ابن سیده، علی بن اسماعیل: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'مولف' به 'مؤلف') |
جز (جایگزینی متن - '<references/>↵==منابع مقاله==↵' به '<references/> ==منابع مقاله== ') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
| (۳۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<div class= | <div class="wikiInfo"> | ||
[[پرونده:NUR00337.jpg|بندانگشتی|ابن سیده، علی بن اسماعیل]] | [[پرونده:NUR00337.jpg|بندانگشتی|ابن سیده، علی بن اسماعیل]] | ||
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | ||
|- | |- | ||
! نام!! data-type= | ! نام!! data-type="authorName" |ابن سیده، علی بن اسماعیل | ||
|- | |- | ||
| | |نام‌های دیگر | ||
|data-type= | | data-type="authorOtherNames" | ابن سیده، ابوالحسن علی بن اسماعیل | ||
ابن سیده، علی بن احمد | |||
|- | |- | ||
|نام پدر | |نام پدر | ||
|data-type= | | data-type="authorfatherName" |اسماعیل | ||
|- | |- | ||
|متولد | |متولد | ||
|data-type= | | data-type="authorbirthDate" |398ق | ||
|- | |- | ||
|محل تولد | |محل تولد | ||
|data-type= | | data-type="authorBirthPlace" |مرسيه اندلس | ||
|- | |- | ||
|رحلت | |رحلت | ||
|data-type= | | data-type="authorDeathDate" |458 ق یا 448ق | ||
|- | |- | ||
|اساتید | |اساتید | ||
|data-type= | | data-type="authorTeachers" |ابوعمر طلمنكى | ||
ابوالعلاء صاعد بغدادى | |||
|- | |- | ||
|برخی آثار | |برخی آثار | ||
|data-type= | | data-type="authorWritings" |[[المحکم و المحیط الأعظم]] | ||
|-class= | |||
[[المخصص]] | |||
|- class="articleCode" | |||
|کد مؤلف | |کد مؤلف | ||
|data-type= | | data-type="authorCode" |AUTHORCODE00337AUTHORCODE | ||
|} | |} | ||
</div> | </div> | ||
'''ابن سيده، ابوالحسن على بن اسماعيل''' (398 - 458ق)، اديب، لغوى و نحوى عصر ملوك الطوايفى اندلس است. نام پدر وى در برخى منابع احمد و محمد نيز آمده است؛ اما هيچ كدام در ذكر سلسله نسب او از این حد فراتر نرفته‌اند و این امر، با توجه به نام نياى وى «سيده»، چه بسا حاكى از تبار غيرعربى او باشد به‌ویژه برخى او را شعوبى نيز دانسته‌اند. | |||
== | ==ولادت== | ||
ابن سيده در مرسيه به دنيا آمد. او نيز همچون پدرش نابينا بود؛ اما هوش و ذكاوتى بى‌مانند و حافظه‌اى نيرومند داشت، چندانكه حيرت همگان، به‌ویژه استادانش را برانگیخته بود. | |||
==تحصیلات== | |||
به گفته‌ى خود وى از چهار سالگى شروع به تحصيل علم كرد و در شش سالگى قرآن را از حفظ داشت. بسيارى از كتب نحو و لغت از جمله الغريب المصنف ابوعبيد قاسم بن سلاّم هروى را نيز از بر مى‌دانست. پدرش كه از لغت‌شناسان و نحویان معروف به شمار مى‌رفت، از جمله‌ى نخستين استادان او بود. وى پس از پدر نزد ابوعمر طلمنكى و ابوالعلاء صاعد بغدادى و ديگران به فراگیرى نحو، لغت، فقه و حديث پرداخت. | |||
ابن سيده | ابن سيده پس از تكمیل تحصيلات خود به دانيه رفت. علت مهاجرت او به درستى روشن نيست؛ اما احتمالاً تحولات سياسى و ناامنى‌هاى حاصل از آن از عوامل این مهاجرت بوده است. در آن زمان شرق اندلس در دست موالى عامريان بود و مجاهد عامرى كه مردى فاضل و دانش‌دوست بود، بر دانيه حكم مى‌راند. ابن سيده به خدمت وى درآمد و از الطاف او بهره‌مند شد و به درخواست وى دو لغت‌نامه‌ى معروف خود «المحكم» و «[[المخصص]]» را تأليف كرد؛ اما پس از مرگ مجاهد و به قدرت رسيدن فرزندش اقبال‌الدوله روابط ابن سيده با امیر به تيرگى گراييد و او به ناچار از دانيه گريخت؛ اما چندى بعد با سرودن قصيده‌اى در مدح امیر دل او را به دست آورد و به دانيه بازگشت و سرانجام در همانجا درگذشت. | ||
ابن سيده | ابن سيده در رشته‌هاى مختلف از جمله شعر و ادب و تاريخ عرب، دانشى گسترده داشته، اما شهرت وى بيشتر در علم لغت است. خود او ظاهراً در مقام خودستايى، علم لغت را كمترين بضاعت و ساده‌ترين هنر خویش دانسته است. آثار لغوى ابن سيده عمدتاًً مبتنى بر تأليفات لغویان بزرگ است. وى ضمن باليدن به مقام علمى خود و متهم كردن پيشينيان به اقتباس و تقليد از یکديگر، نوید تجدد و نوآورى در آثار خود داده است، اما در عمل نه تنها وعده‌ى او تحقق نيافته، بلكه خود وى نيز در هر دو اثر لغوى خود، بى‌پروا بسيارى از مطالب متقدمان را بدون ذكر نام آنان اقتباس كرده است؛ تا آنجا كه در مقدمه‌ى المخصص، قسمتى از کتاب الخصائص ابن جنى، را بى‌كم و كاست برگرفته و در لابه‌لاى مطالب خود گنجانده است.ابن سيده در منطق نيز دست داشت، چنانكه به روايت ابن صاعد، کتابى بزرگ در این فن نوشت و در آن از آراء متى بن يونس پيروى كرد. | ||
==شاگردان== | |||
از شاگردان ابن سيده دو تن به نامهاى ابوعبدالله محمد بن خلصة و ابوبكر محمد بن خلف معروف به ابن طرشمیل شناخته شده‌اند. | |||
از شاگردان ابن سيده دو تن به نامهاى ابوعبدالله محمد بن خلصة و ابوبكر محمد بن خلف معروف به ابن | |||
==وفات== | |||
در سال وفات او اختلاف است؛ برخى سال وفات او را 448ق و برخى نيز 458ق در دانيه دانسته‌اند. | در سال وفات او اختلاف است؛ برخى سال وفات او را 448ق و برخى نيز 458ق در دانيه دانسته‌اند. | ||
== آثار | ==آثار== | ||
# المحكم و المحيط الاعظم؛ | |||
# المخصص؛ | |||
# شرح مشكل شعر المتنبى. | |||
===آثار منسوب=== | |||
# التذكير و التأنيث؛ | |||
# شرح ابيات جمل زجّاجى؛ | |||
# شرح اصلاح منطق ابن سكيت؛ | |||
# الانيق في شرح الحماسة؛ | |||
# الوافى في علم احكام القوافى؛ | |||
# شاذّ اللغة يا شواذّ اللغة<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/1934 فاتحی نژاد، عنایت‌الله، ج3، ص732-734]</ref>. | |||
==پانویس== | |||
<references/> | |||
==منابع مقاله== | |||
[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/1934 فاتحی نژاد، عنایت‌الله، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374] | |||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[المحکم و المحیط الأعظم]] | |||
[[المخصص]] | |||
[[ | |||
[[ | [[الإفصاح في فقه اللغة]] | ||
[[رده:زندگی‌نامه]] | [[رده:زندگی‌نامه]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۸ ژانویهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۴۵
| نام | ابن سیده، علی بن اسماعیل |
|---|---|
| نام‌های دیگر | ابن سیده، ابوالحسن علی بن اسماعیل
ابن سیده، علی بن احمد |
| نام پدر | اسماعیل |
| متولد | 398ق |
| محل تولد | مرسيه اندلس |
| رحلت | 458 ق یا 448ق |
| اساتید | ابوعمر طلمنكى
ابوالعلاء صاعد بغدادى |
| برخی آثار | المحکم و المحیط الأعظم |
| کد مؤلف | AUTHORCODE00337AUTHORCODE |
ابن سيده، ابوالحسن على بن اسماعيل (398 - 458ق)، اديب، لغوى و نحوى عصر ملوك الطوايفى اندلس است. نام پدر وى در برخى منابع احمد و محمد نيز آمده است؛ اما هيچ كدام در ذكر سلسله نسب او از این حد فراتر نرفته‌اند و این امر، با توجه به نام نياى وى «سيده»، چه بسا حاكى از تبار غيرعربى او باشد به‌ویژه برخى او را شعوبى نيز دانسته‌اند.
ولادت
ابن سيده در مرسيه به دنيا آمد. او نيز همچون پدرش نابينا بود؛ اما هوش و ذكاوتى بى‌مانند و حافظه‌اى نيرومند داشت، چندانكه حيرت همگان، به‌ویژه استادانش را برانگیخته بود.
تحصیلات
به گفته‌ى خود وى از چهار سالگى شروع به تحصيل علم كرد و در شش سالگى قرآن را از حفظ داشت. بسيارى از كتب نحو و لغت از جمله الغريب المصنف ابوعبيد قاسم بن سلاّم هروى را نيز از بر مى‌دانست. پدرش كه از لغت‌شناسان و نحویان معروف به شمار مى‌رفت، از جمله‌ى نخستين استادان او بود. وى پس از پدر نزد ابوعمر طلمنكى و ابوالعلاء صاعد بغدادى و ديگران به فراگیرى نحو، لغت، فقه و حديث پرداخت.
ابن سيده پس از تكمیل تحصيلات خود به دانيه رفت. علت مهاجرت او به درستى روشن نيست؛ اما احتمالاً تحولات سياسى و ناامنى‌هاى حاصل از آن از عوامل این مهاجرت بوده است. در آن زمان شرق اندلس در دست موالى عامريان بود و مجاهد عامرى كه مردى فاضل و دانش‌دوست بود، بر دانيه حكم مى‌راند. ابن سيده به خدمت وى درآمد و از الطاف او بهره‌مند شد و به درخواست وى دو لغت‌نامه‌ى معروف خود «المحكم» و «المخصص» را تأليف كرد؛ اما پس از مرگ مجاهد و به قدرت رسيدن فرزندش اقبال‌الدوله روابط ابن سيده با امیر به تيرگى گراييد و او به ناچار از دانيه گريخت؛ اما چندى بعد با سرودن قصيده‌اى در مدح امیر دل او را به دست آورد و به دانيه بازگشت و سرانجام در همانجا درگذشت.
ابن سيده در رشته‌هاى مختلف از جمله شعر و ادب و تاريخ عرب، دانشى گسترده داشته، اما شهرت وى بيشتر در علم لغت است. خود او ظاهراً در مقام خودستايى، علم لغت را كمترين بضاعت و ساده‌ترين هنر خویش دانسته است. آثار لغوى ابن سيده عمدتاًً مبتنى بر تأليفات لغویان بزرگ است. وى ضمن باليدن به مقام علمى خود و متهم كردن پيشينيان به اقتباس و تقليد از یکديگر، نوید تجدد و نوآورى در آثار خود داده است، اما در عمل نه تنها وعده‌ى او تحقق نيافته، بلكه خود وى نيز در هر دو اثر لغوى خود، بى‌پروا بسيارى از مطالب متقدمان را بدون ذكر نام آنان اقتباس كرده است؛ تا آنجا كه در مقدمه‌ى المخصص، قسمتى از کتاب الخصائص ابن جنى، را بى‌كم و كاست برگرفته و در لابه‌لاى مطالب خود گنجانده است.ابن سيده در منطق نيز دست داشت، چنانكه به روايت ابن صاعد، کتابى بزرگ در این فن نوشت و در آن از آراء متى بن يونس پيروى كرد.
شاگردان
از شاگردان ابن سيده دو تن به نامهاى ابوعبدالله محمد بن خلصة و ابوبكر محمد بن خلف معروف به ابن طرشمیل شناخته شده‌اند.
وفات
در سال وفات او اختلاف است؛ برخى سال وفات او را 448ق و برخى نيز 458ق در دانيه دانسته‌اند.
آثار
- المحكم و المحيط الاعظم؛
- المخصص؛
- شرح مشكل شعر المتنبى.
آثار منسوب
- التذكير و التأنيث؛
- شرح ابيات جمل زجّاجى؛
- شرح اصلاح منطق ابن سكيت؛
- الانيق في شرح الحماسة؛
- الوافى في علم احكام القوافى؛
- شاذّ اللغة يا شواذّ اللغة[۱].
پانویس
منابع مقاله