الجامع الصحیح و هو سنن الترمذي: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    (صفحه ای تازه حاوی «<div class='wikiInfo'> [[پرونده:NUR34071J1.jpg|بندانگش» ایجاد کرد.)
     
    جز (جایگزینی متن - 'سنن (ابهام زدایی)' به 'سنن (ابهام‌زدایی)')
    برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
     
    (۵۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۸ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    [[پرونده:NUR34071J1.jpg|بندانگشتی|‏الجامع الصحیح و هو سنن الترمذي]]
    | تصویر =NUR34071J1.jpg
    {| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
    | عنوان =‏الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی
    |+ |
    | عنوان‌های دیگر =
    |-
    | پدیدآوران =  
    ! نام کتاب!! data-type='bookName'|‏الجامع الصحیح و هو سنن الترمذي
    [[ترمذی، محمد بن عیسی]] (نویسنده)
    |-
    |نام های دیگر کتاب
    |data-type='otherBookNames'|
    |-
    |پدیدآورندگان
    |data-type='authors'|[[ترمذی، محمد بن عیسی]] (نويسنده)


    [[شاکر، احمد محمد]] (تحقیق و شرح)
    [[شاکر، احمد محمد]] (تحقیق و شرح)
    |-
    | زبان =عربی
    |زبان  
    | کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏120‎‏ ‎‏/‎‏ت‎‏4‎‏ج‎‏2‎‏ ‎‏1378
    |data-type='language'|عربی
    | موضوع =
    |-
    احادیث اهل سنت - قرن 3ق.
    |کد کنگره  
    | ناشر =
    |data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏BP‎‏ ‎‏120‎‏ ‎‏/‎‏ت‎‏4‎‏ج‎‏2‎‏ ‎‏1378
    دار الحدیث
    |-
    | مکان نشر =قاهره - مصر
    |موضوع  
    | سال نشر = 1419 ‌‎ق یا 1999 م
    |data-type='subject'|احادیث اهل سنت - قرن 3ق.
    |-
    |ناشر  
    |data-type='publisher'|دار الحدیث
    |-
    |مکان نشر  
    |data-type='publishPlace'|قاهره - مصر
    |-
    |سال نشر  
    |data-type='publishYear'| 1419 هـ.ق یا 1999 م
    |-class='articleCode'
    |کد اتوماسیون
    |data-type='automationCode'|34071
    |}
    </div>


    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE20840AUTOMATIONCODE، AUTOMATIONCODE34071AUTOMATIONCODE
    | چاپ =1
    | تعداد جلد =6
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =34071
    | کتابخوان همراه نور =34071
    | کد پدیدآور =


    == معرفى اجمالى ==
    | پس از =
    | پیش از =
    }}
    {{کاربردهای دیگر|سنن (ابهام‌زدایی)}}


    '''الجامع الصحیح و هو سنن الترمذي'''، اثر [[ابوعیسى محمد بن عیسى بن سوره]]، با تحقیق [[شاکر، احمد محمد|احمد محمد شاکر]]، یکى از معروف‌ترین کتب روایى اهل سنت است که به زبان عربى نوشته شده است.


    «الجامع الصحيح و هو سنن الترمذي»، اثر ابوعيسى محمد بن عيسى بن سوره، با تحقيق احمد محمد شاكر، يكى از معروف‌ترين كتب روايى اهل سنت است كه به زبان عربى نوشته شده است.
    نام این کتاب به‌صورت‌هاى مختلف نقل شده است، از جمله: «جامع الترمذی»، «السنن»، «جامع»، «صحیح الترمذی» و «الجامع الکبیر».<ref>[http://shiastudies.com/fa/5914/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%DB%8C%D8%A7-%D8%B3%D9%86%D9%86-%D8%AA%D8%B1%D9%85%D8%B0%DB%8C/ ر.ک: زهراب (فاضلى)، على، 1392]</ref>


    نام اين كتاب به‌صورت‌هاى مختلف نقل شده است، از جمله: «جامع الترمذي»، «السنن»، «جامع»، «صحيح الترمذي» و «الجامع الكبير» (ر.ك: زهراب (فاضلى)، على، 1392).
    یادآورى مى‌شود که «[[عبدالفتاح ابوغده]]» در کتاب خود نام درست سنن یا جامع ترمذى را این‌گونه مى‌نویسد: «الجامع المختصر من السّنن عن رسول‌الله(ص) و معرفة الصحیح والمعلولِ و ما علیه العمل».<ref>[http://shiastudies.com/fa/5914/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%DB%8C%D8%A7-%D8%B3%D9%86%D9%86-%D8%AA%D8%B1%D9%85%D8%B0%DB%8C/ ر.ک: همان]</ref>


    يادآورى مى‌شود كه «عبدالفتاح ابوغده» در كتاب خود نام درست سنن يا جامع ترمذى را اين‌گونه مى‌نويسد: «الجامع المختصر من السّنن عن رسول‌الله(ص) و معرفة الصحيح والمعلولِ و ما عليه العمل» (ر.ك: همان).
    به‌خوبى روشن نیست نویسنده در چه زمانى گردآورى جامع را آغاز کرده و چند سال این کار به‌درازا کشیده است؟ تنها چیزى که در دست است، سخنى است که «ابن النقطه» گفته؛ او مى‌گوید: «فرغ من کتابته یوم الأضحى من سنة 270ق». اگر این سخن درست باشد و ده سال را براى گردآورى جامع در نظر بگیریم، باید در حدود 260ق، کار را آغاز کرده باشد. این دیدگاه را با کمک گرفتن از سخن [[ذهبی، محمد بن احمد|ذهبى]] مى‌توان تقویت کرد؛ چراکه او در «[[تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام|تاریخ الإسلام]]» مى‌گوید: «و قال عبدالمؤمن بن خلف النسفی: قرئ علیه «الجامع» فی دارنا بنسف و أنا صغیر ألعب»؛ ضمیر در «علیه» به ترمذى بازمى‌گردد. باتوجه به اینکه «عبدالمؤمن» در (257ق) چشم به جهان گشوده و باتوجه به سخن او، مى‌توان با اطمینان بیشترى گفت که او گردآورى جامع را بین سال‌هاى 260 تا 265ق آغاز کرده؛ یعنى در حدود پانزده تا بیست سال پیش از مرگش.


    به‌خوبى روشن نيست نويسنده در چه زمانى گردآورى جامع را آغاز كرده و چند سال اين كار به‌درازا كشيده است؟ تنها چيزى كه در دست است، سخنى است كه «ابن النقطه» گفته؛ او مى‌گويد: «فرغ من كتابته يوم الأضحى من سنة 270ق». اگر اين سخن درست باشد و ده سال را براى گردآورى جامع در نظر بگيريم، بايد در حدود 260ق، كار را آغاز كرده باشد. اين ديدگاه را با كمك گرفتن از سخن ذهبى مى‌توان تقويت كرد؛ چراكه او در «تاريخ الإسلام» مى‌گويد: «و قال عبدالمؤمن بن خلف النسفي: قرئ عليه «الجامع» في دارنا بنسف و أنا صغير ألعب»؛ ضمير در «عليه» به ترمذى بازمى‌گردد. باتوجه به اينكه «عبدالمؤمن» در (257ق) چشم به جهان گشوده و باتوجه به سخن او، مى‌توان با اطمينان بيشترى گفت كه او گردآورى جامع را بين سال‌هاى 260 تا 265ق آغاز كرده؛ يعنى در حدود پانزده تا بيست سال پيش از مرگش.
    ==ساختار==
    کتاب با مقدمه مفصلى از محقق آغاز و مطالب در شش جلد تنظیم شده است. کتاب دربردارنده تقریبا پنج هزار حدیث مى‌باشد.<ref>ر.ک: مدیر شانه‌چى، کاظم، ص51</ref>


    == ساختار ==
    ==گزارش محتوا==
    در مقدمه، ابتدا به بررسى نسخ کتاب پرداخته شده و سپس، اطلاعاتى پیرامون نحوه تصحیح و تحقیق کتاب ارائه گردیده و در پایان، زندگى‌نامه مفصلى از نویسنده، ذکر شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/33759/1/5 مقدمه، ج1، ص5-79]</ref>


    کتاب [[سنن ابى‌داود]] در میان کتاب‌هاى سته در جایگاه سوم است. این مطلب را بیشتر دانشمندان حدیث نیز پذیرفته‌اند، ولى گویا کسانى نیز هستند که جامع ترمذى را کتاب سوم مى‌دانند؛ براى نمونه «[[ابن عربی، محمد بن علی|ابن العربی]]» در مقدمه شرح خود بر «جامع ترمذى» آن را سومین کتاب حدیثى برشمرده و سخن او، بیانگر برترى کتاب ترمذى بر [[سنن ابى‌داود]] است. «[[حاجى خلیفه]]» نیز، کتاب ترمذى را سوم مى‌داند؛ گذشته از اینکه او مى‌گوید: «و هو ثالث الکتب الستّة فی الحدیث»، همین که او کتاب ترمذى را با عنوان «الجامع الصحیح» معرفى کرده و آن را پس از [[بخاری، محمد بن اسماعیل|بخارى]] و [[مسلم بن حجاج |مسلم]] یادآور شده، خود نشان‌دهنده این است که او ترمذى را در جایگاه سوم مى‌داند. او کتاب ابى‌داود را با نام «سنن» معرفى کرده است.<ref>[http://shiastudies.com/fa/5914/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%DB%8C%D8%A7-%D8%B3%D9%86%D9%86-%D8%AA%D8%B1%D9%85%D8%B0%DB%8C/ زهراب (فاضلى)، على، 1392]</ref>


    كتاب با مقدمه مفصلى از محقق آغاز و مطالب در شش جلد تنظيم شده است. كتاب دربردارنده تقريبا پنج هزار حديث مى‌باشد (ر.ك: مدير شانه‌چى، كاظم، ص51).
    «قنوجى» نیز افزون بر اینکه ترمذى را پس از مسلم و پیش از ابى‌داود آورده خود به‌صراحت مى‌گوید: «و بالجملة فهو ثالث الکتب الستّة». «[[مبارکفورى]]» در شرح خود بر جامع ترمذى فصلى را آورده با این عنوان: «فی بیان أن رتبة جامع الترمذی هل هی بعد الصحیحین أو بعد سنن أبی‌داود أو بعد سنن النسائی؟»، او در این فصل نتیجیرى کرده است که کتاب ترمذى در جایگاه سوم است و معتقد است ترمذى اگرچه از کسانى مانند کلبى و مصلوب نام برده، ولى ضعف آنها را نیز بیان کرده و این نه‌تنها از جایگاه کتاب نمى‌کاهد، بلکه حُسنى براى آن است. از سوى دیگر «[[حازمى]]» شرط ترمذى را بهتر و پسندیده‌تر از ابى‌داود دانسته و این خود بر جایگاه ترمذى مى‌افزاید. «[[نورالدین عتر|عتر]]» نیز سخت تلاش کرده تا جایگاه ترمذى را سوم قرار دهد. سخنان او در کتابش خواندنى است.<ref>[http://shiastudies.com/fa/5914/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%DB%8C%D8%A7-%D8%B3%D9%86%D9%86-%D8%AA%D8%B1%D9%85%D8%B0%DB%8C/ همان]</ref>


    == گزارش محتوا ==
    ترمذى و کتابش نیز مانند دیگر کتاب‌هاى شش‌گانه و صاحبانشان مورد ستایش قرار گرفته‌اند. خود ترمذى مى‌گوید: «محمد بن اسماعیل به من گفت: من بیش از آنکه تو از من نفع ببرى از تو نفع بردم». «ذهبى» از «ابى‌سعید ادریسى» نقل مى‌کند که: «کان أبوعیسى یُضرب به المثل فی الحفظ»، سپس داستانى شگفت از حافظه او مى‌آورد.<ref>[http://shiastudies.com/fa/5914/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%DB%8C%D8%A7-%D8%B3%D9%86%D9%86-%D8%AA%D8%B1%D9%85%D8%B0%DB%8C/ همان]</ref>


    ترمذى در کتاب خود مى‌گوید: «جمیع ما فی هذا الکتاب من الحدیث فهو معمولٌ‌به و بِهِ أخذ بعض أهل العلم ماخلا حدیثین...». اگر بتوان این را شرط دانست و اگر او به این شرط وفا کرده باشد، باید گفت شرط او در آوردن احادیث در این کتاب - مگر شواهد و متابعات که در برخى از آنها ضعف است - ذکر احادیث صحیح و حسان است.<ref>[http://shiastudies.com/fa/5914/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%DB%8C%D8%A7-%D8%B3%D9%86%D9%86-%D8%AA%D8%B1%D9%85%D8%B0%DB%8C/ همان]</ref>


    در مقدمه، ابتدا به بررسى نسخ كتاب پرداخته شده و سپس، اطلاعاتى پيرامون نحوه تصحيح و تحقيق كتاب ارائه گرديده و در پايان، زندگى‌نامه مفصلى از نويسنده، ذكر شده است (مقدمه، ج1، ص5-79).
    هرچند که «[[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن الجوزی]]» در کتاب «[[الموضوعات]]» بیست‌وسه حدیث جامع ترمذى را موضوع دانسته، ولى باید گفت زیاده‌روى او در موضوع دانستن احادیث، مشهور است. «مبارکفورى» مى‌گوید: «و لا شک أنه متساهل فی الحکم بالوضع». مبارکفورى همچنین در مقدمه «تحفة الأحوذی» فصلى را با این عنوان آورده است: «الفصل السادس: فی بیان أنه لیس فی جامع الترمذی حدیث موضوعٌ». باید گفت: همه کسانى که درباره شروط ائمه ستّه گفتگو کرده‌اند، نتوانسته‌اند سخن شفافى ارائه دهند؛ ازاین‌رو یا به بیان کلیات بسنده کرده‌اند یا سخنى نگفته‌اند. «نورالدین عتر» با آن استادى‌اش، نتوانسته چیز خاصى بگوید. «مبارکفورى» نیز سخنان «[[مقدسى]]» و «حازمى» را تکرار کرده است. تنها چیزى که «عتر» به‌خوبى آن را بیان کرده، موازنه شرط ترمذى با شرط شیخین است، که البته بر آن نیز مى‌توان خرده گرفت و آن اینکه اساساً اینها شرط نیستند تا بتوان بین آنها موازنه برقرار کرد.<ref>[http://shiastudies.com/fa/5914/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%DB%8C%D8%A7-%D8%B3%D9%86%D9%86-%D8%AA%D8%B1%D9%85%D8%B0%DB%8C/ همان]</ref>


    كتاب سنن ابى‌داود در ميان كتاب‌هاى سته در جايگاه سوم است. اين مطلب را بيشتر دانشمندان حديث نيز پذيرفته‌اند، ولى گويا كسانى نيز هستند كه جامع ترمذى را كتاب سوم مى‌دانند؛ براى نمونه «ابن العربي» در مقدمه شرح خود بر «جامع ترمذى» آن را سومين كتاب حديثى برشمرده و سخن او، بيانگر برترى كتاب ترمذى بر سنن ابى‌داود است. «حاجى خليفه» نيز، كتاب ترمذى را سوم مى‌داند؛ گذشته از اينكه او مى‌گويد: «و هو ثالث الكتب الستّة في الحديث»، همين كه او كتاب ترمذى را با عنوان «الجامع الصحيح» معرفى كرده و آن را پس از بخارى و مسلم يادآور شده، خود نشان‌دهنده اين است كه او ترمذى را در جايگاه سوم مى‌داند. او كتاب ابى‌داود را با نام «سنن» معرفى كرده است (زهراب (فاضلى)، على، 1392).
    برخى ویژگى‌هاى جامع ترمذى را مى‌توان در امور زیر خلاصه نمود:


    «قنوجى» نيز افزون بر اينكه ترمذى را پس از مسلم و پيش از ابى‌داود آورده خود به‌صراحت مى‌گويد: «و بالجملة فهو ثالث الكتب الستّة». «مباركفورى» در شرح خود بر جامع ترمذى فصلى را آورده با اين عنوان: «في بيان أن رتبة جامع الترمذي هل هي بعد الصحيحين أو بعد سنن أبي‌داود أو بعد سنن النسائي؟»، او در اين فصل نتيجه‌گيرى كرده است كه كتاب ترمذى در جايگاه سوم است و معتقد است ترمذى اگرچه از كسانى مانند كلبى و مصلوب نام برده، ولى ضعف آنها را نيز بيان كرده و اين نه‌تنها از جايگاه كتاب نمى‌كاهد، بلكه حُسنى براى آن است. از سوى ديگر «حازمى» شرط ترمذى را بهتر و پسنديده‌تر از ابى‌داود دانسته و اين خود بر جايگاه ترمذى مى‌افزايد. «عتر» نيز سخت تلاش كرده تا جايگاه ترمذى را سوم قرار دهد. سخنان او در كتابش خواندنى است (همان).
    #اولین کتاب حدیثى است که در آن به حدیث «حسن» اشاره شده است؛
    #داراى حسن ترتیب و عدم تکرار است؛
    #یادآورى سخنان صحابه، تابعین، مذاهب فقها و استدلال آنها در مسائل فقهى است؛
    #انواع حدیث از صحیح و حسن و ضعیف و غریب و... در آن بیان شده است؛
    #اسامى راویان و القاب و کنیه‌هاى آنها توسط ترمذى یادآورى شده است.<ref>[http://shiastudies.com/fa/5914/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%DB%8C%D8%A7-%D8%B3%D9%86%D9%86-%D8%AA%D8%B1%D9%85%D8%B0%DB%8C/ همان]</ref>


    ترمذى و كتابش نيز مانند ديگر كتاب‌هاى شش‌گانه و صاحبانشان مورد ستايش قرار گرفته‌اند. خود ترمذى مى‌گويد: «محمد بن اسماعيل به من گفت: من بيش از آنكه تو از من نفع ببرى از تو نفع بردم». «ذهبى» از «ابى‌سعيد ادريسى» نقل مى‌كند كه: «كان أبوعيسى يُضرب به المثل في الحفظ»، سپس داستانى شگفت از حافظه او مى‌آورد (همان).
    از دیگر ویژگى‌هاى جامع ترمذى آن است که آن را شش نفر از شاگردانش روایت کرده‌اند که عبارتند از:


    ترمذى در كتاب خود مى‌گويد: «جميع ما في هذا الكتاب من الحديث فهو معمولٌ‌به و بِهِ أخذ بعض أهل العلم ماخلا حديثين...». اگر بتوان اين را شرط دانست و اگر او به اين شرط وفا كرده باشد، بايد گفت شرط او در آوردن احاديث در اين كتاب - مگر شواهد و متابعات كه در برخى از آنها ضعف است - ذكر احاديث صحيح و حسان است (همان).
    #محمد بن احمد بن محبوب؛
    #ابوسعید هیثم بن کلیب شاشى؛
    #ابوذر محمد بن ابراهیم؛
    #ابومحمدحسن بن ابراهیم قطّان؛
    #ابوحامد احمد بن عبدالله تاجر؛
    #ابوالحسن فزارى.


    هرچند كه «ابن الجوزي» در كتاب «الموضوعات» بيست‌وسه حديث جامع ترمذى را موضوع دانسته، ولى بايد گفت زياده‌روى او در موضوع دانستن احاديث، مشهور است. «مباركفورى» مى‌گويد: «و لا شك أنه متساهل في الحكم بالوضع». مباركفورى همچنين در مقدمه «تحفة الأحوذي» فصلى را با اين عنوان آورده است: «الفصل السادس: في بيان أنه ليس في جامع الترمذي حديث موضوعٌ». بايد گفت: همه كسانى كه درباره شروط ائمه ستّه گفتگو كرده‌اند، نتوانسته‌اند سخن شفافى ارائه دهند؛ ازاين‌رو يا به بيان كليات بسنده كرده‌اند يا سخنى نگفته‌اند. «نورالدين عتر» با آن استادى‌اش، نتوانسته چيز خاصى بگويد. «مباركفورى» نيز سخنان «مقدسى» و «حازمى» را تكرار كرده است. تنها چيزى كه «عتر» به‌خوبى آن را بيان كرده، موازنه شرط ترمذى با شرط شيخين است، كه البته بر آن نيز مى‌توان خرده گرفت و آن اينكه اساساً اينها شرط نيستند تا بتوان بين آنها موازنه برقرار كرد (همان).
    روایت محبوبى از همه صحیح‌تر است و جامع ترمذى که تاکنون به چاپ رسیده بر اساس همین روایت است؛ چراکه دیگر روایات به‌صورت متصل به ما نرسیده و تنها روایت محبوبى متصل است.<ref>[http://shiastudies.com/fa/5914/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%DB%8C%D8%A7-%D8%B3%D9%86%D9%86-%D8%AA%D8%B1%D9%85%D8%B0%DB%8C/ ر.ک: همان]</ref>


    برخى ويژگى‌هاى جامع ترمذى را مى‌توان در امور زير خلاصه نمود:
    ==وضعیت کتاب==


    1. اولين كتاب حديثى است كه در آن به حديث «حسن» اشاره شده است؛
    بر این کتاب، شروح متعددى نگاشته شده است؛ همچون: «[[عارضة الأحوذی بشرح جامع الترمذی]]»؛ «[[قوت المغتذی على جامع الترمذی]]»؛ «[[تحفة الأحوذی بشرح جامع الترمذی]]» و.<ref>[http://shiastudies.com/fa/5914/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%DB%8C%D8%A7-%D8%B3%D9%86%D9%86-%D8%AA%D8%B1%D9%85%D8%B0%DB%8C/ ر.ک: همان]</ref>


    2. داراى حسن ترتيب و عدم تكرار است؛
    فهرست مطالب هر جلد، در پایان همان جلد آمده و جلد ششم، به مجموعه فهارس کتاب اختصاص یافته است که عبارتند از: فهرست جامع مطالب؛ آیات؛ ابواب کتاب؛ احادیث و آثار و فهرست اماکن و شهرها.


    3. يادآورى سخنان صحابه، تابعين، مذاهب فقها و استدلال آنها در مسائل فقهى است؛
    پاورقى‌ها توسط محقق نوشته شده و در آن‌ها، علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/33759/1/218 ر.ک: الجامع الصحیح، ج1، پاورقى ص218]</ref>و توضیح برخى کلمات و عبارات متن.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/33759/1/219 ر.ک: همان، ص219]</ref>، به بررسى برخى از روایات و ارائه توضیح پیرامون آن‌ها پرداخته شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/33759/1/227 ر.ک: همان، ص227]</ref>


    4. انواع حديث از صحيح و حسن و ضعيف و غريب و... در آن بيان شده است؛
    ==پانویس==
    <references/>


    5. اسامى راويان و القاب و كنيه‌هاى آنها توسط ترمذى يادآورى شده است (همان).


    از ديگر ويژگى‌هاى جامع ترمذى آن است كه آن را شش نفر از شاگردانش روايت كرده‌اند كه عبارتند از:
    ==منابع مقاله==
     
    #مقدمه و متن کتاب.
    1. محمد بن احمد بن محبوب؛
    #مدیر شانه‌چى، کاظم، «تاریخ حدیث (با اضافات)»، سمت، تهران، 1388.
     
    #[http://shiastudies.com/fa/5914/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%DB%8C%D8%A7-%D8%B3%D9%86%D9%86-%D8%AA%D8%B1%D9%85%D8%B0%DB%8C/ زهراب (فاضلى)، على، «جامع یا سنن ترمذى»، برگرفته از پایگاه تخصصى مقالات مجمع جهانى شیعه‌شناسى]،
    2. ابوسعيد هيثم بن كليب شاشى؛
     
    3. ابوذر محمد بن ابراهيم؛
     
    4. ابومحمد حسن بن ابراهيم قطّان؛
     
    5. ابوحامد احمد بن عبدالله تاجر؛
     
    6. ابوالحسن فزارى.
     
    روايت محبوبى از همه صحيح‌تر است و جامع ترمذى كه تاكنون به چاپ رسيده بر اساس همين روايت است؛ چراكه ديگر روايات به‌صورت متصل به ما نرسيده و تنها روايت محبوبى متصل است (ر.ك: همان).
     
    == وضعيت كتاب ==
     
     
    بر اين كتاب، شروح متعددى نگاشته شده است؛ همچون: «عارضة الأحوذي بشرح جامع الترمذي»؛ «قوت المغتذي على جامع الترمذي»؛ «تحفة الأحوذي بشرح جامع الترمذي» و... (ر.ك: همان).
     
    فهرست مطالب هر جلد، در پايان همان جلد آمده و جلد ششم، به مجموعه فهارس كتاب اختصاص يافته است كه عبارتند از: فهرست جامع مطالب؛ آيات؛ ابواب كتاب؛ احاديث و آثار و فهرست اماكن و شهرها.
     
    پاورقى‌ها توسط محقق نوشته شده و در آن‌ها، علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ (ر.ك: الجامع الصحيح، ج1، پاورقى ص218) و توضيح برخى كلمات و عبارات متن (ر.ك: همان، ص219)، به بررسى برخى از روايات و ارائه توضيح پيرامون آن‌ها پرداخته شده است (ر.ك: همان، ص227).
     
    == منابع مقاله ==
     
     
    1. مقدمه و متن كتاب.
     
    2. مدير شانه‌چى، كاظم، «تاريخ حديث (با اضافات)»، سمت، تهران، 1388.
     
    3. زهراب (فاضلى)، على، «جامع يا سنن ترمذى»، برگرفته از پايگاه تخصصى مقالات مجمع جهانى شيعه‌شناسى، تاريخ درج: 1392/5/9، به آدرس اينترنتى:
     
    http://shiastudies.net/article/farsi/Article.php?id 10626 .
     
     
    == پیوندها ==


    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:حدیث]]
    [[رده:حدیث]]
    [[رده:متون احادیث]]
    [[رده: متون احادیث]]
    [[رده:احادیث اهل سنت]]
    [[رده:احادیث اهل سنت]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۳ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۸:۲۳

    ‏الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی
    الجامع الصحیح و هو سنن الترمذي
    پدیدآورانترمذی، محمد بن عیسی (نویسنده) شاکر، احمد محمد (تحقیق و شرح)
    ناشردار الحدیث
    مکان نشرقاهره - مصر
    سال نشر1419 ‌‎ق یا 1999 م
    چاپ1
    موضوعاحادیث اهل سنت - قرن 3ق.
    زبانعربی
    تعداد جلد6
    کد کنگره
    ‏BP‎‏ ‎‏120‎‏ ‎‏/‎‏ت‎‏4‎‏ج‎‏2‎‏ ‎‏1378
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf
    برای دیگر کاربردها، سنن (ابهام‌زدایی) را ببینید.

    الجامع الصحیح و هو سنن الترمذي، اثر ابوعیسى محمد بن عیسى بن سوره، با تحقیق احمد محمد شاکر، یکى از معروف‌ترین کتب روایى اهل سنت است که به زبان عربى نوشته شده است.

    نام این کتاب به‌صورت‌هاى مختلف نقل شده است، از جمله: «جامع الترمذی»، «السنن»، «جامع»، «صحیح الترمذی» و «الجامع الکبیر».[۱]

    یادآورى مى‌شود که «عبدالفتاح ابوغده» در کتاب خود نام درست سنن یا جامع ترمذى را این‌گونه مى‌نویسد: «الجامع المختصر من السّنن عن رسول‌الله(ص) و معرفة الصحیح والمعلولِ و ما علیه العمل».[۲]

    به‌خوبى روشن نیست نویسنده در چه زمانى گردآورى جامع را آغاز کرده و چند سال این کار به‌درازا کشیده است؟ تنها چیزى که در دست است، سخنى است که «ابن النقطه» گفته؛ او مى‌گوید: «فرغ من کتابته یوم الأضحى من سنة 270ق». اگر این سخن درست باشد و ده سال را براى گردآورى جامع در نظر بگیریم، باید در حدود 260ق، کار را آغاز کرده باشد. این دیدگاه را با کمک گرفتن از سخن ذهبى مى‌توان تقویت کرد؛ چراکه او در «تاریخ الإسلام» مى‌گوید: «و قال عبدالمؤمن بن خلف النسفی: قرئ علیه «الجامع» فی دارنا بنسف و أنا صغیر ألعب»؛ ضمیر در «علیه» به ترمذى بازمى‌گردد. باتوجه به اینکه «عبدالمؤمن» در (257ق) چشم به جهان گشوده و باتوجه به سخن او، مى‌توان با اطمینان بیشترى گفت که او گردآورى جامع را بین سال‌هاى 260 تا 265ق آغاز کرده؛ یعنى در حدود پانزده تا بیست سال پیش از مرگش.

    ساختار

    کتاب با مقدمه مفصلى از محقق آغاز و مطالب در شش جلد تنظیم شده است. کتاب دربردارنده تقریبا پنج هزار حدیث مى‌باشد.[۳]

    گزارش محتوا

    در مقدمه، ابتدا به بررسى نسخ کتاب پرداخته شده و سپس، اطلاعاتى پیرامون نحوه تصحیح و تحقیق کتاب ارائه گردیده و در پایان، زندگى‌نامه مفصلى از نویسنده، ذکر شده است.[۴]

    کتاب سنن ابى‌داود در میان کتاب‌هاى سته در جایگاه سوم است. این مطلب را بیشتر دانشمندان حدیث نیز پذیرفته‌اند، ولى گویا کسانى نیز هستند که جامع ترمذى را کتاب سوم مى‌دانند؛ براى نمونه «ابن العربی» در مقدمه شرح خود بر «جامع ترمذى» آن را سومین کتاب حدیثى برشمرده و سخن او، بیانگر برترى کتاب ترمذى بر سنن ابى‌داود است. «حاجى خلیفه» نیز، کتاب ترمذى را سوم مى‌داند؛ گذشته از اینکه او مى‌گوید: «و هو ثالث الکتب الستّة فی الحدیث»، همین که او کتاب ترمذى را با عنوان «الجامع الصحیح» معرفى کرده و آن را پس از بخارى و مسلم یادآور شده، خود نشان‌دهنده این است که او ترمذى را در جایگاه سوم مى‌داند. او کتاب ابى‌داود را با نام «سنن» معرفى کرده است.[۵]

    «قنوجى» نیز افزون بر اینکه ترمذى را پس از مسلم و پیش از ابى‌داود آورده خود به‌صراحت مى‌گوید: «و بالجملة فهو ثالث الکتب الستّة». «مبارکفورى» در شرح خود بر جامع ترمذى فصلى را آورده با این عنوان: «فی بیان أن رتبة جامع الترمذی هل هی بعد الصحیحین أو بعد سنن أبی‌داود أو بعد سنن النسائی؟»، او در این فصل نتیجیرى کرده است که کتاب ترمذى در جایگاه سوم است و معتقد است ترمذى اگرچه از کسانى مانند کلبى و مصلوب نام برده، ولى ضعف آنها را نیز بیان کرده و این نه‌تنها از جایگاه کتاب نمى‌کاهد، بلکه حُسنى براى آن است. از سوى دیگر «حازمى» شرط ترمذى را بهتر و پسندیده‌تر از ابى‌داود دانسته و این خود بر جایگاه ترمذى مى‌افزاید. «عتر» نیز سخت تلاش کرده تا جایگاه ترمذى را سوم قرار دهد. سخنان او در کتابش خواندنى است.[۶]

    ترمذى و کتابش نیز مانند دیگر کتاب‌هاى شش‌گانه و صاحبانشان مورد ستایش قرار گرفته‌اند. خود ترمذى مى‌گوید: «محمد بن اسماعیل به من گفت: من بیش از آنکه تو از من نفع ببرى از تو نفع بردم». «ذهبى» از «ابى‌سعید ادریسى» نقل مى‌کند که: «کان أبوعیسى یُضرب به المثل فی الحفظ»، سپس داستانى شگفت از حافظه او مى‌آورد.[۷]

    ترمذى در کتاب خود مى‌گوید: «جمیع ما فی هذا الکتاب من الحدیث فهو معمولٌ‌به و بِهِ أخذ بعض أهل العلم ماخلا حدیثین...». اگر بتوان این را شرط دانست و اگر او به این شرط وفا کرده باشد، باید گفت شرط او در آوردن احادیث در این کتاب - مگر شواهد و متابعات که در برخى از آنها ضعف است - ذکر احادیث صحیح و حسان است.[۸]

    هرچند که «ابن الجوزی» در کتاب «الموضوعات» بیست‌وسه حدیث جامع ترمذى را موضوع دانسته، ولى باید گفت زیاده‌روى او در موضوع دانستن احادیث، مشهور است. «مبارکفورى» مى‌گوید: «و لا شک أنه متساهل فی الحکم بالوضع». مبارکفورى همچنین در مقدمه «تحفة الأحوذی» فصلى را با این عنوان آورده است: «الفصل السادس: فی بیان أنه لیس فی جامع الترمذی حدیث موضوعٌ». باید گفت: همه کسانى که درباره شروط ائمه ستّه گفتگو کرده‌اند، نتوانسته‌اند سخن شفافى ارائه دهند؛ ازاین‌رو یا به بیان کلیات بسنده کرده‌اند یا سخنى نگفته‌اند. «نورالدین عتر» با آن استادى‌اش، نتوانسته چیز خاصى بگوید. «مبارکفورى» نیز سخنان «مقدسى» و «حازمى» را تکرار کرده است. تنها چیزى که «عتر» به‌خوبى آن را بیان کرده، موازنه شرط ترمذى با شرط شیخین است، که البته بر آن نیز مى‌توان خرده گرفت و آن اینکه اساساً اینها شرط نیستند تا بتوان بین آنها موازنه برقرار کرد.[۹]

    برخى ویژگى‌هاى جامع ترمذى را مى‌توان در امور زیر خلاصه نمود:

    1. اولین کتاب حدیثى است که در آن به حدیث «حسن» اشاره شده است؛
    2. داراى حسن ترتیب و عدم تکرار است؛
    3. یادآورى سخنان صحابه، تابعین، مذاهب فقها و استدلال آنها در مسائل فقهى است؛
    4. انواع حدیث از صحیح و حسن و ضعیف و غریب و... در آن بیان شده است؛
    5. اسامى راویان و القاب و کنیه‌هاى آنها توسط ترمذى یادآورى شده است.[۱۰]

    از دیگر ویژگى‌هاى جامع ترمذى آن است که آن را شش نفر از شاگردانش روایت کرده‌اند که عبارتند از:

    1. محمد بن احمد بن محبوب؛
    2. ابوسعید هیثم بن کلیب شاشى؛
    3. ابوذر محمد بن ابراهیم؛
    4. ابومحمدحسن بن ابراهیم قطّان؛
    5. ابوحامد احمد بن عبدالله تاجر؛
    6. ابوالحسن فزارى.

    روایت محبوبى از همه صحیح‌تر است و جامع ترمذى که تاکنون به چاپ رسیده بر اساس همین روایت است؛ چراکه دیگر روایات به‌صورت متصل به ما نرسیده و تنها روایت محبوبى متصل است.[۱۱]

    وضعیت کتاب

    بر این کتاب، شروح متعددى نگاشته شده است؛ همچون: «عارضة الأحوذی بشرح جامع الترمذی»؛ «قوت المغتذی على جامع الترمذی»؛ «تحفة الأحوذی بشرح جامع الترمذی» و.[۱۲]

    فهرست مطالب هر جلد، در پایان همان جلد آمده و جلد ششم، به مجموعه فهارس کتاب اختصاص یافته است که عبارتند از: فهرست جامع مطالب؛ آیات؛ ابواب کتاب؛ احادیث و آثار و فهرست اماکن و شهرها.

    پاورقى‌ها توسط محقق نوشته شده و در آن‌ها، علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ.[۱۳]و توضیح برخى کلمات و عبارات متن.[۱۴]، به بررسى برخى از روایات و ارائه توضیح پیرامون آن‌ها پرداخته شده است.[۱۵]

    پانویس

    1. ↑ ر.ک: زهراب (فاضلى)، على، 1392
    2. ↑ ر.ک: همان
    3. ↑ ر.ک: مدیر شانه‌چى، کاظم، ص51
    4. ↑ مقدمه، ج1، ص5-79
    5. ↑ زهراب (فاضلى)، على، 1392
    6. ↑ همان
    7. ↑ همان
    8. ↑ همان
    9. ↑ همان
    10. ↑ همان
    11. ↑ ر.ک: همان
    12. ↑ ر.ک: همان
    13. ↑ ر.ک: الجامع الصحیح، ج1، پاورقى ص218
    14. ↑ ر.ک: همان، ص219
    15. ↑ ر.ک: همان، ص227


    منابع مقاله

    1. مقدمه و متن کتاب.
    2. مدیر شانه‌چى، کاظم، «تاریخ حدیث (با اضافات)»، سمت، تهران، 1388.
    3. زهراب (فاضلى)، على، «جامع یا سنن ترمذى»، برگرفته از پایگاه تخصصى مقالات مجمع جهانى شیعه‌شناسى،
    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=الجامع_الصحیح_و_هو_سنن_الترمذي&oldid=752582»