المعتبر في شرح المختصر: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - ']]ج' به ']] ج')
    جز (جایگزینی متن - 'ابن بابویه، ابوجعفر، محمد بن علی' به 'ابن بابویه، محمد بن علی')
     
    (۵۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    [[پرونده:NUR00422J1.jpg|بندانگشتی|المعتبر في شرح المختصر]]
    | تصویر =NUR00422J1.jpg
    {| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
    | عنوان =المعتبر في شرح المختصر
    |+ |
    | عنوان‌های دیگر =المختصر النافع فی فقه الامامیه. شرح
    |-
    | پدیدآوران =
    ! نام کتاب!! data-type='bookName'|المعتبر في شرح المختصر
    [[گروهی از نویسندگان]] (نویسنده)
    |-
    |نام های دیگر کتاب
    |data-type='otherBookNames'|المختصر النافع فی فقه الامامیه. شرح
    |-
    |پدیدآورندگان
    |data-type='authors'|[[گروهی از نویسندگان]] (نويسنده)


    [[محقق حلی، جعفر بن حسن]] (نويسنده)
    [[حلی، جعفر بن حسن]] (نویسنده)


    [[مکارم شیرازی، ناصر]] (زير نظر)
    [[مکارم شیرازی، ناصر]] (زير نظر)
    |-
    | زبان =عربی
    |زبان  
    | کد کنگره =‏‎‏BP‎‏ ‎‏181‎‏/‎‏9‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏3‎‏ ‎‏م‎‏302
    |data-type='language'|عربی
    | موضوع =
    |-
    فقه جعفری - قرن 7ق.
    |کد کنگره  
    |data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏‎‏BP‎‏ ‎‏181‎‏/‎‏9‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏3‎‏ ‎‏م‎‏302
    |-
    |موضوع  
    |data-type='subject'|فقه جعفری - قرن 7ق.


    محقق حلی، جعفر بن حسن، 602 - 676ق. مختصر النافع فی فقه الامامیه - نقد و تفسیر
    حلی، جعفر بن حسن، 602 - 676ق. مختصر النافع فی فقه الامامیه - نقد و تفسیر
    |-
    | ناشر =
    |ناشر  
    مؤسسه سيد‌ ‎الشهداء(ع)
    |data-type='publisher'|موسسه سيد الشهداء(ع)
    | مکان نشر =قم - ایران
    |-
    | سال نشر = 1407 ق  
    |مکان نشر  
    |data-type='publishPlace'|قم - ایران
    |-
    |سال نشر  
    |data-type='publishYear'| 1407 هـ.ق  
    |-class='articleCode'
    |کد اتوماسیون
    |data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE422AUTOMATIONCODE
    |}
    </div>


     
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE00422AUTOMATIONCODE
    ==مؤلف==
    | چاپ =1
     
    | تعداد جلد =2
     
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =00422
    نجم الدين ابوالقاسم جعفر بن حسن حلى، معروف به محقق حلّى، محقّق اول (م 676 ق).
    | کتابخوان همراه نور =00422
    | کد پدیدآور =
    | پس از =
    | پیش از =
    }}
    '''''المعتبر في شرح المختصر''''' تألیف [[حلی، جعفر بن حسن|نجم‌الدين ابوالقاسم جعفر بن حسن حلى]]، معروف به [[حلی، جعفر بن حسن|محقق حلّى]]، محقّق اول (م 676 ق) می‌باشد.


    ==منزلت كتاب==
    ==منزلت كتاب==


    المعتبر اولین شرح بر [[المختصر النافع في فقه الإمامية|مختصر النافع]] يا النافع في مختصر الشرايع است. كتاب [[المختصر النافع في فقه الإمامية|مختصر النافع]] از همان ابتداى نگارش مورد توجه بزرگان از فقهاى شيعه قرار گرفته و شروح معتبر و متعددى نظير «[[كشف الرموز في شرح المختصر النافع|كشف الرموز]]»، «[[المهذب البارع في شرح المختصر النافع|مهذب البارع]]»، «[[رياض المسائل في بيان الأحكام بالدلائل (ط - القدیمة)|رياض المسائل]]»، «[[المختصر النافع في فقه الإمامية|المختصر]]»، «حديقة المؤمنين» و «[[غاية المرام في شرح شرائع الإسلام|غاية المرام]]» بر آن زده شد.


    المعتبر اولين شرح بر مختصر النافع يا النافع في مختصر الشرايع است. كتاب مختصر النافع از همان ابتداى نگارش مورد توجه بزرگان از فقهاى شيعه قرار گرفته و شروح معتبر و متعددى نظير «كشف الرموز»، «مهذب البارع»، «[[رياض المسائل في بيان الأحكام بالدلائل (ط - القدیمة)|رياض المسائل]]»، «المختصر»، «حديقة المؤمنين» و «غاية المرام» بر آن زده شد.
    اگر چه اين كتاب اولین شرح مختصر النافع است اما متأسفانه كامل نبوده و فقط قسمتى از آن شرح زده شده است.
     
    اگر چه اين كتاب اولين شرح مختصر النافع است اما متأسفانه كامل نبوده و فقط قسمتى از آن شرح زده شده است.


    اين كتاب بر خلاف مختصر النافع صرفا نظريات فقهى مؤلف نمى‌باشد بلكه به صورت فقه استدلالى نگاشته شده است. كتاب معتبر علاوه بر مباحث فقهى در ابتداى كتاب به طرح خلاصۀ مباحث اصولى پرداخته است و همين‌طور نيز به دليل طرح فراوان مسائل علم رجال، به عنوان يكى از كتاب‌هاى مورد استناد در علم رجال مورد استفاده قرار گرفته است.
    اين كتاب بر خلاف مختصر النافع صرفا نظريات فقهى مؤلف نمى‌باشد بلكه به صورت فقه استدلالى نگاشته شده است. كتاب معتبر علاوه بر مباحث فقهى در ابتداى كتاب به طرح خلاصۀ مباحث اصولى پرداخته است و همين‌طور نيز به دليل طرح فراوان مسائل علم رجال، به عنوان يكى از كتاب‌هاى مورد استناد در علم رجال مورد استفاده قرار گرفته است.
    خط ۶۱: خط ۴۴:




    در مصادر و مآخذ معتبر از تاريخ تأليف اين كتاب اطلاع دقيقى در دست نيست همان‌طور كه در مقدمۀ ناشر آمده است در چاپ كتاب از نسخه‌اى كه با نسخۀ مؤلف مقابله شده است و مربوط به قرن 10 يا 13 ق است استفاده شده است.
    در مصادر و مآخذ معتبر از تاريخ تأليف اين كتاب اطلاع دقيقى در دست نيست همان‌طور كه در مقدمۀ ناشر آمده است در چاپ كتاب از نسخه‌اى كه با نسخۀ مؤلف مقابله شده است و مربوط به قرن 10 يا 13ق است استفاده شده است.


    كتاب المعتبر قبلا دو بار در ايران چاپ شده است در چاپ اول نويسندۀ آن را امير بهاء الدين محمد بن محمد جوينى ذكر شده است. چاپ دوم آن در سال 1318 ق بوده است و در آخر آن وقف‌نامۀ مشير السلطنة ديده مى‌شود و در چاپخانۀ مجمع الذخائر الإسلاميّة در قم چاپ شده است. ([[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] ج 21 ص 209).
    كتاب المعتبر قبلا دو بار در ایران چاپ شده است در چاپ اول نويسندۀ آن را امير بهاء‌الدين محمد بن محمد جوينى ذكر شده است. چاپ دوم آن در سال 1318ق بوده است و در آخر آن وقف‌نامۀ مشير السلطنة ديده مى‌شود و در چاپخانۀ مجمع الذخائر الإسلاميّة در قم چاپ شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/22620/1/209 الذریعة، آقا بزرگ تهرانی، ج۲۱، ص۲۰۹]</ref> 


    كتاب موجود در چاپخانۀ مدرسۀ امير المؤمنين در قم و در سال 1404 ق چاپ شده است و ناشر آن مؤسسۀ سيد الشهدا(ع) مى‌باشد.
    كتاب موجود در چاپخانۀ مدرسۀ اميرالمؤمنين در قم و در سال 1404ق چاپ شده است و ناشر آن مؤسسۀ سيد‌ ‎الشهدا(ع) مى‌باشد.


    ==تقسيم بندى مطالب==
    ==تقسيم بندى مطالب==
    خط ۷۲: خط ۵۵:
    كتاب معتبر شرح كامل مختصر النافع نمى‌باشد در مقدمۀ اين كتاب مباحث مختصرى از علم اصول فقه آورده شده است و سپس قسمتى از مبحث عبادات شامل كتاب‌هاى طهارت، صلاة، زكات، خمس، صوم، اعتكاف و قسمتى از كتاب حج مطرح شده است.
    كتاب معتبر شرح كامل مختصر النافع نمى‌باشد در مقدمۀ اين كتاب مباحث مختصرى از علم اصول فقه آورده شده است و سپس قسمتى از مبحث عبادات شامل كتاب‌هاى طهارت، صلاة، زكات، خمس، صوم، اعتكاف و قسمتى از كتاب حج مطرح شده است.


    در أعيان الشيعة در رابطه با مقدمۀ كتاب آمده است: جمع قواعد الأصول باختصار في أوّل كتابه المعتبر. (أعيان الشيعة ج 138/1).
    در [[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] در رابطه با مقدمۀ كتاب آمده است: جمع قواعد الأصول باختصار في أوّل كتابه المعتبر.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/22725/1/138 اعیان الشیعة، ج۱، ص۱۳۸]</ref>


    و هم‌چنين در [[أمل الآمل في علماء جبل عامل|أمل الآمل]] آمده است: كتاب المعتبر في شرح المختصر خرج منه العبادات و بعض التجارة مجلدان و لم يتم. ([[أمل الآمل في علماء جبل عامل|أمل الآمل]] ج 48/2).
    و هم‌چنين در [[أمل الآمل في علماء جبل عامل|أمل الآمل]] آمده است: كتاب المعتبر في شرح المختصر خرج منه العبادات و بعض التجارة مجلدان و لم يتم.<ref>امل الآمل، شیخ حر عاملی، ج۲، ص۴۸</ref> 


    در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]]علامۀ محقق [[آقا بزرگ تهرانى]] مى‌گويد: خرج منه العبادات إلى كتاب الحج و بعض التجارات و ذكر في أوّله بعض المباحث الأصوليّة. ([[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] ج 21 ص 209).
    در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] علامۀ محقق [[آقا بزرگ تهرانى]] مى‌گويد: خرج منه العبادات إلى كتاب الحج و بعض التجارات و ذكر في أوّله بعض المباحث الأصولیّة.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/22620/1/209 الذریعة، آقا بزرگ تهرانی، ج۲۱، ص۲۰۹]</ref> 


    كتاب طهارت شامل سه ركن انواع آب‌ها، انواع طهارت‌ها (آبى و خاكى) و نجاسات است.
    كتاب طهارت شامل سه ركن انواع آب‌ها، انواع طهارت‌ها (آبى و خاکى) و نجاسات است.


    كتاب نماز شامل مباحث تعداد ركعات نماز مستحبى و واجب، اوقات نماز، قبله، لباس و مكان نمازگزار، اذان و اقامه، افعال نماز، نماز جمعه، نمازهاى عيد فطر و قربان، نماز ميت، احكام خلل در نماز، نماز جماعت و نماز مسافر است.
    كتاب نماز شامل مباحث تعداد ركعات نماز مستحبى و واجب، اوقات نماز، قبله، لباس و مكان نمازگزار، اذان و اقامه، افعال نماز، نماز جمعه، نمازهاى عيد فطر و قربان، نماز ميت، احكام خلل در نماز، نماز جماعت و نماز مسافر است.
    خط ۹۳: خط ۷۶:
    الشيخان - [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] و [[شيخ مفيد]] (محمد بن محمد نعمان)
    الشيخان - [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] و [[شيخ مفيد]] (محمد بن محمد نعمان)


    الثلاثة - دو نفر بالا و [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] علم الهدى
    الثلاثة - دو نفر بالا و [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد‌ ‎مرتضى]] علم الهدى


    الأربعة - سه نفر بالا و ابى جعفر بن بابويه (پدر [[شيخ صدوق]])
    الأربعة - سه نفر بالا و ابى جعفر بن بابويه (پدر [[شيخ صدوق]])
    خط ۹۹: خط ۸۲:
    الخمسة - چهار نفر بالا و على بن بابويه ([[شيخ صدوق]])
    الخمسة - چهار نفر بالا و على بن بابويه ([[شيخ صدوق]])


    الستة - پنج نفر بالا و ابن ابى عقيل
    الستة - پنج نفر بالا و [[ابن ابی‌عقیل عمانی، حسن بن علی|ابن ابى عقيل]]


    السبعة - شش نفر بالا و ابن جنيد
    السبعة - شش نفر بالا و ابن جنيد


    اتباع الثلاثة - ابوالصلاح تقى بن نجم حلبى، سلار بن عبدالعزيز، عبدالعزيز بن سراج
    اتباع الثلاثة - ابوالصلاح تقى بن نجم حلبى، [[سلار دیلمی، حمزة بن عبدالعزیز|سلار بن عبدالعزيز]]، عبدالعزيز بن سراج


    و امّا اسامى كتاب‌هايى كه به رمز و اختصار اشاره شده است:
    و امّا اسامى كتاب‌هایى كه به رمز و اختصار اشاره شده است:


    ة - النهاية
    ة - النهایة


    ل - الجمل
    ل - الجمل
    خط ۱۲۸: خط ۱۱۱:


    ==شروح المعتبر==
    ==شروح المعتبر==


    اين كتاب داراى شروح زيادى نيست و آنچه در منابع و مآخذ ذكر شده عبارتند از:
    اين كتاب داراى شروح زيادى نيست و آنچه در منابع و مآخذ ذكر شده عبارتند از:
     
    # شرح شيخ [[طریحی، فخرالدین بن محمدعلی |فخر‌الدين بن محمد على طريحى]] (م 1085 ق).<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/22608/1/211 همان، ج۶، ص۲۱۱]</ref> 
    1 - شرح شيخ فخر الدين بن محمد على طريحى (م 1085 ق). ([[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] ج /211/6شمارۀ 1180).
    # شرح محمدرضا بن قاسم غرارى نجفى.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/22613/1/72 همان، ج۱۴، ص۷۲]</ref>
     
    2 - شرح محمدرضا بن قاسم غرارى نجفى. ([[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] ج 72/14).


    ==ويژگى‌ها==
    ==ويژگى‌ها==


    از ويژگى‌هاى مهم كتاب معتبر اين كه اين كتاب صرفا يك كتاب فقهى نيست بلكه مباحث اصولى در مقدمۀ آن و مباحث علم رجال در متن كتاب زياد ديده مى‌شود.
    از ويژگى‌هاى مهم كتاب معتبر اين كه اين كتاب صرفا يك كتاب فقهى نيست بلكه مباحث اصولى در مقدمۀ آن و مباحث علم رجال در متن كتاب زياد ديده مى‌شود.


    در ابتدا به چند نمونه از مباحث اصولى كه در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]]و أعيان الشيعة نيز آورده شده است اشاره مى‌كنيم.
    در ابتدا به چند نمونه از مباحث اصولى كه در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] و [[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] نيز آورده شده است اشاره مى‌كنيم.


    در مقدمۀ كتاب صفحۀ 5 اين گونه آمده است: كتب من أجوبة مسائل جعفر بن محمد أربع مائة مصنف الأربع مائة مصنف سموها أصولا. اين عبارت در أعيان الشيعة نيز ذكر شده است و به دنبال آن اين گونه آمده است «و مثله في الذكرى إنما انّه لم يقل سموها أصولا». (أعيان الشيعة ج 140/1).
    در مقدمۀ كتاب صفحۀ 5 اين گونه آمده است: كتب من أجوبة مسائل جعفر بن محمد أربع مائة مصنف الأربع مائة مصنف سموها أصولا. اين عبارت در [[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] نيز ذكر شده است و به دنبال آن اين گونه آمده است «و مثله في [[ذكری الشيعة في أحكام الشريعة|الذكرى]] إنما انّه لم يقل سموها أصولا».<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/22725/1/140 اعیان الشیعة، ج۱، ص۱۴۰]</ref>


    در رابطه با دليل عقلى در صفحۀ 6 و أعيان الشيعة آمده است: أما دليل عقلي فهو قسمان، الأول ما لا يتوقف على الخطاب، و الثاني ما يتوقف على الخطاب. (أعيان الشيعة ج 1 ص 111).
    در رابطه با دليل عقلى در صفحۀ 6 و [[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] آمده است: أما دليل عقلي فهو قسمان، الأول ما لا يتوقف على الخطاب، و الثانیما يتوقف على الخطاب.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/22725/1/111 همان، ج۱، ص۱۱۱]</ref> 


    در رابطه با قياس نيز اين گونه آمده است: قال المحقق في المعتبر أمّا القياس فلا يعتمد عليه عندنا لعدم اليقين بثمرته. (أعيان الشيعة ج 112/1).
    در رابطه با قياس نيز اين گونه آمده است: قال المحقق في المعتبر أمّا القياس فلا يعتمد عليه عندنا لعدم اليقين بثمرته.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/22725/1/112 همان، ج۱، ص۱۱۲]</ref> 


    از مباحث رجالى كه به آن استناد شده است به چند نمونه اشاره مى‌شود.
    از مباحث رجالى كه به آن استناد شده است به چند نمونه اشاره مى‌شود.


    در أعيان الشيعة در رجال بحر العلوم آمده است كه از معتمدان و مستندان در احوال رجال قبل از علامه، دو استاد او سيد احمد بن طاوس و سيد على بن طاوس بوده‌اند و [[محقق حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] بيش از علامه به احمد بن طاوس اعتماد داشته و كتاب معتبر او پر از استناد به او مى‌باشد. (أعيان الشيعة ج 32/3).
    در [[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] در رجال بحر العلوم آمده است كه از معتمدان و مستندان در احوال رجال قبل از علامه، دو استاد او سيد‌ ‎احمد بن طاوس و سيد‌ ‎على بن طاوس بوده‌اند و [[حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] بيش از علامه به احمد بن طاوس اعتماد داشته و كتاب معتبر او پر از استناد به او مى‌باشد.<ref>همان، ج۳، ص۳۲</ref> 
     
    در مورد سكونى: الرابع قول المحقق في المعتبر: و السكونیعامي لكنّه ثقة.<ref>همان، ج۳، ص۴۳۴</ref> 


    در مورد سكونى: الرابع قول المحقق في المعتبر: و السكوني عامي لكنّه ثقة. (أعيان ج 434/3).
    در مورد تقى بن نجم‌الدين حلبى، ابوالصلاح: انه قال: هو من أعيان فقهائنا.<ref>همان، ج۳، ص۶۳۵</ref> 


    در مورد تقى بن نجم الدين حلبى، ابوالصلاح: انه قال: هو من أعيان فقهائنا. (أعيان ج 635/3).
    در مورد حفص بن البختر البغدادي: قال المحقق الشيخ محمد ان المحقق في المعتبر في مسألة شك الإمام مع حفظ المأموم حكم بضعفه و لعلّه لاحتمال رجوع ذكره إلى التوثيق.<ref>همان، ج۶، ص۲۰۰</ref> 


    در مورد حفص بن البختر البغدادي: قال المحقق الشيخ محمد ان المحقق في المعتبر في مسألة شك الإمام مع حفظ المأموم حكم بضعفه و لعلّه لاحتمال رجوع ذكره إلى التوثيق. (أعيان ج 200/6).
    در مورد على بن حديد: قال المحقق في المعتبر: علي بن حديد ضعيف جدا و هي عبارة الشيخ.<ref>همان، ج۱۰، ص۵۶</ref> 


    در مورد على بن حديد: قال المحقق في المعتبر: علي بن حديد ضعيف جدا و هي عبارة الشيخ. (أعيان ج 56/10).
    در مورد محمد بن عيسى: ذكر [[ابن بابویه، محمد بن علی|ابن بابويه]] عن أبيالولد: انه لا يعتمد على حديث محمد بن عيسى عن يونس.<ref>المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۸۱</ref> 


    در مورد محمد بن عيسى: ذكر ابن بابويه عن أبي الولد: انه لا يعتمد على حديث محمد بن عيسى عن يونس. (صفحات 81 كتاب).
    == وضعیت نشر ==
    چاپ این كتاب در دو جلد به زبان عربی با تحقیق جمعی از فضلاء به همت انتشارات مؤسسه سید الشهداء در سال ۱۳۶۴ ه‌.ش به چاپ رسیده است.<ref>الذریعه الی تصانیف الشیعه ج۲۱، ص۲۰۹</ref><ref>الامل الآمل ج۲، ص۴۸</ref> <ref>المعتبر ج۱، ص۹</ref>


    ==پانویس ==
    <references/>


    == پیوندها ==
    [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/1049 مطالعه کتاب المعتبر في شرح المختصر در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:فقه و اصول]]
    [[رده: فقه و اصول]]
    [[رده:فقه مذاهب]]
    [[رده: فقه مذاهب]]
    [[رده:فقه شیعه]]
    [[رده: فقه شیعه]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۲ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۰:۳۱

    المعتبر في شرح المختصر
    المعتبر في شرح المختصر
    پدیدآورانگروهی از نویسندگان (نویسنده)

    حلی، جعفر بن حسن (نویسنده)

    مکارم شیرازی، ناصر (زير نظر)
    عنوان‌های دیگرالمختصر النافع فی فقه الامامیه. شرح
    ناشرمؤسسه سيد‌ ‎الشهداء(ع)
    مکان نشرقم - ایران
    سال نشر1407 ق
    چاپ1
    موضوعفقه جعفری - قرن 7ق. حلی، جعفر بن حسن، 602 - 676ق. مختصر النافع فی فقه الامامیه - نقد و تفسیر
    زبانعربی
    تعداد جلد2
    کد کنگره
    ‏‎‏BP‎‏ ‎‏181‎‏/‎‏9‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏3‎‏ ‎‏م‎‏302
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    المعتبر في شرح المختصر تألیف نجم‌الدين ابوالقاسم جعفر بن حسن حلى، معروف به محقق حلّى، محقّق اول (م 676 ق) می‌باشد.

    منزلت كتاب

    المعتبر اولین شرح بر مختصر النافع يا النافع في مختصر الشرايع است. كتاب مختصر النافع از همان ابتداى نگارش مورد توجه بزرگان از فقهاى شيعه قرار گرفته و شروح معتبر و متعددى نظير «كشف الرموز»، «مهذب البارع»، «رياض المسائل»، «المختصر»، «حديقة المؤمنين» و «غاية المرام» بر آن زده شد.

    اگر چه اين كتاب اولین شرح مختصر النافع است اما متأسفانه كامل نبوده و فقط قسمتى از آن شرح زده شده است.

    اين كتاب بر خلاف مختصر النافع صرفا نظريات فقهى مؤلف نمى‌باشد بلكه به صورت فقه استدلالى نگاشته شده است. كتاب معتبر علاوه بر مباحث فقهى در ابتداى كتاب به طرح خلاصۀ مباحث اصولى پرداخته است و همين‌طور نيز به دليل طرح فراوان مسائل علم رجال، به عنوان يكى از كتاب‌هاى مورد استناد در علم رجال مورد استفاده قرار گرفته است.

    از آن جايى كه خلاصه كردن مطالب شرايع الإسلام در كتاب مختصر موجب بيان نشدن بسيارى از مطالب آن و ايجاد شبهه در مقاصد آن بوده است، مؤلف به نگارش اين كتاب پرداخته است و در خطبۀ كتاب به اين دلايل اشاره نموده است.

    تأليف و انتشار

    در مصادر و مآخذ معتبر از تاريخ تأليف اين كتاب اطلاع دقيقى در دست نيست همان‌طور كه در مقدمۀ ناشر آمده است در چاپ كتاب از نسخه‌اى كه با نسخۀ مؤلف مقابله شده است و مربوط به قرن 10 يا 13ق است استفاده شده است.

    كتاب المعتبر قبلا دو بار در ایران چاپ شده است در چاپ اول نويسندۀ آن را امير بهاء‌الدين محمد بن محمد جوينى ذكر شده است. چاپ دوم آن در سال 1318ق بوده است و در آخر آن وقف‌نامۀ مشير السلطنة ديده مى‌شود و در چاپخانۀ مجمع الذخائر الإسلاميّة در قم چاپ شده است.[۱] 

    كتاب موجود در چاپخانۀ مدرسۀ اميرالمؤمنين در قم و در سال 1404ق چاپ شده است و ناشر آن مؤسسۀ سيد‌ ‎الشهدا(ع) مى‌باشد.

    تقسيم بندى مطالب

    كتاب معتبر شرح كامل مختصر النافع نمى‌باشد در مقدمۀ اين كتاب مباحث مختصرى از علم اصول فقه آورده شده است و سپس قسمتى از مبحث عبادات شامل كتاب‌هاى طهارت، صلاة، زكات، خمس، صوم، اعتكاف و قسمتى از كتاب حج مطرح شده است.

    در أعيان الشيعة در رابطه با مقدمۀ كتاب آمده است: جمع قواعد الأصول باختصار في أوّل كتابه المعتبر.[۲]

    و هم‌چنين در أمل الآمل آمده است: كتاب المعتبر في شرح المختصر خرج منه العبادات و بعض التجارة مجلدان و لم يتم.[۳] 

    در الذريعة علامۀ محقق آقا بزرگ تهرانى مى‌گويد: خرج منه العبادات إلى كتاب الحج و بعض التجارات و ذكر في أوّله بعض المباحث الأصولیّة.[۴] 

    كتاب طهارت شامل سه ركن انواع آب‌ها، انواع طهارت‌ها (آبى و خاکى) و نجاسات است.

    كتاب نماز شامل مباحث تعداد ركعات نماز مستحبى و واجب، اوقات نماز، قبله، لباس و مكان نمازگزار، اذان و اقامه، افعال نماز، نماز جمعه، نمازهاى عيد فطر و قربان، نماز ميت، احكام خلل در نماز، نماز جماعت و نماز مسافر است.

    كتاب حج شامل شرايط حج واجب، حج واجب به سبب نذر، انواع حج، ماه‌هاى حج، حج قران و افراد، حج تمتع، تعيين مواقيت است و آخرين بحث آن نيز حكم فردى كه احرام را فراموش كرده است، مى‌باشد.

    اسامى كنايه و رمز

    در مقدمۀ كتاب، مؤلف اسامى را كه با اشاره و رمز به آنان اشاره شده است، بيان مى‌كند كه عبارتند از:

    الشيخ - ابى جعفر محمد بن حسن طوسى

    الشيخان - شيخ طوسى و شيخ مفيد (محمد بن محمد نعمان)

    الثلاثة - دو نفر بالا و سيد‌ ‎مرتضى علم الهدى

    الأربعة - سه نفر بالا و ابى جعفر بن بابويه (پدر شيخ صدوق)

    الخمسة - چهار نفر بالا و على بن بابويه (شيخ صدوق)

    الستة - پنج نفر بالا و ابن ابى عقيل

    السبعة - شش نفر بالا و ابن جنيد

    اتباع الثلاثة - ابوالصلاح تقى بن نجم حلبى، سلار بن عبدالعزيز، عبدالعزيز بن سراج

    و امّا اسامى كتاب‌هایى كه به رمز و اختصار اشاره شده است:

    ة - النهایة

    ل - الجمل

    ط - المبسوط

    ف - مسائل الخلاف

    يب - التهذيب

    ح - المصباح

    د - الاقتصاد

    عة - المقنعة

    ن - الأركان

    غر - الرسالة الغريّة

    شروح المعتبر

    اين كتاب داراى شروح زيادى نيست و آنچه در منابع و مآخذ ذكر شده عبارتند از:

    1. شرح شيخ فخر‌الدين بن محمد على طريحى (م 1085 ق).[۵] 
    2. شرح محمدرضا بن قاسم غرارى نجفى.[۶]

    ويژگى‌ها

    از ويژگى‌هاى مهم كتاب معتبر اين كه اين كتاب صرفا يك كتاب فقهى نيست بلكه مباحث اصولى در مقدمۀ آن و مباحث علم رجال در متن كتاب زياد ديده مى‌شود.

    در ابتدا به چند نمونه از مباحث اصولى كه در الذريعة و أعيان الشيعة نيز آورده شده است اشاره مى‌كنيم.

    در مقدمۀ كتاب صفحۀ 5 اين گونه آمده است: كتب من أجوبة مسائل جعفر بن محمد أربع مائة مصنف الأربع مائة مصنف سموها أصولا. اين عبارت در أعيان الشيعة نيز ذكر شده است و به دنبال آن اين گونه آمده است «و مثله في الذكرى إنما انّه لم يقل سموها أصولا».[۷]

    در رابطه با دليل عقلى در صفحۀ 6 و أعيان الشيعة آمده است: أما دليل عقلي فهو قسمان، الأول ما لا يتوقف على الخطاب، و الثانیما يتوقف على الخطاب.[۸] 

    در رابطه با قياس نيز اين گونه آمده است: قال المحقق في المعتبر أمّا القياس فلا يعتمد عليه عندنا لعدم اليقين بثمرته.[۹] 

    از مباحث رجالى كه به آن استناد شده است به چند نمونه اشاره مى‌شود.

    در أعيان الشيعة در رجال بحر العلوم آمده است كه از معتمدان و مستندان در احوال رجال قبل از علامه، دو استاد او سيد‌ ‎احمد بن طاوس و سيد‌ ‎على بن طاوس بوده‌اند و محقق حلى بيش از علامه به احمد بن طاوس اعتماد داشته و كتاب معتبر او پر از استناد به او مى‌باشد.[۱۰] 

    در مورد سكونى: الرابع قول المحقق في المعتبر: و السكونیعامي لكنّه ثقة.[۱۱] 

    در مورد تقى بن نجم‌الدين حلبى، ابوالصلاح: انه قال: هو من أعيان فقهائنا.[۱۲] 

    در مورد حفص بن البختر البغدادي: قال المحقق الشيخ محمد ان المحقق في المعتبر في مسألة شك الإمام مع حفظ المأموم حكم بضعفه و لعلّه لاحتمال رجوع ذكره إلى التوثيق.[۱۳] 

    در مورد على بن حديد: قال المحقق في المعتبر: علي بن حديد ضعيف جدا و هي عبارة الشيخ.[۱۴] 

    در مورد محمد بن عيسى: ذكر ابن بابويه عن أبيالولد: انه لا يعتمد على حديث محمد بن عيسى عن يونس.[۱۵] 

    وضعیت نشر

    چاپ این كتاب در دو جلد به زبان عربی با تحقیق جمعی از فضلاء به همت انتشارات مؤسسه سید الشهداء در سال ۱۳۶۴ ه‌.ش به چاپ رسیده است.[۱۶][۱۷] [۱۸]

    پانویس

    1. ↑ الذریعة، آقا بزرگ تهرانی، ج۲۱، ص۲۰۹
    2. ↑ اعیان الشیعة، ج۱، ص۱۳۸
    3. ↑ امل الآمل، شیخ حر عاملی، ج۲، ص۴۸
    4. ↑ الذریعة، آقا بزرگ تهرانی، ج۲۱، ص۲۰۹
    5. ↑ همان، ج۶، ص۲۱۱
    6. ↑ همان، ج۱۴، ص۷۲
    7. ↑ اعیان الشیعة، ج۱، ص۱۴۰
    8. ↑ همان، ج۱، ص۱۱۱
    9. ↑ همان، ج۱، ص۱۱۲
    10. ↑ همان، ج۳، ص۳۲
    11. ↑ همان، ج۳، ص۴۳۴
    12. ↑ همان، ج۳، ص۶۳۵
    13. ↑ همان، ج۶، ص۲۰۰
    14. ↑ همان، ج۱۰، ص۵۶
    15. ↑ المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۸۱
    16. ↑ الذریعه الی تصانیف الشیعه ج۲۱، ص۲۰۹
    17. ↑ الامل الآمل ج۲، ص۴۸
    18. ↑ المعتبر ج۱، ص۹
    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=المعتبر_في_شرح_المختصر&oldid=761187»