سواطع الإلهام في تفسير كلام الملك العلام: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - ')ا' به ') ا') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - '(مقدمه نویس)' به '(مقدمه‌نویس)') |
||
| (۴۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR02081J1.jpg | |||
| عنوان =سواطع الإلهام في تفسير كلام الملك العلام | |||
| | | عنوان‌های دیگر = | ||
| پدیدآوران = | |||
[[فیضی، ابوالفیض بن مبارک]] (نویسنده) | |||
| | |||
| | |||
[[ | [[آیت‌الله زاده شیرازی، مرتضی]] (مصحح) | ||
[[ | [[بحرالعلوم، سید محمد]] (مقدمه‌نویس) | ||
| زبان =عربی | |||
| کد کنگره =BP 96/5 /ف9س9 | |||
| موضوع = | |||
|زبان | تفاسیر شیعه - قرن 10ق. | ||
|کد کنگره | |||
|موضوع | |||
تفاسیر شیعه - قرن 13ق. | تفاسیر شیعه - قرن 13ق. | ||
نثر عربی - قرن 13ق. | نثر عربی - قرن 13ق. | ||
| ناشر = | |||
|ناشر | سید مرتضی آیت‌الله زاده شیرازی ج: 1, 2, 3, 4, 6 | ||
| مکان نشر =[بی جا] - [بی جا] ج: 1, 2, 3, 4, 6 | |||
| سال نشر = 1417 ق یا 1996 م | |||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE02081AUTOMATIONCODE | |||
| | | چاپ =1 | ||
| | | تعداد جلد =6 | ||
| | | کتابخانۀ دیجیتال نور =02081 | ||
| کتابخوان همراه نور =02081 | |||
| کد پدیدآور = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
'''سواطع الإلهام في تفسير كلام الملك العلام''' اثر ابوالفیض فیضى دکنى(954-1004ق)، کتابی است تفسیری از نویسنده قرن دهم. | |||
به دنبال این تفسیر، کتاب [[تفسير القرآن الكريم (شبر)|تفسیر القرآن الکریم]]، معروف به تفسیر شبر اثر سيد عبدالله شبّر (متوفی 1242ق) آمده است. | |||
| | |||
==ساختار== | |||
این تفسیر با یک مقدمه در دو بخش یکى «السواطع الصوالح» در شرح احوال مفسر و دیگرى «السواطع اللوامع» در علوم قرآن و مقدمات و شطایط تفسیر آغاز مى‌شود. آنگاه به تفسیر قرآن از سوره حمد تا سوره ناس مى‌پردازد. | |||
روش نویسنده ارائه یک تفسیر مزجى است. در میان تفاسیر بى‌شمار قرآن کریم، که هر کدام به جلوه‌اى کلامى الهى پرداخته و مراد کلام خداوند را بیان نموده تفسیر بى‌نقطه «سواطع الالهام» ویژگى متمایز از دیگر تفاسیر دارد. ویژگى نادر و شگفت آن، بى‌نقطه بودن این تفسیر مى‌باشد. | |||
==گزارش محتوا== | |||
مفسر در سرتاسر تفسیر واژه‌اى که حرف نقطه‌دار در آن باشد بکار نبرده است. حروف نقطه‌دار ب، ت، ث، ج، خ، ذ، ز، ش، ض، ظ، غ، ف، ق، ن (نیمى از حروف الفباى عربى) در این اثر به‌چشم نمى‌خورد. وى براى رعایت این ظرافت ادبى، الفاظ بى‌نقطه چون: اولى، الوک، رسول، مرسل، مصر، الله، معاد، اسلام، سلام، رهط، ساعور، صروح، دوح، صلاح، طلاح، حال، کلام، روع، ردع، اهل، عصر، عهد، عمل، علم، ودّ و... را که بدون نقطه هستند، دهها بار در اثرش بکار گرفته است. | |||
محقق این تفسیر دکتر [[آیت‌الله زاده شیرازی، مرتضی|سید مرتضى آیت‌الله زاده شیرازى]] در پایان هر جلد فهرست واژگان بى‌نقطه را به همراه معانى آنها به عنوان «حل معاسر سواطع الالهام» ارائه نموده است. | |||
ازاینرو در این تفسیر الفاظ مشکل فراوانى وجود دارد. فهرست زیر، نمونه‌اى از واژگانى است که مفسر، معادل آنرا کلمه‌اى بى‌نقطه بکار برده است: حضرت على-اسدالله کرار، اهل الکتاب-اهل الطرس، امرئة و نساء-عرس و اعراس، طلاق-سراح اجر-کراء، آمنوا-اسلموا، الامیین-اولاد ماء السماء، محضات-صوالح و سؤالم الیم-اصر، علیم-عالم، حکیم-حاکم و قوم-رهط. | |||
نمونه تقیّد و مراعات وى را مى‌توان در این دید که در اول تمامى سوره‌هاى مدنى نوشته: «موردها مصر رسول‌الله صلعم» و در اول تمامى سوره‌هاى مکى آمده: «موردها ام الرحم»، یا مثلاًدر سوره جن واژۀ «إنّ» پانزده بار استعمال شده که مفسر براى بیان اختلاف قرائت آن، که به صورت «إنّ» هم قرائت شده، مکرر عبارت «ورووه مکسورا» را تکرار مى‌کند. و یا در بیست و نه سوره‌اى که حروف مقطعه دارند، عبارت «سرّ الله مع رسوله صلعم» را تکرار مى‌کند. | |||
گذشت که فیضى شیعه بوده و در سواطع الالهام، قرائتى هست که دلالتگر بر تشیع مفسر است. برخى از موارد آن در عنوان مذهب گذشت اینک دو نمونۀ دیگر بازگو مى‌شود. وى در تفسیر آیه نجوى''' «یا ایها الذین آمنوا اذا ناجیتم الرسول فقدّموا بین یدى نجواکم صدقه...'''(مجادله12/) آورده است: «ما عمله الا اسدالله الکرار» یعنى تنها على(ع) به مفاد این آیه عمل کرد آنگاه منسوخ گردید. و در تفسیر آیه مباهله''' «فمن حاجّک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا ندع ابناءنا»''' اراد ولد اسدالله الکرار''' «و ابناءکم و نساءنا»''' اراده ولده الودود عربى اسدالله و اهله''' «و نساءکم و انفسنا»''' اراد ولد عمه اسدالله''' «و انفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنت الله على الکاذبین»'''(آل عمران61/)''' ابناءنا''' را به فرزندان [[امام على(ع)]]،''' نسائنا'''را به فرزند مهربان پیامبر(ص) و همسر [[امام على(ع)]] و''' انفسنا''' را به پسر عموى پیامبر على(ع) تفسیر مى‌کند. | |||
ولى شگفت است که در مورد آیه تطهیر(احزاب30/) نظرى برخلاف رأى شیعه ابراز کرده و منظور از «اهل‌البیت» در آن آیه را «اعراس رسول‌الله و اولاده» بیان مى‌کند. | |||
تاریخ نگارش این تفسیر اول محرم سال 999ق و پایان آن دهم ربیع الثانى سال 1002ق است. فیضى تألیف این اثر را از الطاف غیبى خداوند مى‌داند که به او عطا نموده است. وى معتقدات فواید و نکات لطیف و بدیع ادبى قرآنى این تفسیر قابل شمارش نیست و اندیشه اهل فن از این کار هنرى قرآنى حیران و سرگردان است. دانشمندان بر این تفسیر تقریظهاى زیادى نوشته و مفسر و تفسیر را ستوده‌اند. [[شوشتری، سید نورالله بن شریف‌الدین|قاضى نورالله شوشترى]]، سید احمد بن مصطفى حسینى، شیخ حیدر رفیعى طباطبایى، ملا سید محمد عالم على، سید ابوالحسن مودودى مشهور به خادم على، عبدالعزیز بن عبدالعزیز جمال محمدحسینى مشهور به شامى و ظهیرى شاعر از جمله آنان به‌شمار مى‌آیند. | |||
ملا حیدر کاشانى تاریخ پایان نگارش تفسیر را جمله''' «قل هو الله»''' یعنى سال 1002 مى‌داند.دیگرى''' «لا رطب و لا یابس الا فى کتاب مبین»''' را به‌عنوان تاریخ اختتام برشمرده است. برخى از دشمنان فیضى نگارش تفسیر بى‌نقطه را بدعت شمردند و او را براى اینکار نکوهش نمودند. وى در پاسخ گفت: تفسیر بى‌نقطه هیچ اشکالى ندارد زیرا شهادتین یعنى''' «لا اله الا الله»''' و''' «محمد رسول‌الله»''' بى‌نقطه است. | |||
گویند: طبرسى در مقدمه تفسیر [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن|مجمع البیان]] گوید: تفسیر خمراوى بدون نقطه است همچنین کتابى در اصول فقه بدون نقطه است. | |||
و نیز [[امام على(ع)]] هنگام ازدواج با یکى از همسرانش خطبه‌اى بدون نقطه ایراد فرمود. این خطبه را که به «الخطبة الخالیة من النقط» موسوم است، لبیب بیضون در کتاب «تصنیف نهج‌البلاغة» ص 9-998 از مصادر گوناگونى نقل نموده که یکى از آنها [[المناقب|مناقب ابن شهر آشوب]] از [[امام رضا(ع)]] است. | |||
راوى خطبه ابى مخنف است. | راوى خطبه ابى مخنف است. | ||
در | در پایان گفتنى است که این تفسیر، گرچه یک اثر هنرى قرآنى و هنر یک ادیب است و مفسر آن کارى بس دشوار را انجام داده، ولى در علم تفسیر، با توجه به اینکه تفسیر، کشف و پرده‌بردارى از کلام الهى و فهم و مراد از سخن خداوند است، فقط یک جمله را مى‌توان گفت که: «ما احوج هذا التفسیر الى التفسیر» یعنى این تفسیر خود نیازمند تفسیر و توضیح است. | ||
==وضعیت کتاب== | |||
نسخه‌هاى خطى فراوانى از این تفسیر در کتابخانه‌هاى معروفى همچون کتابخانه آستان قدس رضوى، کتابخانه مجلس شورا و کتابخانه بزرگ مرعشى نجفى وجود دارد. دکتر [[آیت‌الله زاده شیرازی، مرتضی|سید مرتضى آیت‌الله زاده شیرازى]] در تحقیق این اثر از سه نسخه خطى استفاده کرده است. نسخه آستان قدس با رمز (ق)، نسخه دانشگاه اصفهان با رمز(ص) و نسخه مجلس با رمز (م). پس از بررسى روشن مى‌شود که نسخه (م) پرغلط است آنرا حذف مى‌کند. از مقایسه نسخه (ق) و(ص) معلوم مى‌شود نسخه(ص) بهترین نسخه است و از آنجا که تصمیم داشته تفسیر وجیز بشر را در پانوشت سواطع چاپ کند نسخه(ص) را اصل قرار مى‌دهد و با نسخه (ق) آنرا تصحیح مى‌کند. تا دیگر نیازى به ضبط اختلاف نسخه‌ها در پانوشت نباشد. | |||
چاپ حاضر زیر نظر دکتر [[آیت‌الله زاده شیرازی، مرتضی|سید مرتضى آیت‌الله زاده شیرازى]] و با همکارى تنى چند از قرآن‌پژوهان در 6 جلد از سوى انتشارات یاران در سال 1417 برابر 1996م براى اولین‌بار به زیور طبع آراسته گردید. | |||
این چاپ داراى مقدمه‌اى از علامه دکتر [[بحرالعلوم، سید محمد|سید محمد بحر العلوم]] در تفسیر نزد شیعه و مفسران و تفاسیر شیعى و پژوهشى از دکتر سید مرتضى در معرفى مفسر و تفسیر و شیوه تحقیق نسخه است. در حاشیه آن تفسیر بشر وجود دارد تا اگر خواننده از سواطع چیزى درنیافت به تفسیر بشر مراجعه کند. همچنین در پایان هر جلدى با عنوان «حل معاسر سواطع» فهرستى از واژگان بى‌نقطه به همراه معانى آنها جهت راهنماى خوانندگان ارائه گردیده است. | |||
== منابع مقاله == | |||
# تفسیر سواطع الالهام، فیضى، ج1، مقدمه محقق. | |||
# سالنامه بینات، اول،2، سواطع الالهام تفسیر بى‌نقطه، محمد على رضایى، | |||
# دانشنامه قرآن، به کوشش خرمشاهى، ج1، 708، سواطع الالهام، جویا جهانبخش. | |||
{{تفاسیر}} | {{تفاسیر}} | ||
==وابسته‌ها== | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | [[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | ||
[[رده: تفسیر]] | [[رده: تفسیر]] | ||
[[رده:متون تفاسیر]] | [[رده:متون تفاسیر]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۴ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۳۵
| سواطع الإلهام في تفسير كلام الملك العلام | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فیضی، ابوالفیض بن مبارک (نویسنده)
آیت‌الله زاده شیرازی، مرتضی (مصحح) بحرالعلوم، سید محمد (مقدمه‌نویس) |
| ناشر | سید مرتضی آیت‌الله زاده شیرازی ج: 1, 2, 3, 4, 6 |
| مکان نشر | [بی جا] - [بی جا] ج: 1, 2, 3, 4, 6 |
| سال نشر | 1417 ق یا 1996 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | تفاسیر شیعه - قرن 10ق.
تفاسیر شیعه - قرن 13ق. نثر عربی - قرن 13ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 6 |
| کد کنگره | BP 96/5 /ف9س9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
سواطع الإلهام في تفسير كلام الملك العلام اثر ابوالفیض فیضى دکنى(954-1004ق)، کتابی است تفسیری از نویسنده قرن دهم.
به دنبال این تفسیر، کتاب تفسیر القرآن الکریم، معروف به تفسیر شبر اثر سيد عبدالله شبّر (متوفی 1242ق) آمده است.
ساختار
این تفسیر با یک مقدمه در دو بخش یکى «السواطع الصوالح» در شرح احوال مفسر و دیگرى «السواطع اللوامع» در علوم قرآن و مقدمات و شطایط تفسیر آغاز مى‌شود. آنگاه به تفسیر قرآن از سوره حمد تا سوره ناس مى‌پردازد.
روش نویسنده ارائه یک تفسیر مزجى است. در میان تفاسیر بى‌شمار قرآن کریم، که هر کدام به جلوه‌اى کلامى الهى پرداخته و مراد کلام خداوند را بیان نموده تفسیر بى‌نقطه «سواطع الالهام» ویژگى متمایز از دیگر تفاسیر دارد. ویژگى نادر و شگفت آن، بى‌نقطه بودن این تفسیر مى‌باشد.
گزارش محتوا
مفسر در سرتاسر تفسیر واژه‌اى که حرف نقطه‌دار در آن باشد بکار نبرده است. حروف نقطه‌دار ب، ت، ث، ج، خ، ذ، ز، ش، ض، ظ، غ، ف، ق، ن (نیمى از حروف الفباى عربى) در این اثر به‌چشم نمى‌خورد. وى براى رعایت این ظرافت ادبى، الفاظ بى‌نقطه چون: اولى، الوک، رسول، مرسل، مصر، الله، معاد، اسلام، سلام، رهط، ساعور، صروح، دوح، صلاح، طلاح، حال، کلام، روع، ردع، اهل، عصر، عهد، عمل، علم، ودّ و... را که بدون نقطه هستند، دهها بار در اثرش بکار گرفته است.
محقق این تفسیر دکتر سید مرتضى آیت‌الله زاده شیرازى در پایان هر جلد فهرست واژگان بى‌نقطه را به همراه معانى آنها به عنوان «حل معاسر سواطع الالهام» ارائه نموده است.
ازاینرو در این تفسیر الفاظ مشکل فراوانى وجود دارد. فهرست زیر، نمونه‌اى از واژگانى است که مفسر، معادل آنرا کلمه‌اى بى‌نقطه بکار برده است: حضرت على-اسدالله کرار، اهل الکتاب-اهل الطرس، امرئة و نساء-عرس و اعراس، طلاق-سراح اجر-کراء، آمنوا-اسلموا، الامیین-اولاد ماء السماء، محضات-صوالح و سؤالم الیم-اصر، علیم-عالم، حکیم-حاکم و قوم-رهط.
نمونه تقیّد و مراعات وى را مى‌توان در این دید که در اول تمامى سوره‌هاى مدنى نوشته: «موردها مصر رسول‌الله صلعم» و در اول تمامى سوره‌هاى مکى آمده: «موردها ام الرحم»، یا مثلاًدر سوره جن واژۀ «إنّ» پانزده بار استعمال شده که مفسر براى بیان اختلاف قرائت آن، که به صورت «إنّ» هم قرائت شده، مکرر عبارت «ورووه مکسورا» را تکرار مى‌کند. و یا در بیست و نه سوره‌اى که حروف مقطعه دارند، عبارت «سرّ الله مع رسوله صلعم» را تکرار مى‌کند.
گذشت که فیضى شیعه بوده و در سواطع الالهام، قرائتى هست که دلالتگر بر تشیع مفسر است. برخى از موارد آن در عنوان مذهب گذشت اینک دو نمونۀ دیگر بازگو مى‌شود. وى در تفسیر آیه نجوى «یا ایها الذین آمنوا اذا ناجیتم الرسول فقدّموا بین یدى نجواکم صدقه...(مجادله12/) آورده است: «ما عمله الا اسدالله الکرار» یعنى تنها على(ع) به مفاد این آیه عمل کرد آنگاه منسوخ گردید. و در تفسیر آیه مباهله «فمن حاجّک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا ندع ابناءنا» اراد ولد اسدالله الکرار «و ابناءکم و نساءنا» اراده ولده الودود عربى اسدالله و اهله «و نساءکم و انفسنا» اراد ولد عمه اسدالله «و انفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنت الله على الکاذبین»(آل عمران61/) ابناءنا را به فرزندان امام على(ع)، نسائنارا به فرزند مهربان پیامبر(ص) و همسر امام على(ع) و انفسنا را به پسر عموى پیامبر على(ع) تفسیر مى‌کند.
ولى شگفت است که در مورد آیه تطهیر(احزاب30/) نظرى برخلاف رأى شیعه ابراز کرده و منظور از «اهل‌البیت» در آن آیه را «اعراس رسول‌الله و اولاده» بیان مى‌کند.
تاریخ نگارش این تفسیر اول محرم سال 999ق و پایان آن دهم ربیع الثانى سال 1002ق است. فیضى تألیف این اثر را از الطاف غیبى خداوند مى‌داند که به او عطا نموده است. وى معتقدات فواید و نکات لطیف و بدیع ادبى قرآنى این تفسیر قابل شمارش نیست و اندیشه اهل فن از این کار هنرى قرآنى حیران و سرگردان است. دانشمندان بر این تفسیر تقریظهاى زیادى نوشته و مفسر و تفسیر را ستوده‌اند. قاضى نورالله شوشترى، سید احمد بن مصطفى حسینى، شیخ حیدر رفیعى طباطبایى، ملا سید محمد عالم على، سید ابوالحسن مودودى مشهور به خادم على، عبدالعزیز بن عبدالعزیز جمال محمدحسینى مشهور به شامى و ظهیرى شاعر از جمله آنان به‌شمار مى‌آیند.
ملا حیدر کاشانى تاریخ پایان نگارش تفسیر را جمله «قل هو الله» یعنى سال 1002 مى‌داند.دیگرى «لا رطب و لا یابس الا فى کتاب مبین» را به‌عنوان تاریخ اختتام برشمرده است. برخى از دشمنان فیضى نگارش تفسیر بى‌نقطه را بدعت شمردند و او را براى اینکار نکوهش نمودند. وى در پاسخ گفت: تفسیر بى‌نقطه هیچ اشکالى ندارد زیرا شهادتین یعنى «لا اله الا الله» و «محمد رسول‌الله» بى‌نقطه است.
گویند: طبرسى در مقدمه تفسیر مجمع البیان گوید: تفسیر خمراوى بدون نقطه است همچنین کتابى در اصول فقه بدون نقطه است.
و نیز امام على(ع) هنگام ازدواج با یکى از همسرانش خطبه‌اى بدون نقطه ایراد فرمود. این خطبه را که به «الخطبة الخالیة من النقط» موسوم است، لبیب بیضون در کتاب «تصنیف نهج‌البلاغة» ص 9-998 از مصادر گوناگونى نقل نموده که یکى از آنها مناقب ابن شهر آشوب از امام رضا(ع) است. راوى خطبه ابى مخنف است.
در پایان گفتنى است که این تفسیر، گرچه یک اثر هنرى قرآنى و هنر یک ادیب است و مفسر آن کارى بس دشوار را انجام داده، ولى در علم تفسیر، با توجه به اینکه تفسیر، کشف و پرده‌بردارى از کلام الهى و فهم و مراد از سخن خداوند است، فقط یک جمله را مى‌توان گفت که: «ما احوج هذا التفسیر الى التفسیر» یعنى این تفسیر خود نیازمند تفسیر و توضیح است.
وضعیت کتاب
نسخه‌هاى خطى فراوانى از این تفسیر در کتابخانه‌هاى معروفى همچون کتابخانه آستان قدس رضوى، کتابخانه مجلس شورا و کتابخانه بزرگ مرعشى نجفى وجود دارد. دکتر سید مرتضى آیت‌الله زاده شیرازى در تحقیق این اثر از سه نسخه خطى استفاده کرده است. نسخه آستان قدس با رمز (ق)، نسخه دانشگاه اصفهان با رمز(ص) و نسخه مجلس با رمز (م). پس از بررسى روشن مى‌شود که نسخه (م) پرغلط است آنرا حذف مى‌کند. از مقایسه نسخه (ق) و(ص) معلوم مى‌شود نسخه(ص) بهترین نسخه است و از آنجا که تصمیم داشته تفسیر وجیز بشر را در پانوشت سواطع چاپ کند نسخه(ص) را اصل قرار مى‌دهد و با نسخه (ق) آنرا تصحیح مى‌کند. تا دیگر نیازى به ضبط اختلاف نسخه‌ها در پانوشت نباشد.
چاپ حاضر زیر نظر دکتر سید مرتضى آیت‌الله زاده شیرازى و با همکارى تنى چند از قرآن‌پژوهان در 6 جلد از سوى انتشارات یاران در سال 1417 برابر 1996م براى اولین‌بار به زیور طبع آراسته گردید.
این چاپ داراى مقدمه‌اى از علامه دکتر سید محمد بحر العلوم در تفسیر نزد شیعه و مفسران و تفاسیر شیعى و پژوهشى از دکتر سید مرتضى در معرفى مفسر و تفسیر و شیوه تحقیق نسخه است. در حاشیه آن تفسیر بشر وجود دارد تا اگر خواننده از سواطع چیزى درنیافت به تفسیر بشر مراجعه کند. همچنین در پایان هر جلدى با عنوان «حل معاسر سواطع» فهرستى از واژگان بى‌نقطه به همراه معانى آنها جهت راهنماى خوانندگان ارائه گردیده است.
منابع مقاله
- تفسیر سواطع الالهام، فیضى، ج1، مقدمه محقق.
- سالنامه بینات، اول،2، سواطع الالهام تفسیر بى‌نقطه، محمد على رضایى،
- دانشنامه قرآن، به کوشش خرمشاهى، ج1، 708، سواطع الالهام، جویا جهانبخش.