینید.

حمدالله مستوفی (680-750ق)، مورخ بزرگ دوره ایلخانان، جغرافیادان، شاعر سدۀ ۸ ق/ ۱۴م

خاندان

با نام کامل حمدالله (حمد) بن تاج‌الدین، ابوبکر بن زین‌الدین احمد (حمد) بن امین‌الدین ابونصر مستوفى قزوینى، از اعضاى خاندان مشهور «مستوفیان» قزوین است که نسبشان به تصریح خود وی در مواضع متعدد، به حر بن یزید ریاحى، سردار مشهور و آزاده عرب مى‌‏‌رسد. جد اعلاى او [به اصطلاح خودش، چهاردهم پدرش‏] فخر‌الدوله، ابومنصور کوفى است که در سال 223ق، به سرکردگى سپاهیان عرب به قزوین آمد. تمامى پسران ابومنصور کوفى نیز لقب «فخرالدوله» داشته‏‌اند. دوره امارت این فخرالدوله‌ها از جانب خلفا، بیست‌وهشت سال به طول انجامید.

در باب شرح احوال و سوانح ایام زندگانى وی جز آنچه خود او در ضمن آثارش بیان داشته است، مطلب قابل اعتناى دیگرى از منابع دیگر، چه هم‌زمان و چه متأخر بر او، در دست نیست.

ولادت

حمدالله ابن ابی بکربن حمدالله مستوفی قزوینی، در سال ۶۸0ق در شهر قزوین به دنیا قدم گذاشت.

تحصیلات

دوران کودکی و نوجوانی حمدالله چندان مشخص نیست، ولی ظاهرا وی در زادگاه خود به کسب علم و دانش پرداخته و از نوجوانی سرایش اشعار خویش را آغاز کرده است. حمدالله مستوفی در جوانی علیرغم علاقه فراوان به تاریخ و جغرافیا و شعر و ادب، همانند اسلاف خویش جذب مشاغل دیوانی گشت.

آن‌گونه که خود او بیان داشته است، از جوانى شوق فراوان به مصاحبت و مجالست با اهل فضل و کسب اطلاعات و وقوف بر مباحث علمى رایج زمان خود داشته و در عین پرداختن به شغل آبا و اجدادی‌اش، یعنى استیفا، در دستگاه خواجه بزرگ، رشیدالدین فضل‌الله، که مرکز تجمع مشاهیر فضلا و ادباى عصر بوده، وارد شده، خود را در عداد خواص و کتاب و حواشى آن خواجه بزرگوار قرار داد؛ به‌نحوى که در سال 711ق، به دنبال قتل سعدالدین ساوجى صاحب دیوان و استقلال خواجه رشیدالدین در امور، از جانب وى حکومت و استیفاى ابهر و زنجان و طارمین را برعهده گرفت. حتى پس از قتل خواجه، به حکم سابقه خدمتگزارى آن خاندان، به جمع ملازمان پسر خواجه (غیاث‌الدین‏ محمد) پیوست.

از حجم عظیم آثار و نوشته‏‌هاى متعدد او چنین برمی‌آید که وى را فراغتى بسیار در دستگاه خواجه و پسرش بوده و او با اغتنام این فرصت‏ها و پرهیز از کشمکش‌هاى معمول و اجتناب‌‏ناپذیر در دستگاه حکومتى آن عصر به خلق آثارى خطیر توفیق یافت.

این مورخ جلیل‌القدر از شعرا و منشیان مطلع زبان فارسی و از علاقه‌مندان به وطن خود ایران بود و از جوانی علاقه فراوانی به گردآوری اطلاعات تاریخی و مباحثه با فضلا و دانشمندان داشت و اغلب در مجالس و محافل علمی و ادبی شرکت می‌جست.

از سال 736هجرى به بعد از احوال حمدالله مستوفى اطلاع درستى در دست نیست.

وفات

تاریخ وفات او همچون تاریخ تولد او مشخص نیست، ولی با توجه به تألیف نزهة القلوب در سال 740ق و ذیل ظفرنامه که مربوط به وقایع سال‌های 739-744ق است، می‌توان در این سال‌ها‌ دانست‌؛ چراکه پسرش زین‌الدین نیز در ذیل تاریخ گزیده، اشاره‌ای به وفات‌ پدرش‌ تحت عنوان مرحوم پدرم می‌کند. برخی منابع، درگذشت او را 750ق، ذکر‌ کرده‌اند‌. درباره تاریخ تولد او نیز لازم به ذکر است که بنا بر اشاره او در مقدمه تاریخ‌ گزیده‌ که به‌ چهل سالگی خود در آغاز سرودن منظومه ظفرنامه (تألیف بین 720-735) اشاره می‌کند، حدود سال 680ق و پیش از آن می‌توان دانست^[۱]

آثار

تاریخ گزیده؛
نزهة القلوب؛
ظفرنامه^[۲]

آثار دیگری را نیز به وی منتسب می‌کنند، از جمله مفاخر التواريخ یا مواخر التواريخ در 25 باب که به سال 724ق، تألیف شده و در آن به اضافاتی در‌ تاریخ گزیده‌ اشاره‌ شده است. از کتاب مزبور‌ فعلا اثری‌ در‌ دست نیست.

اثر دیگر عبارت است از: ترجمه کتاب «نهاية الأدب في أخبار الفرس و العرب» تحت عنوان «تجارب الأمم في أخبار ملوك العرب و العجم» متنی مربوط‌ به قرن‌ اول‌ هجری که پس از مراحلی به دستور نصرت‌الدین‌ احمد ‌(723ق)، توسط حمدالله مستوفی از عربی به فارسی ترجمه شده است^[۳]

پانویس

↑ ر.ک: همان، ص27 و 28
↑ مداینی، مهدی، صفحه ه تا یز
↑ قاسمی، نصرت‌الله، ص31

منابع مقاله

مداینی، مهدی، «ظفرنامه قسم الإسلامية» تألیف حمدالله مستوفی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ اول، تهران، 1380ش.
قاسمی، نصرت‌الله، زندگی و آثار حمدالله مستوفی، رشد آموزش تاریخ، بهار 1391، شماره 46، درج در پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز).

وابسته‌ها

تاریخ گزیده

تاریخ گزیده (چاپ سنگی)

نزهة القلوب

ظفرنامه، قسم الاسلاميه (حمدالله مستوفی)

[1] ر.ک: همان، ص27 و 28

[2] مداینی، مهدی، صفحه ه تا یز

[3] قاسمی، نصرت‌الله، ص31

[۱]

[۲]

[۳]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-<div class='wikiInfo'>
+<div class="wikiInfo">
-[[پرونده:NUR03629.jpg|بندانگشتی|حمد الله مستوفی، حمد الله بن ابی بکر]]
+[[پرونده:NUR03629.jpg|بندانگشتی|حمد الله مستوفی، حمد الله بن ابی‌بکر]]
 {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
 |-
-! نام!! data-type='authorName'|حمد الله مستوفی، حمد الله بن ابی بکر
+! نام!! data-type="authorName" |حمد الله مستوفی، حمد الله بن ابی‌بکر
 |-
-|نام های دیگر
+|نام‌های دیگر
-|data-type='authorOtherNames'| ح‍م‍د ال‍ل‍ه‌ م‍س‍ت‍وف‍ی‌، ح‍م‍د ب‍ن‌ اب‍ی ‌ب‍ک‍ر
+| data-type="authorOtherNames" | ح‍م‍د ال‍ل‍ه‌ م‍س‍ت‍وف‍ی‌، ح‍م‍د ب‍ن‌ اب‍ی ‌ب‍ک‍ر
 م‍س‍ت‍وف‍ی‌، ح‍م‍د ال‍ل‍ه
@@ خط ۱۳: / خط ۱۳: @@
 |-
 |نام پدر
-|data-type='authorfatherName'|
+| data-type="authorfatherName" |تاج‌الدین ابی‌بکر
 |-
 |متولد
-|data-type='authorbirthDate'|
+| data-type="authorbirthDate" |۶۸۰ق
 |-
 |محل تولد
-|data-type='authorBirthPlace'|
+| data-type="authorBirthPlace" |قزوین
 |-
 |رحلت
-|data-type='authorDeathDate'|750 هـ.ق
+| data-type="authorDeathDate" |750ق؛ محله ملک‌آباد قزوین
 |-
 |اساتید
-|data-type='authorTeachers'|
+| data-type="authorTeachers" |
 |-
 |برخی آثار
-|data-type='authorWritings'|
+| data-type="authorWritings" |[[تاریخ گزیده]]
-|-class='articleCode'
-|کد مولف
+[[نزهة القلوب]]
-|data-type='authorCode'|AUTHORCODE3629AUTHORCODE
+|- class="articleCode"
+|کد مؤلف
+| data-type="authorCode" |AUTHORCODE03629AUTHORCODE
 |}
 </div>
+{{کاربردهای دیگر|مستوفی (ابهام زدایی)}}
+'''حمدالله مستوفی''' (680-750ق)،  مورخ بزرگ دوره ایلخانان، جغرافیادان، شاعر سدۀ ۸ ق/ ۱۴م
+== خاندان ==
+با نام کامل حمدالله (حمد) بن تاج‌الدین، ابوبکر بن زین‌الدین احمد (حمد) بن امین‌الدین ابونصر مستوفى قزوینى، از اعضاى خاندان مشهور «مستوفیان» قزوین است که نسبشان به تصریح خود وی در مواضع متعدد، به حر بن یزید ریاحى، سردار مشهور و آزاده عرب مى‌‏‌رسد. جد اعلاى او [به اصطلاح خودش، چهاردهم پدرش‏] فخر‌الدوله، ابومنصور کوفى است که در سال 223ق، به سرکردگى سپاهیان عرب به قزوین آمد. تمامى پسران ابومنصور کوفى نیز لقب «فخرالدوله» داشته‏‌اند. دوره امارت این فخرالدوله‌ها از جانب خلفا، بیست‌وهشت سال به طول انجامید.
+در باب شرح احوال و سوانح ایام زندگانى وی جز آنچه خود او در ضمن آثارش بیان داشته است، مطلب قابل اعتناى دیگرى از منابع دیگر، چه هم‌زمان و چه متأخر بر او، در دست نیست.
+== ولادت ==
+ حمدالله ابن ابی بکربن حمدالله مستوفی قزوینی، در سال ۶۸0ق در شهر قزوین به دنیا قدم گذاشت.
+== تحصیلات ==
+دوران کودکی و نوجوانی حمدالله چندان مشخص نیست، ولی ظاهرا وی در زادگاه خود به کسب علم و دانش پرداخته و از نوجوانی سرایش اشعار خویش را آغاز کرده است. حمدالله مستوفی در جوانی علیرغم علاقه فراوان به تاریخ و جغرافیا و شعر و ادب، همانند اسلاف خویش جذب مشاغل دیوانی گشت.
+آن‌گونه که خود او بیان داشته است، از جوانى شوق فراوان به مصاحبت و مجالست با اهل فضل و کسب اطلاعات و وقوف بر مباحث علمى رایج زمان خود داشته و در عین پرداختن به شغل آبا و اجدادی‌اش، یعنى استیفا، در دستگاه خواجه بزرگ، رشیدالدین فضل‌الله، که مرکز تجمع مشاهیر فضلا و ادباى عصر بوده، وارد شده، خود را در عداد خواص و کتاب و حواشى آن خواجه بزرگوار قرار داد؛ به‌نحوى که در سال 711ق، به دنبال قتل سعدالدین ساوجى صاحب دیوان و استقلال خواجه رشیدالدین در امور، از جانب وى حکومت و استیفاى ابهر و زنجان و طارمین را برعهده گرفت. حتى پس از قتل خواجه، به حکم سابقه خدمتگزارى آن خاندان، به جمع ملازمان پسر خواجه (غیاث‌الدین‏ محمد) پیوست.
+از حجم عظیم آثار و نوشته‏‌هاى متعدد او چنین برمی‌آید که وى را فراغتى بسیار در دستگاه خواجه و پسرش بوده و او با اغتنام این فرصت‏ها و پرهیز از کشمکش‌هاى معمول و اجتناب‌‏ناپذیر در دستگاه حکومتى آن عصر به خلق آثارى خطیر توفیق یافت.
+این مورخ جلیل‌القدر از شعرا و منشیان مطلع زبان فارسی و از علاقه‌مندان به وطن خود ایران بود و از جوانی علاقه فراوانی به گردآوری اطلاعات تاریخی و مباحثه با فضلا و دانشمندان داشت و اغلب در مجالس و محافل علمی و ادبی شرکت می‌جست.
+از سال 736هجرى به بعد از احوال حمدالله مستوفى اطلاع درستى در دست نیست.
+== وفات==
+تاریخ وفات او همچون تاریخ تولد او مشخص نیست، ولی با توجه به تألیف [[نزهة القلوب]] در سال 740ق و ذیل ظفرنامه که مربوط به وقایع سال‌های 739-744ق است، می‌توان در این سال‌ها‌ دانست‌؛ چراکه پسرش زین‌الدین نیز در ذیل تاریخ گزیده، اشاره‌ای به وفات‌ پدرش‌ تحت عنوان مرحوم پدرم می‌کند. برخی منابع، درگذشت او را 750ق، ذکر‌ کرده‌اند‌. درباره تاریخ تولد او نیز لازم به ذکر است که بنا بر اشاره او در مقدمه تاریخ‌ گزیده‌ که به‌ چهل سالگی خود در آغاز سرودن منظومه ظفرنامه (تألیف بین 720-735) اشاره می‌کند، حدود سال 680ق و پیش از آن می‌توان دانست<ref>ر.ک: همان، ص27 و 28</ref>
+==آثار==
+# تاریخ گزیده؛
+# نزهة القلوب؛
+# ظفرنامه<ref>مداینی، مهدی، صفحه ه تا یز</ref>
-خواجه حمدالله بن تاج الدين ابى بكر مستوفى قزوينى موسوم به حمدالله مستوفى از مورخان و شعراى معروف ايران در عهد ايلخانان مغول به شمار مى‌رود.
+آثار دیگری را نیز به وی منتسب می‌کنند، از جمله مفاخر التواريخ یا مواخر التواريخ در 25 باب که به سال 724ق، تألیف شده و در آن به اضافاتی در‌ تاریخ گزیده‌ اشاره‌ شده است. از کتاب مزبور‌ فعلا اثری‌ در‌ دست نیست.
-وى در سال ق درقزوين به دنيا آمد. خاندان وى از مستوفيان قديمى قزوين بودند كه از قرن پنجم هجرى مقام رياست خزانه دارى (مستوفى) ولايت قزوين را بگونه‌اى موروثى در اختيار داشتند. مستوفيان نسب خود را به حربن يزيد رياحى مى‌رساندند ولى از قرنها پيش در قزوين اقامت گزيده و جذب مشاغل ديوانى شده بودند. دوران كودكى و نوجوانى حمدالله چندان مشخص نيست ولى ظاهرا وى در زادگاه خود به كسب علم و دانش پرداخته و از نوجوانى سرايش اشعار خويش را آغاز كرده است. حمدالله مستوفى در جوانى عليرغم علاقه فراوان به تاريخ و جغرافيا و شعر و ادب، همانند اسلاف خويش جذب مشاغل ديوانى گشت و به خدمت خواجه رشيدالدين فضل الله همدانى درآمد و در زمره خواص و كتاب خواجه قرار گرفت. خواجه رشيدالدين در سال حكومت و استيفاى شهرهاى ابهر و قزوين و زنجان و طارم را به حمدالله مستوفى واگذار نمود. وى پس از قتل خواجه رشيدالدين چندى نيز در سلك ملازمان خواجه غياث الدين محمد پسر خواجه رشيدالدين درآمد. اين مورخ جليل القدر از شعرا و منشيان مطلع زبان فارسى و از علاقه مندان به وطن خود ايران بود و از جوانى علاقه فراوانى به گردآورى اطلاعات تاريخى و مباحثه با فضلا و دانشمندان داشت و اغلب در مجالس و محافل علمى و ادبى شركت مى‌جست. وى در دوران خدمت در نزد خواجه رشيدالدين فضل الله با بسيارى از دانشمندان زمان خود آشنا شد كه اين آشنايى تأثير فراوانى در شكل گيرى استعدادهاى نهفته وى داشت.
+اثر دیگر عبارت است از: ترجمه کتاب «نهاية الأدب في أخبار الفرس و العرب» تحت عنوان «تجارب الأمم في أخبار ملوك العرب و العجم» متنی مربوط‌ به قرن‌ اول‌ هجری که پس از مراحلی به دستور نصرت‌الدین‌ احمد ‌(723ق)، توسط حمدالله مستوفی از عربی به فارسی ترجمه شده است<ref>قاسمی، نصرت‌الله، ص31</ref>
-== آثار: ==
+==پانویس ==
+<references />
-مستوفى در طول زندگانى خود علاوه بر فعاليت ها و خدمات ادارى و ديوانى، سه اثر بزرگ را به تاريخ و ادب ايران زمين تقديم نمود. اولين كتاب مهم وى «تاريخ گزيده» بود كه در سال ق آن را به خواجه غياث الدين محمد تقديم و به نام وى تأليف نمود.
-حمدالله مستوفى دومين شاهكار ادبى خود به نام «ظفرنامه» را كه منظومه اى در بحر متقارب مشتمل بر هفتاد و پنج هزار بيت شعر است در سال ق به پايان رسانيد. ظاهر حمدالله مستوفى شانزده سال از عمر خويش را صرف سرايش اين كتاب حماسى نموده است.
+==منابع مقاله==
+# مداینی، مهدی، «ظفرنامه قسم الإسلامية» تألیف حمدالله مستوفی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ اول، تهران، 1380ش.
+#[[:noormags:883135|قاسمی، نصرت‌الله، زندگی و آثار حمدالله مستوفی، رشد آموزش تاریخ، بهار 1391، شماره 46، درج در پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز)]].
-اين اديب نامور در سال و در اواخر عمر آخرين كتاب بزرگ خود «نزهت القلوب» را در علم هيئت و جغرافيا به پايان رسانيد.
-اين دانشمند برجسته در سال ق در قزوين درگذشت. آرامگاه وى در است.
+==وابسته‌ها==
+{{وابسته‌ها}}
-== وابسته‌ها ==
+[[تاریخ گزیده]]
-[[تاریخ گزیده]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
-[[نزهة القلوب]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
+[[تاریخ گزیده (چاپ سنگی)]]
-[[ظفرنامه، قسم الاسلامیه (حمدالله مستوفی)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
+[[نزهة القلوب]]
-[[تاریخ گزیده]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
+[[ظفرنامه، قسم الاسلاميه (حمدالله مستوفی)]]
 [[رده:زندگی‌نامه]]
+[[رده:مرداد(1400)]]