زندگی سیاسی و فرهنگی شیعیان بغداد: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'سيد رضى' به 'سيد رضى ') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'شیعه (ابهام زدایی)' به 'شیعه (ابهام‌زدایی)') |
||
| (۳۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR23047J1.jpg | |||
| عنوان =زندگی سياسی و فرهنگی شیعیان بغداد | |||
| عنوان‌های دیگر = | |||
| | | پدیدآوران = | ||
[[موسوی، حسن]] (نویسنده) | |||
| | | زبان =فارسی | ||
| کد کنگره =BP 239 /م9ز9 | |||
| | | موضوع = | ||
بغداد - تاریخ | |||
|زبان | |||
|کد کنگره | |||
|موضوع | |||
بغداد - جغرافیای تاریخی | بغداد - جغرافیای تاریخی | ||
| خط ۲۹: | خط ۱۸: | ||
شیعه - بغداد - تاریخ | شیعه - بغداد - تاریخ | ||
شیعه - بغداد - | شیعه - بغداد - سرگذشت‌نامه | ||
| ناشر = | |||
|ناشر | بوستان کتاب قم (انتشارات [[دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم]]) | ||
| مکان نشر =قم - ایران | |||
| سال نشر = 1381 ش | |||
|مکان نشر | |||
|سال نشر | |||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE23047AUTOMATIONCODE | |||
== | | چاپ =1 | ||
| تعداد جلد =1 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =23047 | |||
'''زندگى سياسى و فرهنگى | | کتابخوان همراه نور =23047 | ||
| کد پدیدآور = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
{{کاربردهای دیگر| زندگی (ابهام‌زدایی)}} | |||
{{کاربردهای دیگر| بغداد (ابهام‌زدایی)}} | |||
{{کاربردهای دیگر| شیعه (ابهام‌زدایی)}} | |||
{{کاربردهای دیگر| تاریخ تشیع (ابهام‌زدایی)}} | |||
'''زندگى سياسى و فرهنگى شیعیان بغداد'''، تأليف دكتر سيد حسن موسوى، از جمله آثار فارسى تاريخ‌نگارى محلى است كه زندگى شیعیان بغداد را تا زمان انقراض آل‌بويه مورد بررسى قرار داده است. | |||
== ساختار == | == ساختار == | ||
كتاب، مشتمل بر يك مقدمه و هشت فصل است. در ذيل هر فصل كتاب، عناوين متعدد مرتبط با آن موضوع ذكر شده است. | كتاب، مشتمل بر يك مقدمه و هشت فصل است. در ذيل هر فصل كتاب، عناوين متعدد مرتبط با آن موضوع ذكر شده است. | ||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
نویسنده در مقدمه اثر، زندگى سياسى و فرهنگى شیعیان بغداد را به دو دوره تقسيم كرده است. دوره اول كه هم‌زمان با عصر غيبت صغرى بوده، همراه با اختناق و تقيه بوده و شیعیان با تشكيل شبكه‌هاى مخفى، خواهان پيوند با رهبران، در جهت حلّ مشكلات زندگى سياسى - عقيدتى خويش بودند. در دوره دوم كه از 334 - 450ق ادامه يافت، چون اميران آل‌بويه شيعه بودند، شیعیان، آزادى نسبى‌اى به دست آوردند و به رهبرى بزرگان شيعه، كانون قدرتى در بغداد تشكيل دادند. در رأس اين پايگاه قدرت، شخصيت‌هاى سياسى و فرهنگى، چون [[شيخ مفيد]]، [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]]، [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] و ديگران قرار داشتند<ref>مقدمه كتاب، ص 15 - 18</ref> | |||
مباحث فصل‌هاى كتاب به‌اختصار بدين ترتيب است: | مباحث فصل‌هاى كتاب به‌اختصار بدين ترتيب است: | ||
#در فصل اول كتاب، جغرافياى تاريخ بغداد مورد بررسى قرار گرفته است. در منابع تاريخى، دلايلى وجود دارد كه نشان مى‌دهد نام بغداد، داراى قدمت تاريخى است. كلمه «بگداد» در لوحى كه در شهر سيپار كشف شده و مربوط به دوره حمورابى (قرن 18ق. م) است، مشاهده مى‌شود و به همين دليل محققان، تاريخ بناى بغداد را در دوران حكومت وى، كه معاصر با حضرت ابراهيم خليل بوده است، مى‌دانند <ref>متن | #در فصل اول كتاب، جغرافياى تاريخ بغداد مورد بررسى قرار گرفته است. در منابع تاريخى، دلايلى وجود دارد كه نشان مى‌دهد نام بغداد، داراى قدمت تاريخى است. كلمه «بگداد» در لوحى كه در شهر سيپار كشف شده و مربوط به دوره حمورابى (قرن 18ق. م) است، مشاهده مى‌شود و به همين دليل محققان، تاريخ بناى بغداد را در دوران حكومت وى، كه معاصر با حضرت ابراهيم خليل بوده است، مى‌دانند<ref>متن كتاب، ص 19</ref> | ||
#:آغاز بنا و توسعه بغداد در دوره‌هاى مختلف در ادامه اين فصل ذكر شده است. | #:آغاز بنا و توسعه بغداد در دوره‌هاى مختلف در ادامه اين فصل ذكر شده است. نویسنده براى اينكه بتواند بافت شهرى و ساختار اجتماعى شهر بغداد را توضيح دهد، محلات، مساجد، بازارها، مشاهد و مزارات بغداد را با استفاده از منابع مختلف مورد مطالعه قرار داده است. در انتهاى اين فصل از كتاب شش نقشه درباره بغداد از منابعى چون «خارطة بغداد المفصل» ارائه شده است.<ref>همان، ص 43 - 48</ref> | ||
# | #نویسنده در فصل دوم كتاب، زندگى سياسى و فرهنگى شیعیان در دوره اول عباسى (132 - 255ق) را مورد مطالعه قرار داده است. نویسنده، معتقد است كه با توجه به منابع اندكى كه در دست است مى‌توان چنين نتيجه گرفت كه حضور شیعیان و آغاز شكل‌گيرى جامعه آنان در بغداد و نواحى آن، به دوران اوليه فتوحات مسلمانان در عراق برمى‌گردد و حضور فعال سلمان فارسى در اين منطقه از عوامل مهم گرايش مردم به مذهب شيعه بوده است.<ref>همان، ص 56</ref> | ||
#:از جمله عواملى كه در شكل‌گيرى جامعه شيعه اثناعشرى در بغداد نقش داشتند خاندان‌هايى بودند كه پس از بناى شهر بغداد در آن سكنى گزيدند؛ لذا | #:از جمله عواملى كه در شكل‌گيرى جامعه شيعه اثناعشرى در بغداد نقش داشتند خاندان‌هايى بودند كه پس از بناى شهر بغداد در آن سكنى گزيدند؛ لذا نویسنده در بخشى از اين فصل به معرفى خاندان‌هاى يقطين، نوبخت و برمكيان مى‌پردازد<ref>همان، ص 52 - 57</ref>بررسى جايگاه مذاهب در بغداد و ريشه‌هاى اختلاف شیعیان و سنى‌مذهبان، مطلب ديگرى است كه در انتهاى اين فصل ذكر شده است.<ref>همان، ص 58 - 97</ref> | ||
#فصل سوم به بررسى زندگى سياسى و فرهنگى | #فصل سوم به بررسى زندگى سياسى و فرهنگى شیعیان در عصر غيبت صغرى اختصاص دارد. اين دوره، از شهادت [[امام حسن عسکری(ع)]] (260ق) شروع مى‌شود و با درگذشت سفير چهارم (ابوالحسن على بن محمد سمرى،م 329ق) پايان مى‌پذيرد. در اين دوره هفتاد ساله، تاريخ اسلام پر از حوادث و تحولات است. در همين عصر است كه وكالت يا به‌عبارت‌ديگر، سفارش امام مهدى(عج) به چهار نفر از خواص آن حضرت: عثمان بن سعيد، محمد بن عثمان، حسين بن روح و على بن محمد سمرى تفويض مى‌گردد<ref>همان، ص 99</ref> | ||
#در فصل چهارم، از نقش نقباى بغداد در امور سياسى و فرهنگى سخن به ميان آمده است. نقيب به معناى عام كلمه، به كسى اطلاق مى‌شد كه سرپرستى گروه معينى را به عهده داشته باشد. قديمى‌ترين زمانى كه كلمه نقيب در اين مفهوم به كار رفته سال 163 در زمان خلافت مهدى عباسى است كه در آن زمان نقيب به سرپرست گروهى از سپاهيان اطلاق مى‌شده است. امّا نقيب در معناى خاص كلمه، در اوايل خلافت عباسيان ايجاد شد. آنان كسانى را به‌عنوان نقيب (شريف) انتخاب | #در فصل چهارم، از نقش نقباى بغداد در امور سياسى و فرهنگى سخن به ميان آمده است. نقيب به معناى عام كلمه، به كسى اطلاق مى‌شد كه سرپرستى گروه معينى را به عهده داشته باشد. قديمى‌ترين زمانى كه كلمه نقيب در اين مفهوم به كار رفته سال 163 در زمان خلافت مهدى عباسى است كه در آن زمان نقيب به سرپرست گروهى از سپاهيان اطلاق مى‌شده است. امّا نقيب در معناى خاص كلمه، در اوايل خلافت عباسيان ايجاد شد. آنان كسانى را به‌عنوان نقيب (شريف) انتخاب می‌كردند تا به امور علويان و عباسيان رسيدگى نمايند<ref>همان، ص 145</ref> | ||
#: | #:نویسنده، دوره زندگى سياسى و فرهنگى نقيبان را به دو دوره تقسيم كرده است: دوره اوّل، كه از سال 132 - 334، سال تسلط احمد معزالدوله بر بغداد را شامل مى‌شود. دوره دوم، شامل دوران حكومت آل‌بويه است كه از 334 - 447 ادامه داشته است.<ref>همان، ص 151</ref>در بخش آخر اين فصل، اسامى 21 تن از نقيبان دوره آل‌بويه و نقش سياسى و فرهنگى آنان ذكر شده است.<ref>همان، ص 152 - 179</ref> | ||
#در فصل پنجم كتاب، زندگى علمى - اجتماعى و مبارزات عقيدتى بزرگان شيعى بغداد، در عصر اختناق و دوران غيبت صغرى بررسى شده است. از جمله مشخصه‌هاى قابل تعمّق در بررسى اوضاع و احوال شخصيت‌هاى برجسته شيعى در اين دوره، آن است كه بيشتر رجال، از خاندان‌هاى ايرانى و از جمله خاندان دانش‌پرور نوبخت هستند <ref>همان، ص 182</ref> | #در فصل پنجم كتاب، زندگى علمى - اجتماعى و مبارزات عقيدتى بزرگان شيعى بغداد، در عصر اختناق و دوران غيبت صغرى بررسى شده است. از جمله مشخصه‌هاى قابل تعمّق در بررسى اوضاع و احوال شخصيت‌هاى برجسته شيعى در اين دوره، آن است كه بيشتر رجال، از خاندان‌هاى ايرانى و از جمله خاندان دانش‌پرور نوبخت هستند<ref>همان، ص 182</ref> | ||
#عصر آل‌بويه، آغازى براى آزادى‌هاى نسبى | #عصر آل‌بويه، آغازى براى آزادى‌هاى نسبى شیعیان بغداد بوده است. در بخش اوّل و دوم اين فصل، از عوامل مؤثر تسلط آل‌بويه بر بغداد و مبانى و ديدگاه مذهبى آنان، به‌اجمال سخن رفته است. در بخش سوم نيز عملكرد سياسى و فرهنگى هريك از اميران بويه‌اى به ترتيب زمانى و به‌عنوان حكمرانى شيعى و نيز موقعيت سياسى و مذهبى شیعیان بغداد بررسى شده است.<ref>همان، ص 213</ref> | ||
== وضعيت كتاب == | == وضعيت كتاب == | ||
| خط ۷۹: | خط ۶۳: | ||
==پانويس == | ==پانويس == | ||
<references /> | <references/> | ||
== منابع مقاله == | == منابع مقاله == | ||
مقدمه و متن كتاب. | مقدمه و متن كتاب. | ||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | [[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | ||
[[رده: فرق اسلامی]] | [[رده: فرق اسلامی]] | ||
[[رده: فرق شیعه]] | [[رده: فرق شیعه]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۴ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۱:۲۴
| زندگی سياسی و فرهنگی شیعیان بغداد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | موسوی، حسن (نویسنده) |
| ناشر | بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم) |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1381 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | بغداد - تاریخ
بغداد - جغرافیای تاریخی بغداد - زندگی فرهنگی بغداد - وضع سیاسی و اجتماعی شیعه - بغداد - تاریخ شیعه - بغداد - سرگذشت‌نامه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 239 /م9ز9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
برای دیگر کاربردها، زندگی (ابهام‌زدایی) را ببینید.
برای دیگر کاربردها، بغداد (ابهام‌زدایی) را ببینید.
برای دیگر کاربردها، شیعه (ابهام‌زدایی) را ببینید.
برای دیگر کاربردها، تاریخ تشیع (ابهام‌زدایی) را ببینید.
زندگى سياسى و فرهنگى شیعیان بغداد، تأليف دكتر سيد حسن موسوى، از جمله آثار فارسى تاريخ‌نگارى محلى است كه زندگى شیعیان بغداد را تا زمان انقراض آل‌بويه مورد بررسى قرار داده است.
ساختار
كتاب، مشتمل بر يك مقدمه و هشت فصل است. در ذيل هر فصل كتاب، عناوين متعدد مرتبط با آن موضوع ذكر شده است.
گزارش محتوا
نویسنده در مقدمه اثر، زندگى سياسى و فرهنگى شیعیان بغداد را به دو دوره تقسيم كرده است. دوره اول كه هم‌زمان با عصر غيبت صغرى بوده، همراه با اختناق و تقيه بوده و شیعیان با تشكيل شبكه‌هاى مخفى، خواهان پيوند با رهبران، در جهت حلّ مشكلات زندگى سياسى - عقيدتى خويش بودند. در دوره دوم كه از 334 - 450ق ادامه يافت، چون اميران آل‌بويه شيعه بودند، شیعیان، آزادى نسبى‌اى به دست آوردند و به رهبرى بزرگان شيعه، كانون قدرتى در بغداد تشكيل دادند. در رأس اين پايگاه قدرت، شخصيت‌هاى سياسى و فرهنگى، چون شيخ مفيد، سيد رضى، سيد مرتضى و ديگران قرار داشتند[۱]
مباحث فصل‌هاى كتاب به‌اختصار بدين ترتيب است:
- در فصل اول كتاب، جغرافياى تاريخ بغداد مورد بررسى قرار گرفته است. در منابع تاريخى، دلايلى وجود دارد كه نشان مى‌دهد نام بغداد، داراى قدمت تاريخى است. كلمه «بگداد» در لوحى كه در شهر سيپار كشف شده و مربوط به دوره حمورابى (قرن 18ق. م) است، مشاهده مى‌شود و به همين دليل محققان، تاريخ بناى بغداد را در دوران حكومت وى، كه معاصر با حضرت ابراهيم خليل بوده است، مى‌دانند[۲]
- آغاز بنا و توسعه بغداد در دوره‌هاى مختلف در ادامه اين فصل ذكر شده است. نویسنده براى اينكه بتواند بافت شهرى و ساختار اجتماعى شهر بغداد را توضيح دهد، محلات، مساجد، بازارها، مشاهد و مزارات بغداد را با استفاده از منابع مختلف مورد مطالعه قرار داده است. در انتهاى اين فصل از كتاب شش نقشه درباره بغداد از منابعى چون «خارطة بغداد المفصل» ارائه شده است.[۳]
- نویسنده در فصل دوم كتاب، زندگى سياسى و فرهنگى شیعیان در دوره اول عباسى (132 - 255ق) را مورد مطالعه قرار داده است. نویسنده، معتقد است كه با توجه به منابع اندكى كه در دست است مى‌توان چنين نتيجه گرفت كه حضور شیعیان و آغاز شكل‌گيرى جامعه آنان در بغداد و نواحى آن، به دوران اوليه فتوحات مسلمانان در عراق برمى‌گردد و حضور فعال سلمان فارسى در اين منطقه از عوامل مهم گرايش مردم به مذهب شيعه بوده است.[۴]
- از جمله عواملى كه در شكل‌گيرى جامعه شيعه اثناعشرى در بغداد نقش داشتند خاندان‌هايى بودند كه پس از بناى شهر بغداد در آن سكنى گزيدند؛ لذا نویسنده در بخشى از اين فصل به معرفى خاندان‌هاى يقطين، نوبخت و برمكيان مى‌پردازد[۵]بررسى جايگاه مذاهب در بغداد و ريشه‌هاى اختلاف شیعیان و سنى‌مذهبان، مطلب ديگرى است كه در انتهاى اين فصل ذكر شده است.[۶]
- فصل سوم به بررسى زندگى سياسى و فرهنگى شیعیان در عصر غيبت صغرى اختصاص دارد. اين دوره، از شهادت امام حسن عسکری(ع) (260ق) شروع مى‌شود و با درگذشت سفير چهارم (ابوالحسن على بن محمد سمرى،م 329ق) پايان مى‌پذيرد. در اين دوره هفتاد ساله، تاريخ اسلام پر از حوادث و تحولات است. در همين عصر است كه وكالت يا به‌عبارت‌ديگر، سفارش امام مهدى(عج) به چهار نفر از خواص آن حضرت: عثمان بن سعيد، محمد بن عثمان، حسين بن روح و على بن محمد سمرى تفويض مى‌گردد[۷]
- در فصل چهارم، از نقش نقباى بغداد در امور سياسى و فرهنگى سخن به ميان آمده است. نقيب به معناى عام كلمه، به كسى اطلاق مى‌شد كه سرپرستى گروه معينى را به عهده داشته باشد. قديمى‌ترين زمانى كه كلمه نقيب در اين مفهوم به كار رفته سال 163 در زمان خلافت مهدى عباسى است كه در آن زمان نقيب به سرپرست گروهى از سپاهيان اطلاق مى‌شده است. امّا نقيب در معناى خاص كلمه، در اوايل خلافت عباسيان ايجاد شد. آنان كسانى را به‌عنوان نقيب (شريف) انتخاب می‌كردند تا به امور علويان و عباسيان رسيدگى نمايند[۸]
- نویسنده، دوره زندگى سياسى و فرهنگى نقيبان را به دو دوره تقسيم كرده است: دوره اوّل، كه از سال 132 - 334، سال تسلط احمد معزالدوله بر بغداد را شامل مى‌شود. دوره دوم، شامل دوران حكومت آل‌بويه است كه از 334 - 447 ادامه داشته است.[۹]در بخش آخر اين فصل، اسامى 21 تن از نقيبان دوره آل‌بويه و نقش سياسى و فرهنگى آنان ذكر شده است.[۱۰]
- در فصل پنجم كتاب، زندگى علمى - اجتماعى و مبارزات عقيدتى بزرگان شيعى بغداد، در عصر اختناق و دوران غيبت صغرى بررسى شده است. از جمله مشخصه‌هاى قابل تعمّق در بررسى اوضاع و احوال شخصيت‌هاى برجسته شيعى در اين دوره، آن است كه بيشتر رجال، از خاندان‌هاى ايرانى و از جمله خاندان دانش‌پرور نوبخت هستند[۱۱]
- عصر آل‌بويه، آغازى براى آزادى‌هاى نسبى شیعیان بغداد بوده است. در بخش اوّل و دوم اين فصل، از عوامل مؤثر تسلط آل‌بويه بر بغداد و مبانى و ديدگاه مذهبى آنان، به‌اجمال سخن رفته است. در بخش سوم نيز عملكرد سياسى و فرهنگى هريك از اميران بويه‌اى به ترتيب زمانى و به‌عنوان حكمرانى شيعى و نيز موقعيت سياسى و مذهبى شیعیان بغداد بررسى شده است.[۱۲]
وضعيت كتاب
فهرست مطالب، در آغاز كتاب و كتاب‌نامه در پايان آن ذكر شده است. در پاورقى‌ها آدرس منابع و توضيح برخى از اسامى و الفاظ دشوار ذكر گرديده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.